Lesbrief kleding en identiteit - Nederlands Centrum voor Volkscultuur
Lesbrief kleding en identiteit - Nederlands Centrum voor Volkscultuur
Lesbrief kleding en identiteit - Nederlands Centrum voor Volkscultuur
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Kleding <strong>en</strong><br />
id<strong>en</strong>titeit Klederdracht lijkt iets<br />
uit e<strong>en</strong> ver verled<strong>en</strong>.<br />
Toch kun je nog steeds<br />
In Nederland wordt op verschill<strong>en</strong>de plaats<strong>en</strong> nog<br />
klederdracht gedrag<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ander woord <strong>voor</strong><br />
klederdracht is streekdracht. Het is <strong>kleding</strong> waaraan<br />
je kunt zi<strong>en</strong> uit welke plaats de drager komt.<br />
Maar ook kun je zi<strong>en</strong> of iemand rijk is of arm, welk<br />
geloof iemand heeft <strong>en</strong> of deg<strong>en</strong>e die de <strong>kleding</strong><br />
draagt getrouwd is of niet. Je kunt zelfs zi<strong>en</strong> of<br />
iemand e<strong>en</strong> dierbare heeft verlor<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus in de<br />
rouw is.<br />
aan de <strong>kleding</strong> zi<strong>en</strong> bij<br />
welke groep<strong>en</strong> de<br />
dragers hor<strong>en</strong> of will<strong>en</strong><br />
hor<strong>en</strong>. Wie goed kijkt<br />
naar het kleedgedrag<br />
van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, kan daar<br />
van alles uit aflez<strong>en</strong> over<br />
de id<strong>en</strong>titeit van de<br />
drager.
Kleding <strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit<br />
De kler<strong>en</strong> die je draagt,<br />
vertell<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> iets<br />
over wie je b<strong>en</strong>t. Met<br />
jouw manier van kled<strong>en</strong><br />
geef je dus vorm aan je<br />
id<strong>en</strong>titeit. Kleding laat<br />
zi<strong>en</strong> wie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn<br />
of… wie ze will<strong>en</strong> zijn.<br />
Ze gebruik<strong>en</strong> hier<strong>voor</strong><br />
niet alle<strong>en</strong> hun <strong>kleding</strong><br />
maar ook sierad<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
accessoires, zoals tass<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> scho<strong>en</strong><strong>en</strong>. Ook de<br />
manier waarop m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
hun haar drag<strong>en</strong> of<br />
make-up gebruik<strong>en</strong>, zegt<br />
iets over hun id<strong>en</strong>titeit.<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> ook aan<br />
hun spull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
gezicht. Als iedere<strong>en</strong><br />
dezelfde rugzak heeft,<br />
versier<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hem<br />
zo, dat hij e<strong>en</strong> persoonlijk<br />
tintje krijgt.<br />
Opdracht<strong>en</strong>:<br />
1. Wat is id<strong>en</strong>titeit?<br />
2. K<strong>en</strong> je groep<strong>en</strong> die je aan hun<br />
<strong>kleding</strong> kunt herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>?<br />
2. Bepaalde groep<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> <strong>kleding</strong>stijl die<br />
mete<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>baar is. Kijk of er<br />
in je eig<strong>en</strong> klas of school kinder<strong>en</strong><br />
zitt<strong>en</strong> die bij de groep<strong>en</strong> op<br />
de tek<strong>en</strong>ing hor<strong>en</strong>.<br />
M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kled<strong>en</strong> zich vaak op dezelfde manier<br />
als de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met wie ze zich verwant voel<strong>en</strong>,<br />
met wie ze zich kunn<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>. Dit<br />
kunn<strong>en</strong> bij<strong>voor</strong>beeld m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn die dezelfde<br />
ding<strong>en</strong> leuk vind<strong>en</strong>, dezelfde leeftijd hebb<strong>en</strong> of<br />
van dezelfde muziek houd<strong>en</strong>.<br />
Vroeger was dat ook zo, alle<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificeerd<strong>en</strong><br />
de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich to<strong>en</strong> met dorps- <strong>en</strong><br />
streekg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Dit war<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ze<br />
k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> met wie ze zich verwant voeld<strong>en</strong>.<br />
