oorkondenboek Abdij kloosterrade - Historici.nl

nr. 1 a. 1108
probleem van de datering van de oorkonde niet op. Vast staat dat Johannes van midden
1110 tot 1118 domproost was. Dereines verweer, dat er misschien wel een tweede proost
Johannes kan zijn geweest, is te gemakkelijk. Wij hebben geen enkele aanwijzing aangetroffen
die die veronderstelling steunt. Het optreden van Johannes als getuige is in
strijd met de datering van de oorkonde.
Gärtner heeft nog de mogelijkheid geopperd dat er enige tijd verlopen is tussen rechtshandeling
en beoorkonding, waarbij een oudere ‘Traditionsnotiz’ omgevormd zou zijn
tot een oorkonde. Bij de latere mundering zouden aan Johannes functies zijn toegeschreven,
die hij ten tijde van de rechtshandeling waarvan hij getuige was, nog niet had.
Daardoor wordt, opnieuw, het probleem van het optreden van domproost Johannes niet
opgelost. Dat er een ‘Traditionsnotiz’ aan de oorkonde ten grondslag ligt, is wel waarschijnlijk,
maar niet relevant. Alleen de datumregel is later aan de tekst van de oorkonde
toegevoegd, de getuigenlijst is gelijktijdig met de context.
De functie van Johannes wijst uit dat de oorkonde op zijn vroegst in 1110 is opgesteld,
zodat de conclusie moet luiden dat de later toegevoegde datumregel onjuist is.
Indien de datumregel inderdaad van dezelfde hand is als de context van de oorkonde,
zal de toevoeging niet lang na de beoorkonding hebben plaatsgehad. Niettemin moet de
datumregel als onecht beschouwd worden. Deze regel pretendeert op de aangegeven
datum onder de oorkonde geplaatst te zijn, maar dit kan niet juist zijn. Tenzij Johannes
ten tijde van de beoorkonding inderdaad met zijn toenmalige functies werd aangeduid,
wat waarschijnlijk is, is het zelfs de vraag of we uit de getuigenlijst niet moeten opmaken
dat ook de rechtshandeling op zijn vroegst in 1110 heeft plaatsgevonden.
Ten aanzien van het eerder genoemde argument van Hermesdorf, dat goederen die volgens
de Annales Rodenses pas in 1109 werden geschonken al in de onderhavige oorkonde
werden vermeld, geldt dat dit alleen de onjuistheid en waarschijnlijk de onechtheid van
de datering van de oorkonde aantoont. Overigens wees Hermesdorf ook op het feit dat
allerlei goederen door middel van deze oorkonde aan Kloosterrade werden overgedragen,
die de abdij blijkens de Annales Rodenses ook eerder al had ontvangen. Hij meende
daaruit af te kunnen leiden dat Kloosterrade in 1104 aanvankelijk bedoeld was als een
eigenklooster van de graaf van Saffenberg, waardoor de geschonken goederen tot het
vermogen van de stichter bleven behoren, doch dat aan die eigendomsverhouding in 1108
een einde kwam (Enkele beschouwingen, p. 15-23). Overigens staat het van de meeste
goederen allerminst vast dat ze, zoals Hermesdorf meende, in 1106 zijn overgedragen.
De editeurs van de Annales Rodenses (te beginnen bij Pertz in de MGH) hebben de jaartallen
die in de tekst opgenomen zijn als steun in margine herhaald. In de meest recente
uitgave (ed. Augustus en Jamar) zijn deze jaartallen zelfs als kopjes tussen de tekst
geplaatst. Er is evenwel geen enkel bewijs voor dat alles wat in de tekst van de Annales
voorafgaat aan de datum van deze oorkonde ook vóór het jaar 1108 heeft plaatsgevonden.
Met dat alles is er nog geen bevredigende verklaring gegeven voor de gang van zaken.
Immers: als we de datumregel van de onderhavige oorkonde als een onecht element in
de oorkonde beschouwen, waarom is dan juist deze datering aan het stuk gegeven?
Waaraan heeft de schrijver van de datumregel deze datering ontleend? Heeft de rechtshandeling,
de dotatie van Kloosterrade, wel op de aangegeven datum plaatsgevonden?
Het is in dit verband van belang dat de Annales Rodenses niet alleen dezelfde datum
7