Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NORSK TIDEND NR. 4 – 2011<br />
EUROPARÅDET<br />
UROPARÅDET konsta-<br />
terte i april at språklovgjevinga<br />
i Finland ikkje fungerer<br />
i praksis. Alvorlege<br />
manglar i undervisninga og dei<br />
svake språkkunnskapane til offentlege<br />
tenestemenn trugar stillinga<br />
til det svenske språket. I ein<br />
ny serie utgreier Magma kva slags<br />
kompetanse den obligatoriske undervisninga<br />
gjev i dag, og analyserer<br />
følgjene <strong>av</strong> å eventuelt gjere svensk<br />
valfritt i fi nske skular.<br />
Obligatorisk svensk i skulen g<strong>av</strong><br />
opph<strong>av</strong> til fl est kritiske kommentarar<br />
i den hissige fi nske mediedebatten<br />
i � � � or, konstaterte dosent<br />
Pasi Saukkonen i utgreiinga<br />
«Varför irriterar fi nlandssvenskarna?»<br />
(Magma-studie<br />
1/2011). Eigentleg har ikkje<br />
frontane endra seg stort gjennom<br />
åra – undervisningsråd<br />
Erik Geber skildra i analysen<br />
«Den obligatoriska svenskan i<br />
Finland» (Magma-PM 1/2010)<br />
korleis svensken si stilling har<br />
vore oppe til debatt fl eire gonger<br />
sidan 1960-talet, noko<br />
som har ført til mange kritiske<br />
røystingar i Riksdagen.<br />
Dei politiske blokkene har<br />
variert opp gjennom åra,<br />
men mange <strong>av</strong> argumenta<br />
gjentek seg.<br />
I tiåra som har gått<br />
har altså partane i<br />
språkordskiftet utveksla<br />
liknande argument, men<br />
dei står like langt frå<br />
kvarandre som<br />
tidlegare. Det<br />
er god grunn<br />
til å trengje<br />
djupare inn<br />
i problematikken<br />
rundt<br />
svensk<br />
i skulen,<br />
særleg <strong>av</strong> di<br />
den tilspissa<br />
samfunnsdebatten<br />
verkar<br />
springe ut <strong>av</strong> for-<br />
enkla argument som<br />
skildrar ein forenkla<br />
valsituasjon. Det fi nst<br />
somme som vil halde på<br />
den obligatoriske ordninga<br />
for einkvar pris, og det fi nst<br />
somme som vil <strong>av</strong>skaff e henne.<br />
Valet i ordskiftet verkar stå<br />
mellom ja og nei – halde på eller<br />
<strong>av</strong>skaff e. Dette er eit kraftig forenkla<br />
utgangspunkt som er risikofylt for<br />
alle partar.<br />
Ingen kvalitetskontroll<br />
Spørsmålet om svensk bør vere<br />
obligatorisk i i skulen er komplisert, komplisert,<br />
ikkje minst fordi det ikkje fi nst nonokon regulert samanheng samanheng mellom<br />
den obligatoriske undervisninga<br />
og grunnlova, som garanterer retretten til å leve og og arbeide på på svensk.<br />
– Som språkforskar har eg vanskeleg for å sjå kvifor undervisning<br />
i nynorsk skulle føre til dårlegare resultat i bokmål.<br />
Åsa Palviainen<br />
<strong>Ein</strong> analyse <strong>av</strong> følgjene ved valfri svensk<br />
Grunnlova seier ingenting om kva<br />
form språkundervisninga skal ha. Ho<br />
legg heller ingen føringar for korleis<br />
dei språklege rettane skal vernast i<br />
ein situasjon der dei faktiske språkkunnskapane<br />
i samfunnet blir svekte.<br />
Lova slår fast når eit individ har<br />
kr<strong>av</strong> på tenester på morsmålet sitt,<br />
men defi nerer ikkje kvaliteten på<br />
tenestene. Sluttresultatet blir difor<br />
at svenskspråklege <strong>få</strong>r annanrangs<br />
tenester.<br />
Den fi nske tospråklegheita har<br />
mange dimensjonar. Somme <strong>av</strong> dei<br />
rører ved retten individa har til tenester,<br />
medan andre har å gjere med<br />
individuell identitet og historia til nasjonen.<br />
Men uansett kva dimensjon<br />
du vel å diskutere, står éi kjensgjerning<br />
fast: Finland er berre tospråkleg<br />
dersom tilstrekkeleg mange meistrar<br />
både fi nsk og svensk godt nok. Dette<br />
stiller i sin tur kr<strong>av</strong> til undervisninga.<br />
Spørsmålet om obligatorisk<br />
svensk har vore særleg aktuelt no<br />
