bønsnes kirkes orgel rapport etter restaurering - Br. Torkildsen ...

Ornamentikken ser ut som om han er festa rett på fasadepipene. Orgelbyggaren har klokt
nok funne ut at han kunne plassere sløyfe og pipestokk horisontalt på framkanten av
vindladen, men han har totalt undervurdert luftbehovet i så pass store piper, og verken
kansellar eller bôringar har vore i stand til å forsyne pipene med tilstrekkeleg vind. I sløyfa
er dessutan fleire bôringar plassert så nært kanten, at lekkasjane må ha vore merkbare.
Det har i tidlegare rapportar vore nemnt at Bønsnes-­‐orglet i utgangspunktet kan
dreie seg om Hole kirkes første orgel, bygd av Peder Christophersen i 1800 og seinare
ombygd av Gomnæs. 33 Ganske særleg har det vore naturleg å sjå på fasaden som eit tillegg
utført av amatøren Gomnæs. Teorien framstår etterkvart som diskutabel.
Sjølve skaporglet i Bønsnes er ikkje noe instrument som er bygd av ein sjølvlært
amatør. Men Peder Christophersen kan ha vore ein øvd handverkar, og som orgelbyggar
kan han ha vore ein lærenem elev av den svært dyktige Mads Henriksen Hassel. Om han i
tillegg har bygd noen av dei anonyme instrumenta som kom til i området etter at Hassel
hadde bygd orgel til Heggen kirke i 1796, kan Christophersen hatt ein god del rutine. Han
kan i så fall muligens vere den som bygde Bønsnes-­‐orglet.
Men det framstår som meir og meir uvisst kva for arbeid Anders Gomnæs kan ha
utført på instrumentet, for det viser seg at fasaden må ha komme til på same tidspunkt som
sjølve instrumentet, rett nok på eit seint stadium i byggeprosessen, men like fullt som ein
del av same prosess. Grunnen til denne omvurderinga av instrumentets historikk er ikkje
bare samsvaret i stil mellom fasadeornamentikk og instrument og heller ikkje at
fasadestemma sitt registertrekk er identisk med dei øvrige, men først og fremst at fasadens
sløyfe og pipestokk er bygd av nøyaktig same material som øvrige sløyfer og stokkar og
bôra og svidd med same verktøy og av same rutinerte hand.
Korfor skulle orgelbyggaren plutseleg ønske å levere skaporglet sitt med ein
klingande fasade, stikk i strid med alle opprinnelege planar og godt ut over det orgelfaglege
kompetanseområdet hans? Eit mulig svar er at han kan ha sett eit orgel med klingande
fasade under ein bytur og hatt lyst til å bygge noe tilsvarande. I tillegg er det rimeleg å tru
at han har fått tilgang til passande metallpiper. At desse ikkje passa mensurmessig til
skaporglets pipeverk, som av plassmessige årsaker har vore ekstremt trongmensurert i
bassen og gradvis blitt gjort vidare oppover mot diskanten, 34 der plassen var betre, har i
utgangspunktet bekymra han lite. Sidan orgelhuset var fullt frå før, måtte samtlege piper
frå Principal 4' plasserast i fasaden, noe som også er litt påfallande.
Uansett framstår det som ei nødvendig oppgåve å undersøke nøye og dokumentere
dei 24 gamle pipene som framleis er bevart i prospektet.
Noe arbeid har Gomnæs likevel utført. Klaviaturbakkane ser ut til å vere frå midten
av 1800-­‐talet, så han kan ha fornya klaviaturramma med vippebjelke og bakkar.
Tangentane er gamle, og han har måtta fjerne litt av lista bak desse for at dei skulle kunne
bevege seg uhindra. Dessutan er det sannsynlegvis Gomnæs som har forsynt orglet med ei
eldre cymbelstjerne. Sjølve den roterande stjerna har nok på eitt eller anna tidspunkt gått
gjennom ei fasadepipe, men dette har ikkje vore i Bønsnes-­‐orglet. Cymbelstjerna sitt
registertrekk er også plassert litt for seg sjølv som eit asymmetrisk sjette trekk på høgre
side av klaviaturet. Endeleg har instrumentet blitt forsynt med eit lite pedalklaviatur. Men
nøyaktig når alt dette har skjedd, er usikkert.
33 Stein Johannes Kolnes: Rapport frå kort synfaring 26. mai 1998.
34 Sjå mensurdiagramma i vedlegget.
PDF compression, OCR, web optimization using a watermarked evaluation copy of CVISION PDFCompressor DT
8