Adle kan snofla.pdf

Gottfred Borghammer: 

Adle kan snofla 

Tegninger av 

E. Kåre Johannessen 

Utgitt i samarbeid mellom 

Lars H. Lendes Minnefond og forfatteren 

Stavanger

Av Gottfred Borghammer 

er tidligere utkommet: 

1. «Fra spØk til alvor* 

2. «Den som visste -D 

3. «Sistemann setter sluttstrek» 

4. «Lende'n» 

5. «Meninger om mangt og mye» 

(20 radiokåserier og 8 epistler) 

6. «Lende'n i storm og striregn* 

7. «Pensjonist på interrail* 

Fargefoto på omslaget: Geir Sveen, S.A. 

Foto side 32: Knut A. Vindfallet, S.A. 

Sats: Als Verbum 

Randaberg Trykk Als 

anno MCMLXXXIV

Adle kan snofla -

Innhold: 

Forord .......................................... 7 

Snåtten og bartene ............................. 9 

Kjekt me' dialekt .............................. 10 

Adle kan snofla ................................ 11 

Flaut å detta .................................. 13 

Pedellen ...................................... 15 

Fodle fart ..................................... 17 

Rett te sosialen ................................ 18 

Tilbud og ittespØrse1 kappspringe ................. 21 

Prioritering e viktigt ............................ 23 

Flerne legeplasser .............................. 25 

Hykkte av bonnen på Vålannshauen .............. 27 

Ei jelpanes hånn ............................... 28 

96 prosent .................................... 30 

Siddishalloy ................................... 32 

Stort håve . lide ved ............................ 34 

Kanen kveltra ................................. 36 

Mysta trunå ................................... 37 

Lerjer på fodballage' ........................... 39 

Ei tomme Ølflaska .............................. 39 

Patentkorken og brusglasse' ..................... 41 

Di unge ei 'kje nadige ........................... 44 

Ullfiller og gamle kalosjer ....................... 45 

Skrabhandel .................................. 47 

Adle kan 'kje bu på Rått ........................ 49 

Merr majestetar og messer ...................... 51 

Kiosken me' tårne' ............................. 53 

Kjekt å få post ................................. 59

AmorogPsyke ................................ 61 

Gamle foddografier ............................ 63 

Allting forandre seg ............................ 65 

Turistar og blomsterankere7 ..................... 67 

Nesten skrivestreik ............................. 69 

Vonne samvittighed ............................ 70 

Lenden sko visst de7 ............................ 73 

Avissalg i gamle dager .......................... 75 

Kommunevalge' ............................... 79 

Ros øyelege Smedsrud .......................... 82 

Vriompeisen .................................. 84 

Gamlingen går te filmen ........................ 87 

Trivelig med trær .............................. 90 

Byskulpturer og kunstskjØnnere .................. 92 

Hyllest til brislingen ............................ 95 

FOR HVER SOLGT BOK OVERFØRES 

KR . 5. 00 

TIL LARS H . LENDES MINNEFOND 

+ + 

Fondets postadresse: 

Kampensgt . 42. 

4000 Stavanger 

Sekretærens telefonnummer: 

(04) 53 07 36

Forord 

Under tittelen «Meninger om mangt og mye» ble det i 1980 utgitt 

en samling av mine radio-kåserier. 

Denne gangen dreier det seg om et utvalg av mine nyere petitar- 

tikler, hovedsakelig på stavangerdialekt. Med noen få unntak har 

petitene vært offentliggjort i Stavanger Aftenblad. 

Når en lokal skribent i visse tilfeller kan finne det naturlig å 

bruke det som enkelte betegner som vulgært gatespråk, løper han 

gjerne den risiko å bli «beskyldt» for å etterape den navnkundige 

Ajax. Selv den eminente Johan Enoksen, som i flere år gledet 

befolkningen med sine kostelige «Madam Gr@daland»-epistler, 

synes å komme noe i skyggen. Personlig setter jeg de to nevnte 

forfattere h@yt for deres historier på uforfalsket «stavangersk». 

Men det ville jo være både synd og skam om disse gledesprederne 

skulle ha enerett til den skriftlige dialektbruken. 

Hva meg selv angår har jeg selvsagt ikke et øyeblikk hatt til 

hensikt å etterape verken den ene eller den andre, dertil er jeg 

altfor personlig og uavhengig.

Allerede i tenårene, i 1928 - under psydonymet GOBO - skrev 

jeg min første petitartikkel på dialekt i Aftenbladet. Tittelen var 

«Kommunevalge». Den er tatt med i nærværende bok, både for å 

dokumentere at jeg var «tidlig ute» og fordi det kan ha en viss 

lokalhistorisk interesse. 

Det er neimen ikke så lett å skrive på dialekt. Iprinsippet mener 

jeg at ordene b ~ skrives r som de uttales, Jeks. bruke di for «de», 

og de' (med appostrof) for «det», me' for «med» osv. Etter denne 

regelen skulle en rekke ord med o-er som uttales «å» skrives i 

henhold til det, altså: «Fålk», «dålk», «tålk» etc. For ikke å 

snakke om bindeordet «og». I slike tilfeller har jeg ikke vært 

konsekvent. Men når det er tale om ordet «også» bruker jeg «åg», 

f.eks.: «Du og eg va åg me' den gongen» (Du og jeg var også med 

den gangen»). «Som» brukes lite på dialekt, men blir erstatet med 

«så» («De' va eg så såg de' fysst~). For ikke å gjøre det vanskeligere 

enn nødvendig for leserne er jeg heller ikke her konsekvent. 

Så vrient er det altså! 

Å lese stoff på dialekt er heller ikke så liketil, selv for mennesker 

som er «barnafydde» i byen. 

Mitt velmente råd er: 

Les langsomt - og glem den vanlige bokmålsrettskrivningen. 

Vær glad hver gang dere støter på gamle - til dels mer eller mindre 

glemte lokale uttrykk. La for all del ikke noen form for irritasjon 

og motvilje få den ringeste sjanse til å forsure stemningen om dere 

iblant skulle stØte på ord eller uttrykk som ikke faller helt i smak, 

eller ordene måtte bryte med den tilvante «normale» formen. Vær 

oppmerksom på at dialekten selv på et så begrenset landområde 

som en by - i vårt tilfelle Stavanger - kan variere fra den ene 

bydelen til den andre, fra Jammerdalen og Varmen til Stokka, 

eller fra Storhaugområdet til Kalhammeren. (Det er like akseptabelt 

å si «Kor har du våre henne?» - som «Kor har du vært 

henne?») 

Det vil i de nærmeste årene komme flere bøker fra min aldrende 

hånd, men neppe noen ny på dialekt. Hvis det kan være en mager 

trøst for en eller annen av mine lesere.

Snåtten og bartene 

De' e blitt så på moden i dag for di så e onge, å bruga dialekt, 

ikkje bare når di snakke seg imydlå, men te og me' når di ska 

udtrykka seg skriftligt. Lannsmålsforkjemparane må fryda seg 

storligt når di ser at pinnetrante byfolk jer blaffen i barnalerdom- 

men, der de' hette: «Snåtten for seg og bartene for seg!» - eller 

sagt me' andre or: Dialekt te sitt brug, i samver me' ongane i 

gadå eller andre siddisar, kor i verå du treffe di, mens ting så ska 

seddas på pappere i aviså eller i ei bog må fylla ein av di 

godkjente «normalane». 

Tar me for eksempel han derane visediktaren så meine at «de' 

e 'kje greit å vera foggel i dag», eller den allsidige vitsne trolle- 

kunsnaren, revysjernå, kommunalpolitikaren, rabesamlaren 

m.m.m. Per Hårfagre, kan me sant å seia ikkje nettopp kalla 

någen av di for pinnetrante. Begge e jo pedagog-uddanna og så 

moderanes og konsekvente at de' konne ikkje falla di inn å 

skriva orå ner på pappere på ein aen måde enn sådden så di bler 

udtalte i miljøe'. De' kan vel heller ikkje disne nye lokale 

påppgruppene. Står ikkje di mitt inne i hovedstaden - på Teveen 

- og synge (for ikkje å seia gaule) på kav stavangersk, uden at 

tilhørerane mokke, enten di begribe budskabe eller ei. Men her 

e de' vel di elektronforsterka instrumentlydane, trommeskval- 

dre' og akrobatikken så jØrr udslage', merr enn orå. 

På barnateatere ska di spela et nytt stykke om Robbin Hudd - 

naturligvis på gadespråg. Der kan de' jedna vera på sin plass. 

Stavangerongane vil sikkert kjenna seg ijen. 

Sjal e eg så utidigt gammaldagse at ska eg udtala meg skrift- 

ligt, eller stilla meg opp på et podium, for ikkje å seia foran ein 

mikrefon, då går eg mesten automatisk Øve fra det fålkamåle eg 

te dagligt e vande me', onntagen når eg konversere (for ikkje å 

seia tatle) me' fine damemennesker eller tronderar, danskar, 

svenskar, eller andre så vil ha vanskeligt for å forstå den stavan- 

gerske dialekten. Me får som regel allti her i live tuda me' di 

ulvane me merr eller mindre e nØdde te å kampera samen me'. 

Oppriktig talt e eg litt i tvende sinn når de' jelle å la alt gå 

ommanidom, så de' bler den reine totlevasen alt isamen. Men 

vorså di sa for i tiå: «De' går i 'an Bår', både suba og så7r»*. 

Same seie eg åg! 

* «såer» (kornets avfallsprodukter)

Kjekt me' dialekt 

De' sko vel ikkje vera någen skam å innrømma at de' va smikk- 

løye å skriva i aviså på uforfalska gadespråg, sådden så eg 

forleden tomla meg te å jørra. Eg måtte beint fram le av meg sjøl 

onna operasjonen, så jysla snodigt syntes eg de' va å lega me' di 

mange orå så mesten aldrig komme på trykk, men så ligavel 

harre te språge, liksom sveve i den lokale atmosferen, uden heilt 

å ville forsvinna. 

Men du store verden for ei ti' de' tog! Ikkje forde at eg hadde 

vanskeligt for å veda ka eg sko skriva om, men her ville eg på dø 

og liv ha orå festa på pappere heilt og hållent sådden så di 

udtales og ikkje itte reglane i rettskrivingsordlistå og de' eg 

hadde lert på skulen. De' va då problemå melde seg. For å ta et 

lide eksempel: Me e jo vande me' å skrive «det», «med» osv., 

mens me sløyfe den siste bokstaven når me snakke. De' e bare 

de' å merka at her kan oppstå misforståelser. 

Sette eg de, vil gammalle vane fortella lesaren at han (og 

naturligvis hu) ska seia di, et pronomen så har ein heilt aen 

meining. 

De' prøfte eg å hindra me' å setta ein apostrof itte e'en. Någe 

eg forresten jore i ennen på kvert or der de' konne herska tvil. 

Men hjelpedåmeg vissatte adle stykkene i aviså sko skrivas på 

dialekt! Kos dokker litt med den tanken, velerverdige skribentar 

og lesarar. For ikkje å snakka om typografar og korrekturlesa- 

rar. Udenriksstoffet, referatene fra finansordskifte' i Stortinge', 

adle bogmellingane og den mangfoldighed av artiklar av adle 

I slag. Kansje annonsetekstane sko fylla me' i same slengen! Det 

sko vel ha blitt ein durabelige nervepåkjenning, kan eg tenka 

l 

meg. Jøss! Trykkfeilå ville uden tvil bli legio. Bare i den bitte 

litle epistelen min om «Snåtten og bartene», då han sto i aviså, 

I kunne eg småergra meg øve at åtta feil hadde fore forbi argusauene 

i «korrekturen». De' sto f. eks. tri gonger nynorskordet 

edei», istedenfor «di», og i det festliga lokaludtrykket «ommanidom» 

va a'en blitt te i. Så satt naturligvis lesaren der i kosestolen 

l 

, sin og flirte skadefro forde han trudde det va den armings 

skribenten så ikkje visste bere. Adle vil jo veda bere, både du og 

eg, uden at någen av oss tåre skrøyda av å vera fullkomne.

Adle kan snofla 

Om morningen ein av di lordagane i november då de' va opp- 

hållsver, tog eg meg ein spasertur nerove te byen. Erenå va'kje 

så overvettes mange, men de' e jo jilt å fylla litt me' i ka så 

fåregår i di sentrale bydelene. Eg tog de' ganske mageligt, for eg 

hadd' ikkje någe serlikt hastverk. Di siddisane så ikkje har 

bejynt vikenden på fredag, pleie vera nokså seine te å komma 

seg ud av dorene lordags forremiddag. Ka ska me vel hasta itte, 

resonnere vel någen, når me fyste har fått to syndagar kver vega, 

så kan me vel ta de' litt me' ro om vinteren, då me, når rett va', 

helst sko ha gått i hi her oppe i nerheden av Norpolen. Me fyge 

tiå om sommaren! Om klåkkå hadde slått ti aldrig så mØje, va 

gadene her kor eg vandra mesten fålkatomme.

På et hallhøgt plankajere va de' slått opp ein hånnskreven 

plakat. Eg va litt forveden og stopte opp for å se ka så va tiss. 

«Vennligst lukk porten, for hoen går lause», sto de7 skreve me' 

sirlige bokstavar. De' hørtes felt ud. Kem i alle lann ville våga 

seg te å gå inn i de' deranne huse7? Menauå representantar for 

mormoneranne elle Jehovas vidner, så hørre te di aller modi- 

gaste og uredde. 

Eg lurte meg te å strekka håve mitt øve jerekanten, for å se 

kossen denne hoen såg ud, om de' va ein sjefer, ein av di 

komiske bulldåggane, eller bare ein liden vesalige pekingjeser 

me' kommodefydder. Men eg tårte jo ikkje stå lenge og bisna, av 

frykt for å bli observerte, så eg fekk ikkje aua på någe krettur i 

de' heiletatt. Hoen låg vel å snorka ein plass, vorså herskabe', 

ville betakka seg for å vera ude i den råa forkjølelsesloftå. 

Då eg svingde meg på helen for å gå videre, må eg ha snofla i 

ein ujevnhed på fortaue, for før eg visste or av de' for eg på håve 

bårtøve i loftå, akkurat så eg sko våre ein av di stygge rakjettene 

stormaktene hålle på å trua kverandre og verdensfreden me'. 

Jelpedemeg, kossen ska dette enna, tenkte eg lynrapt før eg 

dalte, og blei liggande flade vorså ein mager norsk-italienske 

pitsa - mens hatten forlod håve og sjeinte videre på egen 

hånn . . . De' jore vont i den venstre foden så hadde toge den 

verste støyden. Eg va dualikt oppskrabte, kjent' eg, og de' 

blydde nok på innsiå. Men verst av alt syntes eg va den stygga 

riftå på knee' i den nest-finaste bokså eg eige og har. Hadde 

ikkje frakken våre så sie at han sjulte vederstyggelighedå ville eg 

ha våre i tvende sinn om eg sko ha sløyfa koseturen te Mrdags- 

tårjå. For framtiå ska eg sandelig passa meg så eg ikkje dette 

merr. Men de' e vel uannsvarligt å låva någe på de' nåverande 

tidspunkt, rett føre snøen og glattå jørr sitt uvelkomne inntåg!

Flaut å detta 

Adle bådden dette, både di bitte små så nettopp har bejynt å 

bevega seg i oppreiste stilling, og di så større e. Ingen feste seg 

någe serlikt me' sådden ei detting, sjøl om di så fare på håve 

jedna skrige litt me' de' sama. Mange gonger synes bådnå de' e 

skrekkeligt kjekt å sturta sterta i bakkeskråningar, men då bare 

ler di og e' fjåge vorså kåde føl ein solskinnsdag. 

Når de' jelle teårskomne folk vil eg vedda på at kvert einaste 

ett har ramla oppte flerne gonger i si leveti', ikkje bare innen- 

dørs, men rett og slett dotte på gadå. Viss de' sjer så å seia for 

åben sene, te offentlighedens beskuelse og billige fornøyelse, e

de' uden tvil någe av de' flauaste så kan vederfaras et våkse, 

erekjert mennesk'. Mitt eget siste «fall», som eg nettopp har 

beskreve, fant heldigvis sted i ei gada kor de' for øyeblikke' ikkje 

fantes ei levanes sjel å observera - udendørs vell å merka. Men 

der va flærne bolighus me' mangfoldige vinduer, på den andra 

siå. Kånene sto vel i kver sitt og glåbte spent, fantaserte eg der 

eg låg å kravla på adle fira. «Har den stakkars gamlingen der 

bårte me' plankajere' slått seg hallt forderva?» ondrast di, 

«Jedna brokke beine, eller skada seg så alvårlikt at han må 

innleggast på de' nya sentralsygehuse' og opererast . . . ?D For 

sikkerheds sjy11 for di jedna te tillefonen og ringde te legevaktå 

eller poltie. Kvert øyeblikk konne eg risikera å få horra di ulanes 

sirenene så går ijønå marg og bein! Harrligga Låndon! Eg måtte 

bare se te å komma meg opp på fyddene og pila vekk så fort de' 

va teknisk muligt. Derme' jore eg meg så spretten eg konne, og 

hinkte av gåre - før udrykningsbilen kom farane ront nullen . . . 

Nerpå Lykkeveien traff eg ei fjåglige eldre kåna så eg kom i 

raddel me', mens hu sto å venta på bussen te Torjå. Hu konne 

fortelle at hu for sin del nyligt hadde gått ållveltes og brekt 

lårhalsen. Då måtte eg bare prisa meg lykkelige så hadde sloppe 

så nibbelikt fra «falle». 

Någe heilt aent va de' den gongen eg ajerte akrobatisk prosjektil 

og tog meg ei durabelige loftreise ner'i Klubbgadå, der kor tri - 

fira trafikkårer treffe kverandre. Der, mitt i den hektiske sen- 

trumstrafikken, va der ein gru bråde me' tilskuarar så fekk se 

meg me' oppslådde paraply sjeina på tryne' neri solepytten. Men 

ver visse på at eg ville ha fåretrokke å bli kjendis på ein langt 

merr behagelige måde! 

Ein elskverdige tilskuar så ilte te for å redda både meg og den 

vrengde paraplyen, konne trosta meg me' at akkurat på same 

plassen hadde kånå hans ramla, og hu hadde nettopp våre inne i 

ein steintøybutikk og kjypt et kostbart frokostservise så di sko je 

te et brurapar. Ikkje ein kopp elle et slarve tefad va heilt då di 

åbna pakken. Den gången va' eg sjeleglae forde att ikkje eg åg 

hadde ein steintøypakke onna armen. Paraplyar har eg flust av!

Pedellen 

Den gongen då eg var baden og jekk på skolen va der tri 

personar så jore stysst inntrykk på oss elevar. Den eine va 

naturlig nok sjefen for den svere udklekningsanstalten: Skolebe- 

styraren me store S. Der eg hadde gleden av å vandra inn og ud i 

syv år - på Storhau, lenge for han blei bomba sonder og samen 

og siden jenoppbygde - hette Ingvald Godal. Tilnavne' passte 

godt, for de' va ein godslige mann. Men han må ha våre for- 

skrekkeligt gammalle, for håre' på håve hans va liga kvitt så mitt 

e' blitt. (Onnsjyll tillobe' te rimeri inni all prosaen!)

Den andre jeve personen på skolen va' naturligvis klassefor- 

stannaren, som me hadde den daglige omgangen me' og best 

fekk lera å kjenna. 

Dernest kom den allesteds nærveranes pedellen. Ikkje någe va 

merr rimeligt enn at han så hadde fått stillingen på Storhau både 

va store og hette Haugen. To av kollegaene hans eg huske best 

va Sjongen på Svithun og Tårland på Vålann. Pedellane va 

någen betydningsfodle personar. Di hadde tusenvis av jøremål. 

Fysst og fremst sko di naturligvis passa på skolane, så ingen fekk 

jørr någe vont me eiendommane. Reparasjonar sko di foreta, 

soba skolegåren og fortauene ront mest heila kvartale', vera sjef 

for vaskekånene og løyba eren og dessuden gå jem te foreldrene 

når någen udspekulerte ongar fant på å skulka. Tar eg ikkje feil 

sko di je usjikkelige elevar pryl i den tiå då de' va tillatt å refsa 

ukjurene korporligt. 

