Kampen om tribunen.pdf - Akademika forlag

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 1

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 2
Til minne om eduardo p. archetti (1943–2005)

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 3
KAMPEN
OMTRIBUNEN
Fotball, identitet & makt
HANS K. HOGNESTAD OG
ARVE HJELSETH (RED.)
akademika forlag 2012

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 4

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 5
Forord
akademiske studier av fotballens sosiale og kulturelle betydninger
med fokus på publikum er et relativt nytt fenomen, både
i Norge og internasjonalt. Siden midten av 1990-tallet har det ved
norske utdanningsinstitusjoner imidlertid blitt produsert en rekke
samfunnsvitenskapelige arbeider basert på empiriske studier av
fotballsupportere. I samme periode har toppfotballen selv gått
gjennom en fase med økende kommersialisering og inntatt en
stadig mer dominerende posisjon i offentligheten. Dette var bakgrunnen
for at Senter for kultur- og idrettsstudiar, Høgskolen i
Telemark, i samarbeid med Institutt for sosiologi og statsvitenskap
ved ntnu, inviterte forskere, studenter og fotballsupportere til Bø
og seminaret «Fotballsupportere – identiteter i endring», høsten
2010. Ambisjonen var å gi noen av dem som har skrevet masteroppgaver
om temaet sjansen til å presentere forskningen sin for et
bredere publikum. Seminaret ble spisset med foredrag fra tre
ledende internasjonale forskere; Richard Giulianotti, Gary
Armstrong og Torbjörn Andersson. Vi er stolte av å få sjansen til å
presentere så sentrale skikkelser på feltet for et norsk publikum.
| 5

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 6
6 | kampen om tribunen
Bidraget fra Giulianotti er en oversatt versjon av en pionertekst
om fotballpublikum, som opprinnelig ble publisert i 2002.
Resultatet av seminaret holder du nå i hånden. De fleste som
presenterte innlegg på seminaret har – til tross for at flere av dem
i dag ikke jobber i akademiske institusjoner – lagt ned tid og krefter
på å skrive om sine masteroppgaver til vitenskapelige artikler. For
oss som redaktører har engasjementet for prosjektet vært en særdeles
oppmuntrende erfaring. Antologien er tenkt som bidrag til
økt forståelse for fotballens særegene tribunepraksiser og hvordan
spørsmål om identitet, makt og kommersialisering kommer til uttrykk
ulike steder i verden.
Redaktørene vil takke Senter for kultur- og idrettsstudiar, Høgskolen
i Telemark, og Institutt for sosiologi og statsvitenskap,
ntnu, for økonomisk støtte til seminar og bokutgivelse.
Bø/London, september 2012
hans hognestad og arve hjelseth

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 7
Innhold
| 7
1 introduksjon – Kampen om tribunen 9
Hans K. Hognestad
2 Supportere, tilhengere, fans og flanører
– en taksonomi over tilskueridentiteter i fotball 33
Richard Giulianotti
3 Den svenska klubbfotbollens
glokaliseringsprosess 69
Torbjörn Andersson
4 Fotballens pilegrimer 89
Gary Armstrong og Hans K. Hognestad
5 Da Gud kom på banen – en studie av fotball
og religion 119
Robert Eriksen
6 «capo di ultras»: om machofokuset innen
forskning på italienske fotballsupportere 137
Ole Erik Klinge

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 8
8 | kampen om tribunen
7 Fremvekst og håndtering av alternative
supportermiljøer – en studie av norske ultras 169
Line Fossum
8 «Det er oss som bestemmer på Gaza og
Vestbredden!» – et innspill rundt temaet
supporterkulturell autonomi 197
Nina Reim
9 Fotballsupporteren – den krevende kunden 221
Richard Jansen
10 Fotballens sammensatte publikum 229
Ingar Mehus
11 «Stadium Arcadium»:
fotballarkitekturen i framtida 243
Even Smith Wergeland
12 epilog: Fortsatt The People›s Game? 283
Arve Hjelseth

