viWTA Blootstelling aan niet-ioniserende straling in huis - Instituut ...

104
Voor het effect hoofdpijn zijn er zeven relevante studies. Bij vier studies wordt er een
relatie tussen blootstelling van radiofrequente velden aangetoond [Chia et al. (2000)],
[Navarro et al. (2003)], [OSW (200x)] 1 , [Santini et al. (2003b)], bij drie niet [Koivisto et
al. (2000)], [Zwamborn et al. (2003)], [Santini et al. (2001b)]. De studies van [Navarro
et al. (2003)] en [Santini et al. (2003b)] zijn bovendien methodologisch ontoereikend
omdat ze ofwel van minder goede kwaliteit zijn, ofwel omdat het ontwerp van de
studie niet geschikt is om een causaal verband te bepalen tussen de blootstelling
aan elektromagnetische velden en het algemeen welzijn [Wiedemann P. (2004)]. Er
kan geconcludeerd worden dat de wetenschappelijke studies dus indicaties leveren
voor de relatie tussen hoofdpijn en blootstelling met elektromagnetische velden.
Voor de effecten vermoeidheid / slapeloosheid, duizeligheid, hoofdpijn,
concentratieproblemen / verslechtering geheugen, pijn, zenuwachtigheid,
depressie / teneergeslagenheid, huidproblemen, en oorsuizingen / oorgeruis zijn er
17 studies relevant. Er is veel tegenspraak in deze studies en de bewijsvoering is zo
zwak dat de experts in [Wiedemann P. (2004)] (dit zijn 25 experts uit verschillende
vakgebieden uit Duitsland en Zwitserland, die deze studies grondig bestudeerd en
beoordeeld hebben) deze effecten weinig waarschijnlijk achten. De goed uitgevoerde
studie [Zwamborn et al. (2003)] bekwam als resultaat een significante relatie tussen
blootstelling aan radiofrequente velden en een wijziging van het welzijn. Deze relatie
werd enkel voor UMTS velden en niet voor velden van GSM900 en GSM1800
waargenomen, wat het argument voor een mogelijke relatie effect-welzijn afzwakt.
De TNO-studie heeft als kritiek gekregen dat de onderzochte groep mensen nogal
beperkt is. Deze studie wordt momenteel gerepliceerd in Zwitserland.
Voor de effecten gevoel van warmte op huid, perceptie van de velden en
hypersensitiviteit bekijken we tabel 36. In slechts twee studies wordt onderzocht of
de zelfdiagnose “hypersensitiviteit” toepasbaar is [Zwamborn et al. (2003)], [Hietanen
et al. (2002)]. De perceptie van elektromagnetische velden werd onderzocht in drie
studies [Raczek et al. (2000)], [Tahvanainen et al. (2004)], [Hietanen et al. (2002)].
Experts in [Wiedemann P. (2004)] achten het gevoel van warmte op de huid weinig
waarschijnlijk. Voor perceptie van elektromagnetische velden en hypersensitiviteit is
men niet zeker of deze effecten wel bestaan maar aan de andere kant is het de
vraag of er experimentele studies (zullen) bestaan die langetermijneffecten of
cumulatieve effecten kunnen vastleggen. Het oordeel van sommige wetenschappers
is dat een relatie niet kan uitgesloten worden omdat er momenteel te weinig studies
zijn, anderen denken dat een geen evaluatie mogelijk is op basis van de beschikbare
data. Volgens de Nederlandse gezondheidsraad zijn er momenteel geen
wetenschappelijke gronden om aan te nemen dat lichamelijke klachten veroorzaakt
kunnen worden door blootstelling aan EM velden [Gezondheidsraad Ned. (2005)].
De conclusie is dat het bepalen van het algemeen welzijn uitermate moeilijk is ook al
omdat het concept vaag is. De onderverdeling in een aantal effecten is nuttig.
Omtrent dit onderwerp is er zeer veel tegenspraak en is dus verdere studie
noodzakelijk.
1 De studies van Ortedal, Sanström en Wilen zijn gegroepeerd als OSW 200x.