Kossen e' de' me' hensyn te dagens pedellar, eller vaktme- 

strar? Ka oppgaver har di - sett i forhåll te kollegaene for 

femti-seksti år siden? Når eg lese og hørre om di mange 

innbruddå og herjingane på skolane i byen og distrikte' får eg 

store betenkeligheder. Før i tiå va' de' ein sellfølge at kver skole 

sko vera udstyrte me' vaktmesterleiligheder forde atte der sko 

vera ein vaktmann te passa på. I våre dager e' de' bestemt at 

pedellane ikkje ska ha någe me' den siå av sagen udenom for- 

middagstimane, då ingen så aligavel kan finna på å herja. Slig 

skamlaus framfer' fra pøbelen si sia sjer ikkje i kontortiå, men 

om kvellane og i nattens mulm og mørke, då di fleste skolane 

ligge ubevokta, te dels langt fra folk. Eg tror de' snart må bli 

nødvendigt å ansetta vaktmestrar som må ha sin faste bopel på 

skoleområdene og sørga for ro og orden i de' aktuella tids- 

romme. Ka tittel di nåveranne vaktmestrane ska ha i framtiå, 

e'kje godt å seia, men fine titlar pleie de' i vår ti' ikje vera så 

vrient å finna på, når fysst viljen e' te' stede!

Fodle fart 

Før når eg va ude på turar me' mopeden og av og te stopte opp 

for å kvila vede og strekka på beinå, kunne det rett så det va 

henna at det kom bårt någen hallstore ongar for å ta kjøredonin- 

gen i øyesyn. Di va jyselikt interesserte i motoren. Det vanliga 

spørsmåle eg fekk va: «Ka går'an i?» Eller: «Kor møje får du 'an 

opp i?» Det va farten di tenkte på. Fart e et begreb så telle 

kolossalt møje for bådden og ongdommar. Ka sko eg vel svara? 

«Spidometere'» hadde lenge våre udav drift og hindra meg i å 

fylla me' kor store hastighedå va, kor mange kjilometer eg klarte 

å spid'an opp i når eg oste avste langs itte landeveiene. 

«Nøyaktigt kan eg ikkje røba det», svart' eg jedna, «men eg 

sko anta at toppfarten e sånn omtrent 45 tusen meter i timen, og 

det e merr enn nokk for meg!» Men naturligvis ikkje for 

hallstore tøffingar så minst må opp i de' dobla for å konna ha 

någe å bresa seg av.

Å måla avstannar i kilometer og mil e' någe kver domskalle 

kan begriba. Når det jelle «knob» e de 'kje follt så ligate, då må 

ein helst ha bådar og sjibsfart som spesialfelt. Astronomiske 

målereglar e ennå merr vrine te å fatta for små menneskejernar. 

Ta for eksempel det di kalla for lysår - du har 'kje anelse om kor 

uendeligt langt et sånnt år e, om du e aldrig så kloge. Nyligt såg 

eg på trykk at videnskaben hadde fått aua på et svart hål1 udi 

verdensromme og det befant seg hondre og åtti tusen lysår 

vekke. Prøv om du kan fatta og begriba det, eg kan ikkje! 

For ei ti siden hadde me et kraftigt stormvær på våre trakter. 

Metrologane melte om «stiv kuling og storm i kastene». Di 

hadde det ikkje ligare i Kjøbenhavn heller, der møje av tage på 

Slottskapelle blåste ner og kåsta menneskeliv. Då la eg merke te 

at vermaen i radion melte om ein vinn så va 25 meter i sekunne. 

Sagt på ein a'en måde: Nitti kilometer i timen. Men kossen i 

allverden kan någen måla denslags? Legge di for eksempel ei 

oppblåste grisabba på ein fjelltopp og lar'na bli førte me vinnen 

bortijønå loftå, alt mens ein mann me kjikkert fylle 'na med 

auene og tar tia på sekunnvisaren? Naturligvis jØrr de det på ein 

heilt a'en måde, men kossen? Eg e' sprikkeferige for å få veda 

kem så e' i stann te å måla den usynlige kulingå. 

Tenk, 25 meter i skunne' -. 

Rett te sosialen 

At me så bur her i Norge e plasserte på et privilegert punkt på 

globusen, bler me stadigt minde om. Sammenligna me' di så e 

bosatt i Indien, Kjina, Polen elle di andre svere lannå, e befålk- 

ningstettheden hos oss svert liden, men desto større e vareover- 

floden. Arbeidsledigheden e minimale, inntektene maksimale, 

tefredsheden og takknemmeligheden går stidle i dørene, mis- 

nøyen og avensygå bråge og jørr liga møje av seg så den gamle 

dampveivalsen på Kjelvene då han i si ti' jore sin aktive innsats 

når grusgadene (me' sølepyttane) sko flikkas på. 

I 1Øbe' av ein korte tidsperiode har de' sjitt ein enorme udvik- 

ling. Før vett me at armoden va store og skremmanne. Den 

einaste måden å jelpa fattigfolk på va å senna di på «legd». Di så 

sto seg bere Økonomisk blei pålagde å husa og je mad te di

trenganne «lemmene». Jedna va de' gamle og skrøbelige perso- 

nar som måtte avslutta live' sitt på denne nedverdiganne måden, 

men bådden og åndssvage fekk sandeligt åg den sama bitra 

sjebnå, å leva på andre sin «nåde». Siden blei omsorgen arran- 

sjerte på ein a'en vis. De' blei oppretta fattigkommisjonar, me' 

«forstandarar», så sko yda jelp der nøden va' så påtrenganes at 

någe måtte jØrras. For å visa starre forståelse blei seinare ore' 

«fattig» strøge. Begrebe' «forsorgsvesen» blei innarbett. Kem 

huske ikkje di årå då unge og gamle i Stavanger jekk på forsor- 

gen, elle «te 'na Sara», så de' hette på fålkamunne. (Hyggeligt 

forresten at Sara Berge nylikt har fått navne' sitt knytta te ei 

gada i byen sin, sjøl om de' e langt ud'på Hinna!) 

Men for någen veger siden fekk eg meg ein liden stykk i live'. 

Aviså kunne fortella om ein madvarefarretning så ligge nær 

oppte ein svere, ekspansive fabrikk. (Her må de' i dobbel for- 

stann dreia seg om ein «nærbutikk»!) Nå e de' allså fare for at 

fabrikkuhyre' vil prøva å rasera heila madvarehuse', spisa det 

opp så å seia me' hud og hår. Den unge kjøbbmaen så har 

øvetoge butikken og har kalkulert me' ein omsetning på tri 

millionar kroner, sådden så i fjor) e' naturligvis både øvejidde og 

forarga. De' e någe adle forstår. 

- Ka ska du nå finna på hvis huse' må rivast? spurte sjurnalis- 

ten. 

- De' e' enkelt og greit, svarte butikkmaen, då må eg ner på 

Sosialen! 

Nå kunne jo dette bare våre ein spliden, halvt spøgefodle 

bemerkning i ein irriterte sinnsstemning. Men nei! «KjØbmaen 

spøge ikkje», slo sjurnalisten fast. Ikkje te å tru: Ein onge, 

entusiastiske og dyktige forretningsmann med live' framføre seg, 

vil - viss di rabe huse' - je opp momentant og forsetta tilverelsen 

me' sosialstØna7. I ein livlige og trivlige by så Stavanger, me' di 

mange mulighedene for målbevisste ongdornmar som vil fram i 

live' og ikkje nøya seg me' å slØvnas hen som giddalause, 

arbeidssjye sosialstipendiatar. Me ska jo hørra møje for øyrene 

dette av. Men så spinngalen e alså tiå blitt!

Amtsygehuse' sitt administrasjonsbygg i Bergelandsgadå blei i «di hare treddeveårån tatt i 

brug av forsorgsvesene'. De' va der «hu Sara» regjerte. I gårdsromme' bag murhuse' sto 

de' te adle tier ein bråde me' trenganes kvinner og menner som sØkte foretrede, i håb om å 

få et lide bidrag te å avhjelpa den mest prekere noden. Sara kjente sitt tallrige klientell og 

provde å vera så nådige og rettferdige som hu makta de'. Virkte hu myndige, var hu gode 

på båtten. (De' e Henry Imsland så lagte tegningen i 1934. Han va sandeligt goe, han åg!)

Tilbud og ittesp~rsel kappspringe 

I den forrige epistelen va eg inne på kossen samfunne i di 

forsjellige tidsavsnittå har toge seg av, eller latt vera å ta seg av, 

di så nåtedags blir beteina som «ressurssvage». Går me langt nok 

tebage i tiå eksisterte ikkje någen systematisk jelpeordning i de' 

heila tatt. Kver fekk klara seg som best di konne og i heldigaste 

fall håba at barmjertige medmennesker eller slektningar ville je 

di nødstette ei jelpannes hånn. 

I våre dagar har de' udvikla seg ein sosialordning som under 

ledelse av ein hærskare av spesialistar me' ulige tittlar og tallause

konsulentar og assistentar i et stadigt auganne antall avdelingskontorer 

sprett omkring i bydelene, ska jørr adgangen te adle 

mulige former for stytta lettast muligt. De' må for all del unngås 

at de' ska oppfattas som någen skam å soga om å få sine såkalte 

«rettmessige krav» innfridde. Sko de' bli muligt å finna ein merr 

humane beteinelse på systeme7, enn «Sosialen», vil de' nok bli 

tatt imod me' åbne armar. Alt her i verden e' jo unnerlagt 

udviklingens lov, og den statlige og kommenale humanismen 

danne ikkje någen unntagelse. De' bor me vel ellers vera takknemmelige 

for - sjØl di av skattebetalerane så kan styra sin 

begeistring for all den runnhånna sosialjelpå så ydes te kreti og 

pleti. Ikkje legg de' så tungt på deg om du sko se ein unge, 

sprege «klient» tar drosjebil viss 'an ska konsultera avdelingskontore 

på Klokkarmarkå og ikkje har giddå te bruga fyddene 

sine. Ver klar Øve at offentlige midler kan brugast te merr 

unyttige ting enn ein vesalige taxi. Drosjesjåf~rar ska jo åg leva! 

De' så kan je grunnlag for refleksjonar, e de' underlige faktum, 

at jo merr sosialomsorgen udvikle seg, jo merr auge kravå. Ein 

ska jo ikkje vera så voldigt gammalle for å minnast at de' i vår 

egen by ikkje fantes någe så kaltes «sygehjem» i den moderanes 

betydningen. Di tri store menighedene sine gamlehjem eksis- 

terte jo, foruden «Pleiestiftelsen», «FrØkenstiftelsen», «SjØ- 

mannshjemmet», «Håndverkssvennenes alderdomshjem» og 

«Pigehjemmet». Heller ikkje ska me glamma den omfangsrige 

Arbeidsgården, på folkemunne kalt «fattiggården», i skråningen 

opp fra Bekkefare, de' tidligare åbna vassdrage' fra Mosvattne' 

te Hillevåg og Gannsfjoren. Seinare kom «Alders Hvile», «Spa- 

rekassens Aldershjem», begge på Storhau' og «Solvang» me' 

Eiganesveien. Men bortsett fra det kommenala sygehuse, «Amt- 

sygehusen, «St. Franciscus Hospital» og «Doktor Dahls Klinikk» 

fantes ikkje någen plass der syge og jelpaslause mennesker 

kunne plasserast. De' va nok di pårøranne som i sine respektive 

hjem stilltianes fekk slida me' problemene. 

Di mange så fortsatt klage mest Øve samfunne sin utilstrek- 

kelige innsats på helsesektoren må vel ikkje heilt neglisjera de' 

faktumme at me i di siste årå har fått ei rekka me store, velud- 

styrte sygejem i byen vår. Og flerne vil komma i tur og orden. 

Men her, som på andre felter i samfunne', synes ingen metnings- 

grad å eksistera.

Prioritering e viktigt 

De' må sikkert vera di så stedle me' byens gadenett og grantan- 

legg så har lagt håvene sine i blåd og i fellesskab fonne på di 

sluge arransjemangene oppe på de' såkalte «vestra platåe», der 

di ofre mangfoldige tusen kroner te disse udspekulerte «gade- 

tunå» så ska jØrra de' mest inuligt problematisk for di så sidde 

bagom rattå og ska forsera seg forbi i automobilane sine. Ikkje 

for de', svert mange fartsgalne motoristar kan ha inderligt godt 

av å bli stagga lidevetta, bli minde om å ta hensyn te di så må 

bruga beinå for å komma seg fram og bådnå så kan få lega i fre7 

udanfor husene der di bor. 

Mange e nok lide fjåge på disse gadetun-opfinnerane og meine 

at pengane konne våre anvente te någe så nyttigare va.

Han derane tryllekunsnaren så e valde inn i de' stavangerska 

bystyre for et av minipartiå hadde fått inntrykk av at eg delte 

bilistane si meining og va ein inngrodde modstannar av de' 

nymodens gadetun-påfunne. Men kan de' vera te någen trøst og 

oppmuntring ska eg her og nå beroliga den erede representanten 

me' at eg ikkje vil ymta et steinsens or om at eg sette meg imod 

at di rive opp så møje asfalt di orke i gadene for å planta buskar, 

stikka ner kjokke sementpålar og laga to hondre sannkassar for 

bådnå. Så inderligt vel kan eg styra mi medkjensle me' di utallige 

folkå så eige ein eller flærne bilar kver, om di komme te å 

gremma seg merr enn di strengt tatt har godt av for sitt psykiske 

velvere, forde atte di ikkje vett si arma rå' me' å snigla seg ijønå 

labyrintane. For oss fodjengarar og syklistar e de' bare ein fordel 

dess merr bilfrie gadene bler. 

De' va bare dette me' den såkalta «prioriteringå» eg tillod meg 

å dra i tvil, og va hovmodige nok te å føla meg på linja me' 

avdode B jørnstjerne Bjørnson når han udbryde: 

«Hvad du ævner kast av 

i di nærmeste krav!» 

Herme' håbe eg at de' har lykkast meg å trylla vekk misforstå- 

elsen, sådden at den folkevalgte representanten ikkje lenger 

bere någe nag te meg for någe eg ikkje har meint eller skreve. 

Forresten eige han sjøl ei svere varevogn, så han personligt får 

fola ulempene vissatte teatte gadesperringane sko spre seg øve 

heile byen. Men de' bler nok ei goe stonn te, tenk' eg, siden di 

kloge kollegaene hans har sørgt for å legga ner ein anseelige 

slomp av skattepengane på Syllberge og i Bjergsted, og som 

tåppen på kransakagå fekk jønåført den storaktige planen om å 

ansetta festspeldirektør på heilårsbasis. 

Mon ikkje tiå snart e moden te heller å ansetta ein udsøgte 

stab me' tryllekunsnarar i kommuneadministrasjonen? Di 

komme ikkje langt nok me' bare den eine i bystyresalen! Itte mi 

meining . . .

Flerne legeplassar 

De' e'kje bare snakk om vesalige sannkassar hist og her i 

gadene, men kravå e langt merr omfattanne. Legeplassar og 

barnehagar skrige di seg håse itte Øve heile byen og ellers i 

kongerige. Ønskekvoten bler aldrig fodle. De' å konna plassera 

bådnå ein trygge og koselige plass når ingen e jemma og kan ta 

seg av di, e ein viktige ting for di mange einslige forsorgarane så 

e nødde te å tjena pengar te livets opphåll for seg og sine. Di må 

så apsolutt ha fortrinnsretten. Lenger ude i kØen komme di

mødrene så partu ska stårma me' brask og bram ud i arbeidslive', 

någen for å «realisera seg sjøl», andre for å treffa nye fålk i et 

«hektisk, ekspansivt miljø», jedna me ein liden bagtanke om å 

visa at di e liga goe (helste bere) enn mannfålkå, så liga jerna kan 

hålla seg jemma og ta seg av de' di før i tiå kalte for kvinnfålk- 

sysler - va de' bare ikkje for disne fordømte inngrodde for- 

dåmmane om «kjønnsrollemynstere'». 

Ikkje for å mimra, men eg må mesten smolka me' meg sjøl når 

eg tenke på kossen de' va i min egen barndom. Kor fordrings- 

lause fålk va den gången, både på den eine og den andre måden! 

De' va på grommå den dagen Stavanger fekk sin fysste og i 

åravis einaste åffentlige legeplass. Navne' blei naturligvis skreve 

me' store L. Plassen besto rett og slett av ein svere aurørken 

oppe me' Madlaveien, der han ligge den dag i dag, men nå 

avsjerma for trafikkstøyen fra motorveien me' ein svere jorvåll. 

Udstyre' på Legeplassen va sandelikt ikkje serligt «avansert». 

De' så sko vera trekkplaster va et par avbarka tømmerståkkar 

te å ballangsera på, og et par «vipper». Adle va fornødde, tror 

eg. Någe va bere enn ingenting. 

Men de' va jo litt langt å gå for di så bodde neri Jammerdalen 

innme' Myllehauen, elle i Lervig og Kalhammaren. Men di - og 

forresten mesteparten av ongane i byen - lekte vel stort sett i 

baggårane, i di lide traffikerte gadene eller på marker i nerhe- 

den, for eksempel «Kjøvigen» nerfor Hetlandskjerkå. 

«Barnehagar» va der vel ingen så kom på, og slett ikkje med 

spesialuddanna og organiserte betjening. Før konne di donta 

me' bådnå uden å ha mange års universitetsuddannelse, så 

tåbelige va di, stakkars fålk! Nå må eg forresten ikkje lyga: Kver 

av di tri statskjerkemenighedene, Dom, Petri og Johannes, 

hadde sine «barneasyl». Eg jekk sjøl dagligt forbi de'eina i flerne 

år, og syntes beint fram at de' virka liga «mystisk» så et nånne- 

kloster på grunn av de' høga plankajere ront huse og hagen der 

bådnå hållt seg mens mødrene arbedde i brislingen. Ja, så va der 

i di same menighedene og Frelsesarmeen någe for speongar, 

«barnekrybben> kaltes di, for ikkje å snakka om hu Emma 

Nielsen sitt spebarnhjem i StrØmvig. Den bygningen har di klart 

å riva ner i den sista tiå, men grunnmuren står visst ennå igjen. 

Ikkje lide, bare det'!

Hykte av bonnen på Vålannshauen 

Legeplassen me' store L va donerte av någen snille rigfålk så 

bodde nerfor Eiganesveien. «Breidablikk» kalte di eiendommen 

og de' må jo bety at udsyne va vitt. FØr trenå blei så kjempesvere 

og ein bråde hus blei bygde nerove me' Madlaveien, konne di 

kjikka ner på Kjellandsmyrå og Vålannshauen, så minde merr 

om ein fjelltopp før di trenå skulebådnå og andre va me' å planta 

vokste seg svere og fyldige, sånn at område' virka så ein for- 

rektige skog. SjØl kan eg huska at eg i all besjedenhed va me' og 

stakk ner någen småplanter samen me' di andre ongane i klas- 

sen, i skråningen oppøve fra Sekunderstasjonen. Me va liksom 

me' på å «kle fjelle», så han sa, diktaren, jore ein fedrelands- 

kjærlige handling så sko visa frokter i framtiå. Itte ent dåd sette

l 

me åsser ner på markå for å eda di medbrakte sjevene og drikka 

melkå elle saftblanningå så me hadde tatt me' oss. De' e løye å 

tenka på, for alt ligge så uhyggelikt langt tebage i tiå, møje øve 

seksti år! 

SjØ1 bodde eg forresten ei stonn oppe i Furrasgadå. Liga 

oppfor oss va de' ein forrektige bonnegår'. Ein dag sko eg - 

femåringen - dilta itte någen større ongar i gadå. Me kravla Øve 

steinjere og sko lega mitt i grasengå. Eg ser ennå for meg kor 

voldikt høgt grase va, men de' kom seg vel av at eg sjal va så 

bitte liden på de' tidsponkte'. Gårbrugaren hadde fått aua på oss 

og kom faranne så et hart ver. Di andre onganne va kvikke på 

labben og fekk springa vekk i ein snobb Snarum, mens stakkars 

litle meg blei innhenta og hykte av den sinte maen. I hurlum- 

heien mysste eg den eine sandalen i engå, men de' va 'kje tale 

om å leida itt'an då, for maen hålt meg fast i nakken, så de' jore 

vont, og slebte meg nerøve gadå, mens eg hylte verre enn ein 

moderanes poppsangar på de' versta, både av retsel og forde atte 

eg hadde sandal bare på den eine foden. Eg huse at der va kåner 

i vinduer og på fortau så skjente på maen og sa han måtte bruga 

vede', og før me kom te huse' der eg bodde slapp han meg lause. 

Itte at grase' utpå sommaren va blitt slått, kom den mysta 

sandalen terette, men då va han delte i to av slåmasjinen, og 

derfor ubruganes. 

Nå e der ingen bonnegårar lenger nerfør Vålannshauen. Og 

ikkje e der konsertar oppe me' «pibå» sånn så de' va vanlikt den 

gongen eg va baden. Så mangt og møje har forandra seg siden 

den tiå! 