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 9
Kampen om tribunen – introduksjon
av hans k. hognestad
som sosialt drama har herrefotballen i 100 år hatt ein
privilegert posisjon blant andre idrettar i verda. Fotball er identitetsdrivande
og verkar som konkrete symbol på lokal stolthet i
dei fleste europeiske, afrikanske, latinamerikanske og etter kvart
også asiatiske land. Som industri kan me hevda at toppfotballen i
Europa dei siste 20 åra har vore prega av nyliberale marknadsprinsipp
for ei intensivert kommersialisering. Som produkt og vare
har fotball utvikla seg både i symbiose med og i opposisjon til ein
grasrotbasert patriotisme. Utan eit lidenskapleg engasjement vil
det sosiale dramaet, og dermed også livsgrunnlaget for fotballen
som industri, forvitra. Men supportermiljøa er gjerne styrde ut frå
interesser, kunnskap og kjensler som harmonerer dårleg med dei
verdiane sponsorar og investorar søker å maksimera. Dette gjer at
supporterane ofte havnar i eit schizofrent spenn mellom behovet
for ein verdibasert autonomi og kapitalavhengige ønske om finansielt
krevjande sportslege satsingar. Slik er det også liten tvil om
at den kommodifiseringa som har råka fotballen etter 1990 i stor
| 9

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 10
10 | hognestad
grad også har påverka vanane til supporterar. I dag er desse også
kundar som gjerne fornyar draktgarderoben årleg, og elles ser på
det å nytta pengar på laget ein støttar som gode og nødvendige
investeringar.
I den same perioden går det an å hevda at fotball har gått frå å
vera sosialt marginalisert og forbunde meir eksklusivt med lågt
utdanna sosiale klassar, til å bli ei kjelde til både kulturell og økonomisk
kapital for dei meir utdanna klassane. Fotball som
kulturell praksis har blitt eigne sjangarar i litteratur og film. Frå
heimelaga fanziner som oppstod tidleg på 90-talet har seriøse tidsskrift
som det svenske Offside 1 og det norske Josimar 2 i seinare tid
etablert seg i Skandinavia, med såvel sportslege som historiske og
kulturelle analysar av fotball. For 10 år sidan kritiserte Anthony
King (2002) mykje av fotballforskinga på 1990-talet, og det han den
gongen kalla for «The new football writing», for å vera prega av
høgt utdanna, venstreliberale aktørar som sjølve på ulike vis deltar
i fankulturar med bestemte ideologiske agendaer. Fleire av bidragsytarane
til denne antologien er og skribentar i bl.a. tidsskriftet
Josimar. 3 Vidare er dei fleste supporterar av ulike fotballklubbar. I
høve til kritikk av forhold knytta til kommersialisering, tribunekultur
og identitetspolitiske dimensjonar ved fotball som kulturell
praksis, kan ei liknande innvending rettast mot denne boka.
Me kjem ikkje frå Mars. Me er på ulike vis både deltakarar og tilskuarar
i det feltet me her analyserer og skriv om. Samstundes er
det ingen som reknar seg som del av dei spesifikke miljøa som
vert analyserte. Desse tekstane byggjer på empiriske undersøkingar
og kunnskap om den delen av fotballfeltet som omhandlar
publikum. Ein sentral ambisjon med antologien er å inkludera
analysar av heile fotballpublikummet. Me prøver ikkje med dette
skriftet å tala bestemte interessegrupper si sak. Men våre posisjoneringar
og synspunkt er innspel til ein debatt om fotball som

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 11
kampen om tribunen – introduksjon | 11
industri og sosial praksis. På det viset meiner me også at denne
antologien bidrar med kunnskap som bør kunne ha politiske implikasjonar
for klubbar og forbund.
ein idrett som rører seg høgt og lågt
Nick Hornby sin bestseljar Fever Pitch (Hornby, 1992), ein sjøl biografisk
roman om livet hans med Arsenal, symboliserer for nokon
starten på ei utvikling frå tidleg 90-tal der ressurssterke aktørar frå
middelklassen, som Richard Giulianotti i neste kapittel omtalar
som «Post-Hornby fans», tar over delar av det kulturelle hegemoniet
i fotballen. Fotball- og tribunekulturen florerer av forestillingar
om autentisitet. Som kulturhistorisk fenomen er fotball lada med
kjensler og nostalgi i overleverte myter som analysane våre i høgste
grad også er ein del av. Fotball er vevd saman med historia om
kven me er. Sjøl om me med John Hargreaves (1986) kan hevda at
menn frå arbeiderklassen sette sitt preg på særleg den britiske
tribunekulturen gjennom det 20. århundret, skal me vera særs
varsame med å utstyra bestemte sosiale klassar med opphavsretten
til «god tribunekultur».
I si historie om engelsk fotball forklarar historikaren Dave Russell
fotballen sin popularitet med at stadiontribunane var stader der
«rough and respectable cultures mingled» (Russel 1997, s. 70). På
det viset utfordrar han forestillingar om at eit tamt og passivt middelklassepublikum
i nyare tid har erstatta eit militant, maskulint
og meir «opphavleg» arbeiderklasse-publikum. Arve Hjelseth tilbakeviser
heile forestillinga om at tribunane er iferd med å
koloniserast av «danna» folk som er meir opptatt av rekesmørbrødet
enn av kampen og det å støtta laget aktivt. Han meiner
tvert imot at den tribuneoppførselen som gir høgast symbolsk
kapital held fram med å vera prega av intense, kroppslege praksisar
(Hjelseth, 2005, 2006). Dette fekk også antropologen Elisabeth

