Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag
Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag
Ottar Ødegård: Sjukdommar og helsestell i ... - Romsdal Sogelag
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Langt attende er det derfor vanskeleg å seia sikkert kva dødsårsakene<br />
var. I kyrkjebøker <strong>og</strong> lensmannsprotokollar (5,6) finn vi rubrikk for diagnosar<br />
ved dødsfall. For kyrkjebøkene gjeld dette nesten til midten av<br />
førre hundreår, men den første tida galdt det berre for «Død af smitsom<br />
Sygdom eller ved ulykkelig Hændelse». I dødsprotokollane frå Vaagøy<br />
lensmannsdistrikt har eg ikkje hatt nytte av diagnoserubrikken lengre attende<br />
enn til 1906. Ofte er denne rubrikk ikkje utfylt eller merka<br />
«ukjent». Hyppig diagnose er «alderdomssvaghet», <strong>og</strong> bak denne nemninga<br />
kan svært mange sjukdomar løyna seg. Tala er i alle høve minstetal,<br />
men det er vel grunn til å tru at i epidemitider vart diagnosen oppførd.<br />
Ein periode står det i kyrkjebøkene berre «død av sykdom». Noko<br />
nyttig opplysning gav det <strong>og</strong>så, for langtfrå alle døydde på sotteseng då<br />
heller. Trafikkulykker var dei ikkje plaga av, <strong>og</strong> vald var sjeldan.<br />
Derimot var drukning vanleg. Ikkje få gonger ser vi at heile båtlag<br />
«blei» på sjøen. At nokon tok sitt eige liv hende <strong>og</strong>så.<br />
Dei mest pålitelege lokale kjeldene er medisinalrapportane frå<br />
distriktslækjarane (7,8), som <strong>og</strong>så var gode då distriktet var heile ytre<br />
<strong>Romsdal</strong>. I protokollane frå helseråda (sundhedskomisjonerne) er det<br />
<strong>og</strong>så nyttige ting å finna ei stund attende (9). Ei rekkje andre kjelder har<br />
vore til hjelp.<br />
Svartedauden<br />
Dette er den eldste, men <strong>og</strong>så mest skræmande av kjende farsotter i vår<br />
s<strong>og</strong>e. Den vart <strong>og</strong>så kalla mannedauen, digerdauen eller sotta. Det var<br />
ein byllepest, valda av pestbasillen, men kunne <strong>og</strong>så arta seg som lungepest.<br />
Den herja blant rotter, <strong>og</strong> med lopper vart den overførd til menneska<br />
(10). Pesten kom frå Kina, <strong>og</strong> etter karavanevegane nådde den<br />
Konstantinopel i 1347. Til Noreg kom den i august 1349 med ei k<strong>og</strong>ge<br />
frå England. Skipet kom til Bergen, <strong>og</strong> heile mannskapet var døde eller<br />
døydde like etter i hamn. Pesten spreidde seg fort. Den tok livet av<br />
mellom 1/2 <strong>og</strong> 2/3 av folket i landet.<br />
Det ser ikkje ut til å ha vore skrive noko særleg lokalt om svartedauden<br />
i <strong>Romsdal</strong>, men den har nok spreidd gru <strong>og</strong> sorg her i bygdene som<br />
andre stader der den for fram. Om vi finn lite skriftleg om sjølve sjukdomen<br />
herifrå, veit vi litt om verknadene, i form av nedlagde gardar<br />
(øydegardar) <strong>og</strong> dårlege økonorniske kår (11). Det ser ut som pesten<br />
14 Gammalt frå Fræna 1984
Change language