Kari Bech Tor Gunnar Heggem Kåre Kverndokken AGORA 5 ...

Kari Bech Tor Gunnar Heggem Kåre Kverndokken
AGORA 5 Språkbok
Norsk for barnetrinnet
Logo (kun grantre)

© Gyldendal Norsk Forlag AS 2006
1. utgåve, 1. opplag
Denne boka er ein del av læreverket Agora 3–7
Læreverket dekkjer måla for norsk etter læreplanane av 2006
Printed in Norway by
ISBN-13: 978-82-05-33436-6
ISBN-10: 82-05-33436-6
Redaktør: Fride Bergem
Biletredaktør: Jens Petter Kollhøj
Design: Smaapigerne www.sott.no
Layout: Smaapigerne www.sott.no
Omslagsdesign: Hanne Dahl
Omslagsillustrasjon: Smaapigerne www.sott.no
Boka er omsett til nynorsk av Arkitekst (www.arkitekst.no)
Forfattarane har fått støtte frå Det faglitterære fond til denne boka.
Det må ikkje kopierast frå denne boka i strid med åndsverklova eller avtalar om kopiering gjorde med KOPINOR, Interesseorgan
for rettshavarar til åndsverk. Kopiering i strid med lov eller avtale kan medføre erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med
bøter eller fengsel.
Kommentarar til eller spørsmål om publikasjonar frå forlaget kan rettast til:
Gyldendal Undervisning
Grunnskoleredaksjonen
Postboks 6860 St. Olavs plass
0130 Oslo
www.gyldendal.no/undervisning
E-post: undervisning@gyldendal.no
Biletliste – til Agora 5, Språkbok
Kaja Ødegaard/Sissel Ringstad
Smaapigerne-www.sott.no:
3, 4, 5, 6-7, 8, 9, 12, 14, 15, 22-23, 24-25, 27, 31, 34, 38-39, 40, 42, 44-45, 49, 50, 51, 52-53ø, 55, 57, 64v, 68-69, 81, 91, 98-99, 100, 102,
105n, 110, 111, 112-113, 116-117, 120-121, 128, 138-139, 141, 143, 144-145, 150, 151, 152, 153, 154, 155, 157, 159, 160, 161, 166ø.
Tuva Thorsø www.krutt.nu:
4, 17, 20-21, 37h, 41v, 46, 52-53n, 58-59, 62ø, 62m, 63, 65, 94h, 101ø, 118, 126-127ø, 129, 130, 131, 132, 133, 136.
Side 6: Fredrik Emil Faye/Norsk Folkemuseum, 10ø, 10mh: Anna Bove Collections, 10mv: Scanpix, 10n: Norsk Folkemuseum,
11øv: Anna Bove Collections, 16ø, 16m: Bulls Pressetjeneste AS, 16n: © 2002 Stephan Pastis/Distr: United Feature Syndicate
Inc/PIB/Norsk Seriebyrå, 18: Ferdinand Finne/Thore Elton, 29: Bjørn Rørslett/NN/Samfoto, 30ø: Alf Prøysen/Elin Prøysen,
32ø, 33: The Detroit Institute of Arts, USA/Founders Society purchase, General Membership Fund/The Bridgeman Art Library,
32n: Norges Idrettsforbund og Olympiske Komité, 36, 37v: Philip’s, 47: Myron Jay Dorf/Corbis/Scanpix, 54: Giraudon/
The Bridgeman Art Library, 61: Kevin Schafer/Corbis/Scanpix, 64h: Bjørn Rørslett/NN/Samfoto, 66, 67v: VG, 67hø: TVNorge,
67h: TV 2, 70: Nikolai Astrup/©Foto: O Væring Eftf AS, 72ø: ©Jon Stefansson/BONO 2006, 72n: Vincent van Gogh/GBA, 74, 75:
Akin Düzakin, 76, 77: Per Dybvig, 78-79: Svein Nyhus, 80ø: ©Fam Ekman/BONO 2006, 80m: Svein Nyhus, 80n: Rune J Andersson,
82-83: Anders Kaardahl, 84v: Gyldendal, 84m, 84h: Cappelen, 87: Kerstin Mertens/Samfoto, 90: Michael Freeman/Corbis/Scanpix,
92-93 vø-hø: Cappelen, Aschehoug, nysgjerrigper.no, Damm, Gyldendal, Samlaget, Samlaget, Gyldendal, Cappelen, Cappelen, faktisk.
no/Barneombudet, 92m: Musikk-Kultur, 93n: Cappelen, 94v: Asgeir Helgestad/NN/Samfoto, 96: Damm, 97ø: Colin McPherson/
Corbis/Scanpix, 97n: Winfried Wisniewski/Corbis/Scanpix, 101n: Cappelen, 104: © 2006 Øyvind Sagåsen, 105ø: Iben Sandemose,
106vø: Gyldendal, 106hø: Damm, 106vn: Gyldendal, 106hn: Gyldendal, 107vø: Gyldendal, 107hø: Damm, 107vn: Gyldendal,
107hn: Gyldendal, 114ø: Aschehoug, 114n, 115: Virre Dahl/Maipo Film & TV-produksjon AS, 120-Pippi: Ingrid Vang Nyman/
Saltkråkan AB, 122ø: Anders Kaardahl, 122n: Annette Faltin/Gyldendal, 123: Anders Kaardahl, 124, 125: Tove Jansson/Schildts
förlag AB, 126n: NRK, 134: Science Photo Library/GV-Press, 140: Jan Erik Vold/Tonje Strøm, 142: Science Photo Library/GV-Press,
146ø: Bjørn Norheim, 147: Per-Anders Pettersson/Getty, 148n: Paul A. Souders/Corbis/Scanpix, 149: Mimsy Møller/Samfoto,
158: Kerstin Mertens/Samfoto, 159v-h: Tim Davis/Corbis/Scanpix, Tore Wuttudal/NN/Samfoto, Knut Falch/Scanpix, 163: Omnipax,
164: NSB, 165: Espen Bratlie/-Samfoto
Andre illustrasjonar: Gyldendals biletarkiv

