Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag

Då det første «formanns- og representantmøte» i gamle Fræna vart
halde 28. april 1840, var første vedtak tilsetting av Berthe Wedbjørnsdatter
Nygaardsvoll som jordmor i «Waagoe Sogn» (13). I rapportane er
ho også omtala som Birthe, Berit eller Beret, og etternamnet vart seinare
Tverrlie. Ho hadde vore jordmor før dette. Vi veit i alle fall at ho fungerte
i 1829, men no vart ho formelt tilsett av kommunen. Før 1837 var
det amtmannen som skulle stå for distriktsinndelinga, men i praksis vart
kvart prestegjeld eit jordmordistrikt. I «Boe» prestegjeld sat då Anne
Nielsdatter Sunde. For 150 år sidan var det altså 2 jordmødre i det område
som no er Fræna kommune (11).
I 1810 fekk Danmark/Noreg eit jordmorreglement som på papiret ga
utdana jordmødre monopol på fødselshjelp. Men Noreg hadde då berre
nokre få jordmødre som hadde gått jordmorskule i København. Då vi
vart skilt frå Danmark i 1814 skal det ha vore 65 (14). Her i landet fekk
vi vår første jordmorskule i 1818 (15). Vår eigen distriktslækjar, Jakob
Ludvig Hoffmann, oppga i sin rapport for 1837 at det var 12 jordmødre
i distriktet. Men det var heile Romsdal fogderi som var hans distrikt på
den tida! (11).
Dei fleste fødekonene måtte derfor framleis greia seg utan utdana
jordmor. Hjelpekonene vart også nytta av mange etter at det kom jordmor
til bygdene. Det var ofte dårleg likt av dei fagutdana, som ikkje alltid
hadde så flust om levemåten. Innkomene dei hadde var ei lita fast
godtgjersle, så kunne dei krevja ein liten stykkpris per fødsel, og endeleg
var det ymse «emolumenter» (fritt hus, fri brensel, beite for ei ku).
Betalinga frå fødekona måtte jordmora ofte avstå frå i dårlege tider. Ei
kjærkomen ekstrainntekt vart det for mange jordmødre at dei tok del i
den lovfesta koppevaksineringa som hjelpevaksinatørar.
Trass i kontinuerleg vakt og tungvinte tilhøve heldt distriktsjordmødrene
lenge ut i tenesta. Aldersgrensa fungerte berre på papiret. Om
Anna Nielsdatter Sunde, gift Rytter, står det i medisinalmeldinga for
1858 at ho søkte om å få gå av, men det ser ikkje ut som dette vart innvilga
før i 1860. Og ein kan lese at Berthe Tverrlie framleis var i full
sving.
Lista over jordmødre i vårt område gjennom 150 år vert lang.
Funksjonstida har i mange høve vore usikker, då dei ofte vart tilkalla
både 10 og 15 år etter at dei eigentleg var pensjonistar (11,16,17).
36 Fræna kommune 150 år (1837–1987). Jubileumsskrift