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 12
12 | hognestad
Skoglund Johnsen stadfesta i studiet sitt av Klanen, den offisielle
supporterklubben til Vålerenga, der ho analyserte tribunefolket
som ein kollektiv kropp (Johnsen, 2007).
Interessant nok tileigna Nick Hornby Fever Pitch til «dei 95 % av
oss som ikkje slåst på fotballkampar» (Hornby, 1992). Me som har
forska ei stund på fotballsupporterar opplever framleis at utanforståande
ofte nyttar termen «hooligan» når temaet er fotballsupporterar.
Dette bygger på seigliva myter og generaliseringar dei
fleste innvigde i dag ikkje kjenner seg igjen i. Det tyder ikkje at
fotballvald berre dreier seg om symbolsk makt, myter og tabloide
sensasjonsoppslag. At unge menn uttrykker lojalitet og samhald
med valdelege middel er ikkje oppsiktsvekkande sett i høve til
hendingar gjennom heile verdshistoria. Fotballrelatert vald finn
ein gjerne døme på i land der fotball har ei betydning som famnar
vidare enn det å halda folk i form. Men det er viktig å kontekstualisera
og nytta kunnskapar om konkrete lokale forhold før ein gjer
vurderingar av fotballvald som samfunnsproblem. I norske medier
har me sett mange døme på skandaleoppslag og fordommar om
«fotballpøblar» der aktivitetane gjerne dreier seg vel så mykje om
teatralske iscenesettingar av ung maskulinitet som av alvorleg
fysisk vald. 4 Forskinga på fotballpublikum som vert presentert i
denne boka stadfestar at fotballrelatert vald i Norge er eit marginalt
samfunnsproblem.
Av dette veks det fram konturane av ein politisk dimensjon som
er knytt til kor grensene skal gå for å uttrykka patriotisme. I
samfunnet for øvrig blir gjerne patriotisme assosiert med uønskte
haldningar som blind subjektivisme, sjåvinisme og rasisme. Etter
ei omfattande mobilisering mot rasistiske ytringar i dei
framveksande supportermiljøa rundt norske fotballklubbar midt
på 90-talet, har det vorte vanskeleg å koma med rasistiske ytringar
frå tribunen utan at det får konsekvensar. Verbal harselering med

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 13
kampen om tribunen – introduksjon | 13
grupper eller enkeltpersonar som elles opplever diskriminering
og marginalisering i samfunnet, er likevel eit vedvarande tema
som blir diskutert og kjempa imot innad i supportermiljøa. Fotballsupporterar
er lidenskaplege aktørar i eit sentralt samfunnsfenomen,
der det å uttrykka engasjement er legitimt, medan semja om kor
grensene skal gå for hatske ytringar varierer. I fotball oppstår det
gjerne ein ambivalens mellom forventningar om eit konkurransebasert
lidenskapeleg engasjement og ein dominerande
moralsk kode som seier at idrett skal fremja forsoning og vennskap.
Skal me ynskja naboen og rivalen alt godt, i tråd med etablerte
normer elles i den organiserte idretten, eller skal me tillata
ulike symbolske uttrykk for skadefryd og «dissing» av motstandarane?
Kor skal grensene gå?
Både vennskap og konflikt kan skapa differensierte fellesskap. Det
er mange måtar å verdsetja fotball på. Somme legg sterkast vekt
på dei estetiske sidene ved spelet. Andre etterlyser rettferd og fair
play, medan ganske mange har ei interesse av kva mål ballen
eventuelt havnar i. Måten desse ulike verdiane blir forvalta på, har
både økonomiske og kulturelle konsekvensar. Omtrent samstundes
som profesjonaliseringa og kommersialiseringa av norsk toppfotball
tok til rundt 1990, blomstra ein supporterkultur som gjerne
vektla kjærleik til eigen klubb og ulike grader av hat mot relevante
rivalar. Med tanke på den dominerande moralske supporterkoden
som har vakse fram dei siste 20 åra, er det i dag umuleg for ein
Brynesupporter å også heia på Viking. Dette var derimot muleg
før klubbane vart jamnbyrdige rivalar på 70- og 80-talet. Som liten
gutt følgde denne forfattaren faren sin til Stavanger stadion den
eine veka og til Bryne stadion den neste. Dette seier kanskje noko
meir generelt om at fotball tydelegare har vorte eit identitetsprosjekt
dei siste tiåra.

