Det undrande språket: arbeidsoppgåver og bakgrunnsstoff

Elitespråket nynorsk
Nynorsk er i dag blitt mykje av eit elitespråk. Det kan bli ei redningsbøye på sikt.
www.bt.no
4. november 2007
DENNE HELGA er det premiere på ein nynorskrevy i Bergen, på Stord går ein nynorsk
barnelitteraturfestival av stabelen, og i Flåm er det Nynorske litteraturdagar.
Slike stemne og arrangement viser fram både styrken og veikskapen til målfolket. Svært
mange av landets viktigaste forfattarar og andre kulturfolk er ihuga nynorskbrukarar. I Flåm
skal mellom andre Frode Grytten, Edvard Hoem og Are Kalvø opptre. Men samstundes: Kor
relevant er det at delar av landets kulturelite samlar seg i ein idyllisk fjellsprekk for å lesa dikt
for kvarandre og diskutera dei nye biografiane om Halldis Moren Vesaas?
I KLASSISK, norsk anti-intellektuell tradisjon er det lett å svara: ikkje ein døyt. Det har alltid
vore mange nynorskglupingar, men det har ikkje stogga tilbakegangen i breie lag. Sidan
krigen har talet på skuleelevar med nynorsk som hovudmål gått ned frå 34 prosent til knappe
14 prosent. Talet på vaksne brukarar er endå lågare. Ser ein på kor mange som berre skriv
nynorsk, er talet heilt nede i 7,5 prosent, ifølgje ei undersøking frå 2005. Berre på Vestlandet
er nynorsk framleis eit massefenomen, men også her ét bokmålet seg inn, jafs for jafs.
Med alle kvantitative mål ser det ut til at nynorsken døyr.
MEN VI TRUR altså at elitismen kan bli ei redningsbøye for nynorsken. Det er nemleg ikkje
berre innanfor det vi tradisjonelt kjenner som finkultur nynorsken står sterkt i dag. Også i
populærkulturen og i massemedia kan det sjå ut for at målforma er på frammarsj: Odd
Nordstoga og Side Brok er eksempel, og sjølv i Idol viser nynorskbrukarar seg fram. Stadig
fleire aviser opnar for nynorsk i spaltene.
Når vi samstundes veit at politikken heller ikkje nett er fri for nynorsk, er det i grunnen berre
det økonomiske livet som blir totalt dominert av bokmål.
Europa har mange rekonstruerte språk, som nynorsk og katalansk. Dei har varierande suksess,
men sterk støtte i EU. Katalansk står sterkt på alle nivå i Katalonia. Den viktigaste grunnen er
truleg at språket har sterk støtte frå samfunnseliten. Når dei mest framståande brukar eit språk,
blir det vanskelegare å ignorera det - slik til dømes norske forlag gjer når dei stadig vekk
prioriterer ned nynorske skulebøker.
OG IKKJE MINST: når store delar av eliten i samfunnet brukar nynorsk, er det mykje lettare
for alle oss andre å sjå verdien i språket. Det blir lettare for gamle nynorskmiljø å stå mot
bokmålspresset, og for bokmålsbrukarar å konvertera. Kanskje er det eit positivt teikn for
nynorsken at heile det nye styret i Norsk Målungdom, samtlege ti, har gått over frå bokmål til
nynorsk etter eige ønskje. Ingenting er betre enn om nynorsken overlever fordi mange vil
bruka han.