i byrjinga <strong>av</strong> 2011. Tidlegare statsminister<br />
Mari Kiviniemi (Centern)<br />
var budd på å stille svensk og russisk<br />
opp mot kvarandre i somme kommunar<br />
i austlege delar <strong>av</strong> Finland.<br />
Før riksdagsvalet i april samla Sannfi<br />
nnländerna støtte for kandidatar<br />
som ønskte å <strong>av</strong>skaff e obligatorisk<br />
svenskundervisning. Finskhetsförbundets<br />
leiar, Sampo Terho, forfatta<br />
eit program som kr<strong>av</strong>de at «tvangssvenskan»<br />
skulle <strong>av</strong>skaff ast, i «språkfrihetens<br />
namn».<br />
Dette hende om lag samstundes<br />
som Europarådet åtvara om at dei<br />
svekte språkkunnskapane hjå offentlege<br />
tenestemenn, i politiet og<br />
i helsevesenet utgjorde eit alvorleg<br />
trugsmål mot stillinga til svensken.*<br />
Den negative utviklinga blir spegla<br />
i dei praktiske kunnskapane så vel<br />
som i haldningane. Ei undersøking<br />
<strong>av</strong> haldningane mellom dei nyvalde<br />
riksdagsrepresentantane viser at<br />
den nye Riksdagen er meir kritisk til<br />
obligatorisk svensk i skulen enn den<br />
gamle. Ettersom så mange partar i<br />
samfunnsordskiftet framstiller <strong>av</strong>gjerda<br />
som eit enkelt val mellom «ja»<br />
og «nei» til obligatorisk svenskundervisning,<br />
fi nst det god grunn til å<br />
ta ein nærare kikk på konsekvensane<br />
<strong>av</strong> å eventuelt <strong>av</strong>skaff e ordninga –<br />
sett frå både fi nsk og svensk side.<br />
Ny utgreiing<br />
Tankesmia Magma bestemde seg<br />
allereie i � or for å starte eit prosjekt<br />
for å kartleggje følgjene <strong>av</strong> å <strong>av</strong>skaff e<br />
obligatorisk svenskundervisning i<br />
den fi nske skulen. Vi ville kartleggje<br />
kva slags kompetanse dagens undervisning<br />
gjev, og framfor alt studere<br />
verknadene på samfunnet <strong>av</strong> å gjere<br />
svensk valfritt. Ettersom Magma<br />
ønskjer relativt kortfatta utgreiingar,<br />
måtte det gjerast visse <strong>av</strong>grensingar,<br />
og etter ei grundig <strong>av</strong>veging valde<br />
utgreiarane å setje søkjelyset på «utdanningsrelaterte<br />
følgjer». Då dette<br />
er den første analysen <strong>av</strong> sitt slag,<br />
kan ein sjå på dette<br />
prosjektet som ei<br />
innleiing. Det gjenstår<br />
mykje analyse<br />
før biletet er fullstendig.<br />
Den hissige<br />
debatten dei seinaste<br />
åra har vist<br />
at spørsmålet er<br />
sensitivt, og difor<br />
var det ikkje<br />
heilt lett å fi nne<br />
ein upartisk utgreiar. Vi valde til<br />
slutt å gje oppdraget til dosent Åsa<br />
Palviainen, som er fødd og oppvaksen<br />
i Sverige, arbeider i Finland (ved<br />
universitetet i Jyväskylä) og gift med<br />
ein fi nskspråkleg fi nne. Palviainen<br />
hadde med det føresetnader for å<br />
sjå på problematikken frå ulike perspektiv.<br />
Ho syner dei mangslungne<br />
verknadene <strong>av</strong> å <strong>av</strong>skaff e obligatorisk<br />
svenskundervisning: Avgjerda<br />
ville ha verka inn på Finland som<br />
tospråkleg nasjon, retningslinjer for<br />
tilsetjing, verksemda til universiteta,<br />
språkkr<strong>av</strong> i off entleg sektor og tilgjenge<br />
på kompetent personale på<br />
ulike område. På individnivå ville<br />
<strong>av</strong>gjerda ha påverka jobbmoglegheitene<br />
til skuleelevar.<br />
Konklusjonar<br />
Mellom konklusjonane i Magmastudie<br />
3/2011 kan følgjande nemnast:<br />
◆ Valfritt svensk i grunnskulen<br />
vil føre til at færre elevar studerer<br />
svensk i framtida<br />
◆ Svenskkunnskapane blir svekte,<br />
særleg mellom gutar<br />
◆ Kommunane vil <strong>få</strong> større makt<br />
enn tidlegare over språkvala til<br />
elevane. Kommunane sine <strong>av</strong>gjerder<br />
når det kjem til språktilbodet i skulane<br />