Forord
Agora tyder møtestad eller torg.
Vi har kalla norskboka di Agora.
Dette skal vere ein møtestad der du
lyttar til andre,
snakkar sjølv,
les det andre har skrive,
skriv sjølv,
leikar med språket,
lærer om språket –
kort sagt, møter andre gjennom språket.
Språket ditt hjelper deg med
å tenkje, fantasere, lære, forstå.
Gjennom språket får du kontakt med andre.
Velkommen til Agora,
til alle møteplassane i språket!
Helsing forfattarane
Kari, Kåre og Tor Gunnar

Innhald
Forord 3
Namn 6
namneskikkar, kva namn tyder, initialer, og monogram
Grammatikk – substantiv 12
egennamn, fellesnamn
Forteljing – opning og høgdepunkt 16
å starte ei forteljing, kunsten å stille spørsmål, høgdepunkt
Les og lær – attforteljing 26
program for å attfortelje ei forteljing
Tekstbehandling 30
å bruke skriveprogram
Les kart 36
les ein samansatt tekst, forstå symbolene
Rettskriving – dobbeltkonsonant 38
reglar og skriveøving
Munnleg framføring 42
treningsprogram med seks øvinger
Les og lær – lesing i roller 54
program for å utforske ein tekst saman
Alfabet og skriftteikn 58
kunnskap om ulike alfabet, biletspråk, alfabetisk rekkjefølgje
Les tv-program 66
les ein samansatt tekst, forstå symboler
Rettskriving – samansette ord 68
særskriving og samansette ord
Bilete og biletbøker 70
studer bilete og biletbøker, skildre bilete, biletbok
Les og lær – leseteikn 86
leseteikn som lesestrategi

Saktekstar 90
studer saktekstar, temasetningar og avsnitt, samanheng i tekst, store og
små artiklar
Grammatikk – verb 102
reglar og øvingar, tider av verbet
Bøker og lesing 106
samtale om bøker og lesing, baksidetekstar og vaskesetlar, bokmelding,
bibliotek, skrive forteljing
Les på emballasje 118
lese samansatt tekst, forstå symbolar
Forteljing – skildringar 120
personskildring, stadskildring, vêr
Grammatikk – adjektiv 128
reglar og øvingar, gradbøye
Dikt 132
verselinjer, språkbilete, oppattaking, tøysedikt,
femradar, figurdikt, regler
Les og lær – lesebestilling 146
lesebestilling som lesestrategi
Rettskriving – hermeteikn 150
replikkar og hermeteikn
Korte saktekstar 152
å meine noko, spelereglar, oppskrift, bilettekstar
Grammatikk – setningar og teikn 160
kle på setningar, lage setningar, punktum, spørsmålsteikn
Les rutetabellar 164
samansatt tekst, forstå symbolar
Rettskriving – ordliste 166
å bruke ordliste
Litteraturliste 168

