Vel 389. 1475 Tweede Kamer.

Vel 386. 1463 Tweede Kamer.
95STE ZITTING. — 19 MEI.
Mededeeling van ingekomen «lukken. — Verslag uitgébragt door de Commissie voor de Verzoekschriften.
95ste ZITTING.
ZITTIXG VAN DOXDERDAG 19 MEI.
(GEOPEND TEN 11 URE.)
Ingekomen verzoekschriften. — Verslag uitgébragt door
de Commissie voor de Verzoekschriften. — Voort­
zetting der beraadslaging over het wets-ontwerp
tot afschaffing der doodstraf.
Voorzitter: de heer Dullert.
Tegenwoordig, met den Voorzitter, 78 leden, te weten
de heeren:
Heemskerk Bz., Jonckbloet, Insinger, Hoydonrijck, KalfF,
Lenting, Knoop, Oldenhuis Gratama, de Casembroot, de
Roo van Alderwerelt, Hasselman, van Reenen , du Marchie
van Voorthuysen, Blussé van Oud-Alblas, van Kerkwijk,
Kerstens, van Akerlaken, Smitz, Borret, Cornelis, van
Kek, Westerhoff, de Bieberstein, Fokker, Heemskerk Az.,
Dam, Pyls, Nierstrasz, van Loon, van Blom, Sandberg,
Cremers, van Sypesteyn, Luyben, van Zinnicq Bergmann,
de Brauw, van Lynden van Sandonburg, Hingst, Hoffman ,
Dumbar, van der Linden, Rombach, van Beyma thoe
Kingma, Taets van Amerongen, de Ruiter Zylker, van
Goltstein, van der Hucht, de Lange, van Houten , van
Kuyk, Mirandolle, Moens, Fransen van de Putte, van
Wassenaer van Catwijck, van Naamen van Eemnes,
Guljé, Begram, Bots, Blom, 'sJacob, van Nispen van
Jjevenaer, Kien, Sloet van de Beele, de Bruyn Kops,
Verheijen, Idzerda, Wybenga, Storm van 's Gravesande,
van Delden, Bichon van IJsselmonde, van der Maesen de
Sombreff, Viruly Verbrugge, Thorbecke, Stieltjes, Haffmans,
Saaymans Vader en Rutgers van Rozenburg;
en de heeren Ministers van Justitie, van Oorlog, van
Marine en van Finantien.
De notulen van het verhandelde in de vorige zitting
worden gelezen en goedgekeurd.
Bijblad van de Nederlandsche Staats-Courant. — 1869—1870. II.
Do Voorzitter deelt medo dat zijn ingekomen de navolgende
adressen, als:
twee houdende adhaesie aan het wets-ontwerp op de
calnmiteuso polders in Zeeland , van het bestuur van den
polder Maire; L. van Dixhoorn en andere stembevoegde
ingelanden van den Zaamslagpolder;
twee van de kamers van koophandel en fabrieken te
Vlissingen en te Winschoten , betrekkelijk het wets-ontwerp
tot herziening der wetten regelende het briefport;
van J. Hoogendoorn , landeigenaar te Broek , houdende
bedenkingen tegen het wets-ontwerp tot vereeniging der
gemeenten Noord- en Zuid-Waddinxveen, met opheffing
der gemeente Broek.
Deze adressen zullen worden verzonden naar de
Commissie voor de Verzoekschriften.
De Commissie voor de Verzoekschriften brengt hot
navolgend verslag uit:
De heer Oldenhuis Gratama, lid der Commissie:
De Vereeniging ter verbreiding der waarheid te Amsterdam
wendt zich tot de Kamer en verklaart geheel in te
stemmen met het adres van don kerkeraad der Christelijk
Gereformeerde gemeente te Amsterdam in Januarij dezes
jaars bij de Kamer ingediend tegen de afschaffing dor
doodstraf; dio Vereeniging vereenigt zich daarbij met hot
door den kerkeraad gedaan verzoek en uitgedrukt protest.
Uwe Commissie stelt voor dat adres ter inzage voor de
leden ter griffie te deponeren.
De Vergadering vereenigt zich met de voorgestelde
conclusie.
Aan de orde is de voortzetting der beraadslaging over
het WETS-ONTWERP TOT AFSCHAFFING VAN DE DOODSTRAF.
De algemeene beraadslaging wordt hervat.
De heer van der Linden: Mijnheer de Voorzitter,
er is over dit onderwerp zeer weinig meer te zeggen;
maar geheel en al onbeantwoord mag ik niet laten hetgeen
in de laatste helft; van do zitting van gisteren is aangevoerd.
Wie ontkent de pligt van den Staat om bescherming te
geven; om alle middelen in het werk te stellen om het
leven on den eigendom te beveiligen ? Niemand. Maar
daarom moet men ook niet zeggen: gij, afschaffers van de
doodstraf, gij hebt geen medelijden met de slagtoffers,
maar alleen met de boosdoeners ; gij wilt de maatschappij
onbeschermd laten, en geeft de schuldeloozon in handen
der booven. Neen, wij allen, zij die voor, en zij die tegen
de afschaffing zijn , beiden willen wij de veiligheid van
do maatschappij. Maar wij verschillen over de middelen.
Het gaat met dit onderwerp even als niet de vestingen.
Men beweerdo ook dat die behouden moesten worden, en
roerend was het gejammer hoe men het land open en weerloos
voor den vijand wilde laten , en hoo onverantwoordelijk
het was zóó de verdediging van het land prijs te geven.
Evenwel, allen wildon wij het land verdedigen maar verschilden
in do keus van de middelen. En nu die vestingen
afgebroken worden, verheft zich geen stem meer daartegen.
Zoo zal het ook nu gaan. Wanneer do doodstraf zal zijn
afgeschaft, zal zich geen stem meer doen hooren. Do grootste
moeite is altijd maar om hetgeen is, los te laten; want
hot ligt in den aard en het wezon van het echt conservatisme,
om goed te vinden wat is. Een echte conservatief'
zou het, als hij kou, om zoo te zeggen, geen half een willen
laten worden omdat het twaalf ure is. — Neen! wij willen
niets te kort doen aan den pligt van den Staat om te beschermen
; doch ons beschuldigende ziet men over het hoofd ,
dat wij de misdaad niet straffeloos verklaren , maar de eene
straf slechts door eene andere straf' willen vervangen.
En nu het regt om te dooden; ik betwist dat niet, noch aan

den Staat, noch aan het individu; maar ik erken dat regt
alleen voor zoover de dood volstrekt noodig is; niet verder
dan in geval van noodweer. Ik geloof, dat de heer
Heemskerk daarmede volkomen genoegen zal nemen. Ik
ben het dus volkomen met hem eens, dat wanneer het
land wordt aangevallen, wij ons moeten verdedigen en er
zoo ernstig mogelijk op moeten losschieten. Maar wanneer
de aanval is afgeslagen; als het veld zucht onder den last
van gedooden en verminkten; wat moeten wij dan doen
met hen, die wij op heeterdaad, nog met het zwaard in
de hand, hebben gevangen genomen ? Doodschieten ? Daartegen
zou elk eerlijk gemoed opkomen. Wie zal het dan
niet als een pligt rekenen om hen te beschermen tegen de
bitterheid van de slagtoffers van hun aanval? Wie zal
den gevangen, den weerloozen mandooden? — Is het anders
met een boosdoenor? Wanneer hij gevangen is, zorg dat
hij niet wegloope; hij heeft gemoord en geplunderd, maar
hij is nu een gevangen man; en die een gebonden man in
koelen bloede doodt, begaat in mijn oog moord met voorbedachten
rade.
Hebt gij den misdadiger in uwen magt, dan is het niet
noodig hem met statie naar de markt te voeren , en op de
planken te brengen, om te doen zien hoe men iemand ophangt.
Zorgt er voor dat die man onschadelijk blijve, sluit hem
goed op; maar hem dood te maken is onnoodig.
Wanneer nu de heer de Brauw vraagt: »is de afschaffing
noodig ? " — dan antwoord ik: » bewijs dat het behoud
noodig is." — Zoodra zulk een uiterst middel als om
iemand het leven te benemen, niet boven alle bedenking
noodig is, dan mag men het niet aanwenden; en moet het
dus niet in de wet worden bohouden.
Wanneer gij iemand het leven beneemt, dan bedrijft gij
iets onherstelbaars. Ik wenschto dat alle leden dezer Kamer
er even als ik mede bekend waren, hoe de annalen van
do criminele regtspleging wemelen van dwalingen en verkeerde
vonnissen. Men moet niet denken dat dit eeno uitzondering
is, die nu en dan, die maar zeer zelden voorkomt.
Dit argument tegen de doodstraf is niet weg te praten
door het met den heer de Brauw te wijten aan die ■ booze
jury in Frankrijk en België", want het gebeurt overal.
Het kost geen moeite ook van elders voorbeelden aan te
halen. Wanneer ik ze aanhaalde uit Noord-Amerika of uit
Hannover, dan zou men zeggen: » ook daar isofwaseene
jury". Maar in 1843 was er te Leipzig geen jury, toen
daar drie onschuldigen werden veroordeeld; in . . ., maar
ik blijf bij ons land.
Ik spreek niet van Dirkje, Mijnheer de Voorzitter, maar
ik herinner hoe de regtbank te Middelburg, al was dit dan
ook geen veroordeeling ter dood — eerst bij verstek, en
ten tweeden male op het verzet iemand veroordeeldo voor
eon feit, waarvan bij eene derde beslissing een andor schuldig
word geoordeeld.
Dat was geen jury, die dat deed, en het feit is nog
niet oud, het dateert uit 1868.
En de Hooge Raad — ook geen jury — heeft zich toch
ook vergist.
Daar komen zelfs dwalingen voor, die niet te wijten zijn
aan rogter of aan jury, maar aan de getuigen, ter goeder
trouw of ter kwader; zelfs aan de beschuldigden zelven,
die om do eene of andere reden onware bekentenissen afleggen
, verkeerde aanwijzingen doen. Bij voorbeeld Dirkje
Veldhuizen; bij voorbeeld do vrouw , eenige jaren geleden
wegens vadermoord veroordeeld op hare eigene bekentenis,
terwijl zij die bekentenis alleen had gedaan om te ontkomen
aan de folteringen van de preventive gevangenis. En die
andere vrouw, veroordeeld wegens den moord van het
kind , waarvan zij op den dag der veroordeeling nog zwanger
was.
In alle die gevallen, of jury's of vaste regters, getuigen
of anderen, oorzaak zijn van het verkeerde oordeel, brengt
gij den verkeerd veroordeelde ter dood, dan pleegt gij een
kwaad dat onherstelbaar is.
» Maar dan zullen wij betere waarborgen geven" zegt
men; »is onze regtspleging niet voldoende, dan zullen wij
ze veranderen en meer zekerheid schenken". Welnu, begin
daarmede, en laten wij ondertusschen die straf uit ons
1464
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
wetboek schrappen, zoo lang gij zelf erkent dat er geen
voldoende waarborgen bestaan, dat er goed regt gedaan
zal worden. Het is geen geringe zaak een mensch ter
dood te brengen; en gij, Mijne Heeren, moogt daartoe
niét medewerken, zoolang gij niet de innige overtuiging hebt,
dat dwaling niet meer mogelijk is; behoudt gy de straf
zonder die overtuiging nog, dan zijt gij zelf schuldig aan
den dood van onschuldige personen.
»Het regt van gratie kan dan toch te hulp komen";
heeft men gezegd. Het is een magere troost. Neen, wg
mogen eene straf niet behouden, met de gedachte dat het
regt van gratie altijd do toepassing zal beletten. Neen,
de afschaffing der doodstraf is noodig, opdat niet een of
ander Minister, die anders denkt dan thans sinds tien
jaren is geschied, den Koning zal aanraden om niet van
dat regt van gratie gebruik te maken. Wanneer ons het
ongeluk overkwam eens een Minister van Justitie te krijgen ,
die het zoo erg niet vond iemand maar eens te doen ophangen,
die geen voorstel zou doen aan den Koning om
gratie te verleenen, die, zoo als men dat dan noemt, aan
de justitie haar loop zou laten, dan is het daarvoor noodig
dat de doodstraf afgeschaft zij. Wij moeten waken tegon
de indrukken van het oogenblik; wij zijn allen feilbare
menschen, wij zijn alle zwakke menschen; en het ligt in
het menschelijk gemoed, dat de gruwelijke feiten ons diep
bewegen, het bloed doen opbruischen, en in die hevige
opwelling van het geschokt gevoel men geneigd zou zijn,
den boosdoener het kwaad terug te doen dat hij aan een
ander heeft doen lijden.
