Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

tradisjon. Når det gjeld islandske sagaavskrifter, kan ein ved hjelp av detaljar i skrivemåten
finne ut samanhengen mellom dei, mens den munnlege tradisjonen ikkje har nokon heilt faste
element. Naturlegvis treng vi pålitande utgåver av folkevisene, men Sven Grundtvig hadde ikkje
kome mykje lenger i sine spekulasjonar om urform om han hadde hatt tilgang til Landstads
originaloppskrifter. Rekonstruksjon av urforma til ein ballade er ein håplaus idrett.
Folkevisebegrepet
Folkevise er ikkje noko stabilt ord. Det har endra seg ganske mykje sidan Herder lanserte ordet i
1770. 1 På Landstads tid var ordet i ferd med å forandre innhald. Herder hadde tenkt seg at
folkevisene var ei dikting som gav direkte uttrykk for nasjonen, folkesjelas tankar og særpreg.
Dette var ikkje automatisk anonyme viser i munnleg tradisjon. I samlinga Stimmen der Völker in
Lieder brukte Herder både shakespearsonetter og eddadikt som eksempel på folkeviser, og
diktarar som Goethe, Bürger og Oehlenschläger gikk straks i gang med å skrive nye folkeviser.
Dette folkevisebegrepet møter vi også i den alle første norske samlinga av folkeviser, Samling
af Sange, Folkeviser og Stev i Norske Almuedialekter frå 1840. Her finst alderdommelege
tradisjonsviser side om side med Edvard Storms den gongen 70 år gamle døleviser og Hans
Hansons “Astrid mi Astrid”, som var dikta berre knapt 30 år tidlegare. Men i 1840 var eit nytt
folkevisebegrep på veg. I innleiinga til boka skil Jørgen Moe ut nokre viser som han kaller
“ægte Folkedigte.” Om desse seier han:
Man spørge ikke her efter Forfatteren; ved hvert Digt faar man kun eet Svar: Folket; thi
det digter for at skaffe sig ikke Navn, men Luft - det er det overstrømmende Liv, der
maa befrie sig, det er Kilden der kæmper sig op i Dagen. 2
Her finn vi Herders idéar om folkesjelas tankar som må fram, kombinert med idéen om
kollektiv og difor anonym dikting av høg alder. Utover 1850-talet vart folkevisebegrepet etter
kvart reservert til den visegruppa vi nå kallar balladar. Men hos Landstad finn vi framleis eit
romslegare folkevisebegrep. Han har ei stor samling av typiske balladar, men også stev og til
slutt ei gruppe nyare viser av alle slag. Her finn vi til og med viser som han har dikta sjølv.
Ettertida oppfatta nok dette folkevisebegrepet som alderdommeleg og uryddig, men i vår tid har
granskarane gått tilbake til eit vidare folkevisebegrep. Når ordet “ballade” vart tatt i bruk på
1970-talet, var det fordi ein gjerne ville bruke “folkevise” i ei utvida meining. Anonymt opphav
er ikkje ein kvalitet ved visene, berre ein konsekvens av munnleg tradering, og den
kollektiviseringa som munnleg tradering fører med seg, kan like gjerne ramme tekster av kjende
1 Espeland 2001.
2 Moe 1840, s. VIII.
17