6
Namn
Klassebilete frå 1880. Bakarst står læraren Ole Johan Lycke. Elevane heiter Anna, Marie, Karen,
Ingeborg, Inga, Anne, Marta, Karoline, Kristine, Johanne, Hanna, Sofie, Hans, Kristian, Peder, Nils,
Martin og Lars.
Namneskikken endrar seg. I 1880 hadde alle elevane norske namn som
hadde vore i bruk lenge. Sidan den tid har vi fått mange nye namn. Kvifor
er det slik?
www.gyldendal.no/agora
SØK på nettet
• Gå inn på nettsidene til Statistisk sentralbyrå (ssb.no) og finn namnestatistikken.
De kan for eksempel finne ut kor mange som heiter
Mathias eller Emma.
• Finn ut kor mange som har det same fornamnet som du.

SNAKK SAMAN
Desse elevane heiter Emma, Julie, Ida, Thea, Nora, Mursal, Maria, Sarrah,
Hanna, Ingrid, Mathias, Mohamed, Martin, Kristian, Andreas, Jonas, Tobias, Dlir,
Sander og Alexander.
1 Kvifor kjem stadig nye fornamn i bruk her i landet, trur de?
Har nokon av dykk same namn som ein av elevane på dei to bileta?
Har nokon av dykk arva namnet sitt? Etter kven?
2 Mange har meir enn eitt fornamn og meir enn eitt etternamn.
Er det nokon av dykk som har det?
• Finn ut kor mange som har det same etternamnet.
• Finn ut kor mange som heiter akkurat det same som du, både fornamn
og etternamn.
• Søk på etternamn. Kva er dei tre vanlegaste etternamna i Noreg?
• Kva var dei mest brukte gute- og jentenamna då du blei fødd?
Øveboka side 6–9
7

8
Kva tyder namnet ditt?
HELENE (= skinande)
Namna våre blei til for lenge, lenge sidan, og dei tydde noko.
Foreldra ville gi barna gode og vakre namn, namn som kunne
bringe lykke, glede og eit langt liv: nymåne, diamant, modig, evig.
No er det ikkje lenger så lett å vite kva eit namn tyder, for språket
har endra seg.
UNDERSØK
3 Finn ut kva namnet ditt tyder. Det kan du finne ut ved å søkje
på nettet eller ved å slå opp i namnebøker og namneleksikon.
4 Skriv opp andre namn som du vil finne tydinga til.
Søk på nettet, eller leit i eit namneleksikon.
SKRIV
5 Lag ei liste med fem nye gutenamn og fem nye jentenamn som du
lagar av vanlege norske ord. Namna skal ha god klang og vere vakre
eller sterke, for eksempel: Djerv, Morgonblom …
www.gyldendal.no/agora
ROAR (= ære + spyd)
SABURO (= tredje son)
AYA (= voven silke)
RAJA (= håp)
ABD-ALLAH (= Guds tenar)
Andreas eller Anders er det same som Andrew i England,
André i Frankrike og Ante på samisk og finsk.
Maria kjem av Mirjam. Dette namnet har former som Maria
(norsk) Mally, Mary, Molly (engelsk), Marion (fransk) og Mimmi
(spansk).