Tegen die wraakzucht, die menschelijke zwakheid, moet
de wetgever waken. Wij hebben er een groot bewijs van
hoe de meening kan keeren; en hoe de zaken anders worden
beoordeeld, als de eerste opwinding voorbij is. Herinner
u wat met Jefferson Davis, den president der
Zuidelijke Staten, gebeurd is. In den aanvang zouden de
Noordelijken hem wel hebben willen verscheuren; maar
de wijsheid van den regent heeft do behandeling der zaak
aanhoudend doen uitstellen en na eenigen tijd heeft men,
zonder dat er iemand iets tegen zeide, Jefferson Davis
losgelaten en is hij weder in de maatschappij opgenomen.
Indien men daar niet wijzer ware geweest, men zou , gehoor
gevende aan don indruk van het oogenblik, onnoodig
bloed hebben gestort. Nu was uitstel noodig, omdat de
doodstraf bestond.
Zoo is het ook met de groote misdaden. Als er twee
of drie jaren over heen zijn gedaan, dan tart ik den
ijverigsten voorstander der doodstraf, don moed te hebben,
dien man uit zijne gevangenis te halen en in koelen bloede
ter dood te gaan brengen. Al zij men dan ook nog zoo
gesteld op het systeem van expiatie.
Maar hot » volksgeweten", komt dat er niet tegen op?
Het volksgeweten? Hoe er dat over denkt, meet dat af,
Mijnheer de Voorzitter, aan de hoogte, waarop de beul,
die uitvoerder van het » heilig" bevel, staat aangeschreven;
— meet aan de waarde van het » galgeberouw",
hoeveel men aan die bekeoringen hecht. Neen, laat ons
liever voortgaan op het spoor van het geregt te Amsterdam,
dat zich reeds in 1598 bezwaard gevoelde de doodstraf
uit te spreken over de dieven; en waaraan het raspen
tuchthuis aldaar grootendeels zijn ontstaan te danken
heeft.
De geachte spreker uit Gouda meent \order, dat niet
eene subjective meening genoegzaam, maar eene objective
waarheid vereischt wordt, dat die straf niet meer noodig
is. Ik keer het argument om. Om tot zulk een uiterste
te komen als is het doodmaken, moeten wij hebben een
onomstootelijk bewijs, dat die doodstraf niet kan gemist
worden; dat zij wel afschrikt; — en dat bewijs heeft de
geachte spreker niet geleverd.
Wanneer hij nu zoo zeer aandringt op het leveren van
het bewijs dat de doodstraf kan gemist worden, dan sommeer
ik hem het bewijs te leveren dat het doodmaken
noodig is.
Mijnheer de Voorzitter, waar de doodstraf wordt uitgevoerd,
zien wij moorden met menigte plaats grijpen.
Pas is Tropraann geëxecuteerd, of een andere moord heeft

plaats te Parys, en het is de laatste niet geweest. Bewijst
dat voor don afschrik? Wanneer de geachte spreker uit
Nymegen over de spoorwegmoorden spreekt, om or het
noodige van de doodstraf mede te betoogen, dan herinner
ik hem dat die spoorwegmisdaden niet zijn ontstaan doordien
de doodstraf is afgeschaft, maar dat zij juist daar
zy'n gepleegd waar de doodstraf werkt, en er niet voor
heeft afgeschrikt.
Ik laat verder de voorbeelden uit andere landen daar.
Wij hebben hier niet te doen met eene absolute theorie,
maar alléén met ons land. En ik meen dat in ons land die
straf niet volstrekt onmisbaar is; en dat alleen wanneer
men do volstrekte onmisbaarheid bewijzen kan, het geoorloofd
zon wezen om de doodstraf' te behouden. Wanneer
men zegt: in dezen tijd zou het nog wel kunnen, maar er
kan gift en onkruid overwaaijen, dan kunnen weer gruwelen
gebeuren; dan, Mijnheer de Voorzitter, erkent men
dat zij op dit oogenblik onnoodig is. Wij handelen voor dit
oogenblik; komen die booze tijden terug, rigt dan uw wetgeving
in naar die tijden; maar op dit oogenblik hebben
wij het niet noodig, en bij twijfel... abstine. Bij den minsten
twijfel mag men geen doodstraf uitoefenen; veel min in de
wet bevelen.
Ten slotte een woord tot geruststelling van hen die over
Genesis gesproken hebben.
Wij schaffen Genesis IX : 6 niet af, maar wij handelen
alleen over de afschaffing van bepalingen van het Code
Napoleon. En als wij die bepalingen afgeschaft hebben,
dan zal Genesis IX : 6 blijven , evenzeer als Exodus XXII:
18. Daar staat de doodstraf op een feit, waartegen wij —
en dat schijnt de heeron zelfs niet met al te verontrusten,
— in ons wetboek geenerlei straf belreigd hebben,
namelijk op het tooveren. Tot geruststelling herinner ik
alleen, dat wij reeds in 1854 doodstraf hebben afgeschaft
Toen stond doodstraf op het dooden van personen, bij
gelegenheid dat er een andore misdaad gepleegd werd. Toch
hebben wij toen — ik niet, ik was toen uitgevallen, —
besloten, dat die doodstraf niet meer toegepast, en veranderd
zou worden in govangenisstraf, — niettegenstaande
Genesis IX vers 6; dat toen toch even goed van kracht
was als nu; — toch heeft de wetgever het gedaan, en
toen hebben daar voor gestemd èn de heeren de Urauw
en van Nispen, èn de heeren Mackay en Elout.
En dus daaruit blijkt dat men zonder aan iemands belijdenis
te kort te doen , zeer goed de strafwetgeving van
dit land kan regelen, en de teksten en geboden buiten
beschouwing kan laten, waarvan de heeren hebben gesproken.
Wanneer men thans zegt: men moet de overheid
het zwaard niet uit de handen nemen, men moet de
maatschappij niet ongewapend, niet onbeschermd laten,
dan zeg ik : al die argumenten hadden dan ook vroeger
bij die doodstraf op dat bloedvergieten moeten gelden,
waarom moeten ze alleen nu golden ? Te bewijzen dat wat
men vroeger veilig kon doen, nu niet meer veilig kan geschieden,
zal voor de heeren zeer moeyelijk zijn.
De heer du Marehle van Voorfhuysen : Do vorige
spreker heeft er te regt op gewezen, dat het onderwerp,
dat wij hier behandelon, een hoogst ernstig onderwerp is,
on elke glimlach bij deze gelegenheid ongeoorloofd mag
worden geacht. Of het hem gelukt is het onderwerp zoo
te behandelen, dat elke glimlach in deze Kamer werd
voorkomen, zal ik niet verder onderzoeken.
Bij eene zaak van dit gewigt heb ik dan ook gemeend
niet geheel het stilzwijgen te mogen bewaren, al is er ook
reeds veel gezegd. Inderdaad, vele sprekers hebben zich
reeds doen hooren, en welligt hebt gij, Mijnheer de Voorzittor,
wanneer gij mij hebt gadegeslagen, en gezien, dat
ik veel van de vorige redenaars heb opgeteekend, met
eenige ongerustheid mij zien opstaan. Misschien verwacht
gij van mij eene zeer lange redevoering. Stel u gerust.
Ik geloof, dat in dezen kortheid pligt is, bij uitnemendheid
voor mij , als afgevaardigde uit Utrecht. In mijne stad zetelt
het Utrechtsch genootschap, en voor weinige weken nog
hebben wij van die geleerde vereeniging een verzoekschrift
tot ondersteuning van dit wets-ontwerp ontvangen, waarin
1465
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
gezegd wordt, dat het onderwerp is uitgeput. Is het uitgeput
voor eene vereeniging van geleerde mannen, ijdel
zou hot dan van mij zijn hier eene wetenschappelijke verhandeling
te willen houden. Ik heb dan ook geen arsenaal
van geleerdheid medegebragt. Mijn eenige wapen is
het oproepingsbriefje, waarmede wij ter vergadering zijn
genoodigd en waarop ik slechts weinige woorden heb opgeteekend.
Een kort antwoord slechts op eenige nieuwe
opmerkingen, die gisteren zijn gemaakt.
De eerste opmerking is, dat bij de behandeling van dit
wets-ontwerp het voordeel aan de zijde der voorstemmers
zou zijn, omdat men daardoor een Europeschen naam zou
verkrijgen. Ik geloof integendeel dat het voordeel is aan
de zijde van hen, die tegenstemmen, want zij zijn van alle
verantwoordelykheid af. De gevolgen van dit wets-ontwerp,
zoo zij schadelijk zijn, hebben zij niet te verantwoorden.
Maar aan het gevaar dat zij vreezen te zullen loopen zijn
de voorstanders evenzeer blootgesteld. En dit gevaar is,
volgens hunne schildering, niet gering. Wanneer ik mij
herinner wat gezegd is dat men zijn loven niet zeker is,
zoodra men een gouden ketting draagt of'een gevulde beurs
bij zich heeft, ja zelfs, wat nog veel erger is, dat een
meisje niet meer ongedeerd over straat zal kunnen gaan,
daar allen, die iets begeerlijks bezitten, zullen gevaar loopen
vermoord te worden, dan is er inderdaad zelfopoffering
noodig om vóór dit wets-ontwerp te stemmen.
Er is zelfs in het behoud der doodstraf'iets verleidelijks.
Welligt zal men zich over dat woord verwonderen, en toch
meen ik regt te hebben het hier te mogen gebruiken. Die
doodstraf is zoo weinig kostbaar, en zoo uitnemend praktisch;
een strop, een zwaard, een stuk hout, zes planken slechts
om den doodo te begraven — ziedaar de eenige kosten;
de man zinkt in de aarde, in zes weken is hy vergeten,
en men is van alle zorg af. Men heeft geone bezorgdheid
te koesteren voor de gevangenbewaarders, geen gevaar
voor moord in de gevangenis zelve; men heeft hot moeijelijke
punt of er eenzame dan wel gemeenzame opsluiting
moet worden toegepast voor den veroordeelde, niet to
onderzoeken, en geene kostbare cellen van f 5000 voor
hem te bouwen; men heeft zich niet te vermoeijen met de
lastige vraag hoe de booswicht in de maatschappij zal
terugkeeren , en onder welke voorzorgen hij daarin weder
kan worden opgenomen al die mooijelijkheden zijn
geweken; de booswicht is uit do voeten, want hij is dood.
Ik kan begrijpen dat iemand als Strauss waaraan wij
voor eon paar dagen zijn herinnerd, en die alloen aan dit
leven gelooft, dan ook zeer gunstig gestemd kan zijn voor
do toepassing van de doodstraf. Maar voor hem die iet3
verder denkt, wordt het mooijelijker.
Eene andere, meer gewigtige opmerking was het gisteren
gezegde, dat men bij do toepassing van straf vooral het
oog moet hebben op de gemoedsstemming, op de overtuiging
van onze landgenooten. Ik erken dit, maar dan heb ik mij
juist afgevraagd of' de doodstraf inderdaad wel geschikt is
voor ons land bij de hier bestaande overtuiging op godsdienstig
gebied. En welke is deze ? Zij is gehechtheid aai»
de leer van een volgend leven,gegrond op het Christendom,
waaraan ook ik zoozeer gehecht ben, welligt vooral daarom
dat zij mij de hoop geeft van diegene eens weder te
vinden die mij in mijne kindschheid ontviel, en dio de
eerste zaden dier godsdienst in mijn hart stortte waardoor
ik mij thans nog gelukkig mag heeten. De overtuiging van
een voortdurend bestaan, gegrond op het Christendom, is
in ons land zeer algemeen, ja ik durf bijna zeggen dat bij
het geheele volk de zekerheid bestaat van een volgend leven.
Men denke echter niet dat ik mij zal begeven op het
voor mij gevaarlijke en moeijelijke gebied — daarop zal ik
mij hier niet wagen — der theologie. Ik zou een dergelijk
onderwerp ook slechts kunnen bespreken in een gezelschap
waar de hoogste ernst en de diepste eerbied heersenen, en
ik mag die van deze Vergadering, waar de verschillende
gevoelens reeds uitvoerig zijn behandeld ten behoeve
van mijne rede nu niet meer vorderen. Ik acht
die zaak in deze zaal dan ook nu reeds genoeg besproken.
