oorkondenboek Abdij kloosterrade - Historici.nl

sinds het werk van Boeren nooit meer systematisch bestudeerd. 5 Uitzondering vormt het
werk van Gärtner, die een aantal 12de-eeuwse oorkonden aan een tekstkritische beschouwing
onderwierp. 6 In onze editie beschouwen wij nog slechts twee oorkonden (hierna nr. 14 en
nr. 20) als in hun geheel onecht.
De bewerkers van dit Oorkondenboek zijn zich er vanzelfsprekend van bewust dat vervalsing
van oorkonden of het opstellen van geheel onechte stukken in de Middeleeuwen
voorkwam. Zij zijn echter ook van mening dat onechtheid onomstotelijk moet worden aangetoond.
In de kopnoten van de hierachter uitgegeven teksten worden de argumenten gewogen
die eerder voor onechtheid van oorkonden zijn aangevoerd. Er is geen systematisch
onderzoek gedaan naar de schrijfhanden van de oorkonden van Kloosterrade; het schriftonderzoek
is beperkt gebleven tot de gevallen waar dat voor de beoordeling van de echtheid
en het ontstaan van de oorkonden nodig was.
Op de oorzaken van de vele in onze ogen onterechte valsverklaringen gaan we hier niet
uitgebreid in. Elementen van een verklaring moeten gezocht worden in het door Oppermann
veronderstelde fenomeen van de ‘natekening’ als methode van oorkondevervalsing, in de
niet-gestaafde veronderstelling dat de hertogen van Limburg wel over een kanselarij moeten
hebben beschikt, in de toepassing van wetenschappelijke bronnenkritiek, die echter afgleed
naar hyperkritiek en ten slotte in een sneeuwbal-effect: elk verondersteld falsum wekt twijfel
aan de echtheid van andere stukken.
Specifiek voor Kloosterrade is nog de confrontatie van de inhoud van de oorkonden met
die van de Annales Rodenses 7 , een geschiedenis van de abdij tot halverwege de 12de eeuw,
die van ca. 1155 dateert. In een aantal gevallen wordt de inhoud van een rechtshandeling
in de Annales behandeld onder een jaartal dat in strijd is met de datering van de desbetreffende
oorkonde. De strijdigheid is meer dan eens aanleiding geweest een oorkonde voor
onecht te houden. 8 Het is evenwel zeer de vraag of bij de redactie van de Annales een strikt
chronologische volgorde is aangehouden. Bovendien is het mogelijk, in een enkel geval
aanwijsbaar, dat de tekst van de Annales niet op oorkonden gebaseerd is, maar dat er in de
12de eeuw andere bronnen voorhanden waren, waarin de rechtshandelingen mogelijk niet
gedateerd waren. 9 Waarschijnlijk waren dit zogeheten ‘Traditionsnotizen’, min of meer formele
optekeningen van verwervingen van abdijbezit, optekeningen die nu niet meer voorhanden
zijn, maar waarvan ook in de oorkonden wel sporen terug te vinden zijn. 10
Naast de oorkonden zijn in deze editie ook brieven afgedrukt. Hoewel brieven strikt genomen
niet zijn opgemaakt om als bewijs van een rechtshandeling of rechtsfeit te dienen,
zijn zij vooral op pragmatische gronden uitgegeven. Naar hun vorm en overlevering sluiten
brieven namelijk nauw aan bij de oorkonden, waarbij bovendien geldt dat zij slechts in
kleine aantallen bewaard gebleven zijn.
Oorkonden en brieven zijn hier uitgegeven voorzover daarin uitdrukkelijk een verband
met Kloosterrade tot uiting komt. Ook waar het alleen de abt is die in een zaak tussen derden
optreedt, is de desbetreffende oorkonde opgenomen, zij het soms verkort. Oorkonden
die betrekking hebben op de dochterkloosters van Kloosterrade, zoals Sinnich, Marienthal
en Hooidonk, zijn eveneens alleen opgenomen wanneer de moederabdij of een van haar
5 Ook de op CD-rom gepubliceerde Thesaurus diplomaticus 1997 baseert zich nog op de literatuur
van Oppermann en Boeren.
6 Gärtner, Chorherrenstift Klosterrath, p. 63-101.
7 Het laatst uitgegeven in: Annales Rodenses, ed. Augustus en Jamar.
8 Zie hierna nr. 1, nr. 3 en nr. 13.
9 Zie nr. 1 onder Echtheid en ontstaan.
10 Zie hierna nr. 63 onder Ontstaan.
X