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 14
14 | hognestad
utviklinga av norsk supporterkultur
Supporterklubbar eksisterte i Norge før 90-talet. Av dei som enno
fins er «Den gule horde» (Bodø/Glimt) den eldste, stifta i 1974. Like
fullt var det først med introduksjonen av Tippeligaen i 1991 at
supporterane byrja å organisera seg for alvor. Før denne tida var
tribunekvardagen i Norge i mindre grad prega av den organiserte
synginga og koreografien i form av bannerar og liknande me ser i
dag. Desto meir rom vart det gjerne for ivrige vittigperar som kommuniserte
med så vel spelarar som linjemenn og dommar, ikkje
sjeldan med sarkastiske kommentarar. Då ein Vikingspelar låg
skada på Bryne stadion ein gong på slutten av 70-talet, vart det frå
ståtribunen ropt «Send han te Grødaland!». Dette er namnet på
anlegget sør for Bryne som transformerer døde husdyr slik at dei
kan nyttast i ulike produkt i kosmetikkindustrien. Tilsvarande
fann «siddisane» ut at det var verknadsfullt å ropa «Gabriel e sure»
då Gabriel Høyland og Bryne var på besøk på Stavanger stadion.
Nøkkelspelaren på Bryne i tiåret frå 1975–85 var sjeldan glitrande i
lokaloppgjera mot Viking. Denne tida var elles merka av at enkelte
ildsjeler gjerne prøvde å få med folk på allsang på tribunen. Dette
viste seg vanskeleg med mindre det var snakk om ein cupfinale,
eit lokaloppgjer eller ein avgjerande kamp på tampen av sesongen.
Eit særtrekk ved nyare norsk supporterkultur er at impulsar og inspirasjon
har kome frå ulike delar av fotballglobusen. Fotball er
den mest globale sporten i verda. Du kan reisa til Kuala Lumpur
eller Svalbard, og alle veit kva fotball er og kven Lionel Messi er.
Impulsar frå ligaer og nasjonar med tunge fotballtradisjonar påverkar
gjerne lokale fotballkulturar i mindre ligaer. Engelsk fotball
har vore eit dominerande paradigme for førestellingar om kva som
er god fotball blant fotballentusiastar i Norge i meir enn 100 år. 5
Til tider har denne beundringa slått ut i nasegruse imitasjonar på
norske fotballtribunar. Dette førte til at du kunne oppleva synet
av ein Vikingsupporter som feira seriegullet til Viking i 1991 kledd