Buiten deze Kamer is de theologische zijde van
het vraagstuk uitvoerig door godgeleerden behandeld, en.

de vraag zou kunnon zijn of het wenschelijk was dat wij
dit voorbeeld hier volgden. Voor onze eigene inlichting
schijnt het ton minste niet uoodig, daar de zaak uitvoerig
is besproken in de ons toegezonden werkjes van den heer
van kliijn die het eene, en van den heer v. d. W. die het
andere gevoelen voorstaat, aan welk laatste ook naar het
schijnt de geachte afgevaardigde uit Sneek, deheerMoens,
de meeste bijzonderheden ontleende, die hij ons mededeelde.
Ik noem het feit slechts aan dat in ons land gelukkig schier bij
allen du overtuiging van een leven na dit leven nog bestaat,
en met bot oog hierop vraag ik of de doodstraf
dan geschikt is voor onzen Staat. Twee gevallen kunnen
zich in verband hiermede voordoen: dat de misdadiger niet
bekeerd is vóór de volvoering der doodstraf, of wel dat
hij vóór het verlaten van dit leven reeds tot inkeer is gekomen.
Neem ik het eerste geval aan, dan vraag ik u allen,
voorstanders der doodstraf die zich hier deden hooren, of
een uwer zoude medewerken om die te doen uitvoeren,
zoolang de veroordeelde nog niet voor een volgend leven
zich had voorbereid ? En zoo gij die wilt uitstellen tot de
misdadiger bekeerd is, zoudt gij dan meenen dat de bekeering
spoedig zoudo volgen, of zoude niet juist voor hem
dat uitstel eene beweegreden zijn om zijne voorbereiding
zoo lang mogelijk te verschuiven ? Is niet juist dat herhaalde
zeggen dat gij zooveel hecht aan het schoone sieraad
der Kroon en aan die ruime toepassing van het regt van
gratie, het bewijs, dat gij toch, zoo het er op aankomt,
huiverig zijt toe te passen wat gij in beginsel aanneemt ?
Maar zoo gij hetzelve hoogst ongaarne zoudt doen, wilt
gij het dan vergen van een ander? En zoo het nu den misdadiger
meer en meer bekend wordt, dat de Koning van het regt
van gratie bij het doodvonnis steeds gebruik maakt, ener
geen Minister te vinden is , die hem zulks ontraadt, zal
dan do misdadiger niet langzamerhand met de wet gaan
spotten, gelijk de geachte afgevaardigde uit Gouda, de heer
de Brauw , reeds gezegd heeft ? De misdadiger is toch reeds
slim genoeg om te begrijpen dat de Minister, die den Vorst
zou ontraden om gebruik te maken van zijn regt van gratie,
nadat gedurende 10 jaren niemand tor dood gebragt is,en
het schavot op nieuw in eene onzer steden deed verrijzen,
eene rilling door het land zou doen gaan.
Het andere geval, dat de misdadiger zich schijnbaar of
werkelijk bekeert vóór de toepassing van de doodstraf geeft
niet minder twijfel omtrent hare doelmatigheid. Hij wordt
dan het voorwerp van deelneming, en waar blijft dan de
afschrikwekkende indruk, die men daarvan verwacht?
De verhalen omtrent hen die zich in de laatste dagen
vóór de teregtstelling bekeerd hebben zijn dikwijls aandoenlijk.
Ik herinner u slechts aan een verhaal, voor
eenigo jaren in de dagbladen betreffende een ter dood veroordeelde
medegedeeld. Hij besteeg, volgens deze , het schavot
in eene stemming, die, zoo zij opregt was, niet dan
belangstellingen deelneming kon opwekken. De voorstelling
die er van gegeven werd was zoodanig, dat men hem in
zijno godsdienstige gemoedsstemming bijna benijdde. Naar
de aandoenlijk beschrijving, welke men daarvan gaf, was
h^t niet als of' hij de trappen van het schavot beklom,
maar als besteeg hij de treden van het » huis des Vaders".
Bij zulke omstandigheden , welke is dan de afschrik die de
doodstraf aan het algemeen moet geven?
De doodstraf zou een middel zijn , zegt men, om te leiden
tot dio zodelijke omkeering welke men zoo zeer wenscht.
Men meent dat juist die vrees voor het voltrekken van de
doodstraf en het zeker vooruitzigt op den [overgang in een
volgend leven bewerken zal dat men zich spoediger bekeert.
Ik geloof het tegendeel. Door de omstandigheden waarin
de ter dood veroordeelde in de laatste dagen heeft verkeerd,
is hij tot eone zoodanige verbetering juist minder geschikt
geworden. Hij heeft geen tijd gehad om zijne misdaad te overdenken
, de gelegenheid om tot inkeer te komen, is hem veeleer
benomen geworden door het streven om tegen eiken prys
de straf te ontgaan. Slechts op middelen om haar te verbergon
heeft hij gedacht, en wanneer hij gedurende het
geh ele geding tot het laatste toe heeft ontkend, is het dan i
van hem te wachten dat hij op eens zal veranderen? Het j
is inderdaad opmerkelyk hoe de misdadiger dikwijls fijn­
1466
95STK ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
gevoeliger is op het punt van » consequentie" dan de meest
geachte staatslieden. Hij gaat naar het schavot, hy wil moed
toonen; hij weet dat het zal geschieden ten aanzien van zijne
makkers. Tegenover die makkers is er voor hem eene zekere
zelfvoldoening in gelegen te kunnen toonen dat hij voor den
dood niet vreest. Soms verzet hij zich en beleedigt den
beul. Men denke daarbij aan dien vreeselijken waan, die
somtijds bij het volk wordt verspreid, dat hij het niet gemakkelijk
zal hebben omdat do beul een hekel aan hem
heeft. Vreesselijko tooneelen hebben dikwijls plaats gehad,
maar waartoe hebben zij geleid? Leidden die tot afschrik
voor de misdaad ? of veeleer tot een afgrijzen voor hen die
de straf toepasten ?
ik erken dat dit slechts het geval is wanneer de straf
in het openbaar geschiedt en men zal misschien zeggen,
dat dit hier niet gebeurt. Maar zoo het in het geheim geschiedt,
dan vraag ik weder: waar blijft dan de leer van
het afschrikwekkend voorbeeld, die u aan de doodstraf de
voorkeur doet geven?
Vier duizend jaren lang, om de gewone tijdrekening aan
te nemen, heeft de doodstraf bestaan , zonder een voldoenden
waarborg voor het leven in onze maatschappij te kunnen
opleveren. Vier duizend jaren geleden werd, zoo als men
gezegd heeft, de wet die deze voorschreef bij deNoachiden
ngepromulgeerd": heeft zij na die langdurige proefneming
de moorden doen verdwijnen? Hebben de vreesselijkste
folteringen, waarvan men haar dikwijls vergezeld deed
gaan, zelfs gebaat ? Hebben de gruwelijke folteringen van
lialthasar Gerards een Kavaillac teruggehouden? Straks is
er reeds op gewezen dat de uitvoering van het doodvonnis
aan Tropmann onmiddellijk door een tweeden moord werd
gevolgd. Ja bijna gelijktijdig met het betreden van het schavot
door Tropmann werd eone meesteres door den huisknecht,
die haar diende, vermoord.
Gedurende do twintig jaren nadat ik de beginselen van
het strafregt had leeren kennen heb ik mij afgevraagd bij
elke gewigtige zaak die zich voordoed , of ik in de omstandigheden
dio haar vergezelde eeno enkele aanleiding kon
vinden om de voortduring der doodstraf te wenschen.
Nooit heb ik die kunnen vinden, maar telkens ontmoette
ik juist nieuwe bewijzen tegen de doelmatigheid van de
toepassing dier straf.
Men meene niet dat het ook bij mij eene soort van
weekhartigheid is die mij drijft; de reden is dat ik de straf
ongeschikt acht. Ik behoor niet tot hen die zulk een
buitengewoon medelijden hebbeu met gevallenen ; meermalen
ben ik er tegen opgekomen dat men dikwerf in de gevangenissen
het lot van den misdadiger te zacht maakte.
Dikwijls heb ik er aan herinnerd dat men bij de inrigtinw
van onze gevangenissen nimmer mogt voorbijzien dat de
kosten door de onschuldigen worden gedragen, die die lasten
met moeite dragen. Ik ben zelfs voorstander van eene
strenge straf waar zij tot verbetering kan leiden. Ik verlang
slochts eene betore straf. De straf beter dan die van
den dood, welke ik wensch, is de eenzame opsluiting. Wat
beteekent toch eigenlijk de vrees voor den dood waarvan
men zoo veel verwacnt ? Hoe s preekt soms de misdadiger
bij de gedachte van ter dood te kunnen worden gebragt?
Spreken sommigen er niet onverschillig over ? Men moet
toch eens sterven, zegt de een; men kan mij niet meer
doen dan ophangen , zegt weer een ander. Maar de eenzaamheid
is voor den misdadiger zoo verschrikkelijk, te meer daar
zelfs hem de gedachte niet kan worden afgewend dat het
ook in de gevangenis geldt: Einsam bin ich jiiclU alleiné.
Die gedachte aan dien Onzigtbare, die steeds nabij is, die
hem niet foltert en toch door hom zoo gevreesd is, die hem
nooit verlaat en dien hij niet vermoorden kan, is zoo ontzettend.
Men doodo den mensch niet, maar den moordenaar,
dat wil zeggen men verbetcro hem, en de misdadiger als
zoodanig is niet meer.
Uit dat enkele woord zal het u reeds blijken, Mijnheer
de Voorzitter, dat ik, hoewel ik met de hoofdzaak ingenomen
ben, toch niet geheel dezelfde denkbeelden koester
als de Minister van Justitie, Ik erken dat er in dit wetsontwerp
verbeteringen zijn te brengen, en op dit punt

Vel 387. 1467 Tweede Kamer.
deel ik grootendeels in het gevoelen van een onzer hooggeplaatste
regtsgeleordon, die ons nog voor eenigo dagen
zijne meening heeft medegedeeld. Het zou mij dus aangenaam
zijn, indien door dezen ol genen eene poging aangewend
wierd om het wets-ontwerp in zijnen geest te verbeteren,
maar mogt dit het geval niet zijn, dan zal dit mij
niet weerhouden om mijne stem aan dit wets-ontwerp te
geven. Wanneer dit wets-ontwerp wordt aangenomen is er
reeds een grooto stap gedaan op den goeden weg; de gebreken
die daarin overblijven zijn te herstellen; maar wat
niet te herstellen zoude zijn, was indien er ten gevolge van
hot behoud van de doodstraf een onschuldige, al was het
slechts e'e'n, het leven verloor. Het levan, dat men don
mensch ontneemt, is niet weder te geven.
Het spreekt van zelf, dat wanneer mijne meening later
ingang mogt vinden, vele ook van de bezwaren die nu bij
sommigen tegen dit ontwerp van wet bestaan vervallen
moeten. De vrees bij voorbeeld van den geachten afgevaardigde
uit Gorichem , den heer Heemskerk , voor
moord in do gevangenis zelve, zou toch veei geringer zijn
wanneer de misdadigers oenzaam wierden opgesloten, dewijl
het dan gemakkelijk is daartegen te waken. Men is dan
ook meer in de gelegenheid om bij aanhoudend verzet door
zoogenaamde straffen van discipline, hetzij door het onthouden
van afleidende bezigheid, of door het ontnemen van
elke toespraak, den misdadiger tot rede te brengen.
Eene derde opmerking die gemaakt is. Waartoe, heelt
men gezegd, toch al die haast; waarom moeten wij al
weder een der eersten zijn om do doodstraf af te schaffen ?
Is zij in Frankrijk, in Italië, in Duitschland reeds afgeschaft?
Nederland, Mijnheer de Voorzitter, heeft eene
eigenaardige roeping; naar het schijnt het geven van een
voorbeeld op den weg der beschaving. Het is waar, in
Frankrijk zet do beul nog altijd zijn bloedig bedrijf voort.