De wereld was to<strong>en</strong> nog veel ‘kleiner’. Er war<strong>en</strong><br />
nog ge<strong>en</strong> auto’s, trein<strong>en</strong>, computers <strong>en</strong> televisies <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong> kwam niet verder dan de eig<strong>en</strong> streek.<br />
1<br />
1
Kler<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />
de man of de vrouw<br />
Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bepaalde <strong>kleding</strong>, omdat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> dat van h<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong><br />
zak<strong>en</strong>man bij<strong>voor</strong>beeld ge<strong>en</strong> pak <strong>en</strong> stropdas draagt, zal hij door de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met wie hij<br />
zak<strong>en</strong> wil do<strong>en</strong> niet serieus g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Maar met <strong>kleding</strong> kun je ook nog heel veel andere ding<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong>. Zo kun je met <strong>kleding</strong><br />
lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> of je arm of rijk b<strong>en</strong>t. Vroeger was <strong>kleding</strong> erg duur, omdat alles met de hand<br />
gemaakt werd. De gar<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> met de hand gesponn<strong>en</strong>, de stoff<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> met de hand<br />
gewev<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kler<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> met de hand in elkaar g<strong>en</strong>aaid. Sommige stoff<strong>en</strong> war<strong>en</strong> erg<br />
duur, omdat ze uit verre land<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong>, zoals zijde. De <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> zo kostbaar<br />
dat ze net als geld, huiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
kostbaarhed<strong>en</strong> in testam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vermeld<br />
werd<strong>en</strong>.<br />
De <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> van ouders<br />
naar kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleinkinder<strong>en</strong> doorgegev<strong>en</strong>,<br />
eindeloos gedrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan nog<br />
tweedehands verkocht. Om toch ‘in de<br />
mode’ te blijv<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> bestaande<br />
<strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong> vermaakt <strong>en</strong> aangepast.<br />
Uiteindelijk kwam<strong>en</strong> de <strong>kleding</strong> stukk<strong>en</strong><br />
via e<strong>en</strong> erf<strong>en</strong>is of verkoop bij arme<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> terecht die de <strong>kleding</strong> tot op de<br />
draad verslet<strong>en</strong>.<br />
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. Wat straalt e<strong>en</strong> man met e<strong>en</strong> stropdas uit?<br />
Of e<strong>en</strong> vrouw met e<strong>en</strong> mantelpakje?<br />
2. Waarom drag<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> merk<strong>kleding</strong>?<br />
Heb jij ook e<strong>en</strong> bepaald merk dat je vaak koopt?<br />
3. Waarmee kun je nog meer lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat je rijk<br />
b<strong>en</strong>t? Of arm?<br />
2<br />
Teg<strong>en</strong>woordig is <strong>kleding</strong> veel goed koper,<br />
maar door middel van merk<strong>kleding</strong> kun<br />
je nog steeds lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat je rijk b<strong>en</strong>t.<br />
Merk<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> statussymbool. Ook<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die niet zo rijk zijn hebb<strong>en</strong> soms<br />
merk <strong>kleding</strong> aan, op die manier wekk<strong>en</strong><br />
ze de indruk dat ze meer geld hebb<strong>en</strong><br />
dan in werkelijkheid.<br />
2
Kleding <strong>en</strong><br />
bezighed<strong>en</strong><br />
De kler<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
drag<strong>en</strong>, hang<strong>en</strong> vaak ook<br />
sam<strong>en</strong> met de omstandighed<strong>en</strong>.<br />
Bij veel beroep<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> uniform<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>.<br />
De uniform<strong>en</strong> zijn aan<br />
het werk aangepast. Door<br />
e<strong>en</strong> uniform is iemand<br />
mete<strong>en</strong> te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> is<br />