Ei jelpannes hånn 

Eg liga 'kje å gå i begravelser, jØrr de' så sjeldent eg kan. Men 

ein og aen gången henne de' jo. SØrgelige greier! Før eller siden 

vil forresten turen komme te deg sjøl - ikkje å ajera som ein 

annonyrne deltagar i «fylle», meine eg, men sjØl vera mittponkte 

og firas ner i jorå, fordeatte du har frabitt deg å bli brende te 

åska og sett i ei urna. 

Forleden dag då eg hadde våre me' i ei sørgehoyti' på Lagård 

fekk eg aua på ein jeng me unge, merr eller mindre sjeggitte 

mannspersonar og et par.udgaver av modsatt kjønn nere i et 

@rna av gravlunnen.

Ka fårejekk her, monn? Ein generalforsamling i Foreningen 

til arbeidsledighedens bekjempelse? Eller et kosemøde i «Friluftsklubben»? 

Ka verre va', kunne de' dreia seg om ein sørgeskare 

så hadde tatt de' sista farvel me' et nytt tragisk narkotikaoffer? 

Så viste de' seg at de' bare va et dagligdags spleiselag me' 

flydanes bevertning på ein merr usjenerte plass enn den overvågte 

«Unnergangen» eller et aent sentralt område. 

Eg tenkte i mitt stille sinn: Om någen frimodige representantar 

for byens glade skattebetalarar ville ta mod te seg og soga 

kontakt me' jengen, og pent og høffligt invitera di te ein innendørs 

«konferanse», etslags «semmenar», så e så moderanes nå 

for tiå. For å jørra atmosferen ekstra koselige konne der vera 

servering me' kremboller og kaffi og jedna litt gitarklimpring 

som taffelmusikk. Falt det i min lodd å innleda samenkomsten, 

ville eg ha oppløfta mi røst og udtrykt meg omtrent sådden: 

Hei å hå, kjere medborgarar! 

Dåkker kjende vel Lende, han så brende for å jørra ungdommen 

intresserte i å arbeia me' någe nyttigt, istedenfor å stå som 

någen jerannslause lagalyrar på gadejørnene. Me trenge någen 

karar og jenter te å laga de' fint og triveligt i de' planlagte 

parkanlegge' der bårte me' inngangen te «gamla Stavanger». 

Siden kommunen ikkje har rå' te å bruga fagfålkå i parkvesene' 

te dette prosjekte', ville de' våre brillefint om någen av dåkker så 

har goe ti', kunne - om me ska drista oss te å sei' - jørra lide bitte 

grann jenjell for trygdepangsjonen. Den eine tjenesten e' den 

andre verd, hette de' jo. Me får jedna ein faggartner te å vera 

bas og je den rettleiingå så trengst. Spaer og river har sikkert 

parksjefen te gratis udlån, når me låve å behandla alt me' store 

forsikrighed. Kort sagt: Ein æresdugna for byen i sin allminnelighed 

og for Lenden i serdeleshed.* 

Sko der bli overflod av frivillige, arbeidsglae jelperar, kunne 

någen få låna sobelimar i reinhållsverke og je seg te å feia vekk 

papiravfall, glasskår, sigarettstompar og aent ufyseligt s~ppel på 

fortauer og sykkelstiar. Me ska heller ikkje glømma at de' å 

arbeia me' någe nyttigt har ein positive virkning både på helså og 

humøre! 

* Itte dette va skreve og publisert i aviså bevilga formannskabe ekstraordinert tri hondre 

tusen kroner te opparbeiding av Lendelunnen, og di ansatte i Park- og idrettsvesene 

arbedde i tillegg på dugnad for å få alt i stann te Lenden sitt hondreårsjubileum i 1982.

l 

l 

96 prosent 

Ei nibbelige overskrift, får ein sei. Eg e'kje tåbeligare enn at eg 

tippe på at någen av lesarane får visse assosiasjonar i den anledning, 

men mine 96% har ingenting me' de' å jørra. Her dreie de' 

seg om någe langt viktigare, nemligt folkameninigå på Hunnvåg. 

Sagen e' den at di har gått manngar der bårte, løppt fra hus te 

hus for å verva tilhengarar mod di utidige bompengane på bybrunå. 

Den iherdige aksjonsledelsen kan lykkeligt konstatera at 

mesten adle husstannane på ~ynå har jitt sin teslutning. Sista 

prosenttale' e' allså 96. 

Hadde di egentligt venta et dårligare resultat, kanskje? 

Bodde eg sjØl der bårte og hadde automobil ville troligt eg åg 

ha satt den snirkelte signaturen min på listå. Adle e' jo seg sjØl 

nermast! Og når di andre bare tenke på seg og eg e' den einaste 

så tenke på meg, sko valgets kval ikkje vera så overvettes vanskeligt 

. 

Men siden eg nå eingong bor på fastlande' og ikkje har någen 

bom så stoppe meg når eg ska' ner i Verksgadå, e' eg ikkje 

stemmeberettiga når de' jelle denne spesielle kampanjen. 

Konne ikkje me i di andre bydelane åg finna på någe slugt å 

skriva onna på? 

Di så bor på Varenese' konne for eksempel setta i gang ein 

aksjon mod å løysa billett for å kjØra me' bussen, i Madlasannes 

ein så tog sikte på å få renovasjonsavgiftå nersatt te de' halla . . . 

Eg tvile ikkje et Øyeblikk på at me sko nå opp te sama 

prosenttale: 96, jedna 99. De' e' jo allti' poppulert å je sin 

teslutning når de' dreie seg om någe så udelukkane e te egen 

fordel. 

Nå må dåkker ikkje tro at eg vil kasta meg ud i någen debatt 

angåanes bompengesagen. Siden eg allså ikkje bor på Hunnvåg 

e' eg vel heller ikkje meiningsberettiga. Men å fundera lidevetta 

går val an for adle, sjøl di mest trosjyldige av oss. 

For hondre år siden va' der sikkert ikkje ei sjel på Øyane i 

nerheden av byen så drømte om å få bru Øve fjorden. Di hadde 

jo robådar og fortØyningsringar i Sundtahålå og me' Bagarbryggå. 

Men seinare bejynte jo någen å fabla om bere forbindelse. 

Så fekk di ferjer så jekk att og fram te Buøynå og Engøynå 

og va lykkelige for de'. Då bilen fekk innpass endog på øyane og

de' blei lagt bru øve fra Sølyst, kom di store bilferjene. Men 

drømmen om hovedbrunå hållt seg levanes. Te slutt fant politi- 

karane ei løysing, sånn at drømmen konne bli te verkelighed i 

vår ti'. Bompengar sko finansiera prosjekte'. Eg kan 'kje huska 

at någen jekk me' protestlister på de' tidsponkte'. Adle tenkte 

bare på fordelane, på den søde kløen - og ikkje på den sure 

svien. Då någen ittepå blei irritert på denne ubehagelige svien 

blei de' huskestua, - jøje meg! 

Ein paralelle sag fårejekk siden på Sannes då fylkespoliti- 

karane ville nerlegga de' lokala sygehuse' liga itte at de7 svera 

nya sentralanlegge i Stavanger va ferigt. Ein mann blei så opp- 

skaga at han i flerne dager trapsa ront i kommunen og samla 

onneskrifter på ei protestlista. Maen blei avbilda i avisene og 

berømma forde atte han hadde klart å få mesten adle te å skriva 

navnene sine onna opprobe. Di sko goe vera! Ka slags raringar 

måtte vel di vera så ikkje ville behålla et sygehus i nærmiljøe7?

Siddishalloy 

De' e' vel sånn me7 di fleste av oss, at me lige skrekkeligt godt 

når de' sjer någe i byen vår. Någe posetivt, vel å merka. Et nytt 

parkanlegg, ein bygning så bler restaurerte elle føres opp fra 

groen av, någe så bler malt og fiksa på, ei gada så bler udbedra, 

fira smale, kjempehøge trer så bler planta mydlå brosteinane 

udanfor inngangen te ordførarkontore'. Og me lige når di finne 

på någe slukt, «arransjere» ett eller a7ent, enten i bydelane eller i 

sentrum. La gå at kjøbbmennene har visse bagtankar, at di vil 

sella merr og tjena merr, men de' onne me di så jerna når bare 

me får ha de' kjekt. 

Ta nå disse «siddisdagane». I år va de7 jo rektigt aparta, me' 

både svarte og kvide ekta amerikanarar direkte importerte i 

store kvantiteter from Teksas, ju now. Te og me' to levanes 

ambassadører talte te almuen på torjå, mitt på den plassen der 

den gamla mortapompå sto. Som om ikkje alt dette va' nok, 

opptråtte både den lokale kvinnelige «majoren», Kalvigen og ein 

bråde andre innføtte med kovboihattar på håve og någen brune 

sjinnvestar så de' må ha våre kolossalt praktisk å bera på i den 

steiganes heden. 

I Kjerkegadå delte di ud gratis kalle tåstadrikka, men hadde i 

år klogeligt nok sløyfa ispinnane, te store skoffelse for garponga- 

ne så før om årå har kappast om å hamstra flest muligt av disse 

populære slikketuttanne. 

Någen udlenningar ga danseoppvisning mitt i gadå. Udføre et 

butikkvindu sadd der ei stilige amerikanerinne og klypte silluet- 

tar. Någe så fenomenalt sko du aldrig ha sitt. Tri-fira minuttar 

ofra hu på kver kunde. Eg reinte ud i håve at hu måtte tjena 

minst fem tusen kroner på den eine dagen. Men ein så eminente 

kunstnar så denne klypparen kan ikkje vera betalte me' pengar. 

Ka fekk ikkje Pikasso for sin kunst! 

Ja, så va eg nere på di kulørte sjøhusene, der ein bråde me7 

ungdommelige pangsjonistar va7 eresgjester og blei trakterte me' 

vinabro og kaffi. De' tallriga Teksasorkestere7 spelte i samfodle 

tri kvarter jasslåtar så hemningslaust kraftigt at di av oldingane 

så fra før av va temmelikt tonghørte bejynte å tru at di plutseligt 

hadde fått hørselen igjen. Men då den hårfagre tryllekunstnaren 

ittepå kom for å synkverva forsamlingen, forsto optimistanne at

di nok dessverre hadde toge skammeligt feil. De' va' nemligt de' 

elektroniska forsterkaranlegge' så va' justert så usannsynligt 

kjempekraftigt at sjØl døvstomrne konne ha ein sjangse te å bli 

delaktige i den moderanes måden di unge kan klara å formidla 

toneskalaen på.

Stort håve - lide ved 

Ein plass eg ikkje har overvettes lyst te å visa fram tryne' mitt e' 

på tevesjermen. Eg får seia så han Otto Nielsen, at eudseende

mitt eine seg best for radioen». E' stemmen behagelige kan 

lytteranne innbilla seg at personen bag mikrefonen e' de' reina 

sjarmetroddele' i sin ungdoms fagre blomst, om 'an så i verkelighedå 

e' ein klompen udgave av Ibsen sin heslige dovregubbe. 

I fjernsyne' derimod komme kver bidige detalj av ansikte' og 

klesdrakten fram med pinlige, fargelakte ngyaktighed og kan bli 

observerte samtidigt av øve ein million forvetne kjikkarar i heila 

lanne'. Har du så ein brune føflekk elle gulaktige kvesa på ein 

udsatte plass i planeten, vis 'an klart og tydelikt. Kort sagt, hørre 

du te di mindre billedsjanne, så burde du helst be deg fritadde 

for å la visdomsorå dine publiseras mens du sidde foran et 

finjustert kamera i virksomhed. 

Omtrent liga gale kan de' vera å la ein av kanonfoddografanne 

i aviså be deg smila sjarmerannes te knipseapparate' sitt, for så 

ittepå å konstatera at ditt eget håve e blitt reprodusert i lørdagsnommere' 

i mesten fodle stØrrelse, og du må spørra deg sjØl: «E' 

de' verkelikt sådden eg ser ud?» Men billeder kan jo ikkje lyga, 

og då så --- 

I gamle dar hadde avisene mesten aldrig billeder. Ittekvert så 

teknikken udvikla seg konne de' la seg jorra å framstilla klisjkar 

gravert i tre, seinare etsa i metall. Resultate' va jo ikkje någe å 

roba hurra for, itte nåtidens krav, men di klarte iallfall å 

«avbilda» di så fylte 60 elle 70 år, elle konne feira gullbryllup, for 

ikkje å snakka om di så satt i regjeringå. Någen pressefoddografar 

hadde di ikkje fonne opp i det heilatatt. De' va storveies den 

gongen Aftenblade konne bresa seg me' å opperera me' ein 

forrektige - den fysste og einaste i lannsdelen. Kor mange «knipserar» 

fotoavdelingen har i dag e' de' bare di mest innvidde så 

vett. Og billedene så bler brukte e' te dels kjempesvere, de'e 

vorså hensikten sko vera å udkonkurrera TV-skjermen på 26 

tommar. 

Naturligvis e' de' kjekt å bli reproduserte i seksti tusen eksemplarer, 

- du får i det minsta te overmål bli minde om kor liden 

sjangse du har te å vinna någen premie i ei sjønnhedskonkurranse 

- viss du sko ha gått og båre på såddennågen forfengelige 

planar, ud fra den forudsetningen at kver alder har sin sjarm! 

Men kem sØren arrangsjere sj~nnhedskonkurranser for avdanka 

pensjonistar! Di får vera glae te at di kan bidra me' å je pressefoddografane 

någe å movera seg me'. SjØnt der fra fØr av e 

styggaskab nok så ska på trykk!

Kanen kveltra 

Strengt tatt sjille de7 vel ikkje kreti og pleti kor ein trosjyldige 

dialektskribent opphållt seg i julahelgå - sjøl om han slett ikkje 

har någe så trenge hållast hemmelikt - ka tror dåkker! 

De' falt seg så lagligt at eg i siste treeparten av desember 

måne' fekk leva et slags slaraffenliv oppi Valdrestraktene, 820 

meter øve have7. Jyseligt kallt rektignok - oppte 35 kullegrader 

på de' versta og de' e' neimenn ikkje småtterier for ein pysen 

rogalenning så kulse i ryggen og får naglabed så snart temperatu- 

ren sige nerøve te nullponkte'. 

Tree juledag kom forresten de' jilla bysbadne vårs, han 

Halvor Pedersen, me' automobilen og sjysste meg te de7 nya 

huse' sitt i Nord-Aurdal, klåss me siå av Hauk Aabel sitt barn- 

domshjem. Her fekk me oss ein koselige, rolige radleittemiddag 

samen me7 kånå, hu Kari, barnabaden te den kjente skulestyra- 

ren Lars Risvold på Buøynå. Lokalpatrioten Pedersen har dess- 

verre brent bruene te fødebyen bag seg og e' blitt disponent i 

Valdresaviså. Han har forresten nettop sennt ud bogå om «Sela- 

don» og folkå ombord, di så forliste i 1896. Når rett va' burde 

aenkvar stavangerfamelie ha gått te anskaffelse av denne bogå, 

så apsolutt har någe me' byens historie å jørra. 

Di andre juladanå og fram te nyttårsdag hållt eg te huse' på de' 

fina generasjonssentere' «Merket» som Røde Kors drive i 

Fjellbu. Julaftå sko7 flærne av di teårskomne jestene få kjøra i 

kaner te gudstjenesten i Tisleidalen kapell, någe eg for min del 

adlrig før har oppleft. Samen me' tri drusne damer blei eg på 

jemturen pakka ner i ulltepper og møje ytrekler i den fyste sleen, 

og fekk stokke ein brennanes fakkel i hånnå. Bag oss kom di to 

andre hestakjøretøyene me' liga mange passasjerar i kver. 

Kuskane sad bag og hålt i tømmane. 

Ikkje far hadde triumfferden starta, før hesten bag oss blei 

skremde av de' blaffranne blålyse' på ein brøytebil og for i vidle 

fart ud av veien og inn i snømassene, te han blei ståannes fast 

langt ude på jore, bare me' håve synligt. Kanen va blitt dradde 

me' et stykke innøve, men den eina sjegå knektes og adle di fira 

fyldige madammene så va passasjerar blei begrafte onna kjøre- 

tøye' inni snøhauen. Kver og ein av almuen så va i stann te de7 

jelpte så gått di konne me' å redda de' så reddast konne. 

Di uheldige kånene blei halte fram, og de7 va' liv i adle samen.

Ei hadde rektignok skada foden, ei hadde fått kiede av den eine 

~yredåbben, den trea kjente vont i ryggen og den fjera hdde fått 

kjillevinkar både her og der, men hadde ånnsnærverelse nok te å 

hålla den slokna fakkelen fast i neven. 

Ittepå konne adle se den komiska siå av epispoden og le merr 

enn sØmmeligt va'. 

De' blei sandeligt ei minnerige julafta - både på den eine og 

den andre måden! Nyttårsaftå va' kje fanten verre, den heller. 

Mysta trunå 

Trunå e voldikt viktige, hu kan te og me' flytta fjeddel, hette de'. 

Men de' går så apsolutt ann å mysta 'na åg. De' var de' eg jore 

den syttene mai. Trunå på metrolåganne. 

Itte mange skoffelser om disse offentlig ansatte spåmennene 

sine evner te å rettleia oss, fekk den siste resten av trunå ein 

avjøranes knekk på frihedsdagen. 

Hadde ikkje ein smilanes representant for profetane kvellen 

før toge de mesta av livsmode fra oss og spådd' de felaste regnver 

så tenkas konne! Svarte ronningar og oppslådde paraplyar i den 

sarvestlige delen av fedrelanne hadde di udstyrt verkarte' me' på 

teve-sjermen. 

Ingen va serlikt fjåge når di jekk te kØys. Fina sommarvere' 

om syndagen - og så reggen og grått dagen ittepå - kor udjort og 

bagvent de' sko laga seg her i distrikte'.

Om nåttå drømte eg om vatten, og då garpongane i fira-tiå ga 

seg te å fyra av kanonskud (blant aent sprengte i filler ei nye 

papirkorg på legeplassen), va de' ennå så mørkt at eg ikkje 

konne se om hustagå i nabolage' va våde. Men de' måtte di 

naturligvis vera . . . 

Seinare, då de7 klarna av dag, konne eg me' egne auer konsta- 

tera at himmelen ikkje va' heilt klare. Men opphåll va' de' 

unekteligt. Regnfrakken lod eg derfor henga på knaggen sin, 

men paraplyen va' de' nok best å ta me' seg på vonå - når 

reggene' sko finna på å bryda laust mens me sto og bisna på 

barnatoge'. 

Du, å du, så lurte me blei! Ikkje far va' toge7 komme i sege', 

før solå kjikte fram og himmelen blei klare og blåe. 

Me blei altså dualikt lurte, jore me. De' ska' mØje te før någen 

ska klara å retta den tabben opp ijen!

Lerjer på fodballage' 

Sant å seia hadde eg nå i sommarferien permitert min ustabile 

kamerat Skrivekløen på ubestemt ti'. Men då eg forleden dag såg 

at min fortryllande medvandrar i dialektspalten skreiv om den 

ulidelige fodballinteressen sin, våkna heilt uventa den gamle 

adammen i meg. Lysten te å skriva om mitt forhåll te denne 

folkekjera lerkulå blei 'kje mindre då eg leste radioprogramme' 

for idag og dagane så komme. Her vil me bli tvangsfora me' 

fodballkost i så durabelige porsjonar at 'an komme te å stå langt 

opp i halsgrobå hos kver og ein. 

Eg må starta me' den tiå eg gjekk på Sankt Svittun middelskule, 

der me hadde den spretne kaptein Klunderud i de' di visst nå 

kalle kropps~ving. I mange gymnastikktimar, når vere' tillod 

de', sko klassen få movera seg me' å spela fodball på «Parra 

Stadion». Veien va'kje lange, nerØve di bratte trappene me siå 

av kjerkegåren og videre ner te Terje Viken sitt bådhus, der di 

den tiå dompa bås i Hillevågsvattene. De'va forresten åppå 

fyllingå me spente.

Fysst sko di ta ud lagå, 30 guttar sko delas i to partier. Egentlig 

sko de' jo ikkje våre merr enn 11 på kvert, men di lerjene så va 

teovers fekk vera me' på kjød og flesk. Han Jonas Hovland, som 

siden blei ein populere kiper eller någe lignanes i Viking, va den 

eine så tog ud. Han hadde «kjennarblikke» og visste kor han sko 

henta di flinkaste spelarane. Sønn te kaptein Nielsen og eg hørte 

ikkje te fodballeliten, tvertimod, me sto helst og jabba om heilt 

andre ting mens spele' påjekk, og va nermast te anstød for di så 

kjempte for live' for å seira i kampen. Han Nils og eg blei venner 

for live' fra den tiå, sjøl om han har bott i Oslo i femti år, og eg 

her i fødebyen. 