In Duitschland heeft er zelfs eenige terugwerking plaats,
en geen wonder in het land waar de man van grooten
invloed zich niet ontziet om zelfs de doodstraf op geheele
volken toe te passen door zo te vernietigen. Italië weifelt:
het is dan ook het land waar de roover inhoumsch is. Onze
roeping is echter steeds geweest om een voorbeeld te geven
op den weg der beschaving. Nederland gaf het voorbeeld,
waar het gold do vrijheid van de godsdienst, waar het er
op aan kwam om den handel te verlossen van banden die
hem knelden, waar het noodig werd geacht om door onderwijs
het volk te ontwikkelen, waar . . . Maar waar zou
het einde zijn zoo ik u al de goode zaken wilde vermelden
waarin Nederland een voorbeeld heeft gegeven ? En inderdaad
is ook hierin weder door ons land reeds eenigermate
het voorbeeld gegeven. Sedert ruim 10 jaren heeft hier
geen uitvoering van een doodvonnis plaats gehad.
In dit opzigt zijn wij bij vele landen, zelfs België en
Baden naar ik meen , reeds vooruit. Tc regt is het in het
stuk door het Utrechtsche genootschap medegedeeld, opgemerkt
dat het hier eigenlijk slechts geldt de goedkeuring
van hetgeun bestaat. Het is algemeen bekend, dat het
moeijolijk zou zijn een Minister van Justitie te vinden, die
aan onzen Vorst zou ontraden van het regt van gratie gebruik
te maken. Het wordt bijna eone vraag van ■ redactie ,"
van pen en inkt; do werkelijke toestand blijft dezelfde. En
toch is in beginsel die enkele pennestreek van zoo ontzaggelijk
veel belang.
Wij zijn het bij wie do beslissing zal geschieden. Is het
wets-ontwerp hier aangenomen , dan kan ik mij niet voorstellen
dat de Eerste Kamer dit zoude verwerpen. Zij is
geen lloogerhuis, tuk op oude regten; zij bestaat niet uit
senatoren, gedienstig uit hunnen aard; zij bestaat uit de
uitverkorenen van het volk. En onze Koning, die in geen
tien jaren geduld heeft dat een doodvonnis zoudo worden
uitgevoerd , zal deze zich niet gelukkig achten op den dag
waarop hij hot heeft ondcrteekend ?
Nederland is een kleine Staat; door kracht kunnen wij
te midden van magtige Staten geen roem meor verwerven.
Maar wij kunnen ons stellen, in de voorhoede, aan de
spits van hen die beschaving bevorderen. Daardoor kan
Nederland zich nog vereeuwigen , en voor altijd de bewering
logenstraffen que la Hollande est une nation éteinte!
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
Bijblad van de Nederlandsche gtaats-Courant. — 1869—1870. II.
Zou in deze zaak de politiek ook oenigzins gomoeid zijn,
hoeft men eindelijk gevraagd.
Ja , eenigzins ; namelijk in dien zin , dat de aanneming van
dit ontwerp voor deze Regering eene belangrijke zegepraal
zx\ zijn.
Men zal zich dan misschien verwonderen dat ik de
Regering met warmte ondersteun. Waar het de eer geldt
van mijn land, het heil van de menschheid, daar bestaat
bij mij geen staatkundige naijver. Het is mij zelfs aangenaam
hier te kunnen toonen, nadat ik wel eens door
vrienden van dit Bewind ben miskend en bestreden met
wapenen die ik niet had verwacht, dat waar ik het
denkbeeld van wraak verwerp in de leer van het strafregt,
ik evenzoo elke gedachte van mij zelven te willen wreken
onbestaanbaar acht met mijne politiek.
De heer van 5.Haar, Minister van Justitie: Er zijn
vragen, Mijnheer de Voorzitter, die men gemakkelijker
kan oplossen door vele, dan door weinige woorden. Het
veld van beschouwingen dat over de vraag van de afschaffing
der doodstraf is geopend, is zóó ruim, dat het gemakkelijker
is daarover lang dan kort te spreken. .Maar
de Regering meent dat het haar pligt is de kortheid te
betrachten, nadat zulke uitgebreide schrifturen tusschen
de Kamer en de Regering zijn gewisseld, en niet minder
na de langdurige discussie, welko dit ontworp heeft uitgelokt.
De Regering meent zich dus te kunnen en te mogen
bepalen tot het in het licht stellen van den ouhoudbaren
toestand van Nederland met betrekking tot de doodstraf,
om vervolgens na te gaan welke weg de beste zijn zal
om uit dien toestand te geraken.
Vooraf een enkel woord over de letterkundige historie,
want het rchijnt door velen euvel te worden geduid, dat
de Memorie van Toelichting aanvangt met den naam eens
vreemdelings : Beccaria. Deze behoefde in ons land niet
het eerst te worden genoemd; reeds lang vóór hem, in
de 17de eeuw verhief een Hoogerboets zijne stem tegen
de doodstraf', en omstreeks de helft der 18de eeuw deed
de Utrechtsche professor Wieling hutzelfde.
Deze schrijvers behandelden echter de quasstie niet met
het oog op eeno'afschaffing der doodstraf; zij gaven slechts
hunne afkeuring van die straf' te kennen. Ook Beccaria
hoeft geen werk geschreven alle'e'n ter bestrijding van de
doodstraf, maar hij begon met al de gruwelen, in zijn tijd
in strafregt en regtspleging bestaande, te bestrijden. Voornamelijk
bestreed hij het gruwelijkste aller gruwelen: de
pijnbank om tot bewijs te komen. Hij hetft dan ook deze
groote verdienste, aanleiding te hebben gegeven, dat men
is begonnen zich af te vragen: heeft het strafregt grenzen
en welko zijn die?
Wij, voorstanders van de afschaffing van de doodstraf,
worden uitgemaakt voor: » ziekelijke philanthropen". Maar
waarom past men dien naam dan ook niet toe op Beccaria,
die do pijnbank, en op die velen met hem die het radbraken
, het verbranden, het vierendeelen uit de rij der
straffen hebben doen verdwijnen ? Waarom past men dien
naam niet toe op onze land- en tijdgenooten, die in 1854,
God zij dank! de geeselpaal, het brandmerken on de tepronkstelling
uit onze wet schrapten ?
Het woord: ziekelijke jjhilantliroop, hun toegevoegd die
uit overtuiging do doodstraf willen doen verdwijnen, zal
menigeen met mij zich tot eeretitel rekenen.
Al die gruwelen zijn verdwenen, en is na dien tijd de
do orde en de veiligheid in ons land algeuomon ot toegenomen
? Hebben zelfs niet onderscheidene tegenstanders van
dit wets-ontwerp moeten bekennen dat zij zijn vermeerderd,
in plaats van verminderd ? Laten wij ons bepalen bij de
wet van 1854; daaromtrent hebben wij geon statistieken
noodig, want het is van algemoone bekendheid, dat alle
misdaden, die vroeger met geoseling, brandmerk en te
pronkstelling gestraft worden , oneindig verminderd zijn. En
toch, na het afschaffen van al die gruwelen, zijn wij nog
blijven staan voor een der ergste der schavotstraffen.
Hoe is nu de toestand verder met betrekking tot ons
strafstelsel? Ook deze wet heb ik een greep in dat strafstelsel
hooron noemen, maar bij die beschuldiging verliest

men uit het oog, dat het niet de eerste greep is. Het Code
Pénal, zoo als dit in 1810 werd ingevoerd, hield eene
gradatie van straffen in; doch reeds in 1813 werd een der
schakels daar uit geligt door de afschaffing onder anderen
van den oeuwigdurenden en den tijdelijken dwangarbeid. De
vrijheidsstraf werd toen beperkt tot oen maximum van 20
jaren, en alzoo ontstond de oneindig groote klove tusschen
de doodstraf en de straffe naast die des doods.
Vele sprekers hebben het reeds gezegd: sedert tien
jaren is geen doodvonnis meer uitgevoerd, en lieten daarop
volgen: Ga aldus voort! Maar kan en mag men het er
op wagen , dat aan dien wensch altijd gehoor zal worden
gegeven ? Het gevaar is groot (ik heb daarop nog niet
hooren wijzen), dat zelfs iemand, die geen voorstander
van de doodstraf is, den Koning zou adviseren om de
doodstraf ten uitvoer te doen leggen. op grond dat er
tegenwoordig bij het verleonen van gratie geen behoorlijk
aequivalent bestaat, want de hoogste subintrerende straf is
slechts 20 jaar tuchthuis; en is er nu geen onregtvaardigheid
in gelegen, het individu , dat den moord bedreven
heeft, slechts met dezelfde straf te treffen die opgelegd
wordt aan dongene die alleen schuldig is aan poging tot
moord ? Is het niet onregtvaardig dengeen, die een moord
begaan heeft, dezelfde straf te geven als aan een brandstichter
zonder dat er menschenlevens bij in gevaar worden
gebragt ? Het gebrek aan een aequivalent zou oorzaak kunnen
zijn dat de gratie niet verleend werd.
Verder wordt door hen , die niet direct maar dan toch
indirect het meest deze Regering en alle liberale regeringen
beschuldigen, er op gewezen, dat van het regt van gratie
niet gebruik , maar misbruik wordt gemaakt. Ik trek mij
die beschuldiging niet aan , vooral niet wanneer ik dat
tiental jaren naga en bedenk dat gedurondo anderhalf
jaar de portefeuille van Justitie is geweest in handen van
een bekend voorstander van hot behoud der doodstraf. En
nu zegge men niet dat er welligt in die jaren geen afschuwelijke
misdaden hebben plaats gehad. Ik zal slechts
twee gevallen noemen. Eene vrouw had haron man door
vergift gedood, ten einde met een ander man ongeoorloofde
gemeenschap te kunnen hebben. Een dief', die
met alle verzwarende omstandigheden gestolen had, bespeurt
bij het heengaan dat de oude vrouw die hij
bestolen had, wakker wordt, en hij slaat haar dood.
Wanneer nu in die beide govallen onder een Minister, als
voorstander van het behoud der doodstraf bekend, gratie
is verleend, dan kan men het niet ten kwade duiden,
wanneer een Minister, die geen voorstander van het behmd
is, gaarne in ieder geval tot gratie adviseert.
Uit dit laatste blijkt tevens voldoende, dat do toestand
in ons land onhoudbaar is, voornamelijk — en al ware
dit de éénige roden — omdat er geen behoorlijke aequivalerende
straf bestaat.
Maar die toestand is, als men verder nadenkt, nog te
meer onhoudbaar, omdat de wet eene waarheid moet zijn,
terwijl de wet, waarin doodstraf wordt bedreigd die nooit
wordt uitgevoerd , eene onwaarheid is. Zoo als reeds door
onderscheidene sprekers is aangetoond, gaat het prestige
van de regtorlijko magt verloren, wanneer de doodvonnissen,
die zij uitspreekt, nimmer worden uitgevoerd. Indien
toestand is, gelijk ik straks reeds zeido, elke gradatie van
straf verdwenen.
Er moet dus een einde aan dien toestand komen, en dat
is de overtuiging zoowel van de voor- als van de tegenstanders
dezer wet.
Om nu tot dat einde te komen, zijn drie denkbeelden
aangegeven. Vooreerst het denkbeeld van don Groningschen
hoogleeraar Gratama, waaraan zich, gelijk ik later zal
aantoonen , aansluit het denkbeeld van den heer de Brauw ,
vervolgens het denkbeeld van don heer Heemskerk en eindelijk
het voorstel der Regering.
Professor Gratama verlangt de doodstraf alleen voor
moord, maar met de bevoegdheid des regtors om op verzachtende
omstandigheden te letton en, wanneer die aanwezig
zijn, tuchthuisstraf op te leggen, niet te boven gaande
den tijd van twintig jaren.
Dat denkbeeld rust op het beginsel, dat de straf het
1468
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
herstel moet zijn van het intellectueel nadeel door het
misdryf toegebragt, en van hot gekrenkt vertrouwen op
het regt; welk herstel in geval van moord niet anders
denkbaar is dan door den dood. Dit herstel van het geschokt
vertrouwen op het regt rust kennelijk op de volksovertuiging,
die alleen in geval van moord de doodstraf zou
vorderen.
Maar onderscheidt die volksovertuiging dan bepaaldelijk
tusschen moord, manslag en gevaarlijke brandstichting ?