zijn functie <strong>voor</strong> iedere<strong>en</strong><br />
duidelijk. In hun vrije tijd<br />
drag<strong>en</strong> veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> andere<br />
kler<strong>en</strong> dan wanneer ze<br />
werk<strong>en</strong>. Daardoor herk<strong>en</strong> je<br />
soms iemand niet als hij<br />
ge<strong>en</strong> uniform draagt.<br />
Maar ook als iemand ge<strong>en</strong><br />
uniform draagt, kun je aan<br />
de <strong>kleding</strong> aflez<strong>en</strong> wat hij<br />
doet. Zo hebb<strong>en</strong> sporters<br />
speciale <strong>kleding</strong> die is<br />
aangepast aan de sport die<br />
ze beoef<strong>en</strong><strong>en</strong>. Voor bijzondere<br />
geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>, zoals<br />
huwelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> begraf<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>,<br />
hebb<strong>en</strong> de meeste<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ook speciale kler<strong>en</strong>.<br />
Opdracht<strong>en</strong>:<br />
1. Wie drag<strong>en</strong> er allemaal e<strong>en</strong><br />
uniform?<br />
2. Heb jij kler<strong>en</strong> die je alle<strong>en</strong> bij<br />
speciale geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> draagt?<br />
3. Aan hun uniform, werk- of sport<strong>kleding</strong><br />
kun je zi<strong>en</strong> wat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong>. Wat is het beroep van de<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op de tek<strong>en</strong>ing?<br />
Ook de streekdracht k<strong>en</strong>t verschill<strong>en</strong>de kler<strong>en</strong><br />
<strong>voor</strong> verschill<strong>en</strong>de omstandighed<strong>en</strong>. Op gewone<br />
dag<strong>en</strong> <strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het werk droeg<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
kler<strong>en</strong> die we de daagse dracht of werkdracht<br />
noem<strong>en</strong>. Sommige beroep<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong><br />
werk<strong>kleding</strong>, zoals vissers. Als je naar e<strong>en</strong><br />
winkel of op bezoek ging, trok je de opknapdracht<br />
aan. Je ‘knapte je op’ door e<strong>en</strong><br />
nette schort om te bind<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mooie<br />
muts op te zett<strong>en</strong>. Als je naar de kerk<br />
ging, trok je de zondagse dracht aan. De<br />
zondagse dracht was de mooiste <strong>kleding</strong> die<br />
je had <strong>en</strong> je droeg hem alle<strong>en</strong> als je naar de<br />
kerk ging. Bij thuiskomst werd de zondagse<br />
dracht mete<strong>en</strong> uitgetrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong><br />
door de daagse dracht.<br />
3<br />
3
Wat is streekdracht?<br />
Streekdracht<strong>en</strong> zijn ontstaan uit de <strong>kleding</strong> die de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de zesti<strong>en</strong>de, zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
achtti<strong>en</strong>de eeuw droeg<strong>en</strong>. In de loop der eeuw<strong>en</strong> heeft de streekdracht zich op e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
manier ontwikkeld die per streek of dorp anders kan zijn. Vooral in de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw<br />
kwam<strong>en</strong> er veel variaties. De <strong>kleding</strong> werd onder andere beïnvloed door het werk dat<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ded<strong>en</strong>, het geloof <strong>en</strong> de stoff<strong>en</strong> die er war<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op het platteland kek<strong>en</strong> ook<br />
naar de <strong>kleding</strong> die door de adel <strong>en</strong> burgers uit de<br />
sted<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> werd. De adel <strong>en</strong> burgerij droeg<strong>en</strong> in<br />
die tijd de laatste mode. Om met de mode mee te<br />
kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> bestaande <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong><br />
aangepast <strong>en</strong> vermaakt. Sommige verandering<strong>en</strong><br />
zijn heel lang blijv<strong>en</strong> bestaan <strong>en</strong> andere verdw<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
al na korte tijd.<br />
De verandering<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> vaak van jonger<strong>en</strong>, die<br />
niet precies hetzelfde gekleed wild<strong>en</strong> gaan als hun<br />
ouders <strong>en</strong> grootouders. Omdat iedere<strong>en</strong> op elkaar<br />