Når de'ska vera fodballmesterskabskampar i Teve, reine radio- 

forhandlarane me' storsalg, og di avertere abberatene sine på 

«tilbud» som aldrig før. Folk e'jo spingalne då og sidde og glane i 

timavis både dag og nått, har mest ikkje ti' te å få i seg ein 

madbede. Eg - og mange me'meg - bler lange i tryne, for me 

vett av erfaring at me då går ei triste ti' i møde. Svarte sjermar 

for adle oss så ikkje finne spor behag i den ballsparkingå fram og 

tebars på ei grasmark. 

Ein av kvellane då der sko vera ein skrekkeligt viktige kamp 

mydlå to favorittlag neri Spanien fekk eg et uventa besØg av ei 

enka så eg har kjent fra me begge va onge. De' va ein besje hu 

sko je meg. 

«Versego' - kom innfor,» sa eg fjågligt, «så kan me få oss ein 

liden raddel.» (De' konne vera litt tidsfordriv, som erstatning for 

mangelen av någe hyggeligt i Teveen, tenkte eg me' meg sjøl.) 

Ikkje før va' radlingå komt sjikkeligt i gang før det hente någe så 

eg ikkje hadde kalkulert me'. Damå bejynte å bli urolige og se 

nervøst på klokkå. «Ska du ikkje sedda på?» spurte hu. «Kadå?» 

ville eg veda. «Den elektriske ommen? Fryse du, stakkar?» Nei, 

de' va teveabberate' hu meinte! «Matsjen starta om tyve minut- 

tar . . .» 

«E' de' fodballkampen du meine? Bryr du deg om den?» («- i 

l din alder - -» hadde eg lyst å legga te, men beherska meg). Om 

hu' jore! Hu' va heilt vidle itte å fylla me' når spelarane dribla og 

l skårte. 

Kort sagt: Eg måtte i fortvilelse setta på abberate' - og pina 

meg ijønå et par timar - te langt Øve leggeti'. 

Snakk om spolerte kvell!

Ei tomme ~lflaska 

Den gongen eg snofla på fortaue, suste den brune hatten min 

bårtøve i eteren vorså ein av disne moderanes ronne sjeinebret- 

tene mange av di onge i all usjyldighed pleie å lega seg me'. Så 

snart eg va kommen te hektene ijen itte sjåkke, tog eg peiling på 

de' villstyriga håveplagge i de' fjerna og luda meg ner for så 

kvikt og usjenert som muligt å få de' plassert oppå di forhenvera- 

nes mørke (nå lyse) hårlåkkene mine. Ka oppdakte eg då? Jo, 

forsynemeg va hatten havna omtrent forti sentimeter fra ei 

tomme Ølflaska som ein elle aen tØffing hadde slengt ifra seg på 

fortaue. Hu låg der så usjyldige og fristanes så et gammaldags 

illrytt, myllent amrikansk eple i Edens hage. Slangen kviskra 

forlåkkanes inn i Øyra mitt: «80 Øre tjente, kjere venn, viss du 

bare våge deg te å knabbe'na og få 'na plasserte i flaskeautoma- 

ten i madvarebutikken. 80 Øre skattafritt, om du e udkrøben nok 

te ikkje å føra opp ekstrainntekten på sellangivelsen. JØrr du 

de', vil - me' din trekkprosent - minst 15 Øre gå te stat, fylke og 

kommune, så nettogevinsten bler 65 Øre. Men smular e' åg b r~' 

vett du, bare spØrr gakkene i Breiavattene!» Nå va' de' jo ikkje

akkurat den siå av sagen så jore meg betenkelige, di offentlige 

instansane (onntagen di militere!) e' nemligt jertens vell onnt 

kvert bidige øre så pottas i felleskassen, for kossen sko samfonne 

fungera om me adle va usolidariske og handla i ei egoistiske, 

glistrupske ånn? 

Nei, gronnen te at eg så å seia vant Øve den kjødiske lysten va 

rett og slett att eg ikkje tårte knabba tomflaskå av frykt for at 

någen sko oppdaga meg i jerningsayeblikke'. Ka ville di vel ikkje 

seia? «Har han nau på de', han så ska eiga Øve hondre aksier i 

busselskabe' og tjue i de' «stavangerska» og attpåkj~be får ei så 

klekkelige betaling for å domma seg ud i aviså atte di såg seg 

nØdde te å legga på annongseprisen for å få ennane te å mØdast!» 

Rykte' ville spre seg så ill i torrt gras Øve heile byen og langt 

ner te Sirevåg: Har dåkker hØrrt siste nytt? Jo, nå e' han deranne 

kvidhårte så skrive dialektepistlar åg bejynt å samla på tomflasker 

og går di proffesjonelle samleranne i neringen! For ikkje å 

snakka om viss ei sladrekjering fekk aua på meg når eg sko potta 

flaskå i automaten. «Nå e sandelikt han åg bejynt å drikka pils, 

han så hålle me' «Varmestuens venner» og godtemplartotalistane». 

De' hadde vel blitt ein alle tiders gobit i tatleforeningane! 

For å gardera meg lod eg derfor flaskå ligga trygt der hu 

låg. Jedna kom der snart forbi ein elle aen så trengte den ekstrainntektå 

bere enn eg . . . Ein edel tanke, ikkje sant? Og edle 

tankar e gull vert, sjøl om du går glipp av seksti-fem Øre når 

skatten e trokken fra. 

Patent-korken og brusglasse' 

Flasker må me vel seia e någen viktige jenstanner i dagliglive'. 

Di bruges te så mangt, fra oppbevaring av spiritus og sylteed- 

dikk, te solbersaft og toskatran. 

Så sant der finnes någe fludium oppi flaskå e de' viktigt å 

sponsa åbningen me' ein propp. Best eina har allti vært den 

elastiske barken på et visst tre. Kork e navne på dette materiale, 

så e mykt og føyeligt, men samtidig fast og ugjennomtrengeligt 

for både loft og veda. Ein aen ting e de' viss eg spØr ein mann om 

han e kårka, - då vil han bli fornærma og stronten. 

Då di fant opp brusen, dette smirna sotlevattene me' kålsyra i, 

va de' ein dyd av nødvendighed å konstruera ein lukkeinnretning

\ . 

-- - 

så va tette så påtta. Ikkje et Ørlide fnugg av syrå måtte sleppa ud, 

for då ville fludie taba både futt og smag og bli lide ittetrakta. 

Et lyst håve fant opp den såkalte patentkorken, ein steintØydings 

me' ein roe gummikrage ront halsen og et slags ståltrå- 

«hånntag». I mi ungdomsti kåsta brusen 25 Øre flaskå, og sko me 

ha ein fest i «lage» jekk me ner te den godslige fabrikanten i 

Kongsgadå og bestilte i «stort», de' vil seia 24 flasker, for netto 

Kr. 4,80, me' 30 dagers betalingsfrist. Flaskekassen blei fritt 

tekjØrt om de' så va udpå Mariaro, i Skankeholen eller inni 

Varmen. SØrvis - uden sure miner, snakk om herlige tilstannar! 

/ 1 

Disse høghalsa gammeldagse brusflaskene me' patentkorkane 

e visst nå blitt et ittetrakta samleobjekt for någen raringar. Eg 

såg nemligt nylikt et par av disse klenodiene udstilt i ein rabefor- 

retning, og i ei annonsa i Aftenblade aventerte ein sentrumsbu- 

tikk at di selde sådennågen antikverte tomflasker for ti kroner 

stykke'. Importert fra Danmark rektignok, men ligavel! 

Eg sperrde opp auene. Mon eg ikkje ennå har någen gamle 

eksemplarer av arten ståanes neri kjellaren - «La di leva, di ede 

jo ingen mad,» har eg ressonert. Nå har eg allså store muligheder 

te å bli kvitt flaskene, og ennåte jØrra «big bissness». Eg vil vera 

så smarte å bruga de' vanliga tidstypiska sykkologiske forret- 

ningstrikse me å slå av fem Øre. Har flaskeelskaren valge mydlå 

firmae' i sentrum, så forlange ti kroner for samleobjekte', og 

meg med «knalltilbude»: «Far Kr. lo,-, nå Kr. 9'95, så kan 

ikkje valge vera overvettes vanskeligt. Folk lar seg lett lura, ser 

dåkker. Og pengane sidde laust når de' fysst e tale om någe så e 

sjeldent og «kuriost». E me' kje løgne, vel?

I den gamla, koseliga tiå, då folk flest va merr nøysomme og 

forsiktige enn nå te dags, va ikkje brusen ein drikk så di slorpa i 

seg vorså kildevatten. Nei, sjøl om dette forhållsvis usjyldiga 

alkoholfria alternative i selskabslive va møje billigare enn aent 

fludium, blei di ulige brusvariantane drokke me' måde og natur- 

ligvis i glass. Någen bitte små «brusglass», sånn at ei flaska 

kunne rekka te mange personar, akkorat vorså abbelsinene som 

di skar opp i fira «bådar» - ein te kver jest. De' e7kje for 

ingenting at ei slåsa fortelle om ein spandabel lannsgutt som sko 

jørra inntrykk på vennene sine onna et bybes~g. Han jekk bårt 

te serveringsdisken og rekvirerte ei flaska bringeberbrus og seks 

glasser, for - som han sa: «I dag sjytta eg ingenting, - de' e 'kje 

kver dag me drege på byfer7 og kan slepp' åsser rektigt laus!» 

Di unge e' kje nadige! 

Dette me' tomflasker e ein ganske snodige ting i våre dager. Før 

i tiå hente de' visst aldrig at någen sette ifra seg såddennågen 

brugsjenstannar kor så helst i geografien. Kver einaste flaska 

blei promte levert tebage te butikken når nye brus sko kjøbas, og 

de7 va neimenn ingen dagligdagse fåreteelse. Brus va luksus. 

Nå te dags drikke di onge tånnavis me' hikstevatten, men så å 

seia ingen av di gidde å få tebars någe, så inkjevetta så åtti Øre for 

tomgodse, - sko bare mangla! Tøft e' de7 iallfall ikkje. Nei, når 

de' mesta av tåstadrikkå e slorpa nerijønå halsen itte at konsu- 

menten har slentra nånsjalant bårtøve gadå og me7 visse mellom- 

rom toge seg små slorkar, sette han ilåde rett ner på fortauskan- 

ten eller innte ein husvegg. De7 e de' aksepterta mynstere'. Og 

då e de' verkeligt tøft og «in»! 

I forrige vega la eg merke te någen skoleungdommar så hadde 

våre inne i ei snoba og kjypt seg kver si flaska me' sjampanjebrus. 

Di drakk innhålle i någen få drusne drag, mens di sto liga 

udføre butikkd~rå samen med klassekameratane. Gruppå sko på 

bedriftsbesøg i sama huse og venta på signal te å komma inn. 

Ittekvert så elevane blei utyste, plasserte di tomflaskene rett ner' 

me tråskålå. Ingen gadd venna seg om på helen og gå inn te 

snobedamå og ta imot panten. Di tårte vel ikkje heller - av 

prestisjehensyn.

Ein liden guttonge i 9-10 års alderen såg eg kom ud fra ein 

madvarehandel på Lykkeveien me' ei kolaflaska i neven. Han 

tog seg ein usjyldige liden slork, men smagsprøven behagt'an 

tydeligvis ikkje, eller han va blitt utyste før han visste or' av de'. 

Nok om de', han sette fra seg flaskå me' innhåll inn'me nærmaste 

husveggen og daffte videre bårtijønå fortaue. Udjiftene hadde 

vel våre nærmare ein femkroning, så allså va kasta rett ud av 

vindue'. Eg passerte guttongen og konne ikkje hålla meg, men 

va' freidige nok te å spørr'an: 

«Ka va' de' så feilte kalaen?» 

Han målte meg me' någen svære, glassklare auer, så han slapp 

å bruga lippene. 

«Ville du ikkje i de' minsta ha ijen pantepengane?» 

«Nei,» svarte littlingen tvert, «eg e' vel ikkje så nadige!» 

Disse eksemplene tror eg e nåkså tidstypiske. Desverre. For 

kossen ska de' vel gå den oppvoksanne slektå me' ein sådden 

mentalitet? Di sko veda at de' kan komma ein knagedag itte ein 

bagedag. Mange tankelause voksne folk sko åg skriva seg di orå 

bag øyra! 

Ullfiller og gamle kalos j er 

Før di kånene og mennene så i dag e onna treddve år gamle, va 

komt te verå, va de' både vanligt og naturligt å ta vare på alt de' 

avfalle så konne gå tebage te produksjonen. Folk flest fekk seg 

ikkje te å hiva denslags på båsdongen eller i di firkanta sement- 

kassane eller jerntynnene i baggårane, så va i brug før den 

kommunale renovasjonsordningen blei innført me' obligatoriske 

ronne plastspann og båstymmerar så e så annige og oppsatte på å 

bli fortast muligt ferige me' jobben at di ikkje har ti' te å setta 

ilådå tebage på den plassen di ska stå, men overlade de' te 

huseigarane så betale for å få den nødvendige sørvisen, uden å få 

'an. Hadde du samla bedar av jern, bly, sink, tinn, kobbar og 

messing, kunne du oppsøga ein av di mange mellommennene og 

sella skrode te kjilopris. Ein av di plassene eg huse best va 

Brødrene Anda nederst i Breigadå. Der kjypte di ikkje bare 

metaller, men allslags filler, j a, endog udsledne kalosjer, sykkel- 

dekk og indreringar. Den gamla, men høyst vitale bestemorå mi 

vett eg va truen leverandør te Andaen, og sjøl va eg nå og då

innom me råstoff den ti eg va tennåring. På Oltedalsutsalge' 

kunne me åg levera strikkefiller. Men nå e de slutt adle plasser. I 

kjellaren har eg den dag i dag ligganes ein slomp me' malm og 

jerngods, men der e' visst ikkje lenger någen så ser mon i å henta 

denslags uden å få rigelige betaling og snaut nok då heller. De' 

bler me' andre or' bare udjifter for eigaren, og ikkje inntekter. 

«De' svare seg ikkje,» lyde refrenge. «Timalønnå e så høge». 

Ingenting svare seg i vår merkverdige ti'! 

Kan me ikkje fort vera enige om at de' e både synn og skam at 

goe strikkefiller og lignannes ska kastas i båsspanne, når tekstil- 

industrien utvilsomt kunne bruga di. I andre lann e de' merr 

vanligt å jørra brug av anvendeligt skrab te råstoff. Di av dåkker 

så har våre ude og reist har nok lagt merke te kludasamlerane så 

bere på sekker eller drar på hånnkjerrer me' allslags avfall oppi. 

Kem ville jørra någe så nedverdigane her oppe i di nordiske 

slaraffenlannå? Ei stygge ti, seie me så eldre e' og vurdere tingå 

på ein aen måde. Måtte der bare ikkje bli någen nye ubehagelige 

svie itte ein langvarige søde kløe!

Skrabhandel 

Utroligt møje blir kasta på dongen i vår ti', ikkje bare klesplagg 

og metallskrod. Itte di fant opp «konteinarane», som har blitt ein 

lønnsomme butikk for mange, e de' blitt på moden å bestilla 

såddennågen jernbehollare og fylla di te rannå me' fine mobler, 

vaskemasjinar og kjoleskaber så ikkje har den rette fargen på 

glassuren te å konna stå i stil me' den nye kjykkeninnredningen. 

På den andra siå e de' blitt «in» å skaffa seg ellgamle jenstan- 

ner så før i tiå ikkje va serligt estimerte. Veltjente og makkspiste 

råkkar, tresleiver og kaffikverner, brune syltetoykrokker og 

hodevannshus omsettes te hoge prisar. Udrangsjerte kjerrejul e' 

åg populere. Vaskegryder av kobbar vil eg ikkje snakka om. 

Den så eg sjøl har ståanes upussa og fele i kjellaren e snart vere 

ein formue. Ei velbrukte jerngryda me tri fydder og hank sko eg 

vel åg få ein slomp kroner for viss eg averterte 'na i avisene sine 

billige rubrikkannonsespalter.

Å driva handel me' populert skrod må vera ein ganske artige 

beskjeftigelse. Innehavaren må ha ved te å vurdera kver enkel 

ting så han bler tebydde. Ka kan han få ijen for di enkelte 

klenodiene, må han sporra seg sjol om, og ka kan han betala 

sellaren? Ikkje lide smarte må han vera. KjØba billigt og sella 

dyrast muligt. Sådden e de' jo vanligt i handel og vandel. Biss- 

ness e bissness vett dåkker! 

Tru meg eller ei, men her forleden blei eg ufrivilligt vidne te at 

ein skrabhandlar blei gronndigt lurte. De' hadde seg sånn: 

Ein tennåring kom inn me' ei fine bog så han ville jØrra om te 

flest mulige inflasjonskroner. Hu' va voldigt tjokke, Øve fem 

hondre sier, illustrerte og innbonnen. 

- Dette e jo ei nye bog, så å seia uleste, udtalte skrabhandla- 

ren og vurderte varen me' kjennarmine, men eg kan 'kje je deg 

merr enn femten kroner for na', for der ska vera to binn i serien, 

ser eg på tittelblade, og du har bare hallparten. 

- De' e ållreit, de', svarte gutten og virkte slett ikkje misfor- 

nØdde. Han fekk sine femten kroner og forlod krambuå me' et 

smil på lippene. Ikkje å ondrast på, tenkte eg me' meg sjØl då eg 

et par dagar itte i posten fekk tilbud om ei «reklamevelkomst- 

bog>> - magen te gutten si - for fem kroner, viss eg sente inn 

vedlagte bestillingskupong, som te og me' kunne gå portofritt te 

forlage. Den smarte tenåringen hadde reflektert på de' smigra- 

nes tilbude og fått bogå prompte tesende. Morå og tanten fekk 

fysst lese 'na uden vederlag. Ittepå då jekk han resolutt te 

skrabhandlaren og tjente seg ein tier netto. Jissa kem så va 

smartast den gången!

Adle kan 'kje bu på Rått 

Siden eg ikkje sidde i det stavangerska bystyre eller har någen 

framtredanes posisjon innen sossieteten, har eg te denne dag 

ikkje hatt kjangs te å få eda gosmaganne middagsmad i sama 

romme så den kongelige majesteten og svigerdåtterå. Når eg 

dessuden lie den vanskjebnå at eg ikkje e busatte på øynå Rått 

ude i havgabe, finnes det ingen mulighed for å få kniba hoyerver- 

dighedene i hånnå og nyda sØdmen av de'. Så egentlig sko eg ha 

våre jyselikt pygren og avensyge på ein visse aen dialektskribent- 

kollega, så kan bresa seg av å ha hatt sådden ein uforglØmmelige 

opplevelse i sitt unge liv.

Ikkje har eg heller någen overordna stilling i ein statsinstitu- 

sjon - et museum for eksempel - så eg i de' minsta konne fått lov 

te å torka støv av lysakronå i de' kongelige soveromme' eller 

sjifta reine pudevar på sengene der di høge jestene sko kvila 

ansiktene sine ei heile nått. Men de' e nå eingong laga slig her på 

jorå at de' e'kje for adle likt. Någen oppleve di store lykkestun- 

nene, mens flertalle' må nØya seg me' de' jevna og lide spenna- 

nes kverdagslive'. 

Sjøl om eg vel nærmast må betraktas som ein gammalle repub- 

likanar, har eg ikke någe serlikt imod å kjikka på kongar og 

prinsessar når høve' byr seg. Eg liga prinsipiellt å vera på plassen 

der någe ekstraordinert foregår. 

Men denne gongen jekk anledninganne fra meg, så opptadde 

e eg. Stabelavløybingå på Strannkaien hadde eg rett og slett 

glømt ud, og då eg neste formiddag sko te Tjensvållssentere' for 

å kjøba glåb, jekk tiå fra meg forde att eg blei siddanes så lenge 

hos ein jille, pratsomme forretningsdisponent så sko stytta 

Lende sitt hondreårs-jubileum med to tusen kroner. 

Appropo' Lenden, så va han ein slags gammalle kompiss te 

både den nåveranne kongen og far hans. Eg trudde derfor at 

Majesteten ville toge seg ein snartur bårt te avdugingå av skulp- 

turen og trekt i snorå. Men han ville øyensynlikt venta me' 

besøge her i distrikte' te han sko øve te Rått for å skriva navne' 

sitt på ein store steiden og helsa på di tri innbyggeranne. Hadde 

Majesteten komt for å beera den uanselige stavangeroriginalen i 

1980 ville han blitt dualikt våde på leggene og sorpitte på skonå, 

sjal om Mottlaen elle ein aen sermonimester sikkert hadde satt 

store pris på å få hållt ein svere paraply øv'an, så øvre delen av 

den fine dressen hadde sloppe å bli ramma av reindråbane. Men 

kem konne vel på forhånn ha reina me' at hu Marit Vassausa 

ville finna på å skaffa oss ein durabelige olsokflaum mitt i okto- 

ber? Håbe me bler heldigare me' vere' når Lendelunnen ska' 

innvias - sjøl om det sjer uden nerver av di kongelige . . .