Ik geloof het niet, en om die stelling des hoogleeraars
goed te maken, zou daarvan toch in ieder geval het bewijs
moeten geleverd zijn.
De heer Gratama verlangt dat do regter zal beoordeelen
of er verzachtende omstandigheden aanwezig zijn, om daarvan
de al of niet toepassing van do doodstraf afhankelijk
te maken. Maar is dat niet reeds direct in strijd met zija
uitgangspunt, de volksovertuiging? Of gelooft hij dat die>
volksovertuiging in elk concreet geval zoo juist onderscheidt,
dat zij bij alle zware misdrijven die verzachtende omstandigheden
zoo juist waardeert? Ik betwijfel het.
Eene tweede fout bestaat hierin, dat de verantwoordelijkheid
voor de straf, die op den wetgever rusten moet.
door den wetgever geschoven wordt op de schouders van
den regter.
Een derde gevolg is, dat de misdaden, hoe zwai

ij verzachtende omstandigheden haar to veranderen in
levenslange tuchthuisstraf. Hij brengt dus in den schakel
der straffen nog eene andere, in plaats van voort te gaan
op den in 1854 ingeslagen weg, en ons strafstelsel te
verzachten.
Het gezegde omtrent de verzachtende omstandigheden
bij de behandeling van het denkbeeld Gratama, slaat ook
op dat van den heer Heemskerk, maar het weegt nog
zwaarder bij dit laatste. Immers brengt die geachte afgevaardigde
nog in ruimer mate de verantwoordelijkheid
van den wetgever over op den regter. Hiervan zal het gevolg
zijn dat do doodstraf in naam zal blijven bestaan, en
steeds verzachtende omstandigheden zullen worden aanwezig
bevonden, zoodat altijd levenslange tuchthuisstral zal
worden opgelegd.
De gedachte van den heer Heemskerk heeft nog het bezwaar
dat de tegenwoordige gelijkstelling van ongelijke
misdrijven, die de Regering in dit wets-ontwerp tracht te
voorkomen, blijft bestaan; de gradatie vervalt en de regter
zal even als nu buiten de gelegenheid blijven om de straf
af te meten naar elk concreet geval; in plaats van eene
absolute straf (de doodstraf) zal hij alleen eene andere absolute
straf (de levenslange tuchthuisstraf) kunnen toepassen.
De Regering blijft bij de overtuiging dat haar voorstel
het meest aannemelijke is. Reeds door andere sprekers is
aangetoond dat op dit voorstel de beschuldiging van overhaasting
niet toepasselijk is, want men kan het geen overhaasting
noemen wanneer een tijdperk van tien jaren als
proeftijd is voorafgegaan. Ook wordt het voorstel der
Regering begroet met do beschuldiging dat het inbreuk
maakt op het regt van gratie; ik zou daarop kunnen antwoorden
met de vraag, waarop ik gaarne het antwoord van
den heer Heydenrijck zal vernemen: moet dan de straf
blijven bestaan ten einde de Kroon in de gelegenheid te
stellen gratie te verleenen ? Maar bovendien, Mijnheer de
Voorzitter, kan die beschuldiging niet welgemeend zijn ;
want wanneer zal de uitoefening van hot regt van gratie
schoonor zijn, op dit oogenblik, nu er bijna dagelijks van
dat regt gebruik wordt gemaakt, of dan, wanneer het
slechts zeldzaam behoeft toegepast te worden ? Zal het
schooner zijn nu het wordt toegepast op den misdadiger
van wien men hoopt dat hij zich zal verbeteren, maar
waarvan men volstrekt niet zeker is, dan wel wanneer het
wordt uitgeoeiend op den misdadiger die tot inkeer is gekomen
en die men met een gerust geweten aan de maatschappij
en de zijnen kan teruggeven ?
Ook heb ik de beschuldiging vernomen dat de Nederlandsche
Regering de eerste regering is die in dit opzigt
het initiatief neemt. Ik wil niet van andere kleinere Staten
spreken , maar in Saksen en Portugal is het voorstel tot
afschaffing van de doodstraf van de Regering uitgegaan.
Wel waren in den boezem der Volksvertegenwoordiging
daartoe strekkende voorstellen gedaan, maar deze waren
steeds gevallen, waarna eindelijk door de Regeringen in
die landen het voorstel bij het Parlement is aanhangig
gemaakt.
Bovendien, Mijnheer de Voorzitter, dit voorstel doet
niet anders dan den bestaanden toestand door de wet bekrachtigen
en bevestigen. Maar nu zegt men : hoe durft
de Regering een dusdanig voorstel doen, terwijl afschuwelijke
misdrijven dag bij dag toenemen. Die voorbeelden
schijnen dan gezocht te moeten worden in het buitenland,
want zij zijn met betrekking tot ons land aan de Regering
niet bekend.
Do heer Heemskerk heeft zich ten bewijze daarvan
beroepen op de statistiek, en gezegd dat het getal misdrijven
in 1867 zoo zeer was toegenomen. Die toeneming
heeft grootendeels hare oorzaak gevonden in misdrijven
tegen den eigendom en niet tegen den persoon.
De geachte spreker gewaagt van 1867, maar in 1868 is
het getal verminderd, en wel van 695 tot 664; in 1869 is
het zelfs tot 616 gedaald.
Gaat men nu de vermeerdering der misdrijven na volgens
de statistische tabel, overgelegd onder lit. A, dan blijkt
daaruit, dat die toeneming volstrekt niet te wijten is aan
■zoogenaamde hals-misdaden, maar vealeer aan brandstich­
1469
■- ' ■ ■ '
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afsc/tafjing der doodstraf.
tingen. Die vermeerdering schuift men op de wet van 1854»
doch wanneer men de statistiek nagaat, dan ziet men dat
die vermeerdering van brandstichtingen voortdurend heeft
plaats gehad van 1811 af.
Ik wil hier tevens een woord met betrekking tot de
kindermoorden zeggen. Uit' hetgeen voorkomt in den staat
lit. B blijkt dat, indien men alleen redeneert uit de bloote
cijfers van de statistiek, men gevaar loopt zeer onjuist te
redeneren, daar men dan een ontzaggelijk verschil tusschen
het eene jaar en het andere vindt. In 1854 vindt
men 3 kindermoorden, in 1855, 6, in 1856, 1 en voorts
5, enz., tot eindelijk in 1862 het cijfer begint te klimmen
om in 1868 van 6 tot 3 te dalen. Moet nu de vermeerdering
van die kindermoorden geschoven worden op rekening
van de wet van 1854, of moet men daarvoor andere redenen
aannemen? Dit laatste meen ik te kunnen bewijzen door
het feit, dat sedert 1811 slechts 3 kindermoordenaressen
op het schp.vot zijn gekomen en aan al de overigen gratie
is verleend.
De wet van 1854 behoefde dus niet in het leven te worden
geroepen om de ongehuwde moeder te doen gelooven,
dat zij haar kind kan vermoorden zonder op het schavot
te komen.
Heeft nu de afschaffing van de doodstraf in andere
landen het gevolg gehad dat de misdaden vermeerderd zijn?
Het bewijs is nietge leverd. In Portugal, waar men 20 proefjaren
gehad heeft, had men zeker den moed niet gehad om
do doodstraf af te schaffen, indien gedurende dien tijd de
misdaden vermeerderd waren. Wil men zich niet alleen tot
Portugal bepalen, dan letto men op Anhalt, Oldenburg en
Nassau, waur sedert jaren de doodstraf' is afgeschaft en
waar het aantal misdrijven niot vermeerderd is. Wilde men
nu nog wachten op den uitslag van de ondervinding in
Portugal en Saksen, waar de doodstraf eerst sedert drie
en twee jaren bij de wet is afgeschaft, dan zou men de
afschaffing der doodstraf wel altijd kunnen verschuiven;
er zijn toch steeds dilatoire exceptien te vinden.
Een der voorbeelden, die doodend zouden moeten zijn
voor het stelsel der Regering, is dat van het kanton Freiburg,
waar de vermeerdering van misdrijven aanleiding
gegeven zou hebben dat de doodstraf op nieuw word ingevoerd.
Maar men moet niet uit het oog verliezen, dat de
eenige gevangenis in dat kanton zoo slecht was, dat zij
geene voldoende waarborgen opleverde voor de opsluiting
van tot levenslange tuchthuisstraf veroordeelden.
Ook in Wurtemberg zouden de misdrijven sedert de afschaffing
zijn toegenomen. Men schijnt dus niet te weten
dat volgens sommige statistici de opgaven daaromtrent
onjuist zijn. Onder anderen is dat het oordeel van den procureur-generaal
Schwarze uit Dresden.
De heer Heemskerk beweerde dat in Frankrijk in
1853 de doodstraf op politieke misdaden op nieuw was
ingevoerd. Dat beweren is onjuist. De wet van 1853 is
niets anders dan eene explicative wet. De doodstraf in
Frankrijk was en is niet meer van toepassing op politieke
misdrijven.
Er had een aanslag op het leven van den Keizer plaats
gehad. De verdediger van den beschuldigde wilde dien
aanslag als politiek misdrijf doen qualificeren. Om dit
beweren te logenstraffen, kwam de explicative wet van
1853, waarbij gezegd werd, dat een aanslag op het leven
des Keizers viel onder het gewone strafregt.
De vele voorbeelden door den heer Heemskerk aangehaald
— dit verlient wel de aandacht — zyn gekozen uit
het einde der vorige of het begin dezer eeuw of uit een
revolutionair tijdperk.
De heer Heemskerk heeft beweerd dat de misdaden onder
Keizerin Elisabeth in Rusland zijn toegenomen, omdat de
doodstraf was afgeschaft. Hij heeft er evenwel bijgevoegd
dat de doodstraf door veel onmenschelijker en gruwelijker
straffen word vervangen. Zou niet veeleer daaraan de
vermeerdering der misdaden te wijten zijn geweest, dan
aan de afschaffing der doodstraf?
De heer Heemskerk heeft ook op Toscane gewezen.
Daar is, zeide hij, de doodstraf op nieuw ingevoerd om
vermeerdering van misdrijven, maar de heer Cornelis heeft

• 1470
er reeds te regt op gewezen, dat dit hoeft plaats gehad om
politieke redenen, en dat zij later weder uit de rij der
straffen is verdwenen. In dat land heelt de Rogering later
voorgesteld de doodstraf' weder in te voeren, maar de
Volksvertegenwoordiging heeft daartoe niet willen medewerken.
Men kau dus aannemen dat in Toscane de
volksovertuiging, die door de Volksvertegenwoordiging
wordt uitgedrukt, de wederinvoering der doodstraf niet
vordert. In Oostenrijk, zeide de heer Heemskerk, is, om het
toenemen der misdaden, de doodstraf weder moeten worden
ingevoerd; maar het decreet van Keizer Frans van 2'J
October 1803, doet zien dat zo niet is ingevoerd om die
reden.
Tegenover het feit door den heer Heemskerk aangehaald
met betrekking tot Lodewijk XVI, stel ik dat tot 1840
talrijke aanslagen op het leven van Louis Philippe hebben
plaats gehad, terwijl telkens de misdadiger het leven moest
verliezen op het schavot, maar dat toen in 1810 de Koning
gratie schonk aan een misdadiger die het op zijn leven gemunt
had, geen nieuwe aanslagen zijn voorgekomen.
De heer Heemskerk heeft ook gezegd, dat alle grooto
riminalisten tegen de afschaffing van de doodstraf waren.
Hij voegde daarbij, dat de groote Mittermaier in zijne
goede dagen was toen hij het behoud van do doodstraf
voorstond. Deze geleerde moet dus in zijne slechte dagen
geweest zijn, toen hij do doodstraf bestreed.
Indien ik nu oon onzer Hollandsche rogtsgeleerden noemen
f^ag , die waarschijnlijk ook in zijn goede dagen was, want
hij was toen jong , dan wijs ik op mr. W. B. Donker Curtius,
die in lt>27 eene brochure uitgaf, waarin hij do doodstraf
afkeurde.
Maar wat is er verder van dat beweren van den heer
Heemskerk? Zijn dan Holzendorff, John, Berner, Geyer,
Kötslien , Haus, Thonisseu, Nypels, Helie, Ortolan , Lucas,
— zijn die allen dan ook voor het behoud van de doodstraf?
Het tegendeel is bekend.