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 15
kampen om tribunen – introduksjon | 15
i Manchester United-drakt. Samstundes kunne den vesle kjernen
av aktive Brynesupporterar synga «Here we go, here we go, here we
go» – utan snev av ironi – på ståtribunen på Bryne stadion. Utover
90-talet voks det fram ei erkjenning av at det var nødvendig å dyrka
fram eigne uttrykk. I denne prosessen har dei henta inspirasjon
også frå andre stader enn Storbritannia. Repertoaret av melodiar
og sangteknikkar viser at ein framleis står i gjeld til britisk
tribunekultur, men sangane er på norsk og ofte på dialekt. Temaa
er gjerne henta frå lokalt næringsliv for å framstilla lokal identitet
på humoristisk vis. Det vil i dag vera vanskeleg å stilla opp på ein
norsk fotballtribune i Manchester United-drakt og synga på engelsk
utan å bli latterleggjort. Den britiske stilen er høyrbar gjennom
sangane frå tribunen. Mange nyttar trommer, noko som før
vart meir eksklusivt knytt til Brasil og samba. Såkalla tifoar –
bannerar med slagord og skrivne meldingar som dekker større
eller mindre delar av ein tribune – er hovudsakleg inspirert av
latinsk tribunekultur slik det artar seg i t.d. spansk, italiensk eller
argentinsk liga.
Generelt kan ein hevda at dersom du står blant det aktive
tribunefolket på ein fotballtribune i Norge, blir det i dag forventa
at du deltar og brukar stemmen din. Ingen andre idretter har slike
sangtradisjonar som fotball. Der fotballen har ei sosial og kulturell
betydning utover det å driva med fysisk aktivitet, er synging i dag
ein vesentleg del av tribunefolkloren. Bortsett frå enkelte originalsangar
som knyttar seg til bestemte klubbar, er fotballsangar prega
av gjenbruk med lokale variasjonar av alt frå barnesangar til militærmarsjar,
folkesangar, salmar, pop og rock. Fotballsangar markerer
patriotisk støtte til eige lag, men har ikkje sjeldan referansar til ein
fiende. Der særleg britiske klubbar gjerne overgår kvarandre i å
karikera erkerivalane som perverse og underutvikla, er sangar på
norske fotballtribunar generelt snillare. Moralsk er dei meir
fokuserte på å støtta eige lag enn å psyka ut laget til motstandaren.

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 16
16 | hognestad
Supporterkulturen i Norge er i større grad påverka av ein ideologi
og ei pedagogisk styring der budskapet er at uttrykk for
rivalisering ikkje skal overdrivast.
Sjølv om inspirasjonane og impulsane til utviklinga av norsk
tribunekultur dei siste 20 åra er påverka av globale impulsar, er
det umuleg å oversjå den spesielle betydninga engelsk fotball har
og har hatt. Norske medier har dekka engelsk fotball sidan 1902.
På den aller første tippekupongen i regi av Norsk Tipping i 1948
var det berre engelske kampar. Tippekampen vart eit fast innslag
på nrk frå 1969, og gjorde engelsk fotball tilgjengeleg på ein ny
og meir direkte måte. Rett nok var det eit svært avgrensa tilfang av
direktesendte kampar i høve til dagens kommersialiserte flora,
men Narvesen tok samstundes til å selja engelske fotballblad som
Shoot! og Goal. Frå tidleg 70-tal ville respekt i vennekrinsen mange
stader innebera at du måtte ha eit engelsk lag å heia på. Frå midten
av 70-talet ga dette seg etter kvart utslag i etableringa av norske
eller skandinaviske supporterklubbar for engelske lag.
Paraplyorganisasjonen Supporterunionen for britisk fotball vart etablert
i 1986, og har hatt meir eller mindre kontinuerleg vekst sidan
den gongen. Med over 100 000 6 medlemmer fordelt på 45 klubbar
er sbf ein relativt stor frivillig organisasjon i Norge. Supporteralliansen,
organisasjonen for medlemmer i supporterklubbar for
norske lag, har til samanlikning kring 40 000 medlemmer. 7 Relasjonar
til dei respektive laga har sidan tidleg 90-tal vorte dyrka på
meir kollektive måtar. Dette viser seg ved at ein ser kampar i lag
på ein av dei etter kvart mange spesialiserte fotballpubane i bygd
og by. Mange reiser også til England for å følgja laget, ofte saman
med likesinna venner. Tribunepraksisar på norske banar har i same
perioden bygd opp ei vesentleg slagkraft tufta på erkjennelsar om
identitetsbygging. Samstundes er normen i norsk supporterkultur
framleis at støtte til eit norsk lag skjer i tandem med støtta til eit

