Jaarboek no. 89. 2010/2011 - Koninklijke Maatschappij voor ...

gammaflits kan miljarden jaren na het ontstaan
van de neutronensterren plaatsvinden. Dan zijn de
zware, blauwe sterren waaruit de neutronensterren
moeten zijn ontstaan allang verdwenen, want die
leven maar een paar miljoen jaar. Of er nog zware
sterren in het melkwegstelsel staan wanneer de
korte flits uiteindelijk afgaat, hangt ervan af of er
nog steeds nieuwe sterren in dat stelsel worden
gemaakt: het kan wel, maar hoeft niet.
Dit model houdt dus in dat korte gammaflitsen
in alle soorten melkwegstelsels kunnen plaatsvinden.
Het zal nog een hele klus worden om nog meer
bewijs te vinden, omdat de verdere voorspellingen
die het model doet (nu nog) moeilijk te meten zijn.
Eén mogelijkheid is dat het beetje uitgestoten gas
bij een botsing tussen neutronensterren een zwak
lichtschijnsel afgeeft dat een paar uur tot een dag
duurt. Zelfs met de grootste telescopen ter wereld
zal dit echter maar nét te zien zijn.
Nabije flitsen
Een heel bijzondere soort gammaflits is de zogeheten
Soft Gamma Repeater (zachte repeteerflits).
Zoals de naam al suggereert, zijn dit bronnen waarvan
we meer dan eens een flits zien, vele honderden
keren zelfs. We kennen er slechts vier of vijf
Natuurkundige voordrachten I Nieuwe reeks 89
Gammaflitsen: extreem nieuws uit de oertijd
Figuur 4
Een schets van hoe bij de samensmelting van twee neutronensterren een gammaflits zou kunnen ontstaan. Twee
neutronensterren draaien om elkaar heen (links; een aantal van dit soort dubbelsterren hebben we gezien). Door het
uitzenden van gravitatiestraling – een voorspelling van de algemene relativiteitstheorie van Einstein – komen de twee
steeds dichter bij elkaar. Uiteindelijk botsen ze op elkaar, waarbij zeer veel energie vrijkomt en er een snel draaiend
zwart gat met een omringende gasschijf overblijft. Het gas valt op het nieuwe zwarte gat, waarbij een deel in bundels
met bijna de lichtsnelheid wordt weggeschoten en de gammaflits veroorzaakt (rechts).
en ze staan allemaal heel dichtbij, in ons eigen
Melkwegstelsel of in de Magelhaense Wolken.
Waarnemingen in röntgenstraling hebben laten
zien dat de bronnen hiervan jonge neutronensterren
zijn met een heel sterk magnetisch veld (tot een
miljoen miljard maal dat van de aarde, ofwel honderd
keer sterker dan het magnetische veld van een
‘gemiddelde’ neutronenster). De energie voor de
flitsen komt ook uit dit magnetische veld, op een
manier die op het ontstaan van zonnevlammen lijkt.
Op 27 december 2004, ruim een maand na de lancering,
detecteerde Swift de helderste gammaflits
ooit: een halve seconde lang was deze helderder
(in gammastraling) dan de volle maan in zichtbaar
licht. Het bleek een superflits te zijn van een van
de bekende repeteerflitsers, SGR1806-20. Daarbij
werd in één klap naar schatting tien procent van alle
beschikbare magnetische energie uitgestraald.
Het was pas de derde superflits die we ooit gezien
hebben en bovendien was deze bijna honderd keer
zo energierijk als de vorige twee. Behalve dat ze ons
iets vertellen over de bijzondere neutronensterren
waarvan ze afkomstig zijn, is er nog iets bijzonders
mee. Het begin van een superflits is veel helderder
dan de rest en ook veel helderder dan de normale
flitsen van de repeteerflitsers. In tegenstelling tot
41