Schandalen en Accountancy: wat kunnen we daarvan leren? Marcel ...

Schandalen en Accountancy:
wat kunnen we daarvan leren?
Marcel Pheijffer
Nyenrode Business Universiteit
11 oktober 2011

Wat kunnen we leren?
• Accountants(organisaties) dragen
verantwoordelijkheid voor de schandalen
…….
• ……. maar kunnen, willen of durven dat niet
te erkennen …….
• ……. waardoor ze de regie over de richting
van het vak zijn kwijtgeraakt en de politiek het
overneemt.

Accountants dragen verantwoordelijkheid
• Voor een deel van de boekhoudschandalen aan
het begin van deze eeuw.
• Voor een deel van de schade die voortkomt uit
de financieel-economische crisis.

Echter……
• Accountants zijn niet primair verantwoordelijk,
zijn meestal niet het intellectuele brein.
• Accountants hadden door eerder in te grijpen
een (groot) deel van de schade kunnen
beperken. Dát is de kern van het verwijt.

Boekhoudschandalen
• Actieve betrokkenheid in zaken als Enron,
Worldcom en Xerox. Onder meer blijkend uit
het verwijderen van kritische leden
controleteams.
• Passieve betrokkenheid in zaken zoals de
bouwfraude en in diverse andere zaken door
het niet of onvoldoende oppikken van
fraudesignalen.

Boekhoudschandalen
• Signalen vaak aanwezig in dossier accountant.
• Niet juist afgewerkt.
• Niet willen/durven ingrijpen door onjuiste
taakopvatting.

Special Investigative Committee Worldcom
• Worldcom qua omzet een top-20 klant van
Andersen
• Stond binnen Andersen bekend als ‘a flagship
client and a Crown Jewel of its firm’
• Andersen zocht ‘a long term partnership’
• Echter: ‘In 1998, Andersen raised questions
about the Company’s aggressive accounting
policies (…) and rated management’s integrity
as low.’

Special Investigative Committee Worldcom
• ‘From 1999 through 2001, Worldcom paid Andersen
$ 7.8 million in fees to audit the financial statements
of Worldcom; $ 6.6 million for other audits required
by law in other countries; and about $ 50 million for
consulting, litigation support, and tax services.’
• ‘Many of the non-audit services that Andersen had
provided Worldcom are now restricted or prohibited
by the Sarbanes Oxley Act and the SEC’s rule
enhancing auditor independence.’

Controleteams functioneerden vaak
goed
• Dossiers bevatten signalen en/of aanwijzingen
voor fraude
• Klanten veelal in categorie hoog risico
• In VS: veelal hoge adviesomzet naast de
controleomzet

Xerox - KPMG
SEC over KPMG: ‘KPMG was intimately familiar
with Xerox’s accounting actions it used on a quarterly
and annual basis to increase reported revenues and
earnings during 1997-2000. KPMG had served as
Xerox’s auditor for approximately 40 years and
considered Xerox one of it largest and most important
clients, generating revenues for the firm of $ 26
million in audit fees and over $ 55,8 million in non
audit fees during 1997-2000. But from 1997-2000,
KPMG failed to conclude that topside accountig
actions were unnecessary and distorted the true
operating performance of the company.’

Xerox - KPMG
Overigens is het niet zo dat medewerkers van KPMG
de gewraakte boekhoudmethoden nimmer bij Xerox
ter discussie stelden. Integendeel. De voor de controle
over het jaar 1999 verantwoordelijke partner had
medio 1999 indringende vragen aan Xerox gesteld
over de ‘topside accounting actions’.
Dat werd bij Xerox niet gewaardeerd hetgeen
aanleiding was tot een goed gesprek van Xerox met
de voorzitter van KPMG. Het gevolg was dat de
partner na afronding van de controle van deze cliënt
werd gehaald. Een typisch geval van ‘even een vlekje
wegwerken’.

Reactie op boekhoudschandalen
• Wereldwijd: aanscherping controle- en
verslaggevingsregels
• VS: SOX-Act
• Nederland: verscherping toezicht (WTA)

Echter…..
• Het heeft slechts in beperkte mate geholpen
…..
• ….. want ook in de aanloop naar de financieeleconomische
crisis hebben accountants
gefaald.

Voorbeelden
• Wereldwijd: deel schade was voorkoombaar
geweest door eerder in te grijpen.
• VS: AIG en Lehman Brothers
• VK: HBOS
• NL: DSB

Oorzaken
• Niet durven ingrijpen: toezichthoudersdilemma
• Niet willen ingrijpen: koesteren relatie met cliënt
• Niet ‘kunnen’ ingrijpen: met een beroep op de
regels

Echter…..
• Regels worden vaak te beperkt uitgelegd.
• Regels worden vaak naar de letter uitgelegd;
niet naar de geest.
• Regels worden in een aantal gevallen tbv cliënt
uitgelegd: ‘wat niet niet verboden is, mag dus.’