De heer Heemskerk heeft ook gezegd dat onze Minister
van Justitie de Jonge van Campens Nieuwlund een voorstander
van de doodstraf was. Als lid van de Commissie
van wetgeving zegt de heer de Jonge iutusschen, dat het
altijd een zijner vurijisle wonschen was geweest eenmaal
te mogen medewerken tot de gehoele afschaffing van dat
verschrikkelijk uitersto van alle maatschappelijk vermogen,
en dat hij het als de eerekroon van zijn vaderland zou
beschouwen , indien het da arin het voorbeeld mogt kunnen
geven.
Spreekt zoo een voorstander of wel een tegenstander
van de doodstraf ?
De Minister van Justitie Dirk Donker Curtius was ook
voor het behoud van de doodstraf, zegt de heer Heemskerk.
Intusschen zijn de woorden van dien gewezen
Minister van Justitie aangehaald in de Memorie van Toelichting
: i) de Regering, zij is van die straf gaen voorstander".
Wanneer een Minister van Justitie dit zegt,
dan kan men dit toch moeijelijk anders opvatten, dan dat
hij verlangt de doodstraf, zoodra zij niet meer dringend
noodzakelijk is , uit de rij der straffen te zien verdwijnen.
En hoo dacht de gewezen Minister van Binnenlandsche
Zaken, do heer de Kempenaer, er over ? Men heeft
slechts zijne redevoering in de Staatscourant van 24 Julij
1817 na te lezen, om te zien dat ook hij voor do afschaffing
was.
En is het zoo vreemd dat onze juristen voorstanders
waren van de afschaffing der doodstraf? Een geloofwaardig
man, tegenwoordig lid van den Hoogen Raad, deelde mij
mede, dat hij in 1807 onder professor Kemper niet diens
goedkeuring He thesis heeft verdedigd: » al moge de tegenwoordige
toestand der maatschappij welligt de opheffing
der doodstraf niet gedoogen, volstrekt noodzakelijk is zij
uit een maatschappelijk oogpunt niet." Kemper achtte dus
ook de doodstraf niet noodzakelijk.
En nu Zweden. Daar, zegt men, zijn de misdaden toegenomen
; maar dan is dit zeer zeker niet het gevolg van
do afschaffing der doodstraf, want zij is er nooit afgeschaft
en bestaat daar nog.
Eigenlijk zou het bewijs hierop moeten nederkomen (en
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
de levering van het bewijs van het tegendeel kan niet van
de Rogoring gevorderd worden) post hoc, ergo propter koe:
door dat de doodstraf is afgeschaft, zijn de misdaden toegenomen.
Wanneer dus het behoud van de doodstraf niet noodzakelijk
is, wie zal dan nog beweren dat het wen schelijk is?
Thans verlang ik de doodstraf' nog een oogenblik te beschouwen
met betrekking tot het strafstelsel, om te onderzoeken
of zij aan de eischen daarvan voldoet.
De Voorzitter: Ik geef dan don heer Minister in
bedenking zijne rede te vervolgen na de schorsing der
zitting.
De zitting wordt voor een kwartieruurs geschorst.
Do zitting hervat zijnde wordt de beraadslaging over het
wets-ontwerp tot afschaffing der doodstraf voortgezet.
De heer van Lf laar, Minister van Justitie, zet zijne
rede voort en zegt: Wij hebben thans nog de vraag te
behandelen of de doodstraf aan de vereischten van een behoorlijk
strafstelsel voldoet. Hierbij kunnen wij kort zijn.
De ondeelbaarheid. De meeste leden dezer Vergadering
hebbon die erkend ; slechts door twee is zij betwist. De
hoer liichon heeft gezegd, dat do ondeelbaarheid goedgemaakt
werd door het regt van gratie, doch daarbij kennelijk
uit het oog verloren , dat het regt van gratie niet aan de
doodstraf do deelbaarheid geeft, maar dat door het regt
van gratie eone straf er voor in de plaats komt die deelbaar
is. De heer van Loon heeft de ondeelbaarheid tegengesproken
op grond van de cumulatie van straf. Cumulatie
van straf in dezen is mij niet regt duidelijk, want die behoort
niet te huis bij het stratregt, maar bij de strafvordering.
De onherroepelijkheid. Verscheidene sprekers hebben
daarop gewezen, en nog dezen ochtend heeft de heer van
der Linden er krachtig de stom tegen verheven. Ik moet
het een zwak argument noemen , wanneer men de onherroepelijkheid
wil bestrijden of ter zijde schuiven door te
zeggen : dit is eveneens het geval bij de vrijheidsstraffen.
Wanneer eenmaal aan een mensch het leven bonomen is,
bestaat er geen middel om het hem terug te geven, maaibij
vrijheidsstraffen is er middel om hem de vrijheid terug
te schenken en zijn er aardsche middelen om hem zooveel
mogelijk schadeloos te stellen voor den tijd , dat hij zijne
vrijheid gemist heelt.
Aan de leden die argumenten van godsdienstigen aard
hebben bijgebragt, zou ik, indien de zaak niet zoo ernstig
ware, willen vragen, of zij het wel ernstig meenden. Hem,
zeggen zij, die onschuldig ter dood wordt gebragt, wordt
dit hier uamaals in rekening gebragt. Maar in welke gemoedsstemming
zal hij, die onschuldig veroordeeld is, het
schavot beklimmen? Overtuigd van zijne onschuld zal hij,
wanneor hem het hoofd wordt algeslagen, haat in liet hart,
vervloekingen tegen de maatschappij op de lippen hebben.
Dat de doodstraf afkeurenswaardig is, omdat zij zondigt
tegen het stelsel van zedelijke verbetering, wordt door
sommigen bestreden met de hypothese, dat zware misdadigers
onverbeterlijk zijn. Sommigen gaan zelfs zoo ver
van te beweren dat, zoo zij al verbeterlijk waren, het
verblijf in de gevangenis toch zoo slecht op hen werkt,
dat zij er , in plaats van verbeterd, slechter zullen uitkomen.
Daartegen mag ik mij beroepen op den reeds vroeger
door mij genoemden heer Schwarze, procureur-generaal
in Saksen, die menig voorbeeld van verbetering heeft
aangehaald. Die voorbeelden vindt men ook in het werk
van den heer Lucas. Dio man, het doet mij leed, dat ik
den eersten keer dat ik zijn naam noemde, daarop niet
reeds gewezen heb — is hier genoemd demokiaat, revolutionair.
Het is een man, dio zijn leven lang niet
anders gedaan heeft dan het schavot bestrijden; een
man, die 33 jaren lang eerste inspecteur der gevangenissen
in Frankrijk is geweest en daaraan zijn eansche

Vel 388. 1471 Tweede Kamer.
leven heeft gewijd; een man van 67jarigen leeftijd en
blind; een man, aan wien de schrijvers van zijne biographien
zelfs ten kwade duiden dat men niet weet tot
welke politieke partij hij bohoort, en dat hij steeds een zetel
in het Wetgevend Ligchaam heeft geweigerd, — die man
wordt in Nederland genoemd demokraat, revolutionair!
Ook bij Haus vindt men voorbeelden van verbetering
van groote misdadigers.
De heer van Nispen heeft van Haus gezegd, dat hij
geen voorstander van de afschaffing was. Maar hij heeft
over het hoofd gezien, dat juist Haus Nederland aanhaalt
als het land waar in de eerste plaats het schavot kan afgeschaft
worden. omdat wij hier geen levenslangen dwangarbeid
of tuchthuisstraf hebben, en dezo straf dus de
doodstraf kan vervangen.
Het voorbeeld van den heer van Nispen met betrekking
tot de vermeerdering van de misdaden in de Rhijnprovincien
is mij niet regt duidelijk, of het mout dagteekenen
van vóór 1851. Om te bewijzen dat men voorzigtig moet
zijn met te ligte straffen, heeft de geachte spreker in het
midden gebraprt dat de strafwet in de Rhijnprovinciën oneindig
veel ligter is dan in de overige provinciën van
Pruissen. Maar, Mijnheer de Voorzitter, het Code Pénal,
wanneer dit dan zulke ligte straffen bedreigt, is niet
meer van kracht in de Rhijnprovincien ; den lstenJulij 1851
is een strafwetboek ingevoerd dat voor geheel Pruissen
geldig is.
Nu wordt de doodstraf nog verdedigd door bijbelsche
argumenten. Ik zeg hot echter den hoogleeraar Gratama
na : bezig die argumenten niet bij de behandeling van zulk
eene zaak op wetgevend gebied. Eene vraag slechts. De
heeren Bichon en van Loon zeggen, dat do doodstraf niet
alleen geoorloofd is, maar dat do Staat zelfs verpligt is
haar uit te voeren wanneer er bloed vergoten is. Hebben
wij nu van die heeren het initiatief'te wachten om art. 304,
alinea 2, Code Pénal, dat de doodstraf in geval van moedwilligen
manslag niet bedreigt, to vervangen door eene
andere bepaling ?
Nog een woord aan den heer Heemskerk, die zeide dat
Lucas dit wets-ontwerp niet gekend heeft, toen hij den
bekenden brief' schreef. De heor Lucas is in het bezit geweest
van eene Fransche vertaling van het wets-ontwerp
en van een zeer uitvoerig resumé van de Memorie van
Toelichting.
Het oorlogsargument. Ik wil alleen daarvan zeggen, dat
de doodstraf, vergeleken met het voeren van oorlog, eene
vergelijking is van twee ongelijke grootheden, die niet te
vergelijken zijn. Wolk volk, dat prijs stelt op zijne onafhankelijkheid
en vrijheid, zou eenzijdig het regt om oorlog
te willen voeren, willen afschaffen ? Dergelijko dwaasheid
zou gelijk staan met het verzoek aan den buurman: wil
zoo vriendelijk zijn ons te annexeren.
Hoe bij deze quaestie de onschendbaarheid des Konings
te pas gebragt kan worden, is mij niet duidelijk. Wat zal
het gevolg zijn wanneer de doodstraf uit de rij der straffen
in Nederland is verdwenen? Dat aanslagen op het leven
van den geëorbiedigden Vorst gestraft zullen worden, even
als thans, met de zwaarste straf, namelijk levenslange tuchthuisstraf,
want het onderscheid, hetwelk vroeger bestond,
bestaat niet meer sedert do wet van 1854, waarvan art. 1
art. 13 van het Code Pénal heeft ingetrokken.
Do absolute strafregtstheorie, die vorderen zou dat de
doodstraf moet blijven bestaan, is niet ten onregte dooiden
heer Schwarze genoemd: »Die verfeinerto Talionstheorie",
want hebben wij niet gehoord van den heor
Heemskerk, dat, wanneer de maatschappij het zwaard
■wegwerpt, de misdadiger sterker zal zijn dan de Staat ?
Dia verfijnde talio zou dus meebrengen, dat wij terug
moeten keeren tot het oude en tegenover eene gruwelijke
misdaad eene nog gruwelijker straf stellen. Het is zeer
merkwaardig dat diezelfde theorie, onder het inroepen dor
volksovertuiging, aanleiding heeft gegeven aan de ontwerpers
van het Wetboek van Strafregt voor den Noord-Duitschen
Bond, om nog in drie gevallen de doodstraf te belouden.
Merkwaardiger nog is het dat diezelfde ontwerpers
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
Bijblad van de Nederlandsche Staats-Courant. — 1869—1870. II.
in de Memorie van Toelichting niets ter verdediging van
die thoorio hebben weten aan to voeren.
De volksovertuiging vordert de doodstraf. Waaruit is
die volksovertuiging gebleken ? Hebben wij in do tien verloopen
jaren hier te lande, even als in Engeland, uit den
boezem van het volk requesten aan de Kroon zien indienen
om iemand te schavoteren , dan wel dezen of' genen misdadiger
niet to executeren? Het volk heeft er zich niet
mede bemoeid. Het volk zal zich uitspreken wanneer
binnen weinige uren of dagen de Volksvertegenwoordiging
uitspraak zal gedaan hebben omtrent de afschaffing van de
doodstraf. Is het volk zoo zeer ingenomen mot het schavot ?
Zijdelings hebben wij bewijzen van het tegendeel. Do heer
van der Linden heeft gewezen op den maatschappelijken
toestand van den beul, die door ieder veracht wordt. Toen
de laatste maal hier te lande het schavot moest opgerigt
worden, moest het van Amsterdam vervoerd worden, en
men heeft driemaal 2-1 uren gezocht om een schipper in
•Amsterdam te vinden, die zich met dat vervoer wilde belasten.
