Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag

«Den kvite pesten»
Litt om tuberkulosen i vår lokalsoge
Tuberkulosen er ein svært gamal sjukdom. I Heidelberg er det funne eit
skjelett frå den yngre steinalder (omlag 5000 år før Kristus) som var
tydeleg merkt av tuberkuløs sjukdom (1). Liknande funn er gjort på
mumier i Egypt frå omlag 3000 år f. Kr.
I Noreg er nok også denne sjukdomen gamal, men det ser ut som det
særleg er i tida frå omlag 1800 til omlag 1950 den har herja mest.
Tuberkuloseperioden i vårt land kulminerte rundt hundreårsskiftet, då
kvart 5. dødsfall var tuberkulosedød. Ein stor del av dei som vart revne
bort var unge folk. På den verste tida døydde omlag 310 pr. 100 000
menneske av tuberkulose. I 1946–1950 var talet 47 pr. 100 000, og i
1953 berre 16, altså ein nedgang på heile 95% (2). I mange andre land i
verda er tuberkulosen enno ei av dei viktigaste dødsårsaker.
Mange av dei gamle trugande sjukdomane (lepra, pest, koppar, radesjuke,
dysenteri) hadde dramatiske og fælslege symptom. Det var ikkje
slik med tuberkulosen, når ein tek unna blodstyrting. Her var det meir
at dei sjuke falmast eller tærdest bort (jfr. uttrykket «tæring»). Dei
tæringssjuke var bleike og tynne, kvite i hamleten. Kvitt er fargen ein
forbind med tuberkulose, derfor har den også vorte omtala som «Den
kvite pesten» (3).
Vi skal så koma inn på tilhøva på våre kantar. Det er fleire kjelder vi
kan nytta oss av. Dei mest verdfulle er medisinalmeldingar frå distriktslækjarane.
Dødslister finn vi også i kyrkjebøker og lensmannsproto-
«Den kvite pesten» – litt om tuberkulosen i vår lokalsoge 41