Merr majestetar og messer! 

De' e 'kje forde at eg personligt blei snøden for å få et aldrig så 

lide glimt av Hans Majestet og prinsesså så e jifte me' såen hans, 

at eg udtrykke Ønske' om at di kongelige må bli merr tittjengde i 

byen vår (og på Rått, naturligvis!) Adle di så tradisjonelt pleie 

bli bidde i offisielle middagskalaser, lønsjar og desslige, har 

sikkert ikkje någe imod nye reprisar. Snarare tvertimod! 

Løgnare e de' at eg, som bare må stå der lig ein aen Per Snått 

og bisna, uden å ha den aller ringaste kjangs te å få innbydelse,

kan foreslå någe slikt. Men mitt litt gromse motiv e - for å seia 

de' rett ud - at når der komme fyrstelige personar på ein snarvi- 

sitt, får me jort ein bråde praktiske ting som byens ledelse ellers 

meine di ikkje har rå te. Knappe økonomi sjylle di vanligvis på. 

De'e nermast blitt et standardudtrykk siden oljå for alvår tog te å 

fåssa ud i Norsjøen og sko bidra te å skaba ein velstann så me fØr 

ikkje konne ha drømt om. 

Ka blei for eksempel ikkje fåretatt då den engelska drånningå 

i fjor beærte oss me' ein visitt og på egne fydder spaserte øve 

tårjå (der hu hånnhelste på den annt fyldigaste av spødekånene) 

og fortsatte bårtøve kaien. Gamle, avdanka sjØhus blei malte for 

anledningen, gadedekkå blei flikka på, blomster planta både her 

og der. 

Før siste kongevisitten blei der åg gjort vei i vellingå. Alt sko 

vera klappa og klart. Og reint, for all del. Blei ikkje selvaste 

ordførerinnen fargefoddegraferte då hu hadde satt seg på hug 

ude på Strannkaien for å overbevisa seg om at der ikkje fantes et 

støvkorn på brosteinane itte at kommunerenovatØren hadde 

kryssa att og fram me' den nye roteranes sobemasjinen så insje- 

nørvesene' har spandert på seg. 

Ude me' Siddishallane blei der arbett på spreng for å få 

Madlaautostradaen i tipp, topp stann. Ein svere parkeringsplass 

blei anlagte, og i skråningane fjerna di småstein og lukte vekk 

gammalt ugras. Attme' sykkelstien hadde der i månavis låge 

någen utidige, vemmelige glasskår. Trur dåkker ikkje at te og 

me' disse blei fjerna. Alt for Kongen og Oljå si sjyll! Ikkje snakk 

om pengemangel ve' sånne anledningar, nei. Ein million kroner 

elle to betyr ikkje så mØje då. Me får heller ittepå sua på labben 

og kniba inn på andre budsjettpostar. 

Så ska me få någe fiksa og udretta må me derfor plent sØrga 

for å få fint besog så titt de' lar seg jørra. Regne de' på prestane, 

dryppe de' jedna litt på klokkerane, de' vil seia oss så har vår 

bopel her i byen og som har evne te å glea oss øve alt så kan jørra 

live' vert å leva. Kongelige personar kan i de' minsta få di 

kommunale inflasjonskronene te å sirkulera . . .

Kiosken me' tårne' 

På den åbne plassen framfore den nya tollbuå og tvers Øve 

Viktoria Hotell, sto det i bejynnelsen av vårt århundre ein aviskiosk 

me' ein forunderlige udforming. Arkitekten hadde udstyrt 

byggverke' me' et hagt tårn mitt på de' skråa tage, sånn at det 

konne minna om et bitte lide kapell, for ikkje å våga meg te å 

seia ein lesestoffets katedral. Ein beskjeden avdeling av byggverke' 

- ikkje stort storre enn et klekått - jore tjeneste som ei 

primitive «ringebu» me' et svert telefonabberat i den eina krånå. 

Folk så ville ringa te någen innanfor byområde', der Stavanger 

Telefonforretning Als hadde sitt linjenett, måtte pikka på «mellomdørå». 

Kioskdamå så satt i sitt salgsavlukke, mitt imydlå adle 

bladene, snudde seg på krakken, åbna ei usjyldige luga og tog 

imod femogtyveØringen, så va samtaletaksten den gongen, og 

sørgte for at den taletrengte fekk kontakt me' «Centralen» i 

Kjerkegadå nommer tri. Dette va jo lenge for automattillefonen 

blei innf~rte, alt måtte sje manuelt. 

Ein dag i åre' 1928 sto de' i aviså ein kunngjoring om at kioskkapelle' 

me' Tållbuå sko sellast og flyttast vekk fortast muligt. Eg 

hadde nettopp på den tiå anskaft meg ein parsell i Rosendal og 

Ramsvig Kolonihagar og jekk me hemmelige planar om å 

anskaffa meg et aldrig så usjyldigt innsmåg, eller hytta, på den 

eiendommen så i realiteten tehørte kommunen, men va bygsla 

for ein førkrigs-tikroning per kalenderår. 

I 1928 va eg jo bare ein «tenåring» - uden fast arbei te og me' - 

så inntektene va h~yst minimale, for å seia de' skånsomt. Ligavel 

va eg frimodige nok te å svara på avisannongsen. Narvesen ville 

ha pristilbud skriftlig fra di så måtte vera intreserte, og «anbudene» 

sko sennast te den stedlige representanten, tillegrafkasserer 

Torjusen. Kroneverdien va hage i di årå, så eg vågte jo ikkje 

å by for høgt, men fant ud at eg kunne strekka meg te 125 

kroner. Om någen andre «libhaberar» i de' heila tatt melte seg, 

fekk eg aldrig veda, men eg har mine tvil. Kem i adle lann ville 

vel frivilligt bli eigar av dette monstrumme'? Jedna konne eg ha 

fått skabberakke for ein femtilapp, og hadde eg på forhånn visst 

kaffor ei pillementa eg sko komma opp i formedels denne handelen, 

burde eg neimen ikkje ha bytt fem Øre merr. Men ong og 

uerfaren så eg på de' tidsponkte va' trakk eg ikkje tebudet

tebars, sånn eg egentligt hadde lyst te. Inne i resepsjonen i 

Viktoria fekk kioskselskabe sin representant udbetalt kjøbesum- 

men. Ingen retrettmulighed va lenger testede. Me' ett slag va eg 

blitt eiendomsbesittar. Vilkåre va bare at nyervervelsen måtte 

fjernast øyeblikkeligt, seinast dagen ittepå. Kossen i allverden 

sko eg vel hånntera dette kjempeprobleme? 

Faksimile av kvitteringen for kioskkjøpet i 1928. 

Byen hadde i 1928 to «ledane» transportfirmaer, begge me' 

eigarar så hette Morten. Tilnavnene va henhållsvis Rasmussen 

og Petersen. Ein av sønnene te sistnevnte, så hadde fått rede på 

kiosk-flyttingå, kom te meg og sa seg villige te å besørga trans- 

porten for hundre kroner. Eg måtte jo bare slå te på ståanes 

flekken, her va 'kje stunner te å innhenta andre anbud. 

Neste dag sko kjøreturen bejynna. Men fysst måtte de' høga 

tårne fjernast. De' va pillemenn liga fortredeligt så de' ville ha 

våre å klyppa vekk di dekorative halefjørene på di bedåranes,

Aviskiosken me' tårne' f ~r han blei 

flytta te Rosendal og Rarnsvig kolonihager 

i 1928. 

Kiosken då han va kornrnen på plass 

- me' amputert spir - i kolonihagen. 

Den nye eigaren smore tjæra på tage'. 

ltte adle vrderver- 

diglledene klinne 

kiosken rnnvrus som 

hytta, rne' vinahro 

og kafb

I 

l 

men ikkje lide bedoftige påfuglane ude i Bjergstedsparken. Me' 

sorgtungt hjerta måtte eg stå og se på at ein mann i jengen klatra 

te værs og brutalt sagte øve di fira dreide søylene så hållt spire på 

plass. 

Me' hjelp av någen solide slisker og et taljetau fekk di me' 

møje møja og besvær trokke kiosken opp på de' digra lasteplane. 

De' sto straks klart for transportfolkå at di måtte ha ein kar 

sittanes på møne for te lyfta opp tillefontråar og gadelykter 

underveis te kolonihagen. Ein av di mange arbeidsledige ung- 

dommane i byen melte seg ivrigt te tjeneste. Han sko ha fem 

kroner for jåbben, ein akseptabel betaling i «gamle da'r.» At 

fyren nyligt hadde fått seg et klengenavn så adle folk i byen 

brukte, satte bare ein pikante spiss på heile afæren. Meg rakte 

de' ikkje, eg hadde merr enn nok me' di andre problemene! 

De' blei ein utroligt spennanes transport jønå gadene i Østre 

bydel, bårtøve Nedra Hålmagadå - Jorenholmen - Verksgadå - 

Ryfylkegadå - Trafikkgadå og Nymannsveien. Gutten på møne 

hadde ein strie jobb me' å lyfta på ledningar. Di fleste gongene 

jekk de' bra, men best så de' va blei de' kutting, så metallstren- 

gene spratt i adle retningar. Korr mange tillefonar så kom ud av 

drift i fabrikkar og hos privatfolk fekk eg heldigvis aldri hørra. 

Men eg kan røba for mine lesarar at eg va te di grader fortvilte 

der eg daffa te fods langs rutå for å kontrollera terrenge. Eg 

tenkte naturligvis på adle erstatningskravå så ville strømma inn 

når reparasjonene va ferige og kalkulerte. Dette kom utvilsomt å 

bli meg ein kostbare fornøyelse, eller rettare sagt tragedie. Di 

Økonomiske resursene va ikkje någe å skrøyda av i ungdomsårå. 

Eg kunne me' letthed bli bankerått og komma i jellsfengsel og alt 

så uhyggeligt va. Kor eg bittert angra på min idiotiske handel. 

Men trega då, trega nå, trega ittepå . . . 

Ei stonn udpå ittemiddagen kom me inn te den smale Ramsvigsveien. 

Her blei me stopte av ei kraftige stålbarduna så hållt på 

plass ein lysstolpe på den modsatta siå. Hindringen va så kompliserte 

at de var 'kje aent å jørra enn å trekka den høgtraganes 

transportjenstannen ner av lasteplane og få satt 'an på sliskene 

og i langsomt tempo sleb'an nerøve grusveien te kolonihageporten. 

Denne va te overmål udstyrte me' ein solide portal, så fysst 

måtte fjernas. Alt va udjort!

Men nå va både sjåføren og jelpesmennene så luta leie at di 

nekta sturt å fortsetta. Di ville fluksens jem og eda ein forsinka 

middag. 

Der sto altså kiosken og sperrde heile den offentlige veien. 

Ingen tårte varsla poltie - i så fall, ka ville ha sjedd? 

Heldigvis for meg sko byggverke i henhåll te den muntlige avta- 

len settast på plass på parsellen min langt, langt inne i hagen, før 

honoraret blei udbetalt. Neste dag va di derfor pokka nøtt te å 

komma inn ijen me' den svære lastebilen og pø om pø sleba de' 

tonga kollie' innøve hageveien, blant aent øve ein vrien bakke- 

kneik. Min fortvilelse itte ei søvnlause nått, syntes ikkje å sko ta 

någen enne, eg va merr enn øvejidde! Bere blei de' jo ikkje då 

transportjengen omsider va komt nerfor parsellen min og der 

nekta plent å fullføra oppdrage. Dette va' lidelseshistoriens kli- 

maks - eg ønskte meg hondre meter ner i jorå . . . 

Her kom mine velsigna kolonistvenner meg te unnsetning. Di 

va adle samen, uden unntagelse, svert jelpsomme folk, vande 

me' både «dugna» og «pliktarbei». Di trøsta meg me' at di ein 

lørdags ittemiddag sko komma mannsterke som slavene i Egyp- 

ten då pyramidene blei bygde, og buksera den påtenkte «hyttå» 

opp skråningen te den grunnmuren så ein av kompissane hadde 

murt ferige. Men de' jekk adsjillige dager før den gamle aviski- 

osken fra Tållbualmenningen va havna på den plassen eg i ung- 

dommelige ubetenksomhed hadde pønska ud. 

Den øverste delen av tårne blei monterte midt på møne. Adle 

veggene besto jo av glassruder av ulig størrelse, så her kunne de' 

vel seiast at eigaren bokstavelig talt satt i glasshus! Sikkert og 

visst e de' iallfall at ei merr orginale kolonihytta verken før eller 

siden e blitt presentert i Norges lann. Eg hadde 'na i åtta - ni år, 

te me flytta te ein heilt aen bydel og selde heile stasen. Men eg 

ska ikkje nekta for at de' va ei koselige ti inne i Rosendal, sjøl 

om eg lenge ittepå grøsste kver gång eg tenkte på den ulykk- 

salige kiosk-transporten. Någe lignanes komme eg aldrig te å 

l innlada meg på. Ikkje vissare!

Kjekt å få post 

Fra ti' te aen e der någen så besvere seg øve å få så møje kolørt 

papper i postkassane sine. Di skrive i leserspaltene og mesten 

trygle om at de' nå må bli slutt me' all denne reklamen så di ikkje 

har bestilt. Di kjekke seg me' å påstå at di hive robb og rage rett i 

båskassane elle søppelsjaktene uden så godt som å åbna «fol- 

lerane», brosjyrene elle ka de' nå kan dreia seg om. Somme e så 

irriterte og annige at di ikkje sortere sjikkeligt, men i farten lar 

et personligt kjærlighedsbrev så har forvilla seg innimydlå 

trykksagene, fylla me' i same slengen, hive så å seia badne ud 

me' badevattene'. Og de' e naturligvis synn både for modtagar 

og avsennar. 

Eg for min del hålle ikkje me' disse misfornødde postkasseei- 

garane. Någen av di vil eg drista meg te å beteina som reine 

surpådder og kverulantar så har de' me å jamra for alt di ikkje 

personligt har fonne på eller kan akseptera. De' konne ikkje et 

øyeblikk falla di inn at de' finnes svert mange så slett ikkje 

mislige fargetrykkå di får gratis og franko i di grønne kassane på 

portstolpane eller husveggene. Heller ikkje tenke di på at mange 

har pene inntekter på denne «trafikken». Fyst di så udforme 

brosjyrene og ronnskrivå, di så trykke tekstane og distribusjo- 

nen, husmødre, skuleongdom og postbud så tar ekstraturar for å 

auga inntektene sine . . . 

Ikkje adle mennesker får så mange personlige brev. Någen 

kjikke som regel forjeves i postkassane i årets løb. Ingenting e så 

drebanes som å stirra ner i ein skåltomme, gudsforlatte post- 

kasse. Lågå bler åbna kver bidige dag, men forjeves. Ikkje 

antydning te brev i dag heller! Då e de' trykksagene komme som 

et slags surrogat. Du ser der e någe og kan forventningsfollt 

stikka neven din i kassen og fiska opp fine fargeglae papperlap- 

par, ikkje sjelden nydelige konfoluttar me' påskriften «Til deg» 

eller någe i den duren. Du åbne breve' og finne tilbud om nyttige 

bøger te innbrudspris, eller någe aent spennanes. Vil du senna 

svar, e portoen betalt. Ikkje lide bare de', nå han har stege så 

voldigt! Så får du blader så angår huse' og hagen, me' nyttige 

tipps, kageoppskrifter, tilbud om masjinskrivingskurs og allslags 

billige varer. Bestille du bogseriar, armbådsur elle ka så helst, 

kan du få alt ihob på prøve i 14 dar. E du så ligahållen å kjøba

varene, kan du returnera heile subbedasen uden å bli leveran- 

dørane sjyldige fem Øre, hette de'. Di så har goe ti', får mØje 

lesestoff og pene fargetrykk å nyda syne av. Tenk bare på di 

tjokke møbelkatalogane, di e sanneligt ikkje billige å produsera! 

De' går då ikkje an å hiva den slags i båskassen uden å bla i di og 

se ka du ville kunne bli eigar av viss du kontrahere ein konteiner 

og fyll' an me' den gamle raben du har ståanes i stuene dine og 

reflektere på møbeltilbudene. Litt av ein fornyelse! Reisetilbudå 

vil eg ikkje snakka om. Her kan du setta deg mageligt te rette i 

svingstolen og dramma om at du ligge og slikke sol på ein 

badestrann nerme' Middelhave' eller på Tahiti . . . 

Nei, for all del, la oss ikkje gå glipp av reklamesagene i 

postkassen! Ka vile vel live' vera uden di?

Amor og Psyke 

For mangfoldige år siden lod de' seg jørra å få oppleva ei reisa 

me' Amerika-linjå sine gigantiske passasjerdamperar uden å 

måtte dra øve de' enorma Atlanterhave' te de' forjetta lanne i 

de' fjerna. Når bådane anløyb Bergen, kunne kem så ville for ein 

nibbelige pris stiga ombor og fylla videre te Stavanger, og derme' 

for ei stakka stonn få nyda ein smule luksustilværelse i uvante 

omjivelser. At de' i billettprisen va' inkludert ein bedre middag, 

bidrog naturligvis te å jørra opplevelsen ekstra minnerige. Tenk 

å bli oppvarta av stilige tjenerar, akkurat så me sko våre britiske 

lordar! 

SjØl hadde eg rektignok allerede som 17-åring reist me' «Sta- 

vangerfjord» på skoletur te Oslo, men någen år seinare - i 1933 

sko eg få bli me' fra Bergen te fødebyen, samen me' mitt bysbarn 

Lars Berge og den blie sørlenningen Storm-Berensen. Me hadde 

deltatt i et sommarkurs på Fana og sko dra tebage te våre 

respektive hjemsteder. 

Fra Fana te Bergen sko me fyst ta drosje samen me' den 

landskjente folketalaren og redaktøren Birger Ousland. Tiå for 

bådens avgang nærma seg me' uhyggelige fart, så de' jalt å rekka 

kaien fortast muligt. Nå va de' bare så bagvent at Storm-Beren- 

sen - før han kom te Fana - hadde vært innom ein marsjandiser-

forretning og kjypt seg ein skulptur som han, itte avtalen, sko 

henta avreisedagen. De' va ein ganske store kopi av den navn- 

kundige «Amor og Psyken. På grunn av tidsnoden paste denne 

ulykksalige avbrydelsen oss svert dårligt. Vrient va de' å finna 

den rette butikken i smau-labyrinten, og overdragelses-seremo- 

nien tog ti', blant aent sko di omfangsrige vingene skruast av den 

stakkars Amoren. 

Berge va' så annige at han jompte ud av bilen, åbna butikkd~rå 

og skreig: «Kom, kom, båden går kvert øyeblikk!» Han 

treiv vingene, mens eigarmaen tog seg av figurane. 

Me' lynets hastighed kjørte me de' sista stykke te dampskibskaien. 

Her va di nettopp i fere me' å fjerna landgangen te 

Amerika-båden, men som ved et under lyktes de' å hindra at så 

sjedde før me va' komt oss øve de' kritiska punkte. 

De' må unekteligt ha vært et komisk syn for den store menneskehoben 

som hadde samla seg langs kaien for å bivåna at damparen 

kasta loss, å betrakta di prominente herrene som ilte oppøve 

landgangen - Lars Berge og eg me' kver si jibsvinga i hennene. 

Tilskuarskaren hørte neppe at me ikkje kunne la vera å istemma 

den kjente sangen «Vingede skare . . .D. Hakk i hel fylde den 

frodige Storm-Berensen, anpusten og forkafte me' den fagre 

Psyke og den amputerte Amor. Lystigheden nådde brått klimaks 

då den lykkelige kunstelskaren sko' stiga inn på båddekke'. Han 

snofla nemligt i den roe løbaren, eller ka de va', og stupte på 

håve' me' skulpturen sin. 

«Nå har du vel ikkje brug for vingene heller?» utbrøyd den 

eine av oss te armingen, der han låg og kravla mydlå di mange 

jibsbedane på dørken. 

Han makta ikkje å svara me' or', men nØdde seg me' å senna 

oss et blikk så forakteligt at me begge Ønskte av vingene hadde 

vært så digre at me kunne ha jort brug av di sjøl. For me følte 

begge ein uimodståelige trang te å fyga -. Sj~l om me i så fall 

I unektelig ville ha gått glipp av den gromma Amerika-bådreiså 

te Stavanger.