Eindelijk verklaarde een zandvaarder zich tot het
transport bereid met zijne slechte en wrakke schuit; en hij
eischte daarvoor zoo veel geld als zijn gansche vaartuig
waard was; ten einde na dat transport niet meer met die
schuit te moeten varen en zich eene nieuwe te kunnen
aanschaffen.
Als wij spreken over de volksovertuiging, moeten wij
ook letten op het meer beschaafde deel der bevolking; en
hoe spreekt zich die overtuiging nu uit in het Utrechtsch,
in het Zeeuwsch genootschap en in dat tot Nut van 't Algemeen?
Deze allen verlangen de geheele afschaffing deidoodstraf.
Nog oen enkel woord over de afschrikkings-theorie. In
zoo verre die theorie medebrengt, dat eene straf beter is
naar mato zij meer afschrikt zonder dat hare innerlijke waarde
moet worden onderzocht, wordt zij door de wetenschap afgekeurd;
maar dai de schrik voor de straf moet mede
werken om terug te houden van het misdrijf' en afschrikking
dus eene der vereischten van eene goede straf is, wordt
in het strafregt gehuldigd. En dan is de vraag, waaromtrent
hot antwoord niet door stellige bewijzen te staven
is, wat meer afschrikken zal, de dood op het schavot,
dan wel levenslange tuchthuisstraf'. Er zijn voorbeelden to
over om aan to nemen dat deze laatste zeer zeker niet
minder afschrikt da;i de doodstraf.
Men zegt, dat in elk geval de doodstraf het voordeel
heeft dat zij den misdadiger onschadelijk maakt. Gaat dit
op, dan moeten wij torugkeeren tot het stelsel der voorvaderen
, en niet alleen den moordenaar, maar ook den
dief, vooral den gevaarlijken dief, van het leven beroo ven.
Het is bekend dat het, althans bij ons te lande, minstens
tot de uitzonderingen behoort, dat de moordenaar na het
ondergaan van zijne gevangenisstraf op nieuw een moord
pleegt; terwijl het dagelijks voorkomt dat dieven , vooral die
onder verzwarende omstandigheden stalen, zich op nieuw
aan misdrijven schuldig maken.
Verder zegt men: levenslange tuchthuisstraf maakt den
misdadiger niet voldoende onschadelijk: hij kan ontvlugten
en op nieuw misdaden plegen; hij kan zijne bewaarders
vermoorden. Dit is echter bij behoorlijke tucht in eene
govangenis schier ondenkbaar. Bovendien bestaan er strenge
disciplinaire straffen, uitzigt op belooning en zelfs op gratie
bij goed gedrag. Eindelijk geldt hetzelfde bezwaar,
dat juist door don heer Heemskerk is aangedrongen , ook
in zijn stelsel, voor alle misdaden, zelfs poging tot moord
en moodwilligen manslag, waartegen de doodstraf niet is
bedreigd.
Wat betreft het onschadelijk maken in de govangenis,
bestaat er dan, ik herhaal het, in do gevangenissen geen
tucht en orde? Hoo stronger deze gehandhaafd worden,
hoe meer rust in de gevangenis en des te minder gevaar.
Op dit oogonblik — en dit strekke tevens tot antwoord
aan den heer 's Jacob — is het de bedoeling van de Regering
om in plaats van do doodstraf te stellen tuchthuisstraf,
zoo als die bepaald is in het Wetboek van Strafregt. Do,
wijze, waarop die straf moet worden uitgevoerd, is niet
bij de wet geregeld, maar bij reglementen; natuurlijk zal,

wanneer levenslange tuchthuisstraf in plaats zal treden voor
de doodstraf, daardoor voor de Regering de verpligting
ontstaan om die reglementen te herzien en te zorgen, dat
die levenslang veroordeelden aan de strengst mogelijke
tucht en orde worden onderworpen; het voornemen bestaat
om van die veroordeelden eene afzonderlijke kategorie
van gevangenen te maken. Dat die tucht en orde tan dag
tot dag beter en strenger zal kunnen gehandhaafd worden
is zeker, want ware dit het geval niet, dan zou het jammer
zijn van de tonnen scbats, die door de Vertegenwoordiging
reeds zijn toegestaan tot verbetering en uitbreiding van
onze groote gevangenissen. Ter bevordering daarvan zal
ook niet weinig medewerken de inrigting van alcove-gebouwen
voor nachtelijke afzondering.
Nog beweert men, dat het behoud van de doodstraf voor
de militairen in tijden van oorlqg en voor muiterij op
schepen buitengaats eene inconsequentie is. Dit zou zoo zijn ,
wanneer de Regering uitging van het standpunt, dat het
den Staat niet geoorloofd is om de doodstraf' op te leggen
en uit te voeren, maar zoo ver gaat de Regering niet; zij
acht den Staat, wanneer nooddwang het gebiedt, wel degelijk
bevoegd om die straf toe te passen. Volgens hot wetboek
op de regtspleging bij do landmagt is in tijd van oorlog de
krijgsraad steeds op het veld, in eene vesting of berende
plaats aanwezig, en heeft de bevoegdheid om een doodvonnis
uit te spreken en onmiddellijk uit te voeren zonder
nadere goedkeuring van het hoog militair goregtshof. Ook
op een oorlogsschip kan steeds de krijgsraad belegd worden ,
welke een doodvonnis evenzeer zonder nadere approbatie
kan doen ten uitvoer leggen, wanneer het individu niet
zonder verstoring der orde kan medegevoerd worden.
De bewering dat hot niet billijk zoude zijn om de doodstraf
voor het moederland af te schaffen en voor de koloniën
te laten bestaan, is eene zaak die nu niet aan de orde
is. Is die doodstraf eenmaal in het moederland afgeschaft,
dan zal het aan de bevoegde magt ter beoordeeling staan,
of men, voor de gelijkheid van wetgeving, die ook in de
koloniën zal afschaffen.
Een enkel woord over de dilatoire exceptie, namelijk do
partiele wijziging.
Ik heb resds "heddii morgen gezegd, dat deze wijziging
in het Nederlandsche strafstelsel vóór het vaststellen van
een nieuw Wetboek van Strafregt, niet de eerste is, maar
waarschijnlijk de laatste zijn zal. De Regering acht het
bovendien wenschelijk, dat het vraagstuk tot afschaffing
der doodstraf afzonderlijk worde uitgemaakt.
Wij hebben het voorbeeld in België. Daar staat tot heden
nog in het Strafwetboek de doodstraf bedreigd. Toen men
in 1867 de laatste hand legde aan het algemeene deel van
het nieuwe wetboek, was men welligt daarop teruggekomen
indien niet met het oog op het voortbestaan der doodstraf
dat Wetboek was zamengesteld, en men, door de doodstraf
er uit te ligten, vreesde dat do invoering van het nieuwe
Wetboek nog eenigen tijd verschoven zoude worden. Dit
was ook in Noord-Duitschland het geval, waar het Wetboek
van Strafregt geheel gereed was met behoud van de
doodstraf. De Volksvertegenwoordiging was tegen dat behoud,
en de invoering van dat Wetboek zal daardoor welligt
verschoven worden tot in eene verre toekomst. Mag men
niet verwachten, dat zij die het Code Pénal zoo gaarne
zouden zien verdwijnen, door voor dit wets-ontwerp te
stemmen, de Regering in staat zullen stellen de hand te
leggen aan een ontwerp van een nationaal Strafwetboek ?
Een enkel woord van dank aan allen die de Regering
hebben bijgestaan om dit wets-ontwerp zoo krachtig te
verdedigen. Ik eerbiedig de overtuiging van hen die het
wets-ontwerp bestreden hebben; maar de heer van der Linden
heeft het reeds gezegd: wanneer zij, door hunne stem,
het schavot laten bestaan, nemen zij de verantwoordelijkheid
op zich van alle verdere uitvoering der doodstraf.
De heer Heemskerk Ai: Mijnheer de Voorzitter,
ik gevoel mij verpligt om geen lucht te geven aan al de
gevoelens, die de zooeven gehoorde rede van den Minister
bij mij heeft opgewekt, maar één mag ik niet verzwijgen.
Ik heb dien staatsdienaar gekend in de hoofdstad als een
1472
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
gemoedelijk, naauwgezet, menschlievend, aan zijne pligtea
gehecht regterlijk ambtenaar, gevoelende de roeping der
overheid om de goeden te beschermen tegen de boozen
en aan den anderen kant consciëntieus doordrongen van
de overtuiging, dat nooit iemand van eenig wettelijk of*
zedelijk middel van defensie zou worden beroofd. Met het
diepst en innigst gevoel van leedwezen ontwaar ik dat
zijne rede thans geheel beheerscht wordt door sympathie
voor misdadigers en bemerkte ik daarin geen woord, geen
lettergreep, van medegevoel voor de slagtoffers en voor
degenen, die voor misdadige aanslagen blootstaan. Maar
de Ministor moet weten hoe hij zijne pligten opvat, en wij
moeten trachten de onze te vervullen; wij moeten hier de
verantwoordelijkheid dragen, wij moeten weten aan welke
zijde van de weegschaal wij onze stem leggen zullen.
Ik heb het voorregt gehad, of de schade, als men het
zoo wil opvatten, dat de Nota, die ik heb ingediend en de
rede, die ik heb uitgesproken, aan kritiek hebben bloot
gestaan van de zyde van mijne geachte medeleden. Enkele
heeren hebben, waarschijnlijk uit misverstand, mij woorden
in den mond gelegd, die ik niet gezegd heb. De heer
Gratama meende, dat ik voorstander van gequalificeerde
doodstraffen zou zyn. Ik zal dit niet wederleggen; niemand
zal dat van my vergen.
Ik wilde alleen niet den indruk bij de Vergadering laten
bestaan, als of ik bij de behandeling van zulk een gewigtig
onderwerp als dit, andere gronden zou aanvoeren, dan
gegrond op welbewezen feiten.
De heer Lenting en andere heeren hebben goedgevonden
te zeggen, dat ik een somber tafereel had opgehangen van
buitenlandsche ervaring, om hier af te schrikken. Dat is
op verre na mijne bedoeling niet geweest. Welligt heb ik
wat warm gesproken, ik zal het thans zoo koud en droog
mogelijk doen.
Het schijnt dien geachten afgevaardigden gekrenkt te
hebben, dat ik gezegd heb dat de voorstanders der afschaffing
van de doodstraf hier te lande, kunnen rekenen op
de sympathie der barrikade-helden. Iedereen weet toch dat
de gemoedelijke philanthropen in deze zaak de hand reiken
aan en steun vindon bij diegenen, die er op uit zijn, om
door de meest gewelddadige middelen de maatschappij te
verstoren. In de meest opgewonden en gevaarlijke vergaderingen
dor demokraten wordt de afschaffing der doodstraf
gëischt. Van niet zooveel gewigt natuurlijk is de opmerking
van dtn heer Lenting, dat ik Keizer Josef II
zou hebben onregt godaan. Ware het zoo, ik zoude het
gaarne erkennen.
Het is niettemin waar dat in 1787 in Oostenrijk de doodstraf
afgeschaft is, en het is ook waar dat hij in 1787 de
heerschappij der Oostenrijksche Nederlanden verloor. Ik
dacht dat iedereen dit feit voor d6n geest zou staan, toen
ik er op zinspeelde. Het is ook tegengesproken dat onder
Jozef II geen afschuwelijke straf, die men torture zou
kunnen noemen, is toegepast op tot tuchthuisstraf veroordeelden.
Welnu, de straf die toegepast werd heet lebenslangliche
Anschmiedung in unterirdischen Gemachern. Dat kan
men toch wel torture noemen !
Maar voornamelijk heeft men de voorbeelden uit deza
eeuw als niet ter zake afdoende beschouwd.
Ik heb er nog vergeten die niet minder gewigtig zyn.
Men lette op hetgeen eigenlijk mijn betoog was.
Twee gevaren ontstaan: minachting van het gezag, en
vermindering van afschuw voor moord.