Fleire eksempel på kva namn tyder
m = mann (maskulinum)
f = kvinne (femininum)
Birger (m) – hjelpsam (Noreg)
Helga (f) – heilag (Noreg)
Olav (m) – etterkommar (Noreg)
Sigrid (f) – av «siger» og «vakker» (Noreg)
Kim (f) – av gull (Vietnam)
Phong (f) – vind (Vietnam)
Minh (m) – intelligent (Vietnam)
Binh (m) – fred (Vietnam)
Kofi (m) – fødd på fredag (Vest-Afrika)
Mosi (m) – førstefødd (Aust- og Sentral-Afrika)
Nkosazana (f) – prinsesse (Sør-Afrika)
Tendai (f) – ver takksam (Søraust-Afrika)
Akilah (f) – intelligent (Arabia)
Mohamed (m) – verd å prise (Arabia)
Na’im (f) – roleg (Arabia)
Sakah (m) – rettvise, rettferd (Arabia)
SKRIV
6 Finn svar på desse spørsmåla om fornamn.
a Kva kjem Roar og Sigrid av?
b Kva tyder Birger, Helga, Phong, Binh, Kofi, Tendai,
Akilah og Mohamed?
c Kva er Peder på fransk, russisk, tysk og engelsk?
d Kva land kjem desse namna frå: Olav, Sigrid,
Mosi, Sakah, Mirjam, Molly og Ante?
Peder og Per kjem av det latinske Petrus. Vi finn igjen formene
Peter (engelsk), Pieter (tysk), Pierre (fransk), Pietro (italiensk), Pedro
(spansk) og Pjotr (russisk).
Øveboka side 6–9
9

Initialar og monogram
Forbokstavar eller initialar som er skrivne eller sette
saman på ein kunstnarisk måte, kallar vi eit monogram.
Initialar er forbokstavar. Dersom du heiter
Emma Kristine Hansen, er initialane dine EKH.
Heiter du Mathias Jensen, er initialane dine MJ.
10 www.gyldendal.no/agora
Initialar skriv vi med store bokstavar.
Norsk rikskringkasting = NRK
Dei sameinte nasjonane = SN – UN på engelsk (United Nations)

SKRIV
7 Skriv ned initialane til alle i gruppa di.
8 Leik med initialane slik, dine eigne først:
Mathias Jensen liker mango og jordbæris.
Mathias Jensen reiser til Madrid og Japan.
Mathias Jensen har husdyr: maurslukar og jaguar.
Mathias Jensen har kjøpt …
9 Bruk initialar og fortel kva folk gjer:
Maria Haugen måler hoppetau.
Kristian Berg Hansen kjøper berre hanskar.
Sara Pettersen serverer poteter.
Kva gjer du? Kva gjer Thea Emilie Strøm? Jonas Fossmo?
Alexander Bakken Vik? Esma Demirel? Andre du kjenner?
10 Skriv ei initialhistorie, slik:
Truls Thomassen bur i Tromsø.
Han liker å turne og gå tur.
Han et tomatsuppe og tortilla.
Han har på seg T-skjorte og turban.
Han har ein traktor, ein terrier og ei tante i Trondheim.
Skriv om Sigrid Svendsen, Bob Taylor, Anette Andersen
og Kristoffer Karlsen – og om deg sjølv.
SØK på nettet for å finne ut kva namn tyder.
BRUK Norsk personnamnleksikon (Det Norske Samlaget)
for å finne ut kva norske namn tyder.
Øveboka side 6–9
11

12 www.gyldendal.no/agora
Ivar Skrivar
Grammatikk – substantiv
Namn som menneske, dyr og ting, land og byar, hav og fjell
har som sitt eige, er særnamn. Særnamn skal skrivast med
stor forbokstav.
Særnamn
Ivar Skrivar veit at vi kallar namnord substantiv.
Ein del substantiv er særnamn, for eksempel
alle fornamn og alle etternamn.
RETTSKRIVING – 1
Vi bruker stor forbokstav
– i særnamn
– for å vise at vi byrjar på ei ny
setning
RETTSKRIVING – 2
NSF er ei forkorting for
Norsk speidarforbund.
Berre det første ordet skal ha
stor forbokstav.

SKRIV
1 Sjå på teikninga av Ivar Skrivar
og skriv særnamn
• på ei jente
• på ein gut
• på eit kjæledyr
• på ei romferje
• på nokre land
• på ein sportsklubb
• på ein person i ei bok
2 Skriv heile adressa di slik ho skal stå på
eit brev som kjem frå utlandet.
Kor mange særnamn må du skrive?
Hugs stor forbokstav.
3 a Skriv åtte særnamn på folk du kjenner,
både fornamn og etternamn.
b Set dei opp i alfabetisk rekkjefølgje
under kvarandre, med etternamnet først.
4 Skriv av skjemaet til Ivar Skrivar,
og fyll ut med særnamn i rutene.
ALFABETISK REKKJEFØLGJE
Dersom du har to etternamn, for eksempel Berg Hansen,
skal du alfabetisere etter Hansen og ikkje etter Berg.
Dersom du derimot heiter Berg-Hansen med bindestrek,
skal du alfabetisere etter Berg.
Namn på byar
Namn på land Spania
Gatenamn
Namn på planetar Venus
Namn på idrettsstjerner
Namn på hundar
og andre dyr
Namn på personar
i bøker
Passopp, Dagros
Nasse Nøff, Kurt
Namn på fjell Snøhetta,
Kebnekaise
Namn på forfattarar Astrid Lindgren
Namn på andre
kjende personar
Kong Harald
Øveboka side 10–15
13

