NB21 nr. 1 2011 - Nasjonalbiblioteket

Sjefsteknikar og forskar ved
fonogramarkivet i Wien,
Nadja Wallaszkovits
bygningen finst det band frå Nasjonalbiblioteket.
Banda kjem frå Norsk Radiohistorisk foreining og
er truleg frå krigens dagar, kan Nasjonalbibliotekets
Lars Gaustad fortelje.
– Signala på banda er svært dårlege, seier Nadja,
og det kan høyrast ut som eit menneske som testar
noko. Men, førebels er ho usikker.
Heilt sikkert er det at dei norske lydbanda er i
dei beste hender. For få år sidan fekk Nadja nokre
gamle, slitte lydband som etter seiande inneheldt
stemma til den tidlegare vietnamesiske presidenten
Ho Chi Minh.
– Det var det verste eg hadde høyrt, smiler
Nadja. – Men, eg tenkte, la oss prøve å hjelpe. Her
må eg vere praktisk. Eg prøvde husmortrikset.
Det som trugar dei gamle banda er det Nadja
kallar «eddiksyndromet». Ein kjemisk prosess får
bandet til å krympe. Kjedene som held molekyla
saman blir øydelagde, og når prosessen startar får
du ein kjedereaksjon som til slutt tørkar ut bandet.
I verste fall er det berre pulver i boksen når du
opnar den.
– Vatn og varme er hovudfiende nummer ein,
forklarer ho, – vi måtte derfor finne ein annan måte
å tilføre fukt på. Noko som ikkje fordampa, men
som acetatbandet klarte å bevare.
I nært samarbeid med Kunststoffinstituttet
i Wien fann ho det ho leitte etter. Eit stoff som
mjukgjer bandet lenge nok til at det er mogleg å
digitalisere. Prosessen skadar ikkje bandet, og i
verste fall vil den vende tilbake til den opphavlege,
tørre tilstanden.
– Her har vi framleis ein jobb å gjere.
Nadja hentar fram før- og etter-bilete av
behandla band. – Sjå på dette her, vi kallar det
eiker.
Ho peiker på dei symmetriske forhøgingane
på tvers av bandet. På det neste biletet er eikene
framleis synlege, men mindre. – Vi må gjere fleire
studiar på dette. Det vil ta tid. Utfordringa er å
klare å stabilisere tapen for dei neste ti åra. Dei
neste hundre. Førebels er det ein prosess, og ikkje
eit produkt. Eg ønskjer å gjøre det til eit produkt.
Men prosessen er i gang, og metoden patentert.
Ei lita stund blir vi sittande i det stille kontoret
og sjå på bilete av band i ulike stadium av øydelegging.
– Det er nesten så ein kan høyre lydane frå
dei, kommenterer Nadja, og ler. – Eg er litt nerdete
når det gjeld desse greiene. Men no skal eg ta deg
med til eit verkeleg stemmesurr.
Bak ei stor dør på den andre sida av gangen
strekkjer rekkjer av reolar seg mot eit høgt tak. På
voksrullar, plastplater, band og metalltrådar snurrar
lyden av musikk, menneskestemmer og dyrelydar
seg i innestengde sirklar. – Vi restaurerte eit arkiv
som Heinrich Himmler fekk samla. Det var ei stor
utfordring, men opptaka var gjorde på magnetband
som er produserte mellom 1939 og 1942. Det
er jo tidleg for magnetisk tape, men den gongen
produserte dei band av spesielt høg kvalitet, så vi
fekk gode resultat.
Vi har mykje interessant og rart. Ho hentar
fram ei gammal bok frå ei av hyllene, og blar
forsiktig i sprø sider. – Sjå her, dette er den første
arkiverte stemma i denne samlinga.
Sida er fylt med sirleg handskrift. Dato, namn,
nummer og ein lang tale. Alt underskrive med
snurkelskrifta til keisar Frans Josef I av Austerrike.
– Dei samla kjende stemmer. Her finst skodespelarar,
professorar, ja, og ein keisar, smiler ho, og
lukkar boka forsiktig.
Og så skulle ein kanskje tru at det med det blei
stille. Men stemmene følgjer oss. Godt hjulpne av
Nadja Wallaszkovits’ nyutvikla teknologi som reddar
lyden av språk ingen lenger snakkar og gamle
opptak frå Nasjonalbiblioteket.
37