Regionalhistoriske forskningsoppgaver 07 - Universitetet i Agder

73
KULT-P.13 Thorvald Heiberg og heia
Kontaktperson Leonhard Jansen
Institusjon Setesdalsmuseet
Fagområde og periode Kulturhistorie / økonomisk historie, 1900-talet
Bakgrunn for emnet, begrunnelse for prosjektet
Kring 1904 begynte oslomannen Thorvald Heiberg å kjøpe opp store heieområde i området
mellom Setesdal og Sirdal/Ryfylke. Det vart tilsett vaktoppsyn som også hadde ansvaret for
systematisk utrydding av alt rovvilt. Underforstått: Her skal jaktviltet - viktigast rype og rein
ha gode vilkår. Frå Setesdalssida bygde han veg ca. 12 km inn i heia, på Sirdalssida var det
han som stod for bygginga av 1,5 km veg opp til Suleskar. Det vart bygt jakthytter for å hyse
jegerane.
Samtidig sette han i gang ei storstilt marknadsføring i utlandet med føremål å få pengesterke
jegerar frå utlandet til sitt område.
For å realisere draumen sin vart Heiberg i ein periode den største arbeidsgjevaren for bygdene
rundt heia. Samstundes bygde seg opp sterke konfliktar med andre brukarar av heia: lokale
jegerar, turistforeiningane, driftegjætarane m.v.
I 1943 selde han eigedomen på 1 million mål til Quislingregimet, og den fekk namnet
"Njardarheim Veidemark".
Med sine oppkjøp av eigedomar og den store aktiviteten knytta opp til desse, opna Heiberg
opp for ein heilt ny måte å drive næring på i desse bygdene. For første gong var det mogeleg å
skaffe seg ei inntekt utan å drive gardsarbeid i tradisjonell forstand. Samstundes opna dette for
store konfliktar i lokalsamfunnet; konfliktar som ville ha enda opp med drap om ikkje
tilfeldigheitar hadde forhindra det.
Forskningsstatus
Det er skrive og arbeidd ganske mykje med tema knytt opp mot heia, men det er mest ikkje
gjort forsking på høgare nivå. Mykje av dette har meir karakter av samanstilling av fakta enn
analyse av kjelder. Det som er målet no, er å trengje djupare ned i stoffet.
Problemstilling, tema og tilnærmingsmåter
Området opnar for ei rekkje ulike problemstillingar, som t.d.
o Rovdyrutryddinga til Heiberg - økologisk katastrofe eller eit jakteventyr?
o Konfliktar omkring bruken av heia.
o Heia som økonomisk ressurs - samspelet mellom Heiberg og bygdefolket.
Arbeidet vil ha ulike tilnærmingsmåtar, og ein vil truleg vere tent med å kombinere
fagområde for å kunne gi utfyllande svar på dei problemstillingar som måtte kome fram under
vegs i arbeidet. Heibergs overordna mål var eit gigantisk jaktterreng, men effekten av dei
tiltak han sette i verk avspegla seg også på andre felt. Stikkord her kan vere økologisk
balanse, sysselsetjing, heia som turistområde, beitedyr m.m.