oorkondenboek Abdij kloosterrade - Historici.nl

nr. 1 a. 1108
hij, in navolging van Gärtner, dat de oorkonde aanvankelijk ‘vermoedelijk niet aan bisschop
Otbert ter bezegeling is voorgelegd, en, in geval de oorkonde echt is, mogelijk pas
lang na haar ontstaan bezegeld’ is; daarom moet het zegel ‘van een andere oorkonde
van bisschop Otbert zijn verwijderd en aan deze stichtingsakte zijn gehecht’. Oppermann
(Oorkonden Kloosterrade, p. 26) en Boeren (Oudste oorkonden, p. 185) redeneerden
dat de oorkonde van na 1122 moest dateren, en dus vals was, omdat men in Kloosterrade
voordien de uithangende bezegeling niet kende en daar toen via de pauselijke bevestigingsoorkonde
van Calixtus II (hierna nr. 2) mee kennismaakte.
Oppermann voerde drie op inwendige kenmerken gebaseerde argumenten voor onechtheid
van de oorkonde aan. Volgens hem kan de getuigenlijst niet uit 1108 dateren omdat
daarin Johannes voorkomt als proost van de Keulse dom, terwijl hij deze functie op zijn
vroegst sinds midden 1110 bekleedde (Oorkonden Kloosterrade, p. 27). Dereine (Chanoines,
p. 66) verwierp dit bezwaar met het argument dat de tekst slechts spreekt van Coloniensis
archidiaconus et prepositus Iohannes, en dat ‘un autre Jean peut très bien avoir
exercé cette fonction dans une des nombreuses collégiales de Cologne et l’avoir cumulée
avec celle d’archidiacre’. Gärtner trachtte Oppermanns bezwaar te ondervangen door
te suggereren dat de oorkonde misschien pas later, dus ten minste anderhalf jaar na de
rechtshandeling, gemundeerd werd (Chorherrenstift Klosterrath, p. 66), maar Oppermann
had er al op gewezen dat de getuigen blijkens de tekst (Affuerunt in hac traditione
et libertatis concessione) aanwezig geweest waren bij de rechtshandeling, terwijl de
datumregel met zoveel woorden (Data est hec cartula) de beoorkonding dateert.
Dat de bisschop zelf niet als uitvaardiger in de oorkonde optrad, achtte Oppermann
geen bezwaar, omdat hij daarvan wel meer voorbeelden kende. Verdacht vond hij het
wel dat de bisschop ‘als uitvaardiger op zeer opvallende wijze werd ingevoerd’, namelijk
midden in de tekst (in het origineel regel 10) in de bepaling die begint met De cetero.
Was de bezegeling voor Oppermann reeds aanleiding de vervalsing na 1122 te dateren,
vergelijking van de teksten van nr. 1 en hierna nr. 2 met betrekking tot de abtskeuze
zou in dezelfde richting wijzen. Oppermann stelde: ‘Op de bewoordingen van deze
bepalingen [namelijk in nr. 2] heeft een door de geadresseerden overgelegde oorkonde
volstrekt geen invloed gehad, daar zij bijv. reeds in het privilege van Calixtus II voor
St. Sophia te Beneventum van 29 Nov. 1120 Jaffé 6867 voorkomen …’ (Oorkonden Kloosterrade,
p. 28). Daarmee werd gesuggereerd dat eventuele tekstuele overeenkomsten tussen
deze stichtingsoorkonde en de pauselijke bevestigingsoorkonde (nr. 2) door de
falsificator van de stichtingsoorkonde aan de pauselijke bul ontleend moesten zijn.
Dit zou een extra argument opleveren waarom nr. 1 van na 1122, en dus vals, zou zijn.
En inderdaad: ‘Geheel overeenkomstige en op sommige plaatsen met dezelfde woorden
uitgedrukte bepalingen vindt men echter ook in [nr. 1].’
Boeren ging niet nader in op de bezwaren van Oppermann maar zocht andere, inhoudelijke
argumenten voor onechtheid. Hij beschouwde de oorkonde in navolging van
Hermesdorf (Enkele beschouwingen, p. 10-15) als een vrijheidscharter waarbij zowel
kerkelijke als wereldlijke immuniteit verleend werd en het klooster geëximeerd werd uit de
kerkelijke hiërarchieke organisatie (Oudste oorkonden, p. 66). Tegen de verlening van het
recht van vrije prelaatskeuze bracht Boeren drie bezwaren naar voren (Oudste oorkonden,
p. 66-68). Het eerste bezwaar betrof de verlening-vooraf, nog voordat Kloosterrade een
3