Tekst og tradisjon M. B. Landstad - TEORA - Høgskolen i Telemark

Når Landstad bruker så mykje av si arbeidskraft på språket i folkevisene, er det ikkje
først og fremst for at visene skal bli forståelege for lesarane. Sjølv om han ikkje tør å prøve seg
på ein landsgyldig normal, er det tanken på språknorma som driv han. I følgje P. A. Munch
burde skriftbildet knyte banda attende til gammalnorsk. Målet var at den norrøne litteraturen
atter skulle bli leseleg for norske bønder. P. A. Munch var tidas store autoritet, og Landstad
følgde hans råd.
Dikting i bunden form er mykje meir stabil i munnleg tradisjon enn fri forteljing av den
typen vi finn i eventyra. Difor meinte forskarane på denne tida at folkevisene måtte vere den
aller eldste folkediktinga vi hadde. Sven Grundtvig meiner at visene er eldre enn den norrøne
litteraturen og går heilt tilbake til den tida då “den germanske stamme” vandra inn i Norden. I
innleiinga til Danmarks gamle Folkeviser skriv han:
Folkevisen er Sagnets oprindeligste Form; Kunstdigtet og Sagaen ere Folkevisens Børn;
Stedsagnet dens sidste Gjenlyd. Folkeviserne om Sivard og Brynild, om Regnfred og
Kragelill, om Hagbard og Signe ere derfor umiddelbare Affødninger af de samme Viser,
som ligge til Grund for de eddiske Sigurdskvad, for Regners Saga og for Saxos
Fortælling om Kong Sigar. Viserne om Grimild og om Diderik ere overgangne i det
danske Folks Tradition umiddelbart fra de gamle Sange, hvorpaa Nibelungenlied er
grundet. 1
P. A. Munch hadde store forventningar til dei norske folkevisene. Han vona at visene skulle
innehalde prov på hans og professor Keysers store historiske teori om at nordmennene var den
eldste og reinaste greina av den nordgermanske stammen. Dei meinte at nordgermanarane skilde
seg frå sørgermanarane ein stad i Polen og vandra nord om Austersjøen og ned i Noreg og
Sverige frå nord. Det var denne vandringa i det kalde og ugjestmilde nord som herda dei til å bli
så hardføre og krigerske. Da dei kom så langt sør som Sør-Sverige og Danmark, møtte dei på
dei meir blautaktige sørgermanarane som hadde vandra opp frå Tyskland. Desse la dei under
seg og blanda seg med dei, men i Noreg var stammen rein. 2
Brørne Grimms krav om truskap mot kjeldene hadde trengt gjennom i det akademiske
miljøet, men blant det lesande publikum var det sikkert ennå ei forventning om at ’den mest
hardføre og krigerske stamma i Norden’ skulle ha ei mektig og heroisk folkedikting av samme
type som Kalevala eller Ossians Digte. Ein artikkel i Morgenbladet skriv at dei norske
folkesagn og folkeviser “udmærke sig fremfor alle andre, undtagen de Scotlandske, ved en
dybsindig, kraftfuld Charakteer, der vidner om en rodfæstet Følelse for Frihed og
Selvstændighed”. 3 Lønnrot hadde skapt Kalevala på eit grunnlag som ikkje var så svært ulikt
det visestoffet Landstad sat med. Kalevala inneheld forteljingar og motiv som vi finn i balladar
1 Danmarks gamle Folkeviser I, s. XI.
2 Denne teorien blir fyldigast forklart i Keyser 1866. s. 65ff. Kvifor ikkje samane er vorte herda til eit
krigersk folk, får vi ikkje noko forklaring på.
3 Morgenbladet 1819, også sitert i Paasche 1923.
12