Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

“Jeg løfter op til Gud min sang”: M. B. Landstads salmar
LAILA AKSLEN
Den salmelina eg har valt som overskrift, er teken frå Landstads mest lovpriste salme. Eg skal
ikkje her blande meg i hyllingskoret, men bruke denne første lina til å gi ei svært kort innføring
i mitt syn på kva ein salme kan vere, og dermed også i det tolkings- og vurderingsgrunnlaget eg
byggjer på, når eg omtalar Landstads salmar.
“Jeg – løfter op – til Gud – min Sang”: La oss byrje med det første ordet! Det har vore
drøfta om “jeg”-bruk er uttrykk for ein meir individuelt personleg og kanskje privat salme, og
om “vi”-bruk viser at salmen er tenkt til kollektiv og meir offentleg lesing eller song, i t.d.
kyrkje eller andaktsrom. Konklusjonen på desse drøftingane synest for det meste å vere at ein
ikkje ut frå pronomenbruken kan avgjere om ein song eller salme er tenkt til å brukast på den
eine eller andre måten. Også eit “jeg” eller “eg” kan sette ord på felles tru, opplevingar og
erfaringar, lovprising, takk og bøn. Det er likevel viktig å merke seg at det i ein salme ikkje er
snakk om noko privat-lyrisk “jeg” eller “eg”, slik som t.d. i dikting frå romantikken.
Kva er det så Landstads “jeg” gjer når det “løfter op” sin song? Landstad har fleire
uttrykk for denne rørsla frå jorda og mot det himmelske eller den guddommelege verda, og mot
Kristus. For Landstad er det avgjerande viktig at Guds åsyn er vendt mot han, og at han kan
løfte blikket mot Gud. At Gud kan ta sitt åsyn frå han, er ein forferdeleg tanke. Å ha Guds åsyn
over seg er å leve under Guds velsignande nærvær, under den aronittiske velsigninga: “Herren
velsigne deg og vare deg! Herren la sitt andlet lyse over deg og vere deg nådig! Herren lyfte si
åsyn på deg og gjeve deg fred!” 1 Med salmediktinga si lever Landstad først og fremst under
Guds åsyn, og han kan møte Guds åsyn med lovprising, trusvedkjenning takk og bøn, nedanfrå.
Tanken om songen som eit velluktande røykjelsesoffer til Gud kan òg ligge i dette “løfter op til
Gud”. Jf t.d. tittelen Siælens Sang-Offer på Dorothe Engelbretsdatters første bok.
Salmeteksten kan også rette seg mot “jeg”et si sjel, mot medsyngande, mot eit
publikum og mot ein bibeltekst og personar i han. Såleis kan salmen, eller delar av ein salme,
vere parafrase av ein bibeltekst, betraktning av ein bibeltekst, der diktaren talar til personar i
bibelteksten eller lar dei tale til seg, utlegging og forklaring av teksten, truslære, forkynning og
formaning, tilseiing av evangeliet, trøyst og jubel, bøn og takk. Ein salmetekst får ein eigen
1 Døme frå Landstads salmar: nr 6: Str 2: O væk mig, vend fra Jordens Bo/Med Kakobs stærke Haab og
Tro/ Til Himlen mine Blikke! Str 3: Lys over mig en hellig Fred… Til tilvisingane mine har eg brukt
Kirkesalmebog, efter offentlig Foranstaltning samlet og udarbeidet ved M. B. Landstad, Kristiania 1893.
33