Samnamn
Samnamn er namn på ting: blyant, briller …
Samnamn er namn på dyreartar: katt, løve …
Samnamn er namn på blomstrar og vekstar: tulipan, potet, bjørk …
Samnamn har tre kjønn:
Vi seier ein båt (hankjønn), ei skute (hokjønn), eit skip (inkjekjønn).
Vi kan bøye samnamn i eintal og fleirtal:
Eintal Fleirtal
ein båt (den) båten (fleire) båtar (alle) båtane
ei skute (den) skuta (fleire) skuter (alle) skutene
eit skip (det) skipet (fleire) skip (alle) skipa
SNAKK SAMAN
5 a Kva er forskjellen på særnamn og samnamn?
b Kva er det flest av i språket – særnamn
eller samnamn?
Kva heiter dyr, menneske, stol, brødskive og jente
i fleirtal?
6 Sjå dykk rundt. Kor mange samnamn
kan de finne i klasserommet?
7 Sjå på biletet. Finn samnamn for reiskapar og plantar.
14 www.gyldendal.no/agora
GRAMMATIKK – 1
Framfor samnamn kan vi som
regel setje anten ein, ei eller eit.
Slike ord kallar vi bestemmarord.
GRAMMATIKK – 2
Ord i hokjønn kan vi setje ei framfor: ei bok.
Ord i hankjønn kan vi setje ein framfor: ein
spade.
Ord i inkjekjønn kan vi setje eit framfor: eit
hus.

Oppskrift på bollar
Du treng:
150 gram margarin
7 desiliter mjølk
50 gram gjær
180 gram sukker
2 teskeier kardemomme
1 kilo kveitemjøl
8 Ovanfor kan de lese delar av ei oppskrift.
Finn samnamn i oppskrifta.
Nokre av dei står i fleirtal: bollar, minutt …
SKRIV
9 Skriv samnamn for leiker og sportsutstyr
som du har.
10 Du skal på overnattingstur ute.
Kva for substantiv vil du leggje i sekken?
Skriv pakkeliste med samnamn:
termos, raggsokkar …
11 Namn på månader og vekedagar er samnamn.
Skriv dei opp. På norsk skal vi skrive dei med
liten bokstav.
12 Skriv namn på forskjellige slags ville dyr.
Slike artsnamn skal skrivast med liten forbokstav.
Dei er samnamn.
GRAMMATIKK – 3
Når vi skriv samnamnet for eit bestemt bord,
eit bestemt vindauge eller eit bestemt smil,
skriv vi bordet, vindauget, smilet.
Den siste t-en må vere med sjølv om han er stum.
Omn: 225 grader, steikjetid: omtrent 10
minutt
Denne oppskrifta gir to plater bollar, horn
eller skolebrød. Oppskrifta høver også til
to kringler eller fire stenger.
Øveboka side 10–15
15

Forteljing – opning og
høgdepunkt
16 www.gyldendal.no/agora
ORDKUNNSKAP
Kjedebrev – brev som ber mottakaren skrive av eller kopiere
brevet og sende det vidare til fleire andre personar

