Last ned PDF - Næringsforeningen i Stavanger-regionen

Bjørn Kvalsvik Nicolaysen
Ytringsfridom
KOMMUNIKATØREN 60—61
Bjørn Kvalsvik Nicolaysen har arbeidd ved Universitetet i Bergen og Université March
Bloch i Strasbourg. Han arbeidde 1996-98 med kunst- og kulturformidling ved HiS og
har vore professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger (tidl. HiS) sidan 2002. M.a.
leiar for mastergradsprogrammet i lesevitskap og Literacy Studies.
Kan ei verksemd eller ein statleg institusjon setje grenser for kva
som kan ytrast av dei tilsette, på grunn av det ein oppfattar som
omdømme, eller jamvel reine konkurransetilhøve? Spørsmålet er blitt
aktualisert etter dei siste tiders ordskifte på UiS.
Der skapte det leiinga meinte var alt for frimodige ytringar ei
rein krise, ved at fråsegner frå dekanen ved Det teknologisknaturvitskaplege
fakultetet den 26. februar uttala seg til SA om
eit styrevedtak frå fjorten dagar før som han var heilt usamd i.
Han meinte mellom anna at opprettinga av eit senter for berekraftig
energi (CenSe) ikkje var forankra i tilstrekkjeleg kompetanse
ved fakultetet, og var misnøgd med at fakultetet ikkje var
blitt høyrt. Dette fekk han då krav om å korrigere, og det vart
sagt og skrive ytringar frå leiing, både direktør og rektor, som av
dekanen og andre vart tolka som trugsmål om oppseiing (sjølv
om det i praksis ville vore umogleg å gjere på den måten).
Etter fleire års arbeid la ”Ytringsfrihetskommisjonen” i 1999
fram framlegg til endringar i paragraf 100 i Grunnlova (NOU
1999: 27). Desse vart i det store og heile vedtekne, og erstatta
den gamle paragrafen som byrja med ”Trykkefrihed bør finde
Sted”. No heiter det ”Yringsfrihed bør finde Sted”, vidare at
”Ingen kan holdes retslig ansvarlig for at have meddelt eller
modtaget Oplysninger, Ideer eller Budskab, med mindre det
lader sig forsvare holdt op imod Ytringsfrihedens Begrundelse i
Sandhedssøgen, Demokrati og Individets frie Meningsdannelse.
Det retslige Ansvar bør være klart foreskrevet i Lov”. Dinest:
”Frimodige Ytringer om Statsstyrelsen og hvilkensomhelst
anden Gjenstand ere Enhver tilladte. Der kan kun sættes slige
klarlig definerede Grændser for denne Ret, hvor særlig tungtveiende
Hensyn gjøre det forsvarligt holdt op imod Ytringsfrihedens
Begrundelser. Forhaandscensur og andre forebyggende
Forholdsregler kunne ikke benyttes, medmindre det er nødvendigt
for at beskytte Børn og Unge imod skadelig Paavirkning
fra levende Billeder. Brevcensur kan ei sættes i Værk uden i
Anstalter.”
I ei rett interessant avhandling på over 1000 sider frå 2002,
”Ytringsfrihet” av dr. jur. Kyrre Eggen, kan ein i detalj fylgje kva
for utvidingar denne Grunnlovs-endringa gav, både av vernet for
den som ytrar seg, og for typen ytringar som skal kunne framsetjast.
Det er kort og godt ikkje mange ytringar ein ikkje kan
tillate seg; avgrensingane ligg i reine personvernomsyn, omsyn
til tryggleiken i riket, forretningsløyndommar eller ufullført kontraktsarbeid,
automatisk eller pålagd teieplikt heimla i lov, eller
unnatak frå dokumentoffentlegheit heimla i lov.
Å ytre seg fritt på eit universitet har i snart tusen år vore
rekna som sjølve grunnlaget for universitetets evne til å drive
intern kvalitetskontroll. Periodar med universitetssensur (nesten
alltid kortvarige) er gått over i kultursoga som grove overtramp
og kulturelle tilbakesteg, om eigarar og makthavarar aldri så
mykje kjende seg i, og juridisk kanskje var i, sin fulle rett. Korkje
i den for UiS herostratisk berømte Vinnem-saka frå i fjor vår,
eller no i vår i spørsmålet om dekanen som var kritisk til eit
vedtak, er det tale om sensur i eigenleg forstand. Men i båe
sakene har det vore mykje surr om omdømme og lojalitet. Dette
kan berre vere aktuelle forhold dersom ein oppfattar universitetet
som ei verksemd som konkurrerer på ein marknad, der ein
reknar med at usemje kan verke skadeleg for omsetjinga, for
forretningsavtalar eller for tilliten hjå moglege partnarar.
Såleis har desse to sakene vore nokså lærerike: Om ein held
alle andre omsyn utanfor, ser vi altså i alle høve ei klar dreiing
i universitetsleiinga i spørsmålet om kva som er gode og nyttige
ytringar. Vel, der er relativt gamle tradisjonar i så måte på
Ullandhaug. Men det nye er at ein nokså eksplisitt har kopla
uønska kritikk opp mot ei tenkt rolle i ein marknad. Spørsmålet
er då om dette er måten å fremje nyskaping på, eller om det her
kviler ei førestelling som i realiteten inflaterer nyskapingsviljen
til kommersialisering, kort og godt, og den skal styrast ovanfrå.
Dette bør mange andre enn universitetsfolk vere med på å
diskutere, for om det er ei slik utvikling vi ser, kan knapt nok
regionen, og i enno mindre grad dei norske universiteta under
eitt, vere særleg tente med å stagge kritisk vurderande røyster
som prøver å peike på tilhøve som burde vore annleise. Tolest
ikkje det, er det mange andre idear og meiningar som også vil
verke uvelkomne.