Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

Lindeman kom betre ut enn Landstad. Han fekk ingen fagleg kritikk for sitt arbeid, og
mange av hans folkevisemelodiar vart spreidde via andre bøker og trykksaker i tida like etter. I
1854 gav folkeopplysningsmannen Ole Vig ut Sange og Rim for det norske Folk . Dette vart
også ei svært viktig bok som etablerte kjernen av det nasjonale songrepertoaret vi finn att i dei
fleste skolesongbøkene heilt fram til 1970-talet. Ole Vig burde, utifrå sitt eige ideologiske
grunnlag, tatt med fleire viser frå Landstad si bok. Men vi finn berre ei tekst: ”Bendik og
Årolilja”. Derimot har Vig heile 14 danske balladar. 1
I 1861 kjem Berggreen med ei revidert utgave av Norske Folke-Sange og Melodier. I
måten Landstads tekster blir behandla ligg det ein skjult kritikk. Berggreen skriv i etterordet at
11 tekster er henta frå Landstads Norske Folkeviser. Ein treng berre sjå på Berggreens tekster
for å sjå at dette ikkje er Landstads ortografi, men da eg tok til å samanlikne for å sjå kor store
endringane var, vart eg forundra. Det er ikkje berre ortografien som er endra, rekkefølgja på
strofene stemmer ikkje - og heilt nye strofer, som ikkje finst hos Landstad, har kome til.
Forklaringa fekk eg ved ei grundigare lesing av Berggreens etterord: “Hr. Cand philol. Sophus
Bugge har […] gjennemgaaet alle de i dette værk optagne Viser i norske Almuedialekter, saa at
Texterne her fremtræde efter en saa skarp Prøvelse, som jeg ikke selv vilde have været istand til
at underkaste dem”. 2 Sophus Bugge har altså ikkje nøgd seg med språklege rettingar. Han har
supplert tekstene med strofer frå si eiga samling og si utgåve Gamle Norske Folkeviser. Ei tekst
som ”Hugaball” er til dømes henta direkte frå Sophus Bugges bok. I 1863 gav Lindeman ut 30
norske Kjæmpevisemelodier harmoniserede for 3 lige Stemmer. Også her skil teksten seg frå
Landstads, og på tittelsida står forklaringa: “Texten besørget af Cand. I. E. Nielsen”.
Den kraftigaste kritikken kom likevel, som nemnt, frå den danske folkeviseutgjevaren
Svend Grundtvig og den unge Sophus Bugge. 3 I Forordet til Gamle Norske Folkeviser skriv
Sophus Bugge høfleg at det er Landstad som “har den store Fortjeneste […] først at have gjort
Almenheden bekjent med denne Folkedigtning i videre Maalestok”.. Men i neste setning kjem
kritikken fram: ”Allerede tidligere var flere vigtige Viser med større Nøiagtighed og Troskab
udgivne af Jørgen Moe”. Og i private brev er tonen skarpare. Grundtvig beklagar seg over
“Landstads halvstuderede mæsopotamiske Sprog, som ingen kan blive klog paa og […]
udgiverens ukyndighed, uforstand og vandalisme”. 4
Dette minner mest om ein profesjonsstrid, der det var om å gjere å få markert at
Landstad var amatør og ikkje riktig kvalifisert til å redigere tekstene. Sophus Bugge var på
denne tida framleis student, og Svend Grundtvig var også ein ung mann som først etter den
dansk-tyske krigen hadde tatt studenteksamen og skulle rydde seg plass i eit akademisk miljø.
1 Espeland 1994, s. 54f.
2 Berggreen 1861, s. 153.
3 Sven Grundtvig var son av N.F. S. Grundtvig og redaktør for bokverket Danmarks gamle Folkevise.r
4 Dahl 1956, s. 187.
14