oorkondenboek Abdij kloosterrade - Historici.nl

oorkonden, voorzover die dateren van voor 1800. Zij zijn aansluitend op de afschriften van
rangletters voorzien.
Vervolgens is in chronologische volgorde de gedrukte overlevering van de oorkonde
opgegeven, onderscheiden door rangletters (a, b, c, etc). Voor de volledige titels van de
werken waarin de drukken voorkomen, zij verwezen naar de lijst van ‘Verkort aangehaalde
werken’. Elke druk wordt afgesloten door een opgave van het handschrift of de druk waarnaar
deze voor zover bekend is uitgegeven. Na de drukken worden eventuele in de literatuur
aangetroffen afbeeldingen van de originelen vermeld. Vervolgens worden de aangetroffen
regesten zonder rangletter in chronologische volgorde opgesomd. Indien een oorkonde in
een druk of regest anders gedateerd is dan in onze editie, wordt de afwijkende datering tussen
haakjes aan de opgave van de druk of het regest toegevoegd.
Na de opgave van de tekstoverlevering volgen, voorzover daartoe aanleiding bestaat, toelichtingen
op de datering van de oorkonde (reconstructie van de datering, gebruik van jaarstijlen
etc.), op haar ontstaan en de overlevering, de samenhang met andere oorkonden, en
de echtheid; zo nodig worden identificaties van personen en lokalisering van geografische
namen toegelicht. Tenslotte kan een toelichting volgen op de keuze van de basistekst of de
wijze van tekstpresentatie.
Wanneer van een oorkonde noch een origineel, noch een afschrift, noch een druk voorhanden
is maar zeker is dat de oorkonde bestaan heeft, is onder de kop ‘Vermelding’ toegelicht
op grond waarvan de bewerkers tot het bestaan van een zogeheten deperditum hebben
besloten.
Ten aanzien van het gebruik van jaarstijlen, waarbij de verhoging van het jaarcijfer kan
plaatsvinden op 25 december (kerststijl) 1 januari (nieuwjaarstijl), 25 maart (boodschapstijl)
of bij het begin van de paasviering (paasstijl) 28 , is ervan uitgegaan dat ten minste tot
het einde van de 12de eeuw toepassing van kerststijl gebruikelijk was. De meeste 12deeeuwse
oorkonden staan op naam van de aartsbisschoppen van Keulen en de bisschoppen
van Luik, van wie de toepassing van kerststijl in hun oorkonden zeker is, of zijn in hun
directe omgeving tot stand gekomen. Een zekere uitzondering in de 12de eeuw is nr. 30,
die naar de in Trier gebruikelijke boodschapstijl zal zijn gedateerd. Ook voor de overige
12de-eeuwse oorkonden is het gebruik van kerststijl verondersteld. Aangenomen mag worden
dat de abdij zich conformeerde aan de gebruiken van de bisschoppen van Luik en de
aartsbisschop van Keulen en betrokken was bij de redactie van de oorkonden die niet op
naam staan van de naburige bisschoppen. Het betreft hier een overeenkomst tussen de abdij
en het Mariakapittel te Aken, nr. 10, een oorkonde van de graaf van Saffenberg, nr. 15, en
drie oorkonden op naam van de hertogen van Limburg en Lotharingen (nr. 36, nr. 38 en
nr. 49).
In Keulen wordt de kerststijl sinds het begin van de 13de eeuw door de paasstijl verdrongen,
in Luik later, vanaf ca. 1230. Het gebruik van jaarstijlen is in de tussenliggende
periode vaak onzeker. Wij gaan behoudens enkele uitzonderingen uit van toepassing van
de kerststijl. De uitzonderingen betreffen een oorkonde die in Keulen is vervaardigd
(nr. 58), waarvan wij het gebruik van paasstijl aannemen, en een oorkonde van de pauselijke
legaat die bewijsbaar naar een voorjaarstijl is gedateerd (nr. 74). Het bewijs dat Cuvelier
28 Bij de toepassing van paasstijl is onzeker op welk moment de wisseling van het jaarcijfer precies
geacht werd plaats te vinden. Het meest gebruikelijk lijkt Goede Vrijdag of paaszaterdag geweest
te zijn (Strubbe en Voet, Chronologie, p. 55-56). Gezien deze onzekerheid is hier steeds gerekend
met een aanvang van het paasjaar op Goede Vrijdag en met een einde van het paasjaar op paaszaterdag.
XVI