Gamle foddegrafier 

Ein dag eg krysste Domkjerkeplassen - så aldrig e' nå de' - la eg 

merke te någen gamle koselige stavangerbilleder så va udstillte i 

speilglassvinduene i ett av bankpalasså på dette strategiska 

ponkte' i byen. 

Forveden så eg e' måtte eg naturligvis bårt å se på udstillingå. 

Vett dåkker ka eg fysst av alt fekk aua på? Jo, på et stort 

foddegrafi av meg sjøl, der eg me skolehua på håve' står me' 

hennene i bokselommane mitt i Bergelandsgadå, udanføre Thu- 

nem sin kolonialbutikk, der ongane konne kjøba snob og to-øres 

sparemerker te å klistra inn i små bøger for å fremma sparesan- 

sen. På den andra siå av gadå vise tydelikt den kjempehøge 

mursteinsmuren så sko sjerma for innsikten te amtsygehuse' så 

I låg på bagsiå me' et lide parkanlegg mydlå seg og jere'. To andre 

guttongar står åg i gadå for å bli me' på pladå. Di må vera 

skrekkelikt goe venner, for di hålle kverandre om halsen og 

smile . . . (Den eine hette Helge Hanssen, den andre Ottar 

Johnsen). 

Kor inderligt vel eg huse den dagen då billede' blei knipsa. De' 

va' antagelikt i åre' 1923. Abberate' va' stillt opp på et stativ 

udanfore Omdal sin fiskamadsbutikk, tvers øve Dreyer. Han så

' hadde ansvare' for prosessen va' nok ein omreisannes fagmann 

så for lann og strann ronnt for å laga prospektkort. Den fjågligge 

boghandlar Opsanger sto me' siå og kontrollerte. Rimeligvis va' 

de' han så va oppdragsgivaren her i byen og siden sto for salge' i 

«bogladen» sin i Kjerkegadå nr. 11, tvers øve Leversen. 

Någen kjøretrafikk å snakk'om va de' jo ikkje den tiå i bede- 

husgadå, så folk konne bevega seg fritt kor di ville, uden å bry 

seg om fortauene, di va helst bare te å stå på når syttenemaitoge' 

passerte. Politikongstablane jekk så å seia allti' mitt i gadå, me' 

hennene på ryggen, når di patruljerte. Di hadde goe ti, og de' va7 

så lenge mydlå kver bilen og hestakjerrå så passerte at ordens- 

maen ikkje va te sjenangse for någen. Seint på kvellanne va' de' 

helst bare «rosinbriggane» så jore seg jellanne og di konne både 

fålk og poltiar ikkje bare hørra, men liga møje lokta på lange 

avstann, om de' va aldrig så dunkel belysning der di for fram . . . 

De' e' Statsarkive' i Stavanger så har stillt ud di forstorra 

klenodiene, b1.a. for å jørra kjent at adle siddissar så har gamle 

foddegrafier i tolene sine må ta sers gått vare på di, og helst 

deponera di i de' offentliga arkive7 eller la ekspertanne der ta 

kopier - te glea og nytta for kommanne generasjonar. Me plikte 

adle å ta hensyn te di åg! n

"- 

Allting forandre seg 

Jo eldre du bler - og de' lar seg dessverre ikkje hindra - jo merr 

registrere du kossen alt forandre seg. De7 jelle så å seia på adle 

områder og slår ud te begge sier. Någe går skrekkeligt fort, mens 

någe bevege seg i langsommare tempo, skjer merr p@ om pø. 

«Udvikling» hette de' jerna. Me kan 'kje hindra den, seie di så 

vett de'. Men allså registrera, konstatera, reflektera og fundera - 

alt de' har me låv te i ein demokratiske stat. Tankane e heldigvis 

tållfrie, og dessuden fritadde for registreringsavjift, moms og 

oppgaveplikt. Ikkje lide bare de'! 

Tenk bare på den raske framgangen di siste årå på de' såkalte 

grafiska område. Eg meine framstilling av trykksager, aviser for 

eksempel. Korr torrsamme va di ikkje før i tiå. Møje stoff 

rektignok, men uden oppkvikkanes fargeillustrasjonar eller me' 

store og fikse overskriftsvariantar. 

I vår ti7 synes någen at de' iblant kan bli vel flust me7 kjempe- 

bokstavar og hallsidesteiningar. Somme gånger kunne ein mes- 

ten tro at di så har ansvare for monteringå, eller «leiauten» så di 

kadle de', må spandera så møje «loft» imydlå orflommen forde- 

atte di e i beit for lesestoff, at der rett og slett skjer så lide i 

Kvernavigå og den Øvrige verden at der ikkje e' någe sers å 

skriva om. Ikkje må der heller vera nok av leserar så har meinin- 

gar om mangt og møje og kan skriva innlegg onna «ore fritt». 

Men då må dåkker Øyeblikkeligt tro om igjen! 

Tidens krav te skribentane e: «Smått, men godt!» Leserane 

har'kje bidlonn te å je seg i kast me' lange artiklar. Virke di 

kortfatta og e tiltrekkanes presentert, blir di lettare lest av både 

På1 og Per. 

Har dåkker forresten lagt merke te at pressefoddografane har 

fonne på ein nye «vri»? Ska di for eksempel fylla opp ei torre 

melling om at di så rejere her i fedrelanne har fastsatt at me fra 

ein bestemte datum ska gå øve te sommarti, stikke di innom ein 

urmagar og ber han iføra seg treddeve - førti av armbånnsurå 

sine, fordelt tett i tett på begge armane, fra hånnleeane te 

akslene. Ikkje nokk me' de', men kunne urmaen dessuden laga 

ei mest mulig komiske ansiktsmaska, opptre lig ein dommepitter 

på et ambuleranes sirkus, ville de' vera prikken Øve i-en. Ha, ha! 

Ein goe lått forlenge live, tenke foddegrafane. Og me ska vera

takknemmelige for adle små lune glimt i kverdagen. Der e alvår 

merr enn nok fra fØr av. 

Ska aviså ha ein prat me' sjefen for pristilsyne, må sistnevnte 

samla heile staben av medarbeiderar og stilla seg opp udanfor 

d~rå så kontorsjilte kan visa på billede. Der må adle opptre me' 

smilanes tryner og lyfta i vere informasjonskortå så bevise at di e 

forrektige priskontrollØrar me' fullmakt te å ta seg ein kjikk på 

varesortemange i butikkane. Ein bonne så ska udtala seg om kor 

elendigt de' står te me' 1Ønnsomhedå i jordbruge, bØr helst sidda 

på ein skurtreskar eller kl^ ei feide grisepurka bag Øyra. 

Ondrast på kossen avisene vil se ut itte år 2000? For ikkje å gå 

ennå lenger inn i framtiå. . .

Turistar og blomsterankere' 

Ein dag i sommar då eg va' ude på trimturen me' den litle 

kombisykkelen min, blei eg oppme' Stadion vinka bårt te fortaue 

av et turistektepar. De' vil seia av maen. Kånå va'komt meste 

heilt øve på den andra siå av gadå, der hu for forvirra og veipta 

me' armane. 

Eg måtte onnsjylla så møje, sa han, men di va så i pillementå 

forde atte di hadde satt ifra seg bilen sin, men konne ikkje 

finn'an igjen. Stålen va han nok ikkje, men di forlod han ein 

plass i nerheden av riksvei 14 på vei te ferjestønå i Randaberg. 

Men så ville di fysst ta ein liden kjikk på byen og kjøba seg någe 

knask i ein elle aen nerbutikk. Du finne ikke såddennågen 

krambuer på kvert gadejørna nå vorså i gamle dar, så turistane 

måtte gå rondt nogen nullar før di slompa øve ei og fekk den 

provianten di sko ha. Då di kom ud igjen me' plastpåsen va di 

heilt rådville. Kart og kompass hadde di ikkje, så di satte ivei 

udøve i retning Tjensvållkrysse, men va ikkje komt lenger enn te 

Stadion då di søkte jelp hos meg. 

- Her må me ta de7 systematisk, sa eg og strøyg meg onna 

hagå. Vei nommer 14 va' greit nok, men korr omtrent? Ett elle 

aent «landemerke» di konne huska? - Ei kjerka di hålt på å riva, 

ymte kånå - - Jøje meg - rive ei kjerka, ondra eg meg. Di har nå 

di siste årå bygd så mange statskjerketempler i Stavanger at du 

ska vera temmeligt godt orienterte om du kan tippa de' retta 

antalle. Og her går allså turistane hen og observere at me legge 

kjerker i grus! 

-A, de' må vera den katolska, udbrøyd eg itte ein tenkepause. 

Den ligge et godt stykke herfra, men viss attete dåkker går i den 

retningen (eg pekte mod Eiganesveien) og snur te venstre, vil 

dåkker omsider havna på Lykkeveien, elle vei 14, og der får 

dåkker bare spørra itte den katolska, på skrå øve fra Frimurarlo- 

sjen - - 

- Der va7 et stort anker laga av røe blomster i ein bakkeskrå- 

ning, sa kånå plutseligt. 

- Men de7 e' ein goe bede fra den kjerkå di rive, forklarte eg. 

Då må dåkker gå i modsatt retning, ner den veien kor der går så 

mange bilar. Eg pekte mod Ståkkaveien. «Men ankere' består 

nok ikkje av roe, men gule blomster», kom eg te å seia. 

- Eg syntes di va' roe, innvente kånå.

- Bare vent og se, svarte eg triumfirannes. 

Live' har lert meg någe viktigt så eG allti minne meg sjØl om, 

og jedna vil belera andre om: Ver aldrig påståelige! Viss eg ikkje 

e 99 prosent sikker på at de' eg hevda e rett, lar eg den andre ha 

rett - innte de' e' dokkumentert svart på kvitt at de' e meg så har 

sannheden på mi sia. 

Kan tro eg blei øvejidde, ja, mesten fortvilte, då eg neste dag 

passerte ankere' og såg at de' faktisk talt va blitt rØtt! Kånå 

hadde rett. Forhålle va' at i mange uger besto dette ankerbede' 

me' Hertervigs Plass av lysegule stemorsblomster (den sorten så 

ligna på sommarfoglar, dåkker vett), og eg passere stede' oppte 

flerne gånger i vegå, derfor va' eg så bomsikker i min sag. Men 

akkurat den dagen då turistane va' der, hadde gartnarane gått 

hen og skifta blomsterprakten - fra gult te rØtt. 

Du, men eg angra på at eg sko våre så påståelige. Eg sko ha 

jitt mØje om eg konne ha troffe turistektepare' igjen og fått bitt 

om forladelse. Men di treffe eg nok aldrig merr. Så sjØl om eg va 

glae for at eg fekk rettledd di så di fant bilen sin igjen, va eg 

opriktigt leie for at eg hadde bomma så forteranes på fargen te 

blomsterankere'.

Nesten skrivestreik 

Nest itte atombombå synes eg at streikeaksjonar e de' mest 

avsjyelige så finnes i den siviliserte vestlige verden. (I den ~stlige 

har di ikkje lov te å streika kor berettiga de' måtte vera). 

Her i de' norska velstannssamfonne' ligge di formeligt i kØ for 

å kappast om å trua te seg stadigt storre personlige fordelar, fra 

oljefolk og medesinmenner, te trafikkbetjentar og navigatørar. 

Någen e' de' stytt. Meglerane og «partane» jobbe dag og nått. 

MØje står på spe1 - ikkje minst for samfonne, elle «fellesskabe», 

så di kalle de. Snart e' de' bare biskoppane og statssekreterane 

som for skams sjy11 ikkje våge å stilla seg opp på barrikadane og 

varsla arbeidsnedleggelse. Ikkje har di nau på de' heller! 

Personligt har eg aldrig befonne meg i ei arbeidsgruppa så har 

blitt enige om å varsla om «plassfratredelse» fra neste mandag. 

Men denne månen såg de' faktisk talt spØge ud for meg åg -

streikehadaren, som for någen år siden av Elster og Kiran fekk 

løyve te i heile 15 minuttar å seia mi hjertens meining i radiomik- 

rofonen onna tittelen «Springknivar og streikeaksjonar». 

Sagen e' den (så Lenden pleide seia når han talte te folket) at 

sjurnalistanne va' på nere nippe' te på ubestemt ti' å legga 

hettene på skrivemasjinane og potta kulepennane i lommane. 

Om så hadde hennt, ville eg for fyste gång i mitt lange liv ha 

komt i pillementå, viss eg sko ha fonne på å rabla ner ein aldrig 

så liden epistel og stokke i hånnå på ein av di armings redak- 

tørane så måtte sidda mutt aleina for å fylla ud tekstsiene i aviså. 

Sjøl ein bitte liden uannseelige leilighedsskribent, for ikkje å 

formasta meg te å bruga beteinelsen «spaltist», hadde fått et ymt 

om at de' ikkje ville bli tatt nådigt opp om han sko prøva seg. 

Jøje meg, då ville eg ha blitt betrakta som den reine streikebry- 

daren. De' ville eg slett ikkje for någen pris! Så overhendigt 

uregjerlige skrivekløe e' eg neimen ikkje i besiddelse av, tru meg 

på mitt or'. Men de' va' nå ligavel jyselikt kjekt at de' ikkje blei 

skrivestreik for någen, den tingen kan me iallfall adle vera sjynnt 

enige om. 

Vonne samvittighed 

Ein torsdags ittemiddag kom eg russlanes på fortaue på den 

lange og sterkt trafikerte Lykkeveien. Udanfor hus nummer 79 

kom der plutseligt ein røe privatbil så i fodle fart dredde inn på 

fortaue og me'nauå klarte å unngå å kjøra meg ner. Øyeblikke- 

ligt snudde eg meg for å se om der va någen vidner te episoden. 

Sa eg vidner? Jo takk, liga bag meg - udanfor nummer 77 - låg 

der ei eldre dama så strevde me' å komma seg på fyddene samen 

me' ein hallt oppslådde paraply og ein plastpåse me' någen varer 

i. Då de' jekk opp for meg at de' her hadde fåregått ein reine 

påkjørsel av ein bilbølle, prøvte eg å få tag i registrerings- 

nummere på kjøretøyet, før eg ilte bårt te damå. Hu hadde 

heldigvis ikkje fått brukke verken fydder eller arrnar, men va, så 

rimeligt kan vera, svert oppskagte. 

Ein av Aftenblade sine sjåførar hadde lagt merke te ka så va 

gått føre seg. Han meinte at polletie' måtte tilkallas. De7 utroliga 

hente at i same øyeblikke kom ein forrektige poltibil kjørannes 

forbi på den andre siå av gadå. Me vinkte te di to betjentane,

men di stirde bare rett fram og la derfor ikkje merke te oss. De' e 

visst ikkje kver dag at någen har lykkå me' seg på Lykkeveien! 

(Skreiv eg ø istedenfor y i gadenavne, så rett og korrekt e, dreie 

de' seg ikkje om någen lykka i de' heilatatt). Den forulempa 

damå va forresten ikkje sjøl så opptadde av å allarmera øvrig- 

hedå, siden hu ikkje hadde fått någe alvårligt men, aent enn 

sjokkskade. 

Eg følte sjøl trang te å skriva i aviså om episoden, ikkje minst 

for på den måden å få den anonyme billisten i tale. De' korrekta 

registreringsnummere hadde eg ikkje klart å oppsnappa, men 

bilen va røe, som sagt, sjønt de' betydde vel ikkje så møje, siden 

der ska vera øve nitten hondre privatbilar me' same fargen bare i 

Stavanger. Eg slutta min artikkel me' denne bombastiske setnin- 

gen: Om den uansvarlige sjåføren ikkje sko bli fakka, håb'eg i 

de' minsta at han får rektigt vonne samvittighedn. 

Klogt sagt, va der nok mange av leserane så meinte, de' va vel 

den minsta

klar Øve ka vont di jØrr», men tvert imod pønske ud rafinerte 

mådar du kan gå te modaksjon på, ja, då jØrr du slett ikkje 

situasjonen lysare for deg sjal heller. Du risikere å fØla deg 

uvel1 ittepå. Hevnen e ikkje allti' så sØde så någen innbille seg! 

Dagen itte eg hadde skreve om påkj~rselen på fortaue, fant eg i 

postkassen ein store pakke. Eg åbn'an uden å tenka på at der 

inni konne ha låge ei bomba så ville springa i filler når mekanismen 

blei utløyste. De' heila konne ha våre ei varme, men brutale 

helsing fra den bilf~raren eg hadde hengt ud i aviså. Tenk, så va 

de' ei lekker konfekteska (uden forjifta innhåll!) 

Kanskje eg sko ha invitert sjåforen te å komma innom og 

smaga på s~dsagene? Ein sådden invitasjon ville ha våre mØje 

bere enn et Ønske om vonne samvittighed. De' sko'kje ha ondra 

meg om damå så blei nerkjorte ville ha hållt oss me' selskab. For 

eg fekk inntrykk av at hu va et edelt menneske så ikkje ville jØrra 

ei homla fortred, knapt nok ein angranes bileigar så slapp å få 

beslaglagt sertifikatet . . . ,."-T

Lenden sko visst de' 

Hjelpedemeg - Lendefånne' e blitt tebydde ein heile buss! Og nå 

vise de' seg at 'me kan få ein bussjåfør på kjøbe'. Ka byr dåkker! 

Kossen iallverden ska' me takla denne sagen? Her får me et nytt 

problem å løysa. 

Oppriktig talt e' de' røranes å legga merke te at folk har lyst te 

å stytta Lendemaen og de' han sto for. Tenk på parkarbeiarane 

så ofra mange dugnastimar på å få anlegge' ferigt te hondreårs- 

dagen. Nå e de' allså Stavangerangsamble' så har toge spander- 

bokså på seg. Di e ittekvert blitt så berømte og har hangsla inn så 

møje monny at di har gått hen og kjypt seg ein splitter nye, 

standsmessige turne-buss i høge prisklasse. Kor sko di så plas- 

sera den gamle bussen så di hittil har kampert i? Jo, et lyst håve i 

gruppå fant på at di konne je 'an te Lendefånne! Men ingen i 

fånne har låvligt førarkort for bussar. Han Per Inge e rektignok 

jofligt goe te å kjøra varevogn. Eg har sjøl nyligt såde me' siå 

hans ein ittemiddag og hållt på fange' ein udstopte årrhane så 

han sko levera te ein foglakjære kjøbar på Storhau, og kan 

garantera at løgnassen e istann te å manøvrera et stort julgåanes 

kjøretøy i røsjtrafikken så godt så derte. Men allså ikkje buss! 

Då e de' han Trånn Spålann stige fram på arenaen. Han vil ta seg 

av kjøringå gratis, og han e forrektige bussjåfør! 

Eg lure derfor på om me ikkje sko behålla bussen og kjøra 

jollyturar nerøve Jeren. Me konne då sella restopplage av den 

nya Lendebogå, hålla fålkemøder, me' «Sim sa la bim»-trålling 

av «monsjøren» og aen unnerhållning, tala om Lende'n og de' 

han kjempa for då han va i live. Og ha de' kjekt samen me' både 

ongar og teårskomne folk. Eg ser de' heila for meg i ånnå, og 

fristas te å glea meg på forskud. Men i neste øyeblikk bler eg 

både alvårlige og betenkte. De' va nemligt sikkert ikkje Stavan- 

gerangsamble' si meining at Lendestyre' ska bli bussemenner og 

ha det kjekt. Oppgaven vår sko vel helst vera å sørga for at 

kjøretøye bler selde te høgstbydane på auksjon - muligens 

samen me' di to store jibsskulpturane så han Hugo Billedhåggar 

har laga. 

, Kom derfor me' akseptable bud, folkens! Jo høgare bud, jo 

I større teskud te Lendefånne', så de' kan bli store renteinntekter

å dela ud te goe formål på barne- og ungdomssektoren. Både 

hensikten og midlene sko vera follt ud akseptable. 

E.S. 

De' blei ein sØrgelige historie me' denne velmeinte donasjonen fra Stavangerangsamble. 

Me averterte offentlige auksjon i Lendelunnen for kr. 2.014,50, men fekk ikkje någe 

brugbart «bud». Seinare va det ein udenbys mann som ville kjØba bussen for kr. 5.000,-. 

, De' va jo et vesaligt belØb, men me aksepterte det ligavel for å få sagen ud av verden. 

Maen la kr. 2.000,- på bore', men sko komma me' resten seinare. Siden har me ikkje 

horrt et or. «KjØbaren» e så han sko vera sokken i jorå. Forelobigt sidde derfor 

Lendefånne' igjen me' et netto-tab på kr. 14,50, mØje ekstra-arbei' og gremmelsen på 

toppen.