Det er mange måtar å fortelje på. Du kan vise
med kroppen kva du meiner, du kan teikne,
og du kan bruke ord – snakke og skrive.
Til venstre er det tre teikneseriestriper.
Alle fortel ei lita historie.
Den første er berre ei teikning,
den andre er ei teikning saman med
nokre lydmålande ord og symbol,
og i den siste stripa er det teikning
saman med bobletekst.
SNAKK SAMAN
1 Les den første teikneseriestripa.
Kva ser du på teikninga?
Kva har skjedd før,
og kva skjer etterpå? Fortel!
2 Les stripe nummer to. Kvar er dei tre personane?
Kva gjer dei? Kva seier eller tenkjer foreldra?
Kva er sonen oppteken av?
Kva vil dei fortelje om når dei kjem heim?
3 Les stripe nummer tre. Kva fortel den?
Kva for stripe likte du best av dei tre? Diskuter.
SKRIV
4 Vel ei av stripene, og skriv ei historie som høver til den.
5 Lag di eiga teikneseriestripe.
ORDKUNNSKAP
Å kaste perler for svin – eit uttrykk frå Bibelen, å gi noko
verdifullt til nokon som ikkje veit å setje pris på det
Øveboka side 16–19
17

Ferdinand Finne: I det stille dyp, 1988
18 www.gyldendal.no/agora
SPØRSMÅL
Dersom du set verbet først i eit spørsmål, blir svaret ja eller nei.
Eksempel:
– Kjem du snart?
– Ja!

Kunsten å stille spørsmål
Når du skal fortelje, er det viktig å stille dei rette spørsmåla.
Spørjeorda kven, kva, kvar og når kan vere gode å byrje med.
Kven skal det handle om?
Når hender det?
Kvar går handlinga føre seg?
Og kva er det eigentleg forteljinga skal handle om?
På venstre side ser du eit bilete av ein spesiell fisk som er
I det stille dyp, som biletet heiter. Dette skal du bruke som
utgangspunkt for ei forteljing.
SNAKK SAMAN
6 La oss stille nokre spørsmål til biletet.
• Korleis ser fisken ut,
kva slags form har han?
• Kva for fargar ser du?
• Kvar er han, tru?
• Korleis ser det ut på djupet?
SKRIV
• Kva ser fisken?
• Er han redd for noko?
• Har du sett ein slik fisk før?
• Er han gammal, ung,
farleg, sjeldan …?
• Kvifor har kunstnaren måla ein
slik fisk?
7 Lag fleire opningar til ei forteljing om fisken.
Les dei for kvarandre, og diskuter korleis forteljinga kan bli.
I Stillehavet, djupt, djupt nede,
sumde ein vakker fisk på jakt
etter mat. Han …
– Eg skulle så gjerne finne meg ei
kone, sukka ein fisk for seg sjølv
og slo litt med halen …
FINN UT kor djupt Stillehavet er.
På dei største havdjupa er det så djupt
at om det høgaste fjellet i verda stod der,
ville det ikkje nådd opp til havoverflata.
Det var ein gong ein fisk som var så redd for å
gå på kroken at han heldt seg djupt, djupt nede
på havsens botn ...
Øveboka side 16–19
19

Det er forskjellige måtar å byrje på
ORDKUNNSKAP
20 www.gyldendal.no/agora
A B
C D
Les bileta. Kva blir fortalt her?
lydlaus
roleg
blyg STILLE
urørleg
taus fredeleg

E F
SNAKK SAMAN
8 Start med bilete A, og skriv stikkord til kvart bilete.
9 Korleis kan denne forteljinga byrje?
Start med bilete A først. Etterpå prøver de å byrje
forteljinga ved å ta utgangspunkt i andre bilete.
SKRIV
10 Vel bilete D, og skriv ei opning saman på tavla.
11 Vel eit anna bilete, og skriv ei opning på forteljinga åleine.
12 Skriv heile biletforteljinga. Tenk nøye over korleis du vil byrje.
ORDKUNNSKAP
Vi kan lage språkbilete:
stille som snø
stille som mus
stille som blanke glas i eit skap
Øveboka side 16–19
21

Ei byrjing til mange historier …
Ein morgon fann Tim ut at han skulle gå i zoologisk hage.
Dette kan vere den første setninga i ei forteljing.
Det er alt som er bestemt. Etterpå kan ein velje
mellom mange, mange forskjellige historier.
Her er tre moglege vegar vidare:
A
Tim gjekk til fots
heilt åleine. På
vegen møtte han ei
gammal dame med
ei stor, tung veske.
Ho spurde Tim om
han kunne bere veska
heim for henne.
Og det gjorde Tim!
Heime hos kona var
det sju kattar og ein
papegøye. Tim …
22 www.gyldendal.no/agora
B
Tim tok med seg
syster si. Dei tok
bussen. På stasjonen
stod ein framand
mann med den vesle
dotter si. Han hadde
ikkje myntar til
billettautomaten.
Tim …
… og kanskje heiter ikkje Tim Tim, men Tina.
ORDKUNNSKAP
zoologi – læra om dyr
zoo – kortord for dyrehage
C
Tim og kameraten
Thomas drog av
stad på sykkel.
Dei hadde nettopp
komme innanfor
porten då Tim …

