Bewoning in de Vergulde Hand-West - Archeologie Actueel

Archeologie Actueel
De Vergulde Hand
nr. 21
15 mei
Vergulde Hand-West op de kaart gezet!
Het archeologisch onderzoek van de Vergulde Hand-
West is afgerond. De opgraving leverde veel vondsten
en resultaten op uit de vroege bronstijd tot en met de
Middeleeuwen. Een van de belangrijkste conclusies is dat
vermoedelijk twee families in de ijzertijd een eeuw lang
op de Vergulde Hand-West woonden. De onderzoekers
ontdekten dit doordat oude en nieuwe huizen met
dezelfde bouwtechnieken waren gebouwd.
Wethouder Arnout Hoekstra overhandigde het onderzoek aan Marjan
Hammersma, directeur-generaal Cultuur en Media van het Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Vergulde Hand-West op landelijk congres
Het onderzoek van de Vergulde Hand-West is vrijdag
20 april op de kaart van archeologisch Nederland gezet
tijdens een congres bij de Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed in Amersfoort. Dit congres stond in het teken
van het onderzoek in Vlaardingen en het belang hiervan
voor andere veen- en kleigebieden in West-Nederland. Het
onderzoek van de Vegulde Hand-West is vervat in een lijvig
boekwerk. De Vlaardingse wethouder Arnout Hoekstra
overhandigde aan het eind van de dag de publicatie aan
Marjan Hammersma, directeur-generaal Cultuur en Media
van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Archeologie Actueel
gratis verkrijgbaar bij het Stadhuis, Visserijmuseum/Vlaardings
Museum, de Stadsbibliotheek, het Stadsarchief,
VVV/ANWB Vlaardingen en Streekmuseum Jan Anderson
www.vlaardingen.nl/archeologie www.archeologieactueel.nl
Dit is de laatste Archeologie Actueel in de reeks die tijdens de
opgraving en de uitwerking van het onderzoek de Vergulde Hand-
West is uitgegeven.
2012
Hout, hout en nog eens hout
De opgraving was een paradijs voor de archeoloog:
waar op veel opgravingen alleen grondverkleuringen
te zien zijn, is al het hout hier bewaard gebleven. Dit
leverde niet alleen bijzondere vondsten op, maar gaf
de archeologen veel meer zicht op de inrichting van het
erf. Een van de oudste houten drempels van Nederland
is hier gevonden. Over het erf lag een takkenpad dat
naar de drempel van het huis leidde. Het takkenpad
was blijkbaar nodig op de natte bodem. Ook de vloer
van het huis was verstevigd met houten takken. De
wanden waren gemaakt van staken met gevlochten
wilgentenen. Op het erf stonden hekwerken, misschien
waren die bedoeld voor het stallen van varkens en
schapen of juist om de moestuin tegen deze dieren te
beschermen.
Kevers en luizen
In 2005 hebben archeologen met financiële steun van het
Rijk het terrein de Vergulde Hand-West opgegraven. Tussen
2005 en 2012 zijn de resultaten bestudeerd. In de Vergulde
Hand-West lag vooral veel veen. De bodem was daardoor erg
nat. Op deze plek woonden boeren van de vroege ijzertijd
tot het midden van de Romeinse tijd (circa 650 v.Chr. tot 200
n.Chr.). De bewoners moesten de droogste plekken uitzoeken
om te kunnen wonen. Het veen is later door kleilagen
afgedekt waardoor veel hout bewaard is gebleven, zoals
funderingspalen en de beroemde boomstamkano. Maar
ook andere resten bleken uitzonderlijk goed geconserveerd.
De onderzoekers konden zelfs mijten, kevers en andere
insecten identificeren. De runderen bleken ernstig besmet
met runderluis. Het onderzoek naar muggen liet zien dat het
water in de greppels verontreinigd was. En... voor de eerste
keer in Nederland werd de keversoort Lathropus sepicola
aangetroffen. Deze leefde van schimmelsporen onder de
schors van aangetast hout.

Archeologie Actueel
De Vergulde Hand
In het kort: het leven in de ijzertijd
Tussen 300 en 200 v.Chr. stonden er twee bewoonde
boerderijen tegelijkertijd in Vergulde Hand-West. De huizen
bestonden uit een woondeel en een staldeel, en hadden
een vloer van stammetjes. De archeologen konden zien
dat de bewoners zo’n vloer regelmatig schoonmaakten. In
de hal of het woondeel van het huis was de haard waar de
bewoners ook op kookten. In het dagelijks leven gebruikten
ze veel aardewerk: om mee te koken, om uit te eten en te
drinken, en om voedsel in te bewaren.