lette, werd<strong>en</strong> kleine verandering<strong>en</strong> <strong>voor</strong>zichtig<br />
uitgeprobeerd. Als de oudere g<strong>en</strong>eraties de<br />
aanpassing<strong>en</strong> in orde vond<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> ze vaak<br />
door iedere<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Ook teg<strong>en</strong>woordig<br />
zijn het vaak jonger<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> nieuwe<br />
modetr<strong>en</strong>d inzett<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k aan de broek<strong>en</strong> uit<br />
de hiphopsc<strong>en</strong>e, die laag op de heup gedrag<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>, waarop door veel ouders negatief<br />
gereageerd werd.<br />
4<br />
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. Wijs de vijf typische<br />
<strong>Nederlands</strong>e kleder dracht<strong>en</strong><br />
aan:<br />
- Hindeloop<strong>en</strong><br />
- Staphorst<br />
- Zeeland<br />
- Bunschot<strong>en</strong>-Spak<strong>en</strong>burg<br />
- Vol<strong>en</strong>dam<br />
2. Wat zijn de overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />
verschill<strong>en</strong>de dracht<strong>en</strong>?<br />
4
De basisonderdel<strong>en</strong><br />
van de dracht<br />
Streekdracht<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> er vaak heel erg verschill<strong>en</strong>d uit, maar omdat ze allemaal uit dezelfde<br />
achtti<strong>en</strong>de-eeuwse <strong>kleding</strong> zijn ontstaan, is de basisvorm van de <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong> vaak<br />
hetzelfde.<br />
Het vrouw<strong>en</strong>kostuum bestond meestal uit e<strong>en</strong> rok, e<strong>en</strong> aantal onderrokk<strong>en</strong> (soms wel drie<br />
of vier), e<strong>en</strong> onderbroek, kous<strong>en</strong>, klomp<strong>en</strong> of scho<strong>en</strong><strong>en</strong>, e<strong>en</strong> schort, e<strong>en</strong> borstrok, e<strong>en</strong> jak<br />
(e<strong>en</strong> soort jasje) e<strong>en</strong> kraplap (e<strong>en</strong> vierkant stuk stof dat op de rug <strong>en</strong> de borst gedrag<strong>en</strong><br />
wordt), e<strong>en</strong> doek, e<strong>en</strong> ondermuts, e<strong>en</strong> oorijzer <strong>en</strong> e<strong>en</strong> muts.<br />
Tot aan het begin van de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw droeg<strong>en</strong> alle mann<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kniebroek met e<strong>en</strong><br />
zog<strong>en</strong>aamde klepsluiting. De klepbroek had ge<strong>en</strong> gulp, maar werd aan de <strong>voor</strong>kant van de<br />
broek geslot<strong>en</strong> met knop<strong>en</strong>. In sommige streekdracht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nog steeds kniebroek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> klepbroek<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>, zoals<br />
in Urk <strong>en</strong> Vol<strong>en</strong>dam. In de loop van de<br />
neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw werd er<br />
steeds vaker e<strong>en</strong> lange broek<br />
gedrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan het eind van<br />
deze eeuw ontstond de gulpsluiting,<br />
zoals die teg<strong>en</strong>woordig<br />
nog gedrag<strong>en</strong> wordt. Het mann<strong>en</strong>kostuum<br />
bestond verder uit<br />
e<strong>en</strong> onderbroek, kous<strong>en</strong>, klomp<strong>en</strong> of<br />
scho<strong>en</strong><strong>en</strong>, e<strong>en</strong> hemd, e<strong>en</strong> hemdrok<br />
(te vergelijk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hed<strong>en</strong>daags<br />
gilet) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> jas.<br />
Opdracht<strong>en</strong>:<br />
1. Hoeveel verschill<strong>en</strong>de <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong><br />
heb jij aan?<br />
2. Wat is e<strong>en</strong> klepbroek of klapbroek?<br />
Hoe komt dit onderdeel aan zijn naam?<br />
3. Welke onderdel<strong>en</strong> van de streekdracht, in<br />
e<strong>en</strong> moderne variant, word<strong>en</strong> nog steeds<br />
gedrag<strong>en</strong>?<br />
5<br />
5
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. K<strong>en</strong> jij kler<strong>en</strong> of sierad<strong>en</strong><br />
waaraan je het geloof van<br />
iemand herk<strong>en</strong>t?<br />
2. Op de tek<strong>en</strong>ing staan<br />
vrouw<strong>en</strong> uit Zuid-Beveland<br />
in verschill<strong>en</strong>de stadia van<br />
de rouwdracht met e<strong>en</strong><br />
