Jaarboek no. 89. 2010/2011 - Koninklijke Maatschappij voor ...

More documents

Recommendations

Info

Natuurkundige voordrachten I Nieuwe reeks 89 Genetica en genoomonderzoek naar veroudering 46 Figuur 1 Een analyse van 30.000 genen in het genoom expressie profiel van controles en 90-jarigen (nonagenarians). verricht in 8000 hoogbejaarden binnen een Europese samenwerking. Uit miljoenen stukjes moet de puzzel worden gelegd van het palet aan genen dat bijdraagt aan het gezond oud worden. Robots in ons labora- torium werken dag en nacht om het genoom van Europese hoogbejaarden te vergelijken met het DNA van onze ‘eigen’ Methusalems. We kunnen uitzoeken hoe de varianten bijdragen aan langlevendheid
omdat we beschikken over de gezondheidsgegevens van de 90-plussers. Op basis van de waarnemingen in de kinderen van de hoogbejaarden verwachten we varianten en genen te vinden met een gunstig effect op het vet, glucose en insuline metabolisme. Naast het genetisch onderzoek bekijken we verder de genexpressie profielen van hoogbejaarden en vergelijken die met die van jonge mensen. 12 De rol van de omgeving begint al vroeg Het Europese onderzoek kan aantonen of ‘longevity’ genen overal in Europa eenzelfde effect hebben op de levensduur of dat dit effect afhankelijk is van bijvoorbeeld het Mediterraan dieet. Bij het nietige wormpje C.elegans is het uitschakelen van één gen al voldoende om het twee keer zo oud te laten worden, maar bij mensen zijn er naar verwachting veel meer genen en gen-omgevings interacties betrokken bij de familiaire langlevendheid. Onderzoek naar de effecten van calorische restrictie (minder, maar voldoende calorie inname bij de dagelijkse voeding) en genetisch onderzoek bij wormen, fruitvliegen en muizen, heeft aangetoond dat de levensduur kan worden verlengd door veranderingen o.a. in biologische systemen die op nutriënten reageren: het Insuline/IGF-1 en mTOR systeem. 13 Het RNA onderzoek in de Leiden Langleven Studie heeft aanwijzingen gegeven dat dezelfde systemen van groot belang zijn bij de wijze waarop de langlevende families zo gezond oud worden. Alle resultaten wijzen er dus op dat het effect van genen moet worden onderzocht in de context van voeding en andere omgevingsfactoren. De effecten op de gezondheid later in het leven van factoren als voeding en stress beginnen eigenlijk al heel vroeg in het leven. Dit werd als hypothese naar voren gebracht door Barker, 14 die een epidemiologisch verband observeerde tussen een laag geboortegewicht en het risico op hart en vaatziekten later in het leven. De omstandigheden waaronder de vroege ontwikkeling in de baarmoeder plaatsvindt, kan een invloed hebben op de expressie van genen, mogelijk op de wijze waarop de genen zijn geprogrammeerd. Moeilijke omstandigheden kunnen Natuurkundige voordrachten I Nieuwe reeks 89 Genetica en genoomonderzoek naar veroudering de regulatie van genen dus beïnvloeden. Naast de genen en hun basale code zijn er andere (epigenetische) structuren in het DNA die veel betekenis hebben voor de regulatie van de genexpressie. De gedachte is dat het verouderingsproces mogelijk al vanaf de conceptie wordt beïnvloed door de epigenetische regulatie van genexpressie. Wij hebben veranderingen bekeken in het erfelijk materiaal van mensen die de winter van 1944-1945 in de baarmoeder doorbrachten. Gedurende die laatste winter van de Tweede Wereldoorlog leden veel Nederlanders honger, omdat de Duitsers transporten blokkeerden. Bonnenkaarten moesten ervoor zorgen dat het beschikbare voedsel eerlijk werd verdeeld. Op het dieptepunt van de Hongerwinter kreeg iedereen ongeveer vijfhonderd kilocalorieën, zo’n honderd gram voedsel per dag, ook zwangere vrouwen. Naar schatting stierven twintigduizend mensen door voedselgebrek. Men vermoedt dat de ondervoeding van kinderen in de baarmoeder gevolgen heeft voor de latere gezondheid. Hongerwinterkinderen hebben op latere leeftijd gemiddeld wat meer overgewicht en hebben meer kans op een hoge bloeddruk. Uit DNA onderzoek op het LUMC bleek dat de ondervoeding voor de geboorte zes decennia later gevolgen zou hebben die meetbaar waren in de DNA structuur. Kinderen blootgesteld aan de Hongerwinter in de baarmoeder, hadden epigenetische veranderingen ondergaan op het IGF-2 gen en andere genen, die 60 jaar later hen nog onderscheidden van hun broers en zusters. 15 Naar verwachting zullen we in de mens meerdere genen vinden die een effect hebben op de levensduur, de wijze waarop men oud wordt en de omstandigheden en epigenetische factoren die de expressie van die genen beïnvloeden. Het blijft een belangrijk gegeven dat gezonde voeding, beperkt alcoholgebruik en niet roken voor de gemiddelde persoon meer dan 10 jaar levensverwachting kunnen beïnvloeden. Voor de meeste mensen geldt ‘het zit in mijn genen’ of de moderne versie: ‘het zit in mijn epigenetica’, dus helaas niet als excuus voor het hebben van een relatief hoge biologische leeftijd. 47
Page 1: NATUURKUNDIGE VOORDR ACHTEN 2010 -
Page 4 and 5: ISBN 978 90-72644-23-7 Drukkerij Vi
Page 7 and 8: INHOUD Diligentiaprijs voor Scholie
Page 9 and 10: VERSLAG VAN DE KONINKLIJKE MAATSCHA
Page 11 and 12: Oprichting in 1793 Het Gezelschap t
Page 13 and 14: N.Th. Michaelis 1898-1904 Dr. E.H.
Page 15 and 16: ALFABETISCH REGISTER VAN DE VOORDRA
Page 17 and 18: Natuurkundige voordrachten I Nieuwe
Page 23 and 24: Elektriciteitopslag in batterijen m
Page 25 and 26: De vermogensdichtheid van een batte
Page 27 and 28: Figuur 3 Het effect dat vacatures (
Page 29 and 30: Schakelbare spiegels: een samenspel
Page 31 and 32: Applications Beside their purely fu
Page 33 and 34: hydrogen absorption properties of t
Page 35 and 36: Gammaflitsen: extreem nieuws uit de
Page 37 and 38: ster ontstaat. Het directe bewijs v
Page 39 and 40: Figuur 2 Als we voor alle 2704 gamm
Page 41 and 42: gammaflits kan miljarden jaren na h
Page 43 and 44: Genetica en genoomonderzoek naar ve
Page 45: zingen in de code aanwezig die aang
Page 49 and 50: Microreactortechnologie; de chemisc
Page 51 and 52: matografie, maar is zeer succesvol
Page 53 and 54: Figuur 5 De economische haalbaarhei
Page 57 and 58: qubit can now be described as follo
Page 59 and 60: games not only nicely demonstrates
Page 61: Natuurkundige voordrachten I Nieuwe
Page 96 and 97:
Natuurkundige voordrachten I Nieuwe
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 103 and 104:
LOFAR: op zoek naar de snelste deel
Page 105 and 106:
Figuur 4 Artist impression van het
Page 107:
ichting van inval te bepalen. Naarm
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
Page 114 and 115:
Page 116 and 117:
Page 118 and 119:
Page 120 and 121:
Page 122 and 123:
Page 124:
show all

Jaarboek no. 89. 2010/2011 - Koninklijke Maatschappij voor ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?