Les anmeldelsen av Bjørn Davidsen i Bergensposten, s ... - NORDIKI
Les anmeldelsen av Bjørn Davidsen i Bergensposten, s ... - NORDIKI
Les anmeldelsen av Bjørn Davidsen i Bergensposten, s ... - NORDIKI
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Avlsgardar, paktargardar og lystgardar<br />
Det har vore hevda at opphøginga og<br />
idoliseringa <strong>av</strong> den norske bonden<br />
blant embetsmenn på slutten <strong>av</strong> 1700og<br />
byrjinga <strong>av</strong> 1800-talet i like stor<br />
grad som det er eit uttrykk for ein internasjonal<br />
trend, eit «natursvermeri» ,<br />
òg var uttrykk for at embetsstanden<br />
sjølv i ikkje liten grad opererte som ein<br />
slags storbønder på sine prestegardar<br />
og sorenskrivargardar. 22 Christie busette<br />
seg som nemnd i Bergen då han blei<br />
sorenskrivar i Nordhordland, men det<br />
blei òg diskutert å skaffa ein sorenskrivargard.<br />
Bustaden ved Stadsporten<br />
kjøpte han i 1810, eit hus med seks<br />
rom som både var bustad og kontoradressa<br />
hans i byen. 23 Men i 1812 foreslo<br />
han at ein <strong>av</strong> Reigstadgardane ved Valestrandsfossen<br />
på Osterøy blei vald<br />
som bustad og tilhaldsstad for sorenskrivaren.<br />
Dette var ein stad han meinte<br />
hadde ei god plassering ved at det<br />
var omtrent like langt frå områda<br />
lengst ute ved h<strong>av</strong>et som dei «øverste<br />
Fjelds Gaarde inde i Landet» . 24 Det<br />
heile stranda på at utgiftene ville bli for<br />
store for Christie personleg. På dette<br />
tidspunktet hadde han altså likevel<br />
allereie blitt gardeigar, om han ikkje<br />
fekk nokon eigen sorenskrivargard,<br />
blei han som mange andre byfolk jordeigar<br />
i Fana. 25<br />
Det var lange tradisjonar for at byborgarar<br />
og embetsmenn i Bergen eigde<br />
jord i Fana. Områda kring Bergen var<br />
faktisk lenge blant dei med lågast grad<br />
<strong>av</strong> sjølveigande bønder i heile Noreg,<br />
og frå mellomalderen <strong>av</strong> var mykje<br />
eigd <strong>av</strong> kyrkjelege institusjonar, etter<br />
reformasjonen også <strong>av</strong> kongen. 26 Mykje<br />
<strong>av</strong> kongsgodset blei seld ut på slutten<br />
<strong>av</strong> 1600-talet til adelsmenn, embetsmenn<br />
og borgarar i tillegg til at ein<br />
i hundreåra fram mot 1800 fekk ein<br />
større del sjølveigande bønder i bynære<br />
område som Fana. Frå gammalt <strong>av</strong> var<br />
det vanleg at også borgarar åtte gardar<br />
i Fana, Laksevåg, Åsane og Arna som<br />
blei drivne <strong>av</strong> leiglendingar (som hadde<br />
livtidskontraktar), men etter kvart<br />
kom også såkalla «<strong>av</strong>lsgardar» der<br />
byfolka meir direkte var involvert i<br />
gardsdrifta ved at dei dreiv garden<br />
gjennom forvaltarar og tenestefolk og<br />
brukte overskotet til matauk i byhushaldet<br />
eller på anna vis tok inntekter<br />
<strong>av</strong> garden. 27 Utover på 1700-talet<br />
blei det vanlegare at byfolka leigde<br />
bort gardane til paktarar som betalte ei<br />
årleg <strong>av</strong>gift til eigaren, men elles dreiv<br />
garden utan særleg innblanding frå<br />
eigaren inne i byen. 28 Paktarane hadde<br />
gardane på åremål og i motsetning til<br />
leiglendingane kunne dei ikkje rekna<br />
med å sitja lenge kvar stad – i Fana var<br />
det vanleg at dei skifta gard etter nokre<br />
år. 29<br />
På 1700-talet blei det vanleg at gardsinvesteringar<br />
òg fekk ein annan funksjon<br />
enn den reint økonomiske: Borgarane<br />
og embetsmenn sette opp standsmessige<br />
herskapshus, lagde hagar eller<br />
parkar og nytta gardane som sommarresidensar<br />
der ein kunne halda hus for<br />
eit landleg kondisjonert selskapsliv. 30<br />
På slike gardar – såkalla lystgardar –<br />
hadde ein framleis paktarar, men hovudfunksjonen<br />
var ikkje først og<br />
fremst inntening. Mange <strong>av</strong> desse gar-<br />
<strong>Bergensposten</strong> 3 / 2012 23
Change language