katholieke <strong>en</strong> e<strong>en</strong> protestantse<br />
muts.<br />
Waarom zoud<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
aan hun <strong>kleding</strong> will<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> dat ze in rouw war<strong>en</strong>?<br />
Verschill<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> de dracht<br />
Kleding wordt ook gebruikt om de omstandighed<strong>en</strong> waarin iemand verkeert zichtbaar te<br />
mak<strong>en</strong>. Als er teg<strong>en</strong>woordig iemand overlijdt, is het de gewoonte dat iedere<strong>en</strong> op de<br />
begraf<strong>en</strong>is donkere <strong>kleding</strong> draagt. Bij de streekdracht geld<strong>en</strong>, als er iemand dood gaat,<br />
andere regels. Wanneer iemand net was overled<strong>en</strong>, brak e<strong>en</strong> periode van rouw aan waarin<br />
de familie alle versiering, zoals kleur <strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>de sierad<strong>en</strong>, wegliet. De duur van de rouwperiode<br />
verschilde per streek, maar het duurde altijd vele wek<strong>en</strong>. Na de rouwperiode volgde<br />
e<strong>en</strong> periode van lichte rouw. Bij de lichte rouw werd<strong>en</strong> weer minimale versiering<strong>en</strong> in de<br />
<strong>kleding</strong> toegestaan, zoals kleine patroontjes in de stof, of de kleur donkerblauw. Ook de<br />
lichte rouw had e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>geschrev<strong>en</strong> duur. Pas nadat de lichte rouw was afgelop<strong>en</strong>, ging<strong>en</strong><br />
de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> weer de normale daagse dracht drag<strong>en</strong>. Rouw<strong>kleding</strong> werd door iedere<strong>en</strong><br />
gedrag<strong>en</strong>, zelfs door kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> baby’s.<br />
In sommige strek<strong>en</strong> werd ook het geloof dat de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> beled<strong>en</strong> met de dracht zichtbaar<br />
gemaakt. Zo droeg<strong>en</strong> de protestantse vrouw<strong>en</strong> op Zuid-Beveland e<strong>en</strong> muts die in e<strong>en</strong> ronde<br />
vorm gestev<strong>en</strong> was <strong>en</strong> de katholieke vrouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> muts die vierkant was gestev<strong>en</strong>.<br />
6<br />
6
Ontwikkeling<strong>en</strong> in<br />
de streekdracht<br />
Ondanks dat er de laatste honderd jaar steeds<br />
minder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zijn die dagelijks de dracht drag<strong>en</strong>,<br />
is de streekdracht zoals wij die teg<strong>en</strong>woordig<br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> anders dan de dracht die honderd jaar<br />
geled<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> werd. En die ontwikkeling gaat<br />
nog steeds door.<br />
In Bunschot<strong>en</strong>-Spak<strong>en</strong>burg, één van de plaats<strong>en</strong> waar<br />
nog steeds door ongeveer honderd vrouw<strong>en</strong> de dracht dagelijks wordt<br />
gedrag<strong>en</strong>, heeft de kraplap zich de laatste honderd jaar op e<strong>en</strong> unieke wijze<br />
ontwikkeld. De kraplap is al sinds de zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw onderdeel van de dracht <strong>en</strong> bestaat<br />
uit e<strong>en</strong> rechthoekig stukje stof dat op de rug <strong>en</strong> borst gedrag<strong>en</strong> wordt. In Bunschot<strong>en</strong>-<br />
Spak<strong>en</strong>burg is de kraplap uitgegroeid tot e<strong>en</strong> grote gestev<strong>en</strong> schouderkap, die het opvall<strong>en</strong>dste<br />
onderdeel is geword<strong>en</strong> van het kostuum. De kraplap is teg<strong>en</strong>woordig zo groot dat de<br />
traditionele omslagdoek niet meer past <strong>en</strong> daarom is vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> reepje stof.<br />
In Axel, in Zeeuws-Vlaander<strong>en</strong>, heeft juist de omslagdoek e<strong>en</strong> heel speciale ontwikkeling<br />
doorgemaakt. Door e<strong>en</strong> bijzondere manier van vouw<strong>en</strong> staat de doek daar teg<strong>en</strong>woordig<br />
recht omhoog op de schouders. De kraplap, die in Bunschot<strong>en</strong>-Spak<strong>en</strong>burg extreem groot<br />
is, wordt in Axel met kral<strong>en</strong> geborduurd, waardoor het bijna e<strong>en</strong> sieraad wordt.<br />
Zowel de kraplap in Bunschot<strong>en</strong>-Spak<strong>en</strong>burg als de doek in Axel zijn door hun ontwikkeling<br />