vil spele ei <strong>av</strong>gjerande rolle for<br />
utdanning og arbeidsliv for elevane.<br />
Dersom den obligatoriske svenskundervisninga<br />
blir <strong>av</strong>skaff a, bør kommunane<br />
påleggjast å tilby svenskundervisning<br />
u<strong>av</strong>hengig <strong>av</strong> talet på<br />
interesserte<br />
◆ Om svensk blir valfritt i grunnskulen,<br />
vil dette påverke undervisninga<br />
på høgare nivå. Det vil bli ei<br />
stor utfordring for universitetsvesenet<br />
å handsame elevar med så godt<br />
som ikkje-eksisterande svenskkunnskapar<br />
◆ Interessa for svensk vil særleg<br />
minske på yrkesskulane, noko som<br />
mellom anna vil auke mangelen på<br />
sjukepleiarar og politifolk som kan<br />
svensk<br />
◆ På somme fagområde står<br />
svenskkunnskapar i fare for å bli<br />
mangelvare<br />
◆ Det fi nst ein risiko for at det<br />
dannar seg ein tospråkleg elite som<br />
vil ha urimelege føremoner når det<br />
kjem til å sikre seg viktige roller i<br />
nordisk økonomi, handel og politikk<br />
◆ Nordisk samarbeid vil på sikt bli<br />
vanskelegare<br />
◆ Spørsmålet om tilsetjingskr<strong>av</strong><br />
i staten krev særskild<br />
merksemd. Om den obligatoriske<br />
ordninga blir<br />
<strong>av</strong>skaff a, vil mange fi nskspråklege<br />
med høgskuleutdanning<br />
ikkje kunne vise til<br />
tilstrekkelege kunnskapar<br />
i svensk for tenester der<br />
svensk er naudsynt. Dei vil<br />
kunne oppleve å bli diskriminerte<br />
i tilsetjingssitua-<br />
sjonar.<br />
Utgreiinga til Magma<br />
konstaterer at å valfri svensk i skulen<br />
kan kome til å truge det grunnlova<br />
skal verne, nemleg at dei kulturelle<br />
og politiske behova til den fi nskspråklege<br />
og svenskspråklege befolkninga<br />
blir varetekne på likt grunnlag.<br />
Men utgreiinga stadfester òg<br />
noko som allereie er slege fast: Den<br />
obligatoriske undervisninga slik ho<br />
er i dag fører til svake kunnskapar i<br />
svensk hos mange elevar. Status quo<br />
er ikkje eit godt alternativ. Reformer<br />
må til for å gjere undervisninga betre<br />
likt og meir eff ektiv. Dette føreset<br />
både tilrettelagd undervisning og eit<br />
meir engasjerande innhald.<br />
Magma-studie 3/2011 syner at<br />
ein må ta omsyn til mange faktorar<br />
og granske dei nøyare før det kan<br />
takast ei <strong>av</strong>gjerd som grunnleggjande<br />
endrar stillinga til svensk i skulen.<br />
Tankesmia Magma konkluderer<br />
dermed med at det beste, inntil eit<br />
betre alternativ er tilgjengeleg, er å<br />
halde på den noverande ordninga og<br />
utvikle henne i ei meir inspirerande<br />
retning.<br />
BJÖRN SUNDELL,<br />
utgreiingsansvarleg i Magma<br />
(*) Europarådets dokument: Advisory<br />
Committee on the Framework Convention for<br />
the Protection of National Minorities. � ird<br />
Opinion on Finland. Strasbourg, 13.4.2011.<br />
MAGMA<br />
◆ Den � nske tankesmia Magma<br />
arbeider for å analysere svensken<br />
si stilling i dagens Finland og påverke<br />
opinionen. Arbeidet deira<br />
tek utgangspunkt i at den � nske<br />
tospråklegheita ikkje er negativ,<br />
men tvert imot ein mangfaldig<br />
styrke i ei globalisert verd. Tankesmia<br />
er partipolitisk u<strong>av</strong>hengig, og<br />
tek mål <strong>av</strong> seg til å «bana väg för<br />
nytänkande kring svenskans framtid<br />
i Finland».<br />
◆ Tankesmia utarbeider analysar<br />
og rapportar om alt frå dei tenkte<br />
følgjene <strong>av</strong> å gjere svensk valfritt i<br />
� nsk skule, demogra� ske endringar<br />
og korleis dei kjem til å verke<br />
inn på Finland som tospråkleg<br />
nasjon, til kyrkjepolitikk.<br />
◆ Bak Magma står ei rekkje organisasjonar<br />
og menneske innanfor<br />
� nlandssvensk kultur- og næringsliv,<br />
akademia og politikk. Leiar er<br />
p.t. idehistorikar Nils Erik Forsgård.<br />
17
Change language