Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag
Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag
«Den kvite pesten» Litt om tuberkulosen i vår lokalsoge Tuberkulosen er ein svært gamal sjukdom. I Heidelberg er det funne eit skjelett frå den yngre steinalder (omlag 5000 år før Kristus) som var tydeleg merkt av tuberkuløs sjukdom (1). Liknande funn er gjort på mumier i Egypt frå omlag 3000 år f. Kr. I Noreg er nok også denne sjukdomen gamal, men det ser ut som det særleg er i tida frå omlag 1800 til omlag 1950 den har herja mest. Tuberkuloseperioden i vårt land kulminerte rundt hundreårsskiftet, då kvart 5. dødsfall var tuberkulosedød. Ein stor del av dei som vart revne bort var unge folk. På den verste tida døydde omlag 310 pr. 100 000 menneske av tuberkulose. I 1946–1950 var talet 47 pr. 100 000, og i 1953 berre 16, altså ein nedgang på heile 95% (2). I mange andre land i verda er tuberkulosen enno ei av dei viktigaste dødsårsaker. Mange av dei gamle trugande sjukdomane (lepra, pest, koppar, radesjuke, dysenteri) hadde dramatiske og fælslege symptom. Det var ikkje slik med tuberkulosen, når ein tek unna blodstyrting. Her var det meir at dei sjuke falmast eller tærdest bort (jfr. uttrykket «tæring»). Dei tæringssjuke var bleike og tynne, kvite i hamleten. Kvitt er fargen ein forbind med tuberkulose, derfor har den også vorte omtala som «Den kvite pesten» (3). Vi skal så koma inn på tilhøva på våre kantar. Det er fleire kjelder vi kan nytta oss av. Dei mest verdfulle er medisinalmeldingar frå distriktslækjarane. Dødslister finn vi også i kyrkjebøker og lensmannsproto- «Den kvite pesten» – litt om tuberkulosen i vår lokalsoge 41
NORGE 1872–1911 Dødsfall av lungetuberkulose pr. 10 000 innbyggjarar rundt hundreårsskiftet. Plansje frå skulemuseet på Eide. (Foto: Eivind Kringstad). kollar, men dødsårsakene manglar ofte her, eller er usikre. Vi tek for oss tida rundt hundreårsskiftet, som er den mest interessante i denne samanhengen. Nokre definisjonar kan vera nyttige før vi går laus på årsmeldingane frå distriktlækjarane: «Svindsot» er eit ord som går på det å talmast vekk, svinna. Det var eit mykje brukt ord for tuberkulose, særleg lungetuberkulose. I same tyding vart «tæring» brukt. Miliærtuberkulose er spreiing av talrike små Christian Krohg: Syk pike. 1880–81. Kor kvitt alt er på dette biletet kjem nok best fram i fargar, men det er lite tvil om at det var tuberkulosen Krohg hadde i tankane då han skapte kunstverket. 42 Gammalt frå Fræna 1990
- Page 1 and 2: Ottar Ødeård Sjukdomar og helsest
- Page 4 and 5: Ottar Ødegård Sjukdomar og helses
- Page 6 and 7: Innhald Forord frå forfattaren....
- Page 8 and 9: Forord frå forfattaren Dei fleste
- Page 10 and 11: Helsearbeid i 400 år - et forord f
- Page 12 and 13: Farlege farsotter i gamal tid Sjukd
- Page 14 and 15: lysningar i lokale kjelder, men vi
- Page 16 and 17: Svartedauen. Tegning av Theodor Kit
- Page 18 and 19: ville forlade Huus og Hiem; men oms
- Page 20 and 21: ste tida. Ved hundreårsskiftet dø
- Page 22 and 23: Sygdom under Kvælningsfænomener,
- Page 24 and 25: I 1906 var det i Romsdals Amt meldt
- Page 26 and 27: mot. Behandlinga er no kurant og is
- Page 28 and 29: for desse to sjukehusa, tel «sykdo
- Page 30 and 31: Dødelighet pr. 1000 av infeksjonss
- Page 32 and 33: Kjelder: 1) Opteikningar av lærar
- Page 34 and 35: Samstundes hadde han lækjaransvare
- Page 36 and 37: medisinalmeldinga for Ytre Romsdal
- Page 38 and 39: Jordmødrene i Fræna, Bud og Husta
- Page 40 and 41: hos oss var det mest av denne sjukd
- Page 44 and 45: Hans Frederik Smith (1826-1903). Di
- Page 46 and 47: ikke blot paa en men paa flere Læg
- Page 48 and 49: 1900: Det står om influenzaen at
- Page 50 and 51: årsakene. Vi får også høyra ei
- Page 52 and 53: Margrethe Folkestad. Ho var ein myn
- Page 54 and 55: Biletet er henta frå ein tuberkulo
- Page 56 and 57: Vestnes helseheim Overlege Kaurin v
- Page 58 and 59: syge store mængder tuberkelbacille
- Page 60 and 61: Dei økonomiske tilhøva Tuberkulø
- Page 62 and 63: hed. Lungetuberkulosen er i en aarr
- Page 64 and 65: Plansje frå skulemuseet på Eide,
- Page 66 and 67: Då Søren Jaabæk ville ta distrik
- Page 68 and 69: Beslutning: Regjeringen anmodes om
- Page 70 and 71: Distriktslege Hans Christian Pareli
- Page 72 and 73: Sykepleien Det er vanskelig å skri
- Page 74 and 75: Romsdals Amtssykehus omkr. 1915. Sy
- Page 76 and 77: I ein artikkel «Iakttagelser under
- Page 78 and 79: vanleg influensa var det dei unge s
- Page 80 and 81: ske-tiden» kjendte, temmelig alvor
- Page 82 and 83: At folk var fortvila og desperate e
- Page 84 and 85: har fått spanska der ute. Amtmanne
- Page 86 and 87: Bud legedistrikt Distriktsdeling og
- Page 88 and 89: hadde frå 1896 hatt praksis i Bud
- Page 90 and 91: God hamn og sentral stad Men Bud he
NORGE 1872–1911<br />
Dødsfall av lungetuberkulose pr. 10 000 innbyggjarar rundt hundreårsskiftet. Plansje<br />
frå skulemuseet på Eide. (Foto: Eivind Kringstad).<br />
kollar, men dødsårsakene manglar ofte her,<br />
eller er usikre. Vi tek for oss tida rundt hundreårsskiftet,<br />
som er den mest interessante i<br />
denne samanhengen.<br />
Nokre definisjonar kan vera nyttige før vi<br />
går laus på årsmeldingane frå distriktlækjarane:<br />
«Svindsot» er eit ord som går på det å<br />
talmast vekk, svinna. Det var eit mykje brukt<br />
ord for tuberkulose, særleg lungetuberkulose.<br />
I same tyding vart «tæring» brukt.<br />
Miliærtuberkulose er spreiing av talrike små<br />
Christian Krohg: Syk pike. 1880–81.<br />
Kor kvitt alt er på dette biletet kjem nok best fram i<br />
fargar, men det er lite tvil om at det var tuberkulosen<br />
Krohg hadde i tankane då han skapte kunstverket.<br />
42 Gammalt frå Fræna 1990
Change language