steeds decoratiever geword<strong>en</strong> <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hun oorspronkelijke functie verlor<strong>en</strong>.<br />
7<br />
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. K<strong>en</strong> jij <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong> die<br />
we teg<strong>en</strong>woordig drag<strong>en</strong><br />
die hun oorspronkelijke<br />
functie hebb<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong>?<br />
2. Op de tek<strong>en</strong>ing de verschill<strong>en</strong>de<br />
stadia van de<br />
Spak<strong>en</strong>burgse kraplap <strong>en</strong><br />
de Axelse doek. De<br />
kraplap in Bunschot<strong>en</strong>-<br />
Spak<strong>en</strong>burg werd door de<br />
jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> steeds groter.<br />
De doek in Axel is recht<br />
omhoog gaan staan <strong>en</strong> is<br />
niet meer als doek te<br />
herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Herk<strong>en</strong> je de<br />
kraplap <strong>en</strong> de doek nog?<br />
7
Sierad<strong>en</strong><br />
Het drag<strong>en</strong> van sierad<strong>en</strong> is van alle tijd<strong>en</strong>. Teg<strong>en</strong>woordig kunn<strong>en</strong> de sierad<strong>en</strong> van allerlei<br />
material<strong>en</strong> zijn, maar vroeger war<strong>en</strong> ze <strong>voor</strong>al van goud <strong>en</strong> zilver, gecombineerd met edel-<br />
<strong>en</strong> halfedelst<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
De streekdracht k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> aantal bijzondere sierad<strong>en</strong> die er per plaats of streek anders<br />
uitzi<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> daarvan is het oorijzer. Dit is e<strong>en</strong> goud<strong>en</strong> sieraad dat meer dan vierhonderd jaar<br />
geled<strong>en</strong> is ontstaan <strong>en</strong> dat over de ondermuts gedrag<strong>en</strong> werd. Het oorijzer moest eig<strong>en</strong>lijk<br />
de muts op zijn plaats houd<strong>en</strong>, maar in de loop der tijd is het <strong>voor</strong>al decoratief geword<strong>en</strong>.<br />
Het goud van het oorijzer, dat bij sommige streekdracht<strong>en</strong> heel groot is, schijnt door de<br />
kant van de muts he<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> ander sieraad dat teg<strong>en</strong>woordig niet<br />
meer gedrag<strong>en</strong> wordt is de <strong>voor</strong>hoofdsnaald.<br />
Dit is e<strong>en</strong> rijk versierde speld, die door<br />
vrouw<strong>en</strong> op het <strong>voor</strong>hoofd gedrag<strong>en</strong> werd.<br />
Mann<strong>en</strong> droeg<strong>en</strong> ook sierad<strong>en</strong>. Veel mann<strong>en</strong><br />
droeg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zakhorloge aan e<strong>en</strong> ketting.<br />
Zakhorloges werd<strong>en</strong> tot honderd jaar geled<strong>en</strong><br />
door iedere<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>, maar verdw<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
daarna snel door de komst van het polshorloge.<br />
Andere sierad<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>voor</strong>al nuttig,<br />
zoals goud<strong>en</strong> of zilver<strong>en</strong> knop<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bijzondere<br />
functie hadd<strong>en</strong> de goud<strong>en</strong> oorbell<strong>en</strong> van de<br />
vissers. Als e<strong>en</strong> visser erg<strong>en</strong>s aanspoelde nadat<br />
hij overboord geslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdronk<strong>en</strong> was, werd<br />
van de oorbell<strong>en</strong> de begraf<strong>en</strong>is betaald.<br />
8<br />
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. Draag jij sierad<strong>en</strong>? Van welke<br />
material<strong>en</strong> zijn ze gemaakt?<br />
2. Waarom droeg e<strong>en</strong> visser e<strong>en</strong><br />
goud<strong>en</strong> oorring?<br />
3. Wat is de functie van e<strong>en</strong><br />
goud<strong>en</strong> oorijzer?<br />
8
Nieuwe<br />
ontwikkeling<strong>en</strong><br />
Naast de aanpassing<strong>en</strong> van de streekdracht door de dragers, zijn er teg<strong>en</strong>woordig ook<br />
andere ontwikkeling<strong>en</strong>. In Staphorst heeft de bevolking e<strong>en</strong> modeshow georganiseerd met<br />
moderne variaties op de traditionele dracht. Maar ook modeontwerpers lat<strong>en</strong> zich inspirer<strong>en</strong><br />
door de streekdracht. Hun ideeën hal<strong>en</strong> ze uit allerlei onderdel<strong>en</strong> van de dracht.<br />