Her en der stonden bouwvallen van verlaten boerderijen.
Greppels en slootjes scheidden de erven van elkaar. Vlakbij
m
t.o.v.
NAP
1
0
-1
-2
-3
-4
Bewoning in de Vergulde Hand-West: een overzicht
-5
Het terrein was in de middenijzertijd intensief bewoond, en
ook uit andere perioden vonden archeologen sporen van
mensen terug.
Midden- en late bronstijd (1800-800 v.Chr.): Uit onderzoek
van stuifmeelkorrels blijkt dat er planten groeiden die wijzen
op de aanwezigheid van mensen. Die hebben echter geen
bewoningssporen achtergelaten.
Vroege ijzertijd (800-500 v.Chr.): Voor het eerst
woonden mensen in de Vergulde Hand-West. Maar alleen
seizoensmatig: men woonde hier steeds voor korte tijd.
Ergens anders lag de permanent bewoonde nederzetting
van waaruit de mensen af en toe naar andere plekken
trokken. In deze periode hebben de bewoners ook hun
houten kano achtergelaten.
Midden- en late ijzertijd (500-19 v.Chr.): Tussen 500 en
400 v.Chr. weidden de mensen hier hun vee. En vanaf 350
v.Chr. werd de grond ook gebruikt voor akkerbouw. Twee
boerenfamilies hadden hun erf op de Vergulde Hand-
West. Ze bouwden boerderijen en spiekers. De bewoners
vervingen de boerderij na ongeveer 25 jaar door een
het huis lagen akkers, waarop de boeren graan, vlas en
lijnzaad verbouwden. Hier stonden ook de opslagschuurtjes
(de zogenaamde spiekers). Verder weg graasden de schapen
en koeien. Die sliepen ’s nachts in het woonstalhuis onder
hetzelfde dak als de boeren. De boeren slachtten de runderen
en de schapen op jonge leeftijd, wat erop wijst dat ze deze
dieren vooral hielden voor het vlees en in mindere mate voor
de melk. Ook hielden ze varkens, honden en paarden.
Onder: Reconstructie van het landschap tussen 300 en 200 v.Chr.
nieuw gebouw op een andere plek. In totaal zijn er voor een
periode van ongeveer 130 jaar acht boerenerven gevonden.
Daarna vernatte de bodem meer en raakte het gebied
onbewoond, en gebruikten mensen het alleen nog gebruikt
als doorgangsgebied.
Romeinse tijd (19 v.Chr.-450 n.Chr.): Uit deze periode vonden
de archeologen één boerenerf. De bewoners gebruikten
lokaal gemaakt aardewerk maar ook geïmporteerd aardewerk
uit andere delen van het Romeinse Rijk. Ook de bijzondere
glazen zegelring met de godin Roma stamt uit deze tijd. In
het natte gebied legden de mensen paden van takken aan.
In de tweede eeuw n.Chr. verkavelde men het gebied in de
Vergulde Hand-West in rechthoekige percelen. Archeologen
vermoeden hier bemoeienis van het Romeinse leger, omdat
ook in andere delen van Nederland erven en akkers op grote
schaal met Romeinse maatvoering werden aangelegd.
Middeleeuwen (450-1500 n.Chr.): In de 10de en 11de eeuw
begonnen mensen het gebied te ontginnen. Daarna is het
intensief gebruikt voor akkerbouw en veeteelt. De boeren
verbeterden de grondsamenstelling van de venige akkers
door er zand en grind door te mengen.
1
0
-1
-2
-3
-4
-5

Archeologie Actueel
De Vergulde Hand
Families op de Vergulde Hand-West
Met het hout van de funderingspalen was het mogelijk om
de huizen uit de ijzertijd nauwkeurig te dateren. Dit gebeurde
met behulp van de jaarringen in het hout. Zo konden de
archeologen verschillende bewoningsfasen over een periode
van ongeveer 130 jaar ontdekken. Het eerste huis kwam hier
rond 314 v.Chr. te staan. Het lijkt erop dat er daarna twee
territoria ontstonden, waar de bewoners nieuwe huizen
vlakbij hun oude huizen bouwden. Waarschijnlijk gingen
huizen niet langer mee dan 25 jaar. De archeologen vonden
de resten van deze huizen dicht bij elkaar. Ze vermoeden
dat de grond eigendom van een familie was, die op hun
eigen terrein een nieuw huis bouwde als het oude niet meer
bewoonbaar was. Uit de verlaten huizen namen de mensen
vaak de langste of de beste palen mee om weer te gebruiken
voor de bouw van een nieuw huis. Toch bleef een groot deel
van een verlaten huis staan.
309 v. Chr.
218 v. Chr.
284 v. Chr.