Avissalg i gamle dager og den gången 

«distribut~rane» streikte 

SjØl har eg aldrig våre avisdistributØr, for å bruga ein tittel itte 

dagens monster. Ikkje fordeatte eg ikkje ville hatt meg ei faste 

ruta då eg va i oppvekstårå. Å nei, du, eg hadde skrekkeligt goe 

lyst te å tjena någen slantar mens eg jekk på skulen, men de' va 

rett og slett umuligt å oppnå sådden ein beskjeftigelse i di hare 

årå mydlå di to verdenskrigane. Bare di mest priveligerte guttongane 

(jentene kom ikkje på tale i de' heila tatt), di så hadde 

svert goe «forbindelser», konne ha et Ørlide håb om å komma i 

betraktning. Tantå mi kjente personligt ein så va tremenning te 

kånå te et medlem i Fysste Mai sitt bladstyre og han låfte å 

sporra rette vedkommande om de7 konne bli någen kjangs ein 

gong i framtiå. Di sko visst setta meg opp på ei reservelista, men 

då eg seinare ikkje horte et steinsens or' va'eg klar Øve at eg va' 

ude av dansen for ever. Eg sko aldrig få oppleva å bli tildelte 

någen ruta! 

Ein aen mulighed va' de' jo å bli avisgadesellar, sådden så han 

Odd Ingebretsen, så sikkert nå må vera Øve seksti år gammalle 

og har dreve i bransjen heila live', uden å bli leie. Di registrerte 

avisguttane - så ei ti' jekk me' nommersjilt i huå eller på brystet 

- sto klare i ekspedisjonane når bladene kom ferske og doftanes 

ud av trykkemasjinane, og for avste' vorså oljå lyn for å praia 

kunder på gadene eller oppsoga «Di faste» så satt og venta på 

siste nytt. Kor du jekk i sentromsgadene - og endå lenger udØve 

- konne du hørra brølingå: «Aftenbla, Fyste Mai, Stavangeren!!». 

De' jalt jo om å markedsfara varene! Kver avis kosta 

femten Øre og sellerane fekk fem Øre i provisjon. De' va' mange 

pengar, de', for et hallt hondre år siden! (I dag gidd'ikkje ongane 

ta opp fra gadå ein femti-øring, viss di sko få aua på 'an, eller ta 

imod'an av kassadamå i butikken når di har våre inne og kjypt 

seg for tyve - tredeve kroner i

Men kossen jekk de' då me' di armings avisguttane så sko sella 

di same bladene for femten øre stykke? De7 blei den reine 

katastrofen, rett og slett. SjØl om kver enkelt av gadesellaranne 

kjypte svere bodder me' aviser, måtte di je møje merr per stykk 

enn di så abonnerte, og de' e vel ikkje å ondrast på at di fant at 

de' va både urettferdigt og uakseptabelt. Her va bare ein ting å 

jørra: Gå te blokade og streik! Sjøl om de' konne virka som ein 

duell mydlå ei udsvelta låppa og ein forspiste flodhest. For å 

vinna forståelse for sin sag ga di te å begynna me' ud ei usjyldige 

lidå stensilerte 5-øres «avisa» på to foliosider. Di kalte 'na «Avis- 

gutten». Leserane fekk på side 2 serverte regulere verdensbeji- 

venheder, for eksempel ei grubeulykka i Sjekkoslovakia, melke- 

streik av 18.000 organiserte bønner i Sjikagos lanndistrikter og ei 

grubestreik i Polen. Men fysst og fremst jalt de' naturligvis di 

stavangerske avisguttane sin egen situasjon. Ein av di mest pen- 

neføre skreiv: 

«Vi henstiller til alle byens forskjellige fagforeninger å hjelpe 

oss i vår streik ved å slutte å abonnere på byens aviser så de blir 

nødt til å innvilge våre krav. Alle avisene har fortiet vår kamp.

AVIS-GUTTEN 

Nr. 7 Tirsdag 16 januar 1934 Pris 5 ore 

-- 

Arbeiderungdom. ,Våkn! 

-- 

Da Hitler kom til makten be- , Arbeiderungdommen har altfor 

nyttet han blant annet parolen ,,Tysk ' lenge funnet sig i å bli manavteret 

land, vakn!" Hitler :kar i!rke kla t med som veldedighetsobjekt. - All 

å avskaffe sulteri og arbeidslislieten. arbeiderungdom burde v å k n e i Iik- 

Massene sulter. Og denne ;.il,, het med avisgutten og undersmke sa- 

som ikke kan overde-iei av mi::(=-- kene litt nærniere og opta kampen 

paiader, store taler ellc. !

l 

Me' tjokke rama ront sto de': 

Da streik er utbredt er følgende aviser blokkert inntil ord- 

ning har funnet sted: Stavanger Aftenblad, lste Mai og 

Stavangeren. Ingen hederlig arbeider kjøper disse aviser. 

AVISGUTTENES AKSJONSUTVALG 

Streikå drog i langdrag, og den stensilerte aviså blei avløyste 

av ei finare så blei produserte i et bogtrykkeri. Formate va 'kje 

någe te roba tri ganger tri hurra for, bare 22 x 14,5 sentimeter. 

Sietale' va 4, så leseranne trengde ikkje sløsa vekk mange 

minuttane på å sluga i seg kvert bidige ord. Prisen på di fyste 

seks nommerå av den bogtrykta aviså va 10 øre, men i nr. 7 står 

de' skreve: 

«Da salget av AVISGUTTEN har gått så strykende, over all 

forventning, må vi øke oplaget, samtidig som vi nedsetter prisen 

fra 10 til 5 øre pr. nummer.» 

Allting her på jorå (onntagen grillpylsene) har jo ein enne. 

De' sama e tilfelle me' streiker og blokader. Nøyaktig kor lenge 

denne varte, ska eg ikkje seia me' sikkerhed, men den 19. januar 

1934 ymta lilleputtaviså någe om at der va et lide håb om løysing 

på konfliktå. «Di berørte parter» blei innkalte te et møde i 

Folkets Hus. Ka resultate ville bli konne ingen sei på forhånn, 

men guttane tog innkallingen som et tegn på at modparten va 

villige te å innrømme di rettvise kravå så kort og godt jekk ud på 

at avisselleranne måtte få kjøba avisene for 5 øre og sella di for 

lo.» 

Korom allting e: Gadesalge blei jenopptatt. Men uendeligt 

lenge e de' nå siden me kunne hørra avistitlane bli udbasunerte i 

stavangergadene. Damene i Narvesen-kioskane og den siste 

mohikaner, han Odd Ingebretsen neri Unnergangen selle grasat 

- uden å gaula. . . 

At folk flest «hållt me» avisguttane så streikte va sikkert og 

visst. Di fekk mange sympatierklæringar fra fjern og nær. Ein av 

di så skreiv va Bernhard Seland, som den gongen bodde i Løren- 

skog, men ente som sogneprest i Stavanger. Av lokalhistoriske 

årsager (og slett ikkje for å auga sidetale på bogå me et plagiat) 

tar eg me' Seland sin artikkel fra 1911 1934:

«STAVANGERFOLK! 

Vet dere at byen vår har verdens beste og flinkeste avisgutter? Vet dere at de ved sitt 

slit i godvær og uvær, dag ut og dag inn, likevel ikke tjener mer på en dag enn de fleste 

voksne på en time? Vet dere at disse guttene dermed skaffer seg klær og sko, og attpå 

gjerne sparer sammen en klatt i banken? Vet dere at mange avisgutter, helt eller delvis, 

forsorger sin familie, når faren er dØd eller arbeidslØs?. Vet dere at avisguttene er de 

beste hjelpesmenn avisene har, som de tjener meget bedre på enn på abonnentene? For 

guttene som kjØper i stort, må betale meget mer enn abonnentene som kj~per en avis pr. 

dag og attpå får dem tilsendt. Om en mann i Stavanger, eller Oslo, i Finnmark eller på 

GrØnland abonnerer på en stavangeravis, så betaler han 7-8 Øre pr. stk., men om en 

avisgutt vil abonnere på 100 aviser pr. dag og betaler forskudd i en hel måned, så må han 

likevel gi 10 Øre stykket og han må stå i k0 og hente avisene i ekspedisjonen hver dag. 

Vet dere at avisguttene selger på eget ansvar og ikke får levere tilbake en eneste avis 

om han ikke blir av med den. Har dere hØrt hvor sårt det er når guttene kl. 21 og 22 om 

kvelden går og falbyr sine usolgte aviser for 10 eller 5 eire, uten håp om å tjene noe, men 

bare redde noe av det han selv har lagt ut? Tenker dere på det noen gang når dere sitter i 

de lune stuene mens regnet slår mot rutene og vinden bærer frem det langtrukne, 

sorgfulle skriket -: «Aftenbla', ti (bre!» Jeg tror dere har bart det mange ganger. Bare de 

som steller med Økonomien, forretningsforerne i avisene, de har visst aldri h0rt det. Vet 

dere at ukeabonnementet som avisene har innfØrt ikke er noe nytt som storbladene i 

Oslo har funnet på og som våre aviser nu tar etter, nei, det har vært praktisert av 

avisguttene våre i mangfoldige år. De har sine «visse», sine faste kunder som de går rundt 

til i husene - og folk borger og betaler om lerdagene, når de har fått ukelønnen - men 

mange tar det ikke så n~ye, de betaler «sånn då og dån når det faller seg, når de har 

penger. Eller de betaler slett ikke. De tar imot avisene i ukevis, i månedsvis. «Pengar 

imårå, kom igjen på mandag!». Det er noe guttene er vant til å hore. Ikke har de lyst til å 

narre kundene heller. og så ender det med at enkelte av «vissene» slutter å betale, eller 

de er frekke nok til rett og slett å nekte. Og avisgutten, ja, han har ansvaret. Han får 

bære tapet. Mange av dem er blitt blodig snytt på denne måten. 

Men nå vil avisene konkurrere med sine egne avisgutter. Starter selv ukeabonnement 

til halvparten av prisen som avisguttene må ta om de skal tjene noe. For de har faktisk 

ikke lov til å selge aviser for mindre enn 15 Øre pr. stk, mens avisene selv kan selge dem 

for 8 Øre til abonnentene og for 10 core til guttene som skal selge videre. Er det ærlig 

handel eller «smart» forretning? 

Nå kan avisguttene gå hjem og legge seg, og Stavanger mister sine ivrigste og flinkeste 

forretningsfolk, og det friske innslaget som de har gjort i gatelivet - og avisene er kvitt 

sine hjelpesvenner. Nei, konkurrenter, mener jeg! Det bØr aldri skje. 

GOBO's fØrste dialekt-petit i Stavanger Aftenblad: 

Kommunevalge (1928) 

«Ja, nå e heldigvis denne sjauen øve for denne gongen!» va der 

ei kåna neri Jammerdalen så sa då hu la seg nåttå te tirsdag. Eg 

for min del vil udtrykka meg sådden at «nå e dessverre den 

herlighedå forbi.» For eg ska sei dåkker, at danå føre valge va 

beint fram spennanes. Ikkje sådden spennanes så dåkker meine: 

Kem så sko vinna eller taba - men på den måden at der va så 

møje te oppleva og hørra. Eg for og løpte fra de eina møde te de 

nesta foredrage, hålt me hoyre ei stonn, me venstre ei aen, me

sosialistane ei tree og me kommunistane ei fjere, alt itte kem så 

hadde den besta underhållningen. Udenom talane fekk me jo 

musikk, sang 0.s.v. i lange banar og gratis for ingenting. 

Før vett dåkker me hadde Lenden te moro her i byen. Ja, de 

vil sei, me har 'an jo ennå, men han hålle ikkje fåredrag sånn så 

fØr, forde at han e bejynt å skriva isteden. Men i sama øyeblikke 

han slutta å tala, så bejynte di politiske sjeniene. (Lenden ville 

ikkje gå disse i neringå!) 

La meg starta me' an Einar Andersen så prekte i Verdenste- 

atere. Testede va foruden meg, ordførar Torjer Meling og Klaus 

Sletten. Han Einar sa at di einaste så ville jørra någe, va han og 

kompissane. Derfor: Stem me Arbeiarpartie! Jillast på de møde 

va forresten et sangkor så syngde. 

Den neste gratis-fårestillingen eg deltog i, va dagen ittepå i 

sama huse. Men då va de høyre så sko skrøyda av seg sjøl. De va 

nå helst for den andra onnerhållningen eg jekk: Musikk av 

Filmteateret sitt orkester og solosang av ein lange ongdom. Itte 

Noremmen og redaktøren i Stavangeren hadde prøft å jorra seg 

logne og sagt høgt og tydeligt: Stem på høyre! - fekk eg bruga 

sangstemmen min, då forsamlingen blei oppfordra te å framføra 

kvadene «Rygjafylkes fjell» og «Ja, vi elsker». 

Dagen ittepå va de vår felles venn statsråd Oftedal så brukte 

sin bekjente talekonst i «Folken» te å legga ud om alt de goa 

venstre har jort og fortsatt vil jørra for byen. Derfor: Stem på 

Venstre! Ein skoffelse for meg va at der på dette møde ikkje va 

verken musikk eller sang. 

Den ampraste og mest travelige dagen for mitt vedkommane 

va syndagen før selve valgdagen, då kommunistane hadde - siger 

og skriver - syv moder. Straks eg hadde slukt middagen for eg 

ner i «Verdens» kor Egede-Nissen jore seg vittige på Aftenbla- 

dets og Stavangerens bekostning. Dernest spelte musikken: «Ein 

e for liden . . .D (Di sikta visst te kommonistane her i byen!) Så 

prekte ein navnjeten smørarbeiar om revelusjonen så sko starta i 

framtiå. Stem me de' kommunistiske parti! 

Før me jekk fra valen, fekk me både dragspelkonsert, så ende 

me «Internasjonalen», opplesning og leikarringframvisning. De' 

va sandeligt mØje å få gratis på så korte ti. 

Då eg kom ud fra lokale, va klåkkå øve fira, og då der på sama 

tidsponkte sko vera friloftsmøde på Bakkelann, Kjelvene og 

Kranen, visste eg ikkje mi arma rå. Her va ikkje aent å jørra enn

å trekka lådd på kor eg sko gå. Lådde falt på Kjelvene. Der sko 

dåkker ha vært! Konkurrentane Egede-Nissen og 'an Magnus 

Karlson hadde bestemt mØde samtidigt på same flekken. Itte at 

kommunistane hadde fortellt almuen at di hadde sannhedå på si 

sia, kom sosialistane og påsto at de' va lyggen - de' va di så 

hadde 'na. Ein ting konne di ligavel vera enige om og de' va at di 

«borgerlige» va någe utidigt pakk. 

Den siste valgtalen jekk av stabelen seint på kvellen. De' va 

ijen postmesteren me' de' svera slipse' så va ude med agetasjo- 

nen sin. Han må elska å hålla flammanes talar. Og fargen på 

flammer e så den allti har våre: Røe! 

Då eg på valgdagen ville ta meg ein tur opp te ett av stemme- 

lokalene, såg eg ein svære plakat udanfor Kongsgår. «Stem med 

Lende» sto der. Hans program va: «Kapital trenges. Kjøb lodder 

på motoren. Store Bilfabrikk ska opprettas i Stavanger. 1000 

mann får arbei.» 

Dette syntes eg va de' besta av adle programmene tesamen. 

Derme jekk eg hen og stemte på han, eg, og lod di andre vera. 

Forresten hadd' eg ikkje stemmerett någen aen plass heller . . .

Hos ~yelege Smedsrud 

Ei ti' itte at eg hadde bejynt på middelskolen (i 1924) blei de' 

konstatert at eg ikkje hadde så lett for å se de' så blei skreve på 

tavlå. Eg blei derfor teråda å bestilla ti' hos øyelege Smedsrud i 

Musegadå. Han va i flerne år ordførar i Stavanger og va ein 

markerte personlighed. 

Eg kom tjue minuttar før avtalt tidsponkt. De' satt allerede 

ein bonne og venta på børt. Han lod te å feila adsjilligt på syne'. 

Maen va svert pratsomme, og va nok glae då eg kom, så han fekk 

ein å bruga munntøye' på. 

«E du her frå byen?» ville han fyst ha rede på. De' kunne eg 

bekrefta. 

«Han e' kalle.» (De' va naturligvis vere og ikkje doktoren han 

sikta te). Ka aent kunne eg svara enn å sei' meg heilt enige. 

Ein nye klient kom inn. Han åg hadde någe galt med auene. 

«Å - e de' her venteverelse' e?» Han stilte spørsmålet te seg 

sjøl, merr enn te oss, f ~ han r sette seg på ein av di rnange 

stolane. 

Bonne nummer ein hadde fått et nytt takknemmeligt objekt å 

prata me'. 

«E du åg her frå byen?» ville han fyst veda. 

«Nei, frå Hayland. » 

«Han e kalle. » 

«Ja, han e helste de.» 

Pause. 

«Eg ska ha meg et par brille',» fortelde høylandsmaen. 

«Eg skal opperera auene, for eg ser så lide,» lod han så fysst va 

kommen oss få veda. 

«Ka seie du - opperera? Då må eg pitlandausen få gå føre deg 

inn ! » 

«De' e 'kje nå eg ska opperera meg, - eg må på sjugehuse då.» 

«Ja, då får du gå fØre meg inn ligavel.» 

Pause. 

«Her e flaue tier for folk, men eg trur ikkje at dokterane har 

de' flaut.» 

«Nei, dei raga pengar inn, - raga, ser du.» 

Pause. 

HØylenningen tog te å bli utålmodige: 

«De' e grovt me såvorenågen embedsmenn, dei går bare itte

klokkestrengen - den klokkestrengen - og så må me sidda her og 

venta!» 

Legen viste seg i dørå: 

«Ver så go!» 

Bonne nummer ein la huå si på radiatoren og ville gå inn. Men 

Smedsrud rådde han fysst te å ta håveplagge vekk fra «varmen». 

Dørå blei lukkte, men ligavel kunne me tydeligt hørra samta- 

len der inne på konsultasjonskontore. A snakka høgt syntes i 

dette tilfelle å vera ein dyd av nodvendighed, for de' va nok ikkje 

bare synsevnen de' va feil på, hørselen va heller ikkje heilt uden 

lyde. 

«Ser De hånden min?» hørte me doktoren spørra på Øst- 

landsk. 

«0 - ø - la meg sjå. Jau, eg ser 'na!» 

«Hvor mange fingrer holder jeg opp?» 

«0 - o - nå ska med sjå . . . E - ei - ein - Ein!»

«Stakkars mann, - kom hit inn!» Lege og pasient jekk tydeligvis 

inn i et aent rom, for me h~rte ikkje någe merr for sistnevnte 

kom ud ijen på venteverelse. Der blei han instruert om straks å 

beje seg te de' katolska hospitale, «St. Fransiskus» så navne va, 

og levera innleggsseddelen, så ville han ble anviste seng. 

«Men eg veid ikkje kor de' e.» 

Øyelegen forklarte så gått han kunne og fekk omsider maen av 

gåre. Dermed va turen komt te meg å få onners~kt pupillene og 

ta mål på såkalte «korrigerende glass». 

Resultatet blei at eg dagen ittepå fekk mine fysste lorgnetter, 

som besto av to uinnfatta konkave glass, montert på ei lidå 

gullklemma som kunne settast på plass på sjinne Øve nasarodå. 

De' va på de' tidspunkte merr moderanes enn briller, sjØl for 

skoleguttar. Di virkte unektelig ganske elegante, men va ytterst 

upraktiske, ikkje minst når di sko brugas i friluft. Kom det ei 

vinnråsa kunne de' lett henna at lorgnetten blei blåste av, og då 

hadde glassene liden sjangse te å overleva. SjØl opplevde eg ein 

gong å mysta mine udanfor ein butikk mitt i Nygadå. Di havna 

på ei jernrist, og bare klybå va i behå11 ittepå. Uhelle va årsagen 

te at eg jekk Øve te briller i gullinfatning, og di sto langt stodigare, 

trygt forankra så di va i begge øyrene. 

Vriompeisen 

Den litle historien eg her ska fortella, skrive seg fra mine unge 

år, nærmare bestemt den tiå eg va hageeigar, eller «leilenning» 

inne i Rosendal. Misforstå meg nå for all del ikkje, her e de' kje 

tale om barnonie' i Hardanger, men navnebroren inne me' Ram- 

svig, der tuberkulosejemme va, og hadde follt belegg i di vonne 

årå då «teringen» va den verste pesten me hadde - før videnska- 

ben klarte å ta knekken på 'an. 

De' va mitt på sommaren, nydeligt ver, me sol fra sjyfrie 

himmel, eg låg på kne - ikkje for å ajera residerane kapellan 

foran altere i Johanneskjerkå, men for å luga ugras i min private 

jorberåger. Vil du ha fine avling må du syda for at verken kvega 

eller andre uvelkomne snylterar får jØrra seg jellanes og dreba 

livsmode te di edle vekstene så ska belonna eigarmaen rigeligt 

når tidspunkte e inne.