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 17
kampen om tribunen – introduksjon | 17
engelsk. Å støtta fleire lag i ulike nasjonale ligaer er eit fenomen
ein for øvrig kan kjenna igjen mange stader i Europa.
Samstundes har det vakse fram ein dominerande moralsk kode i
supportermiljøa knytt til norske klubbar som seier at det lokale
laget skal vera nr. 1. Delar av den nyare ideologiserte tribunekulturen
i Norge er prega av ei misjonering om lokalt og trufast
monogami, som i nokre tilfelle fører til latterleggjering av nordmenn
som støttar lag i Storbritannia. Dette såg me til dømes då
reservelaget til Manchester United spelte kamp mot Stabæk i
Telenor Arena i januar 2010. Uvitande stilte då norske Manchester
United-supporterar seg bak eit banner, hengt opp av vittige sjeler
i eller utanfor Tifo-miljøet i Stabæk, med teksten «Anglofile
tapere».
Ein politisk dimensjon ved den sterkare organiseringa som Norsk
supporterallianse står for, er ønsket om å kunna øva kontroll på
måten klubbar og forbund blir drifta. Dette kan dreia seg om
spørsmål om eigarskap, kamparrangement og mediemakt. Dette
såg me døme på i 2011-sesangen då motstanden mot tv2 sine fredags-
og måndagskampar vart markert på dei fleste arenaene i dei
to øvste divisjonane. 8 Ideologisk bevisste supporterar har i betydeleg
grad prega utviklinga av moderne norsk supporterkultur.
aktivist, hooligan, supporter eller forbrukar?
Eit sentralt utgangspunkt for denne antologien var ønsket om å
samla nokre bidrag blant dei ganske mange som sidan midten av
1990-talet har gjort empiriske studier av supporterkultur ulike
stader i verda, knytt til norske utdanningsinstitusjonar. Før 1995
var fotballforsking stort sett avgrensa til analysar utført av akademisk
retta trenarar og trenarspirer tilknytta Norges idrettshøgskole.
Identitet har vore ein fellesnevnar for den nyare forskinga på

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 18
18 | hognestad
tribunepraksisar og publikumskultur i Norge, i tråd med tendensane
internasjonalt frå tidleg 90-tal. Me må likevel bevega oss
ytterlegare 20 år tilbake for å finna opphavet til forskinga som er
relevant for studiar av fotballkulturelle praksisar i dag.
Dei marxistisk fokuserte sosiologiske analysane av fotballkultur
til dei engelske forskarane Ian Taylor og Chas Critcher tidleg på
1970-talet, var blant dei første internasjonale arbeida innan feltet.
Dei såg fotball som ei politisk slagmark for arbeidarklassen sitt
opprør mot borgarleg kontroll (Taylor, 1971; Critcher, 1979). Begge
kan sjåast som pionerar knytt til analysar av kommodifisering av
spelet frå ein periode som dei fleste i dag truleg vil rekna som førkommersiell.
Taylor (1971, s. 364) meinte utviklinga i fotball hadde
endra forholdet mellom klubbar og supporterar, noko som medverka
til framveksten av valdelege fotballsupporterar i Storbritannia
på 1960-talet. Hooliganisme vart såleis tolka som uttrykk
for kulturell framandgjering. Desse tolkingane fekk ikkje særleg
brei støtte i si tid, dels fordi analysane hadde eit ideologisk snarare
enn eit empirisk grunnlag. Samstundes har analysane til Taylor
nesten noko profetisk over seg med tanke på den meir dagsaktuelle,
men ikkje-valdelege, politiske aktivismen mot kommersialisering
av fotball. Richard Giulianotti gir ei breidare posisjonering
av bidraga frå desse to i neste kapittel om det han kallar
hyperkommodi-fiseringa av fotballen.
Elles vart forskinga på 80-talet prega av studiar som forsøkte å
kartlegga og tolka hooliganisme og valdsbruk blant fotballtilskuarar
i Storbritannia som eit samfunnsproblem. Den lidenskaplege
kampen for symbolsk triumf har ved mange høve vorte
akkompagnert av slåstkampar mellom rivaliserande supporterar.
Denne valden, særs i dei tilfella der folk har vorte skadde eller
drepne, har ofte vorte framstilt som det tragiske ansiktet til
fotballen. Samstundes er det eit faktum at dei verste