SNAKK SAMAN
13 Les forslag A på nytt.
Diskuter korleis det kan gå vidare.
14 Les forslag B. Kva skjer vidare?
Kjem Tim i det heile teke til dyrehagen?
SKRIV
15 Les det tredje forslaget (C) på nytt.
Alle skriv nokre linjer vidare.
Les og jamfør med kvarandre etterpå.
16 Les den første setninga i forteljinga på nytt:
Ein morgon fann Tim ut at han skulle gå i zoologisk hage.
Alle skriv eit kort forslag til framhald.
Høyr på dei ulike forslaga i fellesskap,
og gi kvarandre idear å gå vidare med.
17 Skriv forteljinga om Tim eller Tina på veg til zoologisk hage.
18 a Den første setninga i ei anna forteljing lyder slik:
Ein knallblå dag i mai gjorde vi oss klare til å dra ut i båt.
Skriv tre korte utkast til framhald.
b Les utkasta for kvarandre. Få hjelp til å velje eitt å gå vidare med.
c Skriv ferdig forteljinga.
Øveboka side 16–19
23

Noko uvanleg må skje …
Når du skriv ei forteljing, må det skje noko uvanleg.
Lèt du nokon dra på tur, må du ikkje la dei få lov til
å komme heim igjen før dei har opplevd noko som er
verdt å fortelje. Du må finne eit høgdepunkt!
Det er ikkje nok å fortelje at du står opp, et frukost,
pakkar sekken, dreg av stad og badar, kjem heim,
og avslutte med at alle var samde om at det var ein fin tur.
Kanskje skal du ikkje eingong fortelje noko av dette.
Men eit høgdepunkt – det må du leggje inn i forteljinga di.
24 www.gyldendal.no/agora
– Så fint at det blei flott vêr i dag! sa
Nora. Ho og Karim hadde bestemt seg
for å dra på fisketur. Dei hadde kledd
seg godt, og no var dei på veg ut til
Floskjeret. Havet låg spegelblankt i solskinet,
og dei var utruleg glade for at dei
hadde fått lov til å fare på tur åleine.
LAG rollespel. Sjå på dei fire bileta
på s. 25. Kva seier Nora og Karim
til kvarandre? Kva gjer dei?
Etter ein dryg halvtime var dei
framme. Karim hadde fiska her før,
men då hadde han vore saman med
foreldra sine. No skunda dei seg å få
ut fiskesnøra.
– Eg får sikkert napp først, smilte
Nora.

03.06-3-4-5-6
SNAKK SAMAN
19 På førre side ser de
opninga på ei forteljing.
Les den.
Kven handlar forteljinga om?
Kvar er personane?
Kva skal dei?
20 Kva skjer vidare?
På denne sida ser de
fire ulike ting som kan skje –
fire høgdepunkt. Fortel om dei.
SKRIV
21 Vel eitt av bileta over,
og skriv eit avsnitt
saman på tavla om eitt
av høgdepunkta.
22 Skriv av innleiinga
på side 24.
Vel eitt av høgdepunkta,
og skriv heile forteljinga.
Korleis går det til slutt?
Øveboka side 16–19
25

26 www.gyldendal.no/agora
Les og lær
– attforteljing
Napoleons hovudskalle
Ei dame gjekk inn i ein butikk der dei selde
gamle ting. Der fann ho ein hovudskalle
av eit menneske, og på ein plakat ved sida av
stod det: ”Napoleons hovudskalle”.
Kunden spurde butikkmannen om det verkeleg
var sant at det var skallen til keisar Napoleon,
og mannen i butikken nikka. Dama, som
var interessert i historie, kjøpte hovudskallen,
sjølv om ho nok tvilte litt på at han var ekte.
Ei tid etter var dama inne i den same butikken
for å sjå om ho kunne finne noko anna interessant.
Der fann ho ein hovudskalle igjen, og på ein lapp stod det
at det var Napoleons hovudskalle. Ergerleg gjekk dama
bort til butikkmannen og fortalde at ho hadde kjøpt
Napoleons hovudskalle sist ho var der.
– Denne her er mykje mindre, sa ho.
– Ja visst, svarte butikkmannen smilande,
– dette er skallen til Napoleon som barn!
Frå Hundre gjenfortellinger
av Calli Thaugland
Napoleons
hovudskalle