Soms zijn de vorm<strong>en</strong> van de <strong>kleding</strong>stukk<strong>en</strong> uitgangspunt <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> nieuw ontwerp <strong>en</strong> soms<br />
zijn het de in de streekdracht gebruikte stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> naaitechniek<strong>en</strong>. Als je goed om je he<strong>en</strong><br />
kijkt, kun je allerlei streekdracht invloed<strong>en</strong> in moderne <strong>kleding</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
Bretell<strong>en</strong> <strong>en</strong> riempjes achterop spijkerbroek<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> rechtstreeks <strong>voor</strong>t uit<br />
de mann<strong>en</strong>dracht.<br />
E<strong>en</strong> goed <strong>voor</strong>beeld van streekdracht<br />
in de haute couture zijn de klomp<strong>en</strong><br />
die Victor&Rolf <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> bij<br />
e<strong>en</strong> collectie hebb<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong>.<br />
De traditionele klomp<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hoge<br />
hakk<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn beschilderd<br />
met verschill<strong>en</strong>de motiev<strong>en</strong>, zoals het<br />
Staphorster stipwerk <strong>en</strong> Delfts blauw<br />
aardewerk.<br />
9<br />
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. Zoek op internet <strong>voor</strong>beeld<strong>en</strong> van<br />
ontwerpers die zich door de streekdracht<br />
lat<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong>. Het mag ook<br />
klederdracht uit e<strong>en</strong> ander land zijn.<br />
2. Tek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> klomp die je versiert met<br />
ding<strong>en</strong> die jij mooi vindt.<br />
9
Ontwerp je eig<strong>en</strong><br />
klederdracht<br />
Opdracht<strong>en</strong><br />
1. Zoek meer informatie over de folkloregroep<strong>en</strong><br />
in Nederland www.dutchfolklore.nl.<br />
2. Lees meer over de geschied<strong>en</strong>is van de<br />
streekdracht<strong>en</strong> op www.volkscultuur.nl /<br />
educatie.<br />
3. Laat je ook inspirer<strong>en</strong> door de traditionele<br />
<strong>kleding</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> andere<br />
cultuur: bij<strong>voor</strong>beeld uit Suriname,<br />
Marokko of Japan.<br />
4. Ontwerp je eig<strong>en</strong> klederdracht.<br />
10<br />
10<br />
Ga naar aanleiding van de informatie<br />
in deze lesbrief jouw eig<strong>en</strong> moderne<br />
klederdracht ontwerp<strong>en</strong>. Ga daarbij<br />
uit van de streekdracht van de<br />
folkloregroep<strong>en</strong>, maar ook<br />
van de mode <strong>en</strong> je eig<strong>en</strong><br />
id<strong>en</strong>titeit. Als je niet goed<br />
kunt tek<strong>en</strong><strong>en</strong>, is dat ge<strong>en</strong><br />
probleem. Je kunt bij je<br />
ontwerp schrijv<strong>en</strong> wat je<br />
precies bedoelt. Wat belangrijk<br />
is, is dat je jouw ideeën<br />
op papier zet. Gebruik<br />
daar<strong>voor</strong> de patron<strong>en</strong> die<br />
achter dit hoofdstuk staan.<br />
Je kunt er ook stukjes stof,<br />
die je mooi vindt, op<br />
plakk<strong>en</strong>.
Mann<strong>en</strong><strong>kleding</strong><br />
De boezero<strong>en</strong><br />
De boezero<strong>en</strong> is het ‘overhemd’ dat de<br />
mann<strong>en</strong> vroeger droeg<strong>en</strong>. Het is gemaakt<br />
van rechthoekige stukk<strong>en</strong> stof <strong>en</strong> onder de oksel<br />
zit e<strong>en</strong> extra stukje stof waardoor je gemakkelijk de arm<strong>en</strong><br />
omhoog kunt do<strong>en</strong>.<br />
Hoe zou je door bij<strong>voor</strong>beeld de verhouding<strong>en</strong> te<br />
ver ander<strong>en</strong> of door bijzondere stoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleur<strong>en</strong> te<br />
g ebruik<strong>en</strong> de boezero<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> moderniser<strong>en</strong>?<br />
Het gilet<br />
Het befje of frontje<br />
Het befje is het best te vergelijk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> slabbetje.<br />
Op het befje zit e<strong>en</strong> kraagje <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel e<strong>en</strong> stropdas<br />
vastg<strong>en</strong>aaid waardoor je, als je hem over de boezero<strong>en</strong><br />
aantrekt, mete<strong>en</strong> netjes gekleed b<strong>en</strong>t.<br />
Waarmee zou je e<strong>en</strong> befje nog meer kunn<strong>en</strong> versier<strong>en</strong>?<br />