Mens eg låg der og i mitt ansikts sved rykte opp den eine 

ugrasplanten itte den andre, kom ein guttonge bårt te jere og ga 

seg te å glana på meg. Eg fortsatte ufortrØdent arbeie mitt og lod 

så eg ikkje merkte at eg hadde ein ubidde tilskuar liga i nerheden. 

Någen intetsiganes prat va eg ikkje opplagde te. 

Men den fremmane ongen ville ikkje la meg sleppa så lett. Han 

va nok litt tatlesyge, eller kontakthungrige som di moderanes 

sykologane vil uttrykka seg. De7 pleie i sånne situasjonar jerna 

starta me et spØrsmål - lide og intetsiganes: 

«Ka e de7 du jørr?» 

1 Svare7 sko 'kje vera vanskeligt å forma. «Luge», for eksempel, 

for de7 va jo de7 så forejekk, verken merr eller mindre. Men 

1

siden ein sådden «forklaring» unekteligt var for enkel, ville eg 

sjokkera sporraren aldrig så lide. Så eg svarte rett og slett: 

«Ser du ikkje det? Eg forjylle toppen på flagstangå te naboen» 

«Lygnarspave», parerte gutten då han hadde comma seg litt. 

«Du e ude og går i solskinnet?» spurte eg for å seia någe merr 

naturligt. 

«De7 jorr eg vel ikkje. Eg står, ser du 'kje de'?» 

«Kor gammalle e du, som e så flinke te å svara?» 

«Eg e 'kje gammale.» 

«Men kor onge e du då?» 

«De' e 'kje fint å sporra damer om alderen!» 

«Nei, eg vett de', men du e då ikkje någen dama . . .» 

«De' har eg ikkje sagt heller.» 

«Ka klasse kan du, så e så rappe på snuden, gå i?» 

«Ska opp i femte te hosten.» Endeligt et fornuftigt svar! 

«Du lige vel å gå på skolen?» 

dkkje vissare.» 

«De' va sorgeligt. Koffer ikkje?» 

«Forde atte leraren e så noben, han tåle mesten ingen ting.» 

De' blei ein liden pause. Så spurte gutten: 

«Kor mØje e klåkkå?» 

Nå va turen komt te meg - å vera vrien: 

«Hu e 'kje mØje.» 

«Kor lide, då?» 

«Lide?» 

«Ja, - når hu ikkje e mØje, må hu vel vera lide.» 

«For å vera heilt nøyaktige, så e 'u mitt imydlå.» 

«Har du ikkje klåkka kanskje, du så e voksen?» 

«Kjerkeklåkka?» 

«Nei. » 

«Blåklåkka då?» 

dkkje vev sådden!» 

«Eg kan ikkje veva.» 

Guttongen udanfor nettingjere bejynte ittekvert å misliga 

samtalen. De' hadde eg sjol jort heila tiå. 

For å få ein enne på tove meddelte eg min modpart at vise- 

ranne på tidsure' tekjennega at klåkkå va fem minutter på seks. 

«Du seie ikkje de'» ropte krabaten. «Då må eg forsvinna som 

et olja lyn, for eg har lovt mor mi å henta varene i butikken fØr di 

stenge klåkkå fem . . .»

Gamlingen går te filmen 

Eller: 

Fem h~ner av ei fj~r Dette va ei løyå greia! Aldrig hadde eg veldrømt om å komma 

sådden i rampelyse. Bare forde atte eg hadde lyst te å få meg ei 

lidå filmkarriere på mine gamle da'r, då eg vel helst sko belaga 

meg på å gå i frø. De' konne ikkje falla meg inn, så lenge 

fysikken og jernevirksomheden e intakt. 

Egentlig sko de' ha fåregått i stidlå. Bare någen ganske få 

innvidde visste om at eg sko delta i ei filminnspeling i Stavern i 

bejynnelsen av juli måne, men kossen kontakten og kontrakten 

kom i stann ville eg ikkje røba for ei levanes sjel, om di va aldrig 

så forvedne. 

Men ikkje før va eg komt inn i de' provisoriska studioe i 

«Kvalen Kro» udanfor Larvik, før eg møtte mi sjebna: Den 

udsente medarbeiaren fra Dagblade. Han va komt eins eren - 

ikkje for å intervjua di store og lannskjente filmheltane, men av 

adle ting meg - nybejynnaren i fage, om enn den eldste i lage.

Den ytre sjarmen tror eg neppe kan ha spelt någen hovedrolle i 

dette tilfelle. 

I løbe av levetiå har eg intervjua både den eine og den andre, 

men yderst få gonger e eg sjøl blitt intervjua. Så eg satt der nokså 

avslappa og radla gemytligt me7 den onge avisreportaren, og sa 

vel ting som han kunne udnytta itte eget forgodtbefinnane. 

Ittepå ville han ta et billede av filmskuespelarane. Eg stilte meg 

besjedent ytterst på ein av fl~yane, men neitakk, eg sko stå i 

mitten me siå av ein kvalsjyttarkanon på terassen. På høyra siå 

sto hovedmaen sjøl, Rolv Wesenlund og Jon Eikemo, på venstra 

siå: Leif Juster, Elsa Lystad, Sverre Holm og Anita Hegerland. 

Om mårningen dagen itte kom hu Elisabeth Grannemann bårt 

te meg og meddelte: «Nå står du på fyssta siå i Dagbladet!» Någe 

slikt hadde eg aldrig tenkt sko vederfarast meg. Men eg likte 

bare så mådeligt de' knekten hadde skreve om m$g og mine 

lomske motiver. «KOMMANDØR GOTTFRED GAR TE FIL- 

MEN» sto de' me' kjempesvære typer øve teksten og billede' 

inne i aviså. Den teårskomne kommandøren sko ha toge førti 

tusen av sparepengane sine og ofra di på filmens alter - bare for 

å få seg ein liden statistrolle . . . Sprøyt!! 

Artikkelen i bullevardaviså fekk uante følger: 

Straks itte eg hadde benka meg me' middagsbore på Hotell 

Wassillioff og sko starta på forretten, blei de' jitt besje om at eg 

måtte mella meg i tillefonen. De' va ett av di store ugebladene i 

Oslo som ba om å få låv te å senna per fly ei søde dama te 

Stavanger for å laga ein kjendisartikkel om den gryanne film- 

stjernå og hørra hans meining om norsk filmproduksjon. Kossen 

kunne eg ha jerta te å nekta damå og ein halle million leserar ein 

sånn udsøkte fornøyelse? Så i forfjamselsen svarte eg ja, og hu 

på si sia kvitterte me' å fortella at hu såg fram te å treffa meg om 

någen da'r. Nå går eg bare og håbe på at hu ikkje vil bli 

vonbråten når hu treffe meg i mitt hjemlige miljø på Kampen! 

Ikkje far va eg ferige me' hovedretten og sko ta fatt på 

deseren, før ein unge fjåglige mann fra Stavanger Aftenblad 

kom styrtanes inn jønå dørå og pilte bårt te meg. I hennene bar 

han ein svere begg fodle av foddegrafiabberater og skiveblåkker. 

Selvaste sjefredagtøren hadde sennt han sporenstregs me' fly te 

Stavern for å laga reportasje. På sin gemytlige måde fekk han 

Geir fysst jitt meg ein liden reprimande forde eg hadde latt 

Dagbladet få Iåv te å bringa den oppsiktsvekkane «nyheden» te

torgs før den lokala aviså de' unekteligt sko ha våre naturligare å 

prioritera. Besjemma bødde eg håve uden å mæla et steinsens 

or. Jort jerning står jo ikkje te å endra. Dessuden prioriterte eg 

ikkje sjøl «bejivenheden» så høgt at eg tenkte på någen form for 

pressedekning i de' heila tatt. 

Reportasjen i Aftenblade blei møje merr omfattanes enn i 

Dagblade (og de' seie neimen ikkje lide!) Mesten halla forsiå 

hadde den tredd stysta lokalaviså i Norge udstyrt me' et kolofe- 

nomenalt farge-foto av kollega Wesenlund og meg framføre ein 

delikate kæbbinkrusar i millionklassen. Inni aviså et kvart sides 

foto av den yndige Anita på rotur samen me' meg i ein liden 

jolle. (Snakk om jolli-tur!) Overskrifter me' plakat-typer og 

tekster så svulmanes og overdrevne at eg bare såvidt tårte ta meg 

ein flyktige titt på di. Skammeved og besjedenhed forlade vel 

ikkje ein mann om han bler aldrig så teårskommen. Vel å merka 

viss han ikkje hørre te kategorien «Senil demente». Men de' jørr 

jo ikkje eg på någen slags måde! Takk og lov for de'! 

For å vera ærlige vil eg sammenligna heile oppstussen me' den 

berømta fjørå ryktemagarane klarte å omskaba te di fem velud- 

vikla verpehønene. Min filmrolle bler nemligt av nokså besje- 

dent format. Av åtta hundre sekvenser bler eg i høyden me' på 

tri, de' eina - ifølge regissør og manusforfattar Jan Erik During - 

ganske viktigt, de' trea et baggrunnsinnslag der «håvmesteren» i 

Leif Justers sjikkelse, vise meg vinkarte for å oppnå ein bestil- 

ling. Når derfor komedien «Deilig er fjorden» i si ti får premiere, 

må ingen møda opp i den trunå at di ska oppleva ei hyggastonn 

me' å se den verdensberømte Stavanger-pensjonisten boltra seg 

samen me' Fleksnes og Moderen. Då vil di altså bli dypt skoffa. 

Eg kan jerna røba at filmskaberane hadde planlagt at eg sko 

jørra meg jellanes på dansegålve - me' komiske nærbilleder i 

massevis. Men eg følte meg lide sjikka å visa tryne mitt i dette 

ungdommeliga diskomiljøe og svinga meg te hare råkkemusikk- 

rytmer. Så eg tillod meg å avslå. For seint fekk eg ideen te ein 

komiske stavanger-episode som ville ha fått publikum te å brøla 

av lått. Eg va allerede då på vei te fødebyen for å ta imod 

reportaren fra de' stora ugeblade i hovedstaden og ittepå då vera 

me' i et radioprogram på P2-nette'. 

Gøy å vera kjendis på landsbasis! Men litt flaut på sama tiå.

Trivelig med trær 

Tenk om det ikke fantes ett eneste tre! Hvordan skulle det vel ha 

sett ut i vår verden - og hvordan ville vi som har vårt tilhold her 

ha klart oss uten disse velsignede vekstene, som så villig og 

generøst slår sine røtter nær sagt overalt. Bare i de arktiske strøk 

og i de høyestliggende fjellområdene, over den magiske «tre- 

grensen», må selv de mest hardføre sortene melde pass. Og der 

trærne ikke trives, trives heller ikke menneskene. «Jeg elsker 

trær,» skal en gang Aleksandra Kollontaj ha sagt, «de gjør en 

aldri noe ondt.» Nei, tvertom, trærnes oppgave synes uteluk- 

kende å være å samarbeide med de gode og positive kreftene i 

naturen. 

Også i de større bysamfundene - ja, kanskje ikke minst der - 

er trær uunnværlige. I parkene og utallige private hager er de en 

uhyre viktig bestanddel, virker som lunger i en organisme.

Stavanger er nokså rikt velsignet i så måte. Vi har dem rundt 

Breiavatnet, Mosvatnet og Stokkavatnet. De er fyldig represen- 

tert i Sørmarka, på Vålandshaugen og i Bjergsted. De står på 

geledd i Eiganesveien, ved Ledaal, på gravlundene og i «repre- 

sentasjonsgaten» som bærer Kong Haakons navn. På Madla- 

veien lød det, forståelig nok, utallige ramaskrik da de ga seg til å 

rasere den gamle, ærverdige alleen, av hensyn til biltrafikken, 

men der den nye etterhvert har blitt en fin erstatning. 

I Lars Hertervigs gate, langs Lendelunden, ble det også plan- 

tet en trerekke på begge sider, men tiltaket ble kvalt i fødselen, 

takket være representanter for ondskapens mafia, som i nattens 

mulm og mørke brukte sine ellers lite anvendte krefter til å 

knekke stammene og brekke ned greinene på de nyplantede 

vekstene, som i sin yre optimisme bare hadde ett eneste ønske, 

nemlig å øve sin gode gjerning, å spre glede til mennesker med 

sans for skjønnhet. 

Snart skal det også bli plassert et tre på selveste Domkirkeplas- 

sen. Det skal allerede i starten bli hele fem meter høyt, men det 

skal ikke plantes av kyndige gartnerhender, skal ikke gjødsles 

eller vannes. 

Materialet blir så hardt at det vil kunne stå for en støyt, endog 

trosse tidens herjende horder, for hvem intet er hellig eller 

verneverdig. 

Treet på Domkirkeplassen blir et kunstprodukt, støpt i 

bronse, og løvverket vil ikke falle av om høsten. 

I Edens hage vokste det også trær, to av dem fikk egne navn: 

«Kunnskapens tre» og «Livets tre». Nykomlingen i Stavanger 

skal også ha sitt navn. I en tid da alt synes å kretse om penger, 

gull og diamanter, lønnskrav og kjøpekraft, og siden det dess- 

uten her dreier seg om en bankdonasjon - hva ville være mer 

naturlig enn å kalle Nord-Europas dyreste tre for «Mammons 

tre». 

Nei, omforlatelse, det går selvsagt ikke. Den lykkelige sei- 

rende kunstner har allerede valgt navnet, og det er «Soltreet». 

Sant og visst, vi får aldri for mye sol i en barsk verden! Blir det 

en sjelden gang for hett, søker vi ly under Soltreets skygger - 

mens vi venter på bussen, eller slår av en prat med en gammel 

kjenning som vi ikke har truffet på aldri så lenge . . . 

9 1

t 

l 

l 

Byskulpturer og kunstskj~nnere 

Under et Vestfold-opphold nylig var jeg som snarest innom 

Tønsberg. Denne gamle kjøpstaden kom i 1981 i fokus fordi den 

blant sine ni tusen innbyggere kunne registrere en ung kunstsam- 

ler utenom det vanlige. Jeg sikter til den sjarmerende, men 

utspekulerte Martin P., med luksusvillaen på Nøtterøy og de 

velfylte bankboksene i Sveits, etter utallige post- og bankran så 

perfekt utført at politiet lenge sto helt uten spor etter kjeltrin- 

gene. At «sjefen» også hadde sans for verdifulle oljemalerier og i 

fristundene spilte prinserolle i et julespill for barn, var vel heller 

ikke så rimelig å tenke seg for noen. 

Kunstverk «av klasse» er alltid høyt skattet, og det å bli betraktet 

som eksklusive «skjønnere» er bare de aller færreste forunt. De 

som får den utsøkte ære å få sitte i en «oppnevnt jury» må fole 

seg overmåte betydningsfulle. Under alle omstendigheter er det 

en ansvarsfull gjerning de er satt til å rØkte. 

Hva Tønsberg angår kunne byen i 1971 feire sitt 1100 års 

jubileum, og intet var vel mer naturlig enn å markere begivenheten 

med å reise en pompøs utendørs skulptur, skjenket at et 

forsikringsselskap. En bedømmelseskomite på fem medlemmer 

ble oppnevnt. Tre av dem anbefalte ett av utkastene, to gikk inn 

for et annet. Majoriteten av befolkningen lot i høy grad til å dele 

mindretallets oppfatning, de engasjerte seg, skrev avisinnlegg og 

diskuterte saken mann og mann i mellom (kvinnene pratet vel 

ikke mindre, de heller, må jeg legge til for ikke å få likestillingsombudet 

på nakken, og det skal jeg ha meg frabedt!) 

De demokratiske spillereglene forutsetter at flertallet har rett, 

vel og merke hvis det kan dokumenteres ved en avstemning. 

«Folkemeningen» ble denne gang ikke registrert med konkrete 

tall, det ble derimot juryens oppfatning, og her var altså utfallet 

3-2. Selv om byens ordfører hørte til mindretallet i juryen, men 

til det antatte flertall i befolkningen, og tappert kjempet for sitt 

syn, måtte han på festdagen finne seg i å holde avdukingstalen og 

på kommunens vegne takke for gaven, hvis popularitet neppe 

sto i forhold til omkostningene og oppstyret. 

Skulpturen det her dreier seg om består av et kraftig, men 

svært enkelt bronsearrangement, en slags tykk skråttstillet 

«vegg», som på midten har et utspring. Med en smule fantasi kan

det oppfattes som en skipsstavn. Vannbassenget foran styrker 

dette inntrykket. Vårt eget sjøfartsmonument i bunnen av 

Vågen - på folkemunne respektløst kalt «regå» - er etter min 

høyst ubetydelige mening den rene «Mona Lisa» i sammenlig- 

ning med metallveggen i Tønsberg. 

I Asker ville de også koste på seg en skulptur. Den skulle 

plasseres foran Rådhuset. De gjorde avtale med en billedhogger, 

som presenterte sitt utkast: «Knyttneven med rosen». Flertallet 

av politikerne i Asker fikk den symbolske neven i vrangstrupen 

og nektet å reise kunstverket, selv om avgjørelsen unektelig må 

betegnes som et avtalebrudd. 

Hva skulptursamlingen i Stavanger angår fortsetter den å øke 

jevnt og sikkert. Foruten «Lende'n», ved inngangen til «Gamle 

Stavanger», Sig. den yndige på Strandkaien og de tre kjempe- 

sverdene ved Hafrsfjord kommer «Soltreet» på Domkirkeplas-

sen. Dette synes å ha vakt liten offentlig oppmerksomhet. Ikke 

et aldri så uskyldig leserpip har latt seg registrere. Skal tro om 

befolkningen har resignert, eller alle er så hjertens enig med den 

utpekte gruppe av kunstforståsegpåere som har avsagt sin 

endelige dom? Undres på om ikke mange av de jevne kvinner og 

menn, som jo skal leve hele livet med kunstverket, ville ha 

foretrukket f.eks. «Framtiden i våre hender», som til og med er 

foreslått av en av byens egne billedhoggersonner? Selv i vår 

inflasjonstid måtte en for den nette sum av 700 000 kroner ha 

kunnet ventet seg noe mer «levende» og publikumsvennlig på 

byens fornemste åpne plass, enn et enslig bronsetre, om det er 

aldri så fantasifullt utformet. 

På samme tidspunkt som manuset til ovenstående var på vei til 

setteriet kom det melding om at en av byens aktive og frittalende 

politikere hadde uttalt seg ganske ettertrykkelig om «treet» i 

formannskapet. Han var neppe noen enslig svale! Det dreier seg 

vel snarere om et overvellende fugletrekk . . . Mon disse vin- 

gede svaler vil slå seg ned og bygge sine svalereder i den eksklu- 

sive nyskapningen, metalltreet foran bankene? Eller de kan 

hende iler bort til naturvekstene i Lendelunden. Fuglene er små 

av format, men tåpelige er de så visst ikke!

Hyllest til brislingen 

i anledning av «Hermetikkarbeiderdagene» og innvielsen av Hermetikkmuseet 

3. oktober 1980 

(Mel.: «Da klokka klang») 

I fjorden svØmte elegant 

en brislingstim,som veien fant 

i noten inn, og måtte så 

i «stenget» lenge stå. 

For magens innhold skulle ut. 

Men ventetiden tok jo slutt. 

Og plutselig de søte små 

i skjeppemålet lå.

For de var solgt til en fabrikk, 

der trederne i hånd dem fikk, 

og sendte dem i fart av sted 

i «rammer» på geled. 

Som neste skritt, de trillet ble 

i «rØyken» inn, her skjedde det 

en hel prosess, for våre små 

«aroma» skulle få. 

Straks r~yketiden var forbi, 

i blanke bokser havnet de. 

En skare «leggere» satt klar, 

som rutinerte var, 

De vandret dermed i sin grav, 

oppvarmet i en autoklav, 

I et hermetisk lukket rom 

vår lekkerbisken kom. 

Den pakket ble så fint og nett, 

og påklebt farge-etikett. 

Kartongvis fikk den plass ombord 

og ut i verden for . . . 

Der ble den verdsatt som fortjent, 

en «kjendis», lovprist, anerkjent, 

plassert på mange tusen bord 

i både sØr og nord. 

Vi hylle vil vår kjære skatt, 

en vitaminrik, lekker mat. 

Vårt håp er at den fortsatt må 

i noten villig gå! 

Og hermetikkens kvinner, menn 

vil alltid elske brislingen. 

De også skal vår hyllest ha, 

- et velment hipp hurra!

Adle kan snofla.pdf

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?