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 19
kampen om tribunen – introduksjon | 19
publikumsulukkene i fotballhistoria i hovudsak har vore forårsaka
av forfalne stadionanlegg (t.d. Ibrox 1971, Luzhniki 1982, Bradford
1985, Heysel 1985) eller slett tryggleiks- og politiarbeid (Hillsborough
1989, Accra og Ellis Park 2001, Port Said 2012). 9 Like fullt
var det fokuset på «fotballpøblane» som dominerte løyvingane til
forsking på fotballpublikum i Margaret Thatcher sitt Storbritannia
på denne tida. Den såkalla Leicester-skulen, med sosiologen Eric
Dunning i spissen, vart leiande på feltet. Dei fokuserte på valdsstudiar
med vekt på supporterar i England. Dunning bygde
teoriane sine tungt på Norbert Elias sin teori om siviliseringsprosessen.
Frå eit historisk, rasjonalistisk perspektiv vart fotballvald
sett som symptom på ein uregjerleg lågare arbeidarklasse. På
grunn av lite utdanning og ein ressurssvak oppvekst let desse seg
vanskelegare integrera i den evolusjonære siviliseringsprosessen
(Dunning et al., 1988). I dette perspektivet vart oppførselen til fotballsupporterar
generelt sett på som noko unge menn frå dei
lågare delane av arbeidarklassen sysla med. Av dette fortolka dei
valdeleg åtferd som ei dyrking av harde, maskuline verdiar – gjerne
med både sexistiske og rasistiske undertonar.
Gary Armstrong representerte ein tidleg kritikk av Leicester-skulen
si tilnærming. Med vekt på feltstudiar heller enn statistiske undersøkingar,
hevda Armstrong at Leicester-skulen sitt perspektiv var
retta mot å seia noko om samfunnet generelt. Han meinte at
Leicester-skulen mangla nyanserte kunnskapar om kva det vil seia
å vera fotballsupporter, mellom anna ved eit svakt empirisk fokus
og manglande kunnskap om humoren, lidenskapen og dei subjektive
erfaringane til dei som var involverte som fans. Tribunane
var synleg meir heterogene og supporterpraksisane kulturelt sett
meir komplekse enn deira modell foreslo (Armstrong & Harris,
1991, s. 431). 20 år seinare vart denne «dommen» i stor grad støtta
av Saun Best. I si evaluering av Leicester-skulen sine bidrag konkluderte
han med at modellen først og fremst tente til å forklara

hognestad kampen om tribunen mat 02_hognestad kampen om tribunen mat 24.10.12 13:29 Side 20
20 | hognestad
reaksjonar blant dei «respektable» delane av befolkninga på
valdeleg oppførsel på fotballbanar (Best, 2011, s. 585).
Richard Giulianotti gjennomførte studiar av såkalla casuals 10 i
Edinburgh og Aberdeen frå slutten av 80-talet. Desse bidro til
nyansering og kritikk av utbreidde oppfatningar, til dømes at den
typiske fotball-hooliganen var ein ung kvit mann utan utdanning
frå dei lågare delane av arbeidarklassen. Mange av Giulianotti sine
informantar var studentar (Giulianotti, 1993). Han studerte også
skotske landslagssupporterar tidleg på 90-talet. Han undersøkte
korleis skotsk identitet blir utrykt, og korleis dette står i kontrast
til mytene om og prototypen på den aggressive engelske hooliganen
(Giulianotti & Finn, 1998). Gjennom heile 90-talet vart den
dominerande posisjonen til Leicester-skulen utfordra av mange
blant den aukande skaren av samfunnsvitarar som fatta interesse
for tribunekultur i fotball. Samstundes utvikla arbeid om fotball
som sosial og kulturell praksis seg i mange ulike retningar. Felles
for desse var ei interesse for å studera fotball som kulturelle uttrykk
for identitet, nasjonalisme, globalisering eller kommersialisering.
Archetti (1992; 1999), Armstrong (1998) og Giulianotti (1999) vart
blant pionerane bak dette skiftet av fokus, som hadde det til felles
at dei etterlyste behovet for empirisk basert kunnskap gjennom
grundige feltstudiar. Dette førte til at talet på mikrostudiar om
fotball auka markant i mange land, der fokuset vart lagt på å analysera
supporterane sine eigne forteljingar og opplevingar. Dette
er særleg tydeleg i dei tre redigerte artikkel-samlingane til
Armstrong og Giulianotti som vart publiserte rundt millenniumsskiftet,
der denne forfattaren også bidro (Armstrong & Giulianotti,
1997; 1999; 2001).
Når me kjem til år 2000 har det vorte eit sterkt fokus på
globalisering blant samfunnsvitarar. Dette markerte eit skifte i
heile idrettssosiologien, men har særs endra studia av fotball som