Accounting Establishment: niet
kunnen, willen en durven erkennen
• Angst voor aansprakelijkheid als schaamlap
voor een gebrek aan leiderschap.
• Accountants zeggen geen ‘sorry’ of neutraler:
‘Ja het had beter gekund en gemoeten.’
• Wel: ‘Ons treft geen blaam’ en ‘Auditors had a
good crisis’.

Accounting Establishment
• Accountantsorganisaties: zaten stil toen ze werden
geschoren.
• Academici: zaten stil toen accountants(organisaties)
werden geschoren en het debat over hen begon.
• Beroepsorganisaties: too little, too late.

Accountantsorganisaties: PWC
‘In het afgelopen jaar hebben we op regelmatige
basis contact gehad met stakeholders in het publieke
debat zowel op het politieke vlak, het ministeriële vlak
als het terrein van belangenvertegenwoordigers.
Naar ons idee draagt deze dialoog sterk bij aan de
maatschappelijke waardering van ons beroep en wij
zijn dan ook van mening dat deze dialoog verder
geïntensiveerd dient te worden om bij te dragen aan
de oordeelsvorming en een genuanceerde
beeldvorming.’

Academici
• De hoogleraren die we als uithangbord van
hun kantoor in diverse media zien circuleren
mengen zich niet of nauwelijks in het debat
over de rol van accountants
• We horen ze wel over: soft controls, MVO en
andere zaken rond niet-financiële informatie.

Philip Wallage in FD
'Het probleem met boekhoudzaken als Ahold en
Enron is dat als je er achteraf goed naar kijkt,
er niet altijd zoveel aan de hand is geweest,
puur beoordeeld aan de regels. Zelfs over de
vernietiging van Enron-documenten door
Andersen luidde het oordeel van de hoogste
rechter achteraf dat het destijds was geoorloofd
omdat het in opdracht van de cliënt geschiedde.'

Beroepsorganisatie: NBA
• Is bezig met een charme- en lobby-offensief
• Komt met doekjes voor het bloeden voor een
patiënt die zieker is dan gediagnosticeerd.
• Too little, too late.

Beroepsorganisatie: NBA
• Verplichte cursus professioneel-kritische
instelling
• Code accountanstorganisaties
• Verbod commerciële prikkels beloningsstelsel
• Poortwachtersfunctie: managementletters

Code accountantsorganisaties
• Reparatie van achterblijven bij ontwikkeling
corporate governancestructuren
• Meer transparantie
• Audit committee als opdrachtgever: sigaar uit
eigen doos!

Code accountantsorganisaties
‘Naast of binnen het toezichthoudend orgaan wordt een
commissie ‘publiek belang’ gevormd. Deze commissie
bestaat uit leden die specifiek toezien op de waarborging
van het publieke belang van de accountantsverklaring.
In het bijzonder betreft dit onder meer de bestuurlijke
besluitvorming, het kwaliteitsbeheersingsysteem, het
beloningsbeleid, het risicomanagement, de afhandeling
van meldingen, interne- en externe kwaliteitstoetsingen,
externe rapportages, de dialoog met belanghebbenden en
(potentiële) reputatierisico’

Verbod commerciële prikkels
'Het verbod is ingegeven vanuit de gedachte
dat het maatschappelijk verkeer het anno 2012
niet toelaatbaar acht dat accountants beloond
worden voor commerciële prestaties bij de
controlecliënt, ongeacht welke waarborg
wordt getroffen’.

Managementletter vastgoed
• Wijst op allerhande risico’s
• Echter: AFM, banken en marktpartijen doen dat
nadrukkelijker
• Sideletters met huurvrijstellingen en –kortingen
• Belang controle op kasstromen, niet louter of in
overwegende mate steunen op taxatierapporten

Verweer vanuit het Accounting
Establishment is te mager
• Te weinig zelfreflectie
• Leggen (te) veel schuld bij anderen
• Zoeken oplossingen bij anderen
• Vragen brutaal om nieuwe regels en taken

Accounting Establishment neemt te
weinig verantwoordelijkheid
• Wijst op de vele zaken die achter de schermen
goed zijn gegaan
• Reageert niet op zinvolle wetenschappelijke
analyses, bijvoorbeeld inzake dreigende
discontinuïteit