Het gilet of vestje wordt nog steeds gedrag<strong>en</strong>, meestal bij e<strong>en</strong><br />
driedelig her<strong>en</strong>kostuum. In het zakje werd vroeger het zakhorloge<br />
gedrag<strong>en</strong>.<br />
Hoe maak je met moderne stoff<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hip giletje?<br />
De klapbroek<br />
De klapbroek heeft ge<strong>en</strong> gulpsluiting, maar hij wordt aan<br />
de <strong>voor</strong>kant helemaal op<strong>en</strong> geknoopt. Achterop zit e<strong>en</strong><br />
riempje met e<strong>en</strong> gesp waarmee de broek strakker<br />
gemaakt kan word<strong>en</strong>. De broek kan niet afzakk<strong>en</strong>, omdat<br />
hij met bretell<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> wordt.<br />
Hoe zou je van e<strong>en</strong> klapbroek e<strong>en</strong> moderne broek<br />
kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>? D<strong>en</strong>k aan de l<strong>en</strong>gte, de kleur, de stof <strong>en</strong><br />
de knop<strong>en</strong>.<br />
I
Dames<strong>kleding</strong><br />
De rok<br />
De onderbroek<br />
De rokk<strong>en</strong> zijn gemaakt van rechte lapp<strong>en</strong> stof die rondom<br />
geplooid zijn. Alle<strong>en</strong> midd<strong>en</strong><strong>voor</strong> werd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> plooi<strong>en</strong> gemaakt.<br />
Vaak werd<strong>en</strong> meerdere rokk<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>rok <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
aantal onderrokk<strong>en</strong>. De rokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> dus eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> <strong>voor</strong>loper<br />
van de moderne mode waarbij meerdere lag<strong>en</strong> over<br />
elkaar he<strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Vroeger war<strong>en</strong> de rokk<strong>en</strong> wel<br />
veel langer dan teg<strong>en</strong>woordig.<br />
Hoe maak je e<strong>en</strong> traditionele moderne rok?<br />
Rond 1860 werd door vrouw<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderbroek met korte pijp<strong>en</strong><br />
gedrag<strong>en</strong>. De onderkant van de pijp<strong>en</strong> werd soms versierd met e<strong>en</strong> soort<br />
kant. Er bestond<strong>en</strong> ook onderbroek<strong>en</strong> waarvan de kruisnaad op<strong>en</strong> was.<br />
Deze word<strong>en</strong> ‘lösse bokse’ g<strong>en</strong>oemd.<br />
Kun je e<strong>en</strong> ouderwetse onderbroek op e<strong>en</strong> moderne manier gebruik<strong>en</strong>?<br />
De naadzak<br />
Omdat er ge<strong>en</strong> zakk<strong>en</strong> in de rokk<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong> werd onder de rokk<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> naadzak gedrag<strong>en</strong>. De naadzak was e<strong>en</strong> losse zak die met e<strong>en</strong> lint<br />
omgebond<strong>en</strong> werd. In de zak werd<strong>en</strong> bij<strong>voor</strong>beeld geld, sleutels <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kastanje teg<strong>en</strong> de<br />
reuma meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De naadzak is te vergelijk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> tasje dat omgebond<strong>en</strong> wordt.<br />
Kun je zelf e<strong>en</strong> naadzak ontwerp<strong>en</strong> waarin je alle spull<strong>en</strong> die je bij hebt, zoals je telefoon<br />
<strong>en</strong> geld, kunt opberg<strong>en</strong>?<br />
Het schootjak<br />
Het schootjak was e<strong>en</strong> lang soort jasje dat rond 1900 gedrag<strong>en</strong><br />
werd. Het was e<strong>en</strong> strak zitt<strong>en</strong>d jasje met e<strong>en</strong> wijdere<br />
strook aan de onderkant. Bov<strong>en</strong> op de schouder zat<strong>en</strong><br />
vaak plooitjes <strong>en</strong> het jasje werd midd<strong>en</strong><strong>voor</strong> geslot<strong>en</strong>.<br />
Kun je met de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> van het jak<br />
e<strong>en</strong> modern jasje ontwerp<strong>en</strong>?<br />
II
F.C. Dondersstraat 1, 3572 JA Utrecht<br />
Telefoon 030 – 276 02 44 E-mail volkscultuur@live.nl<br />
Websites www.volkscultuur.nl l www.traditie.nll<br />
Colofon<br />
Projectleiding: Ineke Strouk<strong>en</strong><br />
Tekst<strong>en</strong>: Pieter van Rooij<br />
Tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>: Sandra Kleine Staarman<br />
Eindredactie: Ineke Strouk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Anneke Munnik<br />
Vormgeving: Icarus, grafisch ontwerp <strong>en</strong> illustratie