Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

Landstads redaksjon av tekstane
Kritikken gjaldt først og fremst Landstads presentasjon av tekstene: han normaliserte språket og
gav ikkje opp eksakt kvar og etter kven den enkelte visa var nedskriven. Men den viktigaste
innvendinga var likevel at han redigerte saman tekster etter fleire songarar.
Sett frå vår tid er det underleg at denne kritikken skulle ramme Landstad så hardt. At
Sven Grundtvig i Danmark reagerte så sterkt er forståeleg. Han hadde nettopp opplevd den
såkalte folkevisestriden om korleis balladane skulle gjevast ut, og Grundtvigs syn - at det
trongst ei pålitande vitskapleg utgåve, var det synet som vann fram. Men elles var det
vanlegaste synet at folkediktinga måtte leggast til rette. Også Grundtvig redigerte visetekstene
når dei skulle presenterast for folket. Alle dei danske folkevisene som Ole Vig tok med i si
Sange og Rim for det norske Folk frå 1855, er redigert, av Oehlenschläger, Winter, N. F. S.
Grundtvig eller av Vig sjølv. Ingen kritiserte Asbjørnesen og Moe for at dei ikkje gav att
eventyra med ordelaga til kvar enkelt forteljar. Dei vart ikkje eingong kritiserte for at dei
omsette eventyra frå norske målføre til eit bymål som låg nærare dansk.
Moltke Moe uttrykte denne kritikken slik i Det nationale gjennombrud og dets mænd:
Ogsaa i andre henseender tillader han sig vilkaarligheder, som mindsker samlingens
videnskapelige værd. Han sammenstøber f. eks. flere versioner af samme vise, uden at
andgive det; han begaar oftere filologiske og historiske feil baade i tekst og i
forklaringer, og han meddeler stundom fantastiske oplysninger med hensyn til visernes
indhold og sagn-grundlag. 1
Moltke Moe skriv tilsynelatande respektfullt om Landstads store innsats og nasjonale
betydning, men blir reint harselerande når han skriv om Landstads “snurrige” kommentarar. 2
Han hadde sjølv samla viser, men han publiserte knapt nok originaloppskrifter. Han brukte
mesteparten av arbeidskrafta si på å “restituere” tekster. I den aller første folkeviseutgåva
Moltke Moe gav ut saman med Ivar Mortensson-Egnund, skreiv dei at ein må “reinska og
tilskipa Visurne og sjå til aa semja dei gleppuge Uppskrifter til Einskap og utfylla og aabøta dei
mange ymse Stubbar. Det er detta, me hev freistat aa gjera so varsamt og grant som me kunde”. 3
Skulle ein tillate seg å vere spydig på Landstads vegner, er det heller ikkje vanskeleg å finne
“snurrige” kommentarar hos Moltke Moe. Spekulasjonane hans omkring visa “Kongssonen av
Norigsland” har svært lite fotefeste i materialet. 4
Men så lenge Landstads originaloppskrifter ikkje var tilgjengelege, var kritikken gyldig.
Det var ikkje mogleg å sjå kvar dei ulike delane av ei tekst kom ifrå. I 1923 dukka likevel
1
Mortensson-Egnund 1926 og 1927a og b.
2
Moe 1927, s. 75.
3
Moe og Mortenson 1877.
4
Moe 1925, s. 173ff.
15