Å gi att ei forteljing
Du høyrer ei god historie som du ler godt av.
Denne historia vil du jammen hugse!
Kvelden etter sit du saman med nokre venner
og finn ut at no har du sjansen til å fortelje historia
sjølv. Så skjer det dumme: Historia blir ikkje den same.
Ho blir ikkje eingong god.
Det kan vere mange grunnar til at det gjekk gale.
Kanskje hadde du berre dårlege tilhøyrarar?
Kanskje var du uheldig og gløymde eit godt poeng?
Kanskje manglar du trening i å fortelje?
Kanskje bør du øve på å gi att forteljingar?
27

28 www.gyldendal.no/agora
LES OG SNAKK SAMAN
1 Les forteljinga om «Napoleons hovudskalle» høgt.
2 Arbeid med programmet nedanfor.
Program for attforteljing
• Etter at de først har lese heile forteljinga saman:
Les første avsnitt på nytt kvar for dykk.
Noter fem viktige ord eller uttrykk frå avsnittet.
• Pararbeid
Samanlikn orda de har valt.
Valde de likt? Samtal om kvifor de valde som de gjorde.
• Fellesarbeid
Alle les opp det dei har skrive. Skriv orda på tavla.
Finn ut kva for ord som oftast blir nemnde.
• Fellesarbeid
Diskuter kva for ord som kan vere dei luraste nøkkelorda
å ha på ein hugselapp når de skal gi att avsnittet.
Er fem ord/uttrykk nok? Bør alle velje dei same orda?
Kan det vere ein idé med små teikningar?
• Arbeid ålene
Du får ein ny sjanse. Les avsnittet på nytt, og skriv nøkkelord ein gong til.
Vel du dei same nøkkelorda no?
• Arbeid på same måten med dei neste avsnitta.
• Ta fram nøkkelorda neste dag. Prøv å gi att heile historia for kvarandre.
Var nøkkelorda til hjelp?
Treng de alle? Andre?
Det står meir om framføring av tekstar i kapitlet «Munnleg
framføring» på side 42.

3 Arbeid på same måte med forteljinga «Anna og potetene».
4 Finn andre forteljingar i lesebøker eller på biblioteket, og
tren på å gi att forteljingar for kvarandre.
Anna og potetene
Det var ikkje lett for Anna under krigen i Noreg.
Ho hadde eit lite gardsbruk, og etter at mannen hennar
laut rømme til Sverige, måtte ho klare alt åleine.
Då våren kom og potetene skulle i jorda, visste ho ikkje
si arme råd. Korleis skulle ho få spadd opp åkeren? Ho
skreiv til mannen sin og spurde kva ho skulle gjere.
Mannen, som visste at tyskarane opna alle brev frå utlandet,
skreiv tilbake: For all del, du må ikkje grave opp
åkeren, der vi har gøymt alle våpna!
Eit par dagar etter at kona hadde fått brevet, kom ein
flokk tyskarar til garden. Dei gjekk straks laus på åkeren
med spadar og hakker. Men dei fann ingenting og
var nokså sinte då dei drog sin veg. Men i vindauget
stod Anna og såg etter dei.
– Takk for hjelpa, sa ho. – I morgon kan eg setje
poteter. Ho sende ein vennleg tanke til den lure
mannen sin.
Frå Hundre gjenfortellinger
av Calli Thaugland
Teksten er omsett til nynorsk for denne boka.
Napoleons hovudskalle
Ei dame gjekk inn i ein butikk der dei selde
gamle ting. Der fann ho ein hovudskalle
av eit menneske, og på ein plakat ved sida
av stod det: «Napoleons hovudskalle».
Kunden spurde butikkmannen om det verkeleg
var sant at
Les og
lær ...
29