Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

Landstad er meir vend mot jordelivet og kyrkjefolket, og naturen. Bileta han brukar, er
tradisjonelle, allmenne og allmennmenneskelege, og vi kan finne dei både i Bibelen og i annan
litteratur. Han taler om lys, dag, sol, dalar, musikk, lyd. Landstad lar bibeltekstane møte
positive og negative erfaringar og opplevingar i det kvardagslege jordeliv, og han brukar dette
til å forkynne ein svært sentral og gledeskapande Kristus-bodskap. Her er det meir natur, meir
menneskeliv og meir glede og forventning enn hos Kingo. Behovet for å prente inn ein heil
bibeltekst og formane til gode gjerningar er ikkje det same som det var ein 170 år tidlegare; tida
krev no forkynning av éin sentral, evangelisk bodskap som høver til temaet på denne første
søndagen i advent, med eit formspråk som går ut over den bibelteksten folk no er kjende med.
Til dette formspråket høyrer også versemålet og strofeformene. Og vi kan lett slå fast at
Landstads versemål er mykje lettare, spenstigare og meir variert enn Kingos jamt travande og
trauste rytmar og rim. Vi veit at salmediktarane på 1600-talet svært ofte tilpassa sine
strofeformer til kjende og lettfattelege melodiar, slik at tekstane deira skulle bli lette å lære
utanboks og greie til enkel song. Dei hadde ikkje nokon tanke om at det skulle vere samsvar
eller einskap mellom innhald og form. Kan det tenkjast at Landstad har tenkt meir på dette
siste, ut frå ein romantisk prega tradisjon, som han levde i? Og ut frå sin kjennskap til song og
musikk? I alle fall høver tekst, versemål og melodi her godt til den glade og lyse forkynninga
som salmen representerer.
Mange av dei naturstemningane, naturbileta og sentrale orda vi fann i denne salmen,
går att i fleire av Landstads salmar. Dagen, lyset, varmen, våren, sommaren, fuglesongen i
skogen vert ofte skildra. 1 Eit ord som Landstad er svært glad i, er ordet “fred”. 2 “Jorderiks
Dale” eller berre “Dale”, “Dal” dukkar ofte opp 3 ; “Søvn” og “natt” står ofte i kontrast til lys og
dag, og det er tale om ulike typar søvn. 4 Men frå desse dalar og mot dagen som kjem på
himmelen, kan den truande rette blikket oppover. 5
Det vert ofte sagt om Landstad at han er så norsk – i ordval, språk elles, biletbruk og
skildringar. Av den kritikken som kom til salmeboksutkasta, veit vi at det det stod mest strid
om, var Landstads norske ord og vendingar. Og sett i eit samtidsperspektiv er språket absolutt
blitt meir norsk, enn i tidlegare salmar, som for det meste var danske. “ Fra fjord og fjære” (nr
137) er utropt til den mest norske julesalmen vi har. 6 Ja, fjord og fjøre, fjell og dal er svært
heimleg, i alle fall for meg som har vakse opp ved Storfjorden. Men samstundes er det bibelsk
med fjell og dal. I Bibelen høyrer vi om Sinai, Sion-fjellet og Herrens fjell, og frelsa blir i Det
gamle testamentet sett inn i eit bibelsk landskap: dalar skal hevast og fjella jamnast ut, og
1 Sjå til dømes nr 137, str 5-6; nr 107, str 3-8; nr 216 str 6; nr 436 str 14-16.
2 Sjå til dømes nr 137, str 5-6; nr 126 str 2; 137 str 5; nr 446 str 2.
3 Sjå til dømes nr 107 str 1; nr 137 str 1; nr 399 str 7.
4 Sjå til dømes nr 6 str 2; nr 107 str 2; nr 148 str 3; nr 257 str 3; nr 570 str 1.
5 Sjå til dømes nr 6 str 2; nr 107 str 1; nr 469 str 3.
6 Elseth 1986: 134ff.
37