242 v. Chr.
territorium 1
309 v. Chr.
267 v. Chr.
218 v. Chr.
284 v. Chr.
314 v. Chr. 213 v. Chr.
territorium 2
236 v. Chr.
territorium 1
281 v. Chr.
256 v. Chr.
236 v. Chr.
De huizen en de spiekers zijn gedurende verschillende
generaties op dezelfde manier gebouwd, zodat we kunnen
spreken van een bouwtraditie per familie.
Onder: Reconstructie van hoe de huizen elkaar op hebben gevolgd.

Archeologie Actueel
De Vergulde Hand
Interview met Arnout Hoekstra
“Het onderzoek is van nationaal, misschien wel
internationaal, belang.”
naam: Arnout Hoekstra
functie: wethouder met archeologie in
de portfeuille
leeftijd: 27 jaar
1. U heeft ook archeologie in uw
portefeuille. Wat is uw rol als
wethouder in het archeologiebeleid
van de gemeente?
Ik ben eindverantwoordelijk voor alles
wat met het archeologisch onderzoek te
maken heeft, vanaf het eerste begin bij de
ontwikkeling van een gebied tot en met
het uiteindelijke verhaal met presentatie
en tentoonstelling.
2. Het onderzoek van de Vergulde
Hand-West is nu in archeologisch
Nederland op de kaart gezet. Wat vindt
u zelf van het onderzoek?
Ik vind het indrukwekkend! Het is een
omvangrijk onderzoek. Het onderzoek
is van nationaal, misschien wel
internationaal, belang.
3. Wat is u na deze dag of door het
onderzoek het meest bijgebleven over
Vlaardingen in de ijzertijd?
De drempel van de ijzertijdboerderij vind
ik heel bijzonder. Dit is nu de drempel
naar de trouwzaal in het stadhuis van
Vlaardingen. Ik ben zelf naast wethouder
ook trouwambtenaar. Er komen door
deze drempel zelfs mensen van buiten
Vlaardingen om hier te kunnen trouwen.
Dat is een geslaagd voorbeeld van het
vertalen van wat archeologen vinden,
naar een ‘normale’ mensenwereld. Zo
bereik je ook mensen die niet per definitie
in archeologie geïnteresseerd zijn.
4. Wordt er in de toekomst op het
industrieterrein of andere plekken nog
aandacht besteed aan de opgraving
van de Vergulde Hand-West?
Voor de locatie van de Vergulde Hand-
West zelf, een industrieterrein, zijn nog
geen concrete plannen. Wel willen we in
de openbare ruimte de archeologische
vondsten zichtbaar maken, naar aanleiding
van een motie vanuit de gemeenteraad.
Dit is onder andere al gebeurd door
een DNA-streng in de bestrating rond
de kerk aan te leggen naar aanleiding
van de Vlaardinger ‘Bronstijdman’ die
het oudste DNA van Nederland bleek
te hebben! Maar we willen ook nieuwe
technieken gaan toepassen, zoals het
gebruik van QR-codes. Dat zijn een soort
streepjescodes waarmee je met een
smartphone achtergrondinformatie of
een website kunt zoeken.
5. En tenslotte de vraag die we aan
iedereen stellen: wat is het oudste
voorwerp in uw huis?
Mijn huis zelf, uit 1862, is waarschijnlijk
het oudst! Ik heb wel veel boeken over
de oudste geschiedenis van Vlaardingen,
en ook twee typisch Vlaardingse
voorwerpen: een medicijndoosje van
dokter Moerman, oud-inwoner en
bekend van het Moermandieet, en een
stuk Sunlight-zeep uit de fabriek van de
Levers Zeepmaatschappij.
De kano
De opmerkelijkste vondst van de
opgraving is een boomstamkano,
gemaakt van een uitgeholde
boomstam. De kano is door
specialisten nauwkeurig gedateerd op
683 v.Chr. door jaarringdatering. Het
NISA en het Delftse bedrijf Archeoplan
conserveren de kano zodat het hout
niet zal wegrotten.
Na conservering krijgt de kano een
plek in het Archeologiehuis bij Archeon
in Alphen aan den Rijn. In het najaar
van 2012 organiseert de gemeente
Vlaardingen in samenwerking met de
provincie een kleine expositie over de
kano en andere ijzertijdvondsten.
Boven: De kano toen hij net ontdekt was in 2005.
Onder: De kano moest in een speciale kist met een
kraan uit de opgraving worden getakeld.
Samenstelling Hazenberg Archeologie
Eindredactie Gemeente Vlaardingen: VLAK
& sectie communicatie
Afbeeldingen en informatie: VLAK,
Hazenberg Archeologie.