Een voorbeeld
‘Bij het failliete autobedrijf Kroymans werd halverwege 2008
een laatste accountantsverklaring afgegeven over de
jaarrekening. Op dat moment waren er al problemen op de
automarkt, en bij Kroymans in het bijzonder. In de verklaring
stond niets over de problemen, terwijl die een bedreiging
waren voor de continuïteit van de onderneming. Het zou
kunnen zijn dat de accountant onder druk van de ondernemer
de werkelijkheid rooskleuriger heeft afgespiegeld, het zou ook
kunnen dat de problemen simpelweg niet gezien zijn. In ieder
geval zal in de verdere afwikkeling van het faillissement
kritisch gekeken moeten worden naar de
accountantsverklaring.' (Uitspraak curator)

De groeiende perceptie over
accountants
‘A joke and a waste of time. They are lickarses
for the management of companies,
because corporate governance doesn't work in
our society (...) Auditors are not independent
but they are bloody-well paid'.
Voormalig Iers minister

Engels Parlement
Q506 Mr Mudie: Brendan, if you were watching this on
television and you had lost your job, you were going to
lose your house, you would be pretty bloody angry at the
auditors for allowing the banks to get away with all the off
balance sheet derivatives, the lot. As you go in and audit
them the ordinary person would say "Why the hell didn't
the auditor pick it up?" In an intelligent discussion you are
saying to me "Well, it is not our business." Will it be your
business in future or will there need to be discussions and
changes, maybe even changes in the law? Have you started
those?

Engels Parlement
Mr Nelson: Those discussions clearly will take place
with the Auditing Practices Board, the International
Accounting Standards Board, the Financial Reporting
Council in terms of the role of the auditor going
forward, but I really do want to come back to this
point about the fact ----
Q507 Mr Mudie: There is a cold shiver going up my
spine. That does not sound very good to me.

Accountants regie kwijt, politiek aan
zet
• In Nederland: initiatiefnota Plasterk
• In Europa: groenboek Barnier

Plasterk
• Binnenkort debat Tweede Kamer
• Schriftelijke hoorzitting met ‘usual suspects’:
NBA, MKB Nederland, VEB, Emedion,
KPMG, BDO en ook Jan Bouwens (UvT) en
ondergetekende

Plasterk
• Strictere scheiding controle/advies
• Kantoorroulatie (zes jaar)
• Benoeming accountant bepaalde
ondernemingen na goedkeuring AFM

Barnier
• Groenboek met enige drastische voorstellen
• Consultatie afgerond
• Uitgelekt document circuleert
• Definitieve voorstellen november

Barnier
‘Auditors
are
the dogs
that
didn’t bark’

Barnier
• Beperking controle en overige diensten tot 10
% controlefee
• Uitsluiting ‘Audit related financial services’
(administereren, samenstellen, belastingadvies)
• Audit only (> 1,5 miljard euro omzet)
• Joint audits

Lessen blauwdruk
• Erken dat de in de MKB-praktijk de accountant
vooral als adviseur en niet als controleur
fungeert.
• Neem afscheid van de vertrouwensman van het
maatschappelijk verkeer.
• Zadel de MKB-praktijk niet op met meer regels,
schaf er de verplichte accountantscontrole af of
verhoog de controlegrens drastisch.

Lessen blauwdruk
• Laat andere controlemechanismen ontstaan,
stimuleer de tucht van de markt.
• Belastingdienst/banken belangrijke
corrigerende rol.
• Stimuleer concurrentie op kwaliteit en
toegevoegde waarde ipv huidig model met
prijsconcurrentie.

Lessen blauwdruk
• Verhoog controlevoorwaarden aan top van de
markt.
• Meer maatwerk (omvang, sectorspecifiek) en
verlaten adagium ‘an audit is an audit’.

Lessen
1. Veranderingen kunnen niet louter van buiten
worden afgedwongen, maar moeten vanuit de
sector worden gedragen.
2. Daarvoor is erkenning nodig van het feit dat
het beter had gekund en had gemoeten.
3. Daarvoor is nodig dat het beroep niet zoveel
wijst naar anderen, maar zelf in de spiegel
kijkt.

Lessen
4. Daarvoor is meer nodig dan een cursus
professioneel-kritische instelling.
5. Daarvoor is meer nodig dan mooie
woorden in een transparantieverslag.
6. Daarvoor is meer nodig dan een code
accountantsorganisaties.
7. Daarvoor is meer nodig dan een verbod op
commerciële prikkels.

Belangrijkste lessen
Het gaat erom de cultuur van accountants en
accountantsorganisaties te veranderen.
En dat doe je niet allen met extra regels en
toezicht!
Maar dat is – zie barnier – wel de eerste stap.

Dus
• Nog scherper toezicht. Accountantsorganisaties
moeten pijn in de pocket gaan voelen.
• Druk van binnenuit door accountants die zich niet in
kritiek en maatregelen herkennen.
• Benadrukken belang robuuste accountant bij de
instromende generatie. Internaliseren.
• Versnelde uitstroom huidige directielagen.