Hoe sterk de werking van deze beide zal zyn, kan men
niet weten , men is geen profeet. Maar dat zij zullen werken
bij de afschaffing van de doodstraf is ontwijfelbaar, omdat
ieder land waar dit gebeurd is, daarvan voorbeelden heeft
opgeleverd. Eenigen hechten er niet aan, dat de doodstraf
zoo dikwijls weder is ingevoerd, maar men denke toch
aan de verantwoordelijkheid van den wetgever; die zal de
doodstraf niet weder invoeren voor zijn genoegen, maar
omdat daartoe goede motiven bestaan.
Ik heb hieromtrent Freiburg en Wurtemberg genoemd.
De Minister spreekt tegen, dat in het kanton Freiburg
het getal misdaden aanzienlijk is toegenomen na da
afschaffing der doodstraf, ofschoon dit feit zelfs door voor-

standers van de afschaffing wordt erkend. Nu zou, zegt
de Minister, daar de doodstraf hersteld zijn, omdat mon
geen goede gevangenis had om do misdadigers op te sluiten.
Als dit zoo ware, welke Abderieten en Schildburgers zijn
dan wel die Freiburgers, dat zij de afgeschafte doodstraf
herstellen in plaats van een metselaar te nemen om de
gevangenis te verbouwen. Maar het is zoo niet. Volgens
de bijlage van het bekende EDgelsche verslag, verklaren de
overheid te Freiburg en de federale staatsdienaar Dubs, had
vóór het herstel der doodstraf, wel degelijk vermeerdering
der misdaden plaats. De heer Dubs verklaarde, dat,
sedert in Freiburg de doodstraf is afgeschaft en in de omliggende
kantons niet, een doel der misdadigers van buiten
het kanton kwamen; juist zoo als de heer van Nispen
gezegd heeft.
Het gezegde omtrent het herstel der doodstraf in Wurtemberg
wordt ook tegengesproken. Het is waar dat dr.
Schwarze in zijn boekje gezegd heeft, dat de statistiek van
Wurtemberg niet naauwkourig zou zijn. Maar de Minister
heeft niet gelet op de discussie in den Noord-Duitschen
Rijksdag, want daar heeft de afgevaardigde Reichensperger
de feiten opgegeven zoo als de heer Vader die hier heeft
herhaald. Daaruit blijkt dat het cijfer is geweest na de
afschaffing der doodstraf: in 1850 10 beschuldigden van
moord, in 1851 en 1852 ieder 6, in 1853 28 en zoodra
in 1853 de doodstraf weder was ingevoerd, is er vermindering,
in hot volgend jaar 11, en het daaropvolgende 6,
daarna 3 en toen weder 5 geweest. En wat heeft de afgevaardigde
Schwarze in den Rijksdag hierop geantwoord?
dat hij eens van een Wurtombergschen magistraat had
gehoord, dat er voor weinige jaren één zeer erge moord
was gepleegd. Zie bladz. 6 en 13 van de Verkandlungen
des lieichstayes.
De cijfers , aangevoerd door den afgevaardigde Reigensperger,
zijn dus niet wederlegd.
Er zijn niet vele landen, waarin de wetgever niet terug
gekomen is op de afschaffing van de doodstraf. En hoe is
het daar geloopen ? Ik beken, men kan altijd zeggen : non
post hoc, non ergo proptei' hoc; maar toch: de Frankfbrter
Vergadering schafte in 1848 de doodstraf af en was in
1849 van haar gezag beroofd. In welk eene minachting
is het gezag in Nassau geraakt, allang vóór 1866, en waar
is de Hertog thans ?
Heeft de Groothertog van Toscane tot het einde zijner
dagen geregeerd, of heeft hij zijn kroon verloren.
Men beweert, dat de bevolking van Toscane er geen
hinder van ondervonden heeft. In de bijlagen van het
Engelsche verslag komt een brief voor van den Minister
Vacca, die erkent dat de onveiligheid in Toscane groot
is; en uit de laatste berigten in dagbladen van alle kleur
blijkt dat er gruwelijke misdaden worden gepleegd, dat
regters en getuigen onder den schrik zijn.
De heer van der Maesen heeft mij een groote dienst gedaan
met mij te herinneren aan Wallachije. Hij zegt dat
de doodstraf daar door onbruik is afgeschaft.
Dit is niet geheel juist; zij is er in 1864 door eene wet
afgeschaft. Toen regeerde prins Couza over Wallachije,
en nog geen twee jaren later, in het begin van 1866,
kon hij dat land, waar hij niets meer te zeggen had, verlaten.
Dat is toch zeer toevallig! En hoe is nu de goede
orde in dat land ?
Na de revolutie in Spanje hebben de Cortes in beginsel
de doodstraf afgeschaft. Ik erken dat dit in een land,
door de omwenteling beroerd, nog bedenkelijker is dan
in een rustig land. Na zeer weinig tijd stonden de meeste
Spaansche provinciën in vlam en waren moord, doodslag
en standregt er aan de orde van den dag.
Omtrent Zweden is de naauwkeurigheid myner mededeeling
geloof ik niet weersproken. Maar de Minister zeide,
dat daar de misdrijven niot vermeerderd zijn door de afschaffing
van de doodstraf, aangezien die afschaffing er
niet in werking kwam. Ik heb het voorbeeld van Zweden
dan ook alleen aangehaald, om aan te toonen dat men ook
daar op de afschaffing is teruggekomen, omdat men zag
■de doodstraf voor vreesselijke misdaden noodig te hebben.
Veel vreemder nog is de objectie van den Minister, dat
1473
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
ik in mijne nota verkeerdelijk zou hebben gezegd, dat bij
de Fransche wet van 1853 de doodstraf op nieuw is ingevoerd
voor aanslagen togen den Keizer. Zio hier den
tekst: ii L'attentat contre la vie ou contre la personne de
1'Empereur est puni de la peine du parricide. L'attentat
contre les membres de la familie impériale est puni de la
la peine de mort."
De Minister, die er op uit schijnt onnaauwkeurigheden
in de door mij aangehaalde feiten te willen vinden, zegt
zelfs dat ik den heer Lucas onregt zou hebbon gedaan.
Het zij verre van mij iets ten nadeele van dien geachten
vreemdeling te willen zeggen; doch dat hy deze wet en
toelichting niet gelezen heeft, blijkt uit zijne eigene woorden:
ii En recevant 1'envoi, dont je vous suis bien reconnaissant,
d'un exemplaire du projet de loi et de son exposé
des motifs, avec d'intéressantes annotations de M. Ie rófórendaire
de Pinto, j'ai vivement regretté de ne pas savoir
votre langue. Cette ignorance ne m'a donc pas permis
d'apprócier jusqu'ici eet important travail, et de vous
soumettre mes impressions; muis puisque vous voulez bien
m'en promettre une prochaine traduction en francais, je la
lirai avec Ie haut intérêt que commande un pareil document,
et m'empresserai d'en faire 1'objet d'une coramunication
è. 1'Institut. " De brief is dus geschreven zonder dat
de heer Lucas de wet en de Memorie van Toelichting
gelezen heeft. En in de Observations staat niets over het wetsontwerp
zelf.
Ik zou het gevoelen van den heer de Jonge van Campens
Nieuwland verkeerd hebben aangehaald. Deze heeft in de
mij welbekende redevoering, waarmede hij in 1846 het
eerste boek van het ontwerp-Wetboek van Strafregt toelichtte,
de flosculi over de doodstraf gebruikt, die door
den Minister zijn aangehaald; maar dat beteekent weinig;
ik heb bedoeld wat in het ontwerp zelf staat. Daar is de
doodstraf in behouden , en het is bekend dat hij die straf
ook heeft doen uitvoeren, zelfs wegens diefstal met verzwarende
omstandigheden.
Met den heer D. Donker Curtius is hetzelfde het geval
Het moge zijn dat ook deze eenige flosculi gebezigd heeft
(hetgeen er toen misschien door kon, maar nu is de zaak
veel te ernstig en komt het er te naauw op aan); praktisch
heeft hij in de wet van 1854 het behoud der doodstraf
voorgesteld en de Kamers hebben zich daarmede
vereenigd.
Waarom ik den heer Donker Curtius van Tienhoven
heb aangehaald, hetgeen ik wel wist dat verwondering
zou baren, heb ik reeds in mijne eerste rede gezegd,
zoodat ik het thans niet zal herhalen.
Ik kan nu afstappen van de verdrietige taak om mij te
verdedigen tegen beschuldigingen van onnaauwkeurigheid,
die ongegrond zijn en die ik geheel op de beschuldigers
terugwerp.
Ik ga thans over tot enkele beschouwingen over de zaak
zelve, doch zal daarbij de kortheid betrachten.
Eéne zaak heaft mij in de algemeene discussie zeer getroffen.
Wij hebben namelijk welsprekende betoogen voor
de afschaffing gehoord — dit zal ik volstrekt niet ontkennen
— maar niemand heb ik ook maar in de vorte
hooren aanvoeren het óénige argument dat Beccaria tegen
de doodstraf heeft gebezigd, terwijl ook niemand het surrogaat
heeft aanbevolen dat hij in de plaats van de doodstraf
wilde stellen, dat is de arbeid van de misdadigers
in hot openbaar, met ketenen beladen, en met behandeling
als lastdieren. Dit heeft mij getroffen, omdat de gansche
beweging, waarin wij zijn, van dien schrijver is uitgegaan.
Ja, ik heb niets tegen den lof, die aan Hoogerbeets is toegezwaaid
; men kan nog wel hooger opklimmen en zolfs
Julius Caesar citeren, die, in zijn pleidooi voor de modepligtigen
van Catilina, zeer aardig heeft betoogd, dat de
gevangenisstraf eigenlijk meer geschikt en zwaarder is dan
de doodstraf; maar dit neemt niet weg, dat de tegenwoordige
beweging tegen de doodstraf van Beccaria is uitgegaan.
Een tweede punt, dat mij getroffen heeft, inzonderheid
in de redevoeringen van de hoeren Dumbar, van der Linden
en van Voorthuyson, is do aard der objectien , door dia
leden gemaakt tegen de doodstraf. Die objectien gelden.

.1474
95STE ZITTING. — 19 MEE.
80. Afschaffing der doodstraf.
wanneer men gezond doorredeneert, zonder zich op te Laten wij de zaken noemen bij haar waren naam. Men
houden bij redenen van conveniontie, tegen iedere straf. beschouwde die misdaden wel ernstig , maar niet zóó ernstig
Is toch de doodstraf een kwaad, dat de mensch , en dus dat ze met den dood moesten gestraft worden. Men had
ook de Staat, niet aan oen mensch mag doen, dan geldt niet den moed eene ongelukkige, hoewel misdadige moeder
dit evenzeer voor opsluiting; de mensch mag den monsch voor dat feit met den dood te straffen. Dit gevoel heerscht
niet van zijne vrijheid berooven.
nog en de reden daarvan behoef ik niet aan te wijzen,
De doodstraf zou niet afschrikkend zijn! Beweert men
dit in ernst ? Dat de mensch een instinctmatigen schrik
heeft voor den dood is niette betwisten, maar*, zegt men,
de mensch heeft ook een instinctmatigen schrik voor ander
want ieder kent die. Na dien tijd is eene soort van kindermoord
in zwang gekomen voor geld en bij aanneming;
daaromtrent heerscht niet dat meewarig gevoel, en volgens
de bestaande wet is die daad met den dood strafbaar.
leed, en de doodstraf schrikt hom niet altijd af. Het is Nu wil men echter niet langer den dood toepassen op
waar , zij schrikt niet zóó zeer af, dat er in het geheel misdaden, die tot nu toe ieder weldenkend mensch als
geen misdrijven meer gepleegd worden, Maar is dit eene vreesselijk zwaar heeft beschouwd, op misdaden die het
reden om do doodstraf in hot geheel niet meer too te passen ? ergste zijn die de mensch den mensch kan aandoen. Er is
Er wordt dagelijks gestolen; waarom dan de dieven naar geen overeenkomst tusschen hetgeen nu voorgesteld wordt
de gevangenis gezonden ? Met hetzelfde argument kan men en het voorstel van 1854. Er is nog minder overoenkomst
zeggen: het helpt toch niet. Maar het gezond verstand tusschen het nu voorgestelde en de afschaffing van bar-
komt boven en ieder bedenkt dat, zoo men do dieven vrijbaarsche en gruwelijke straffen in de vorige eeuw.
liet , er veel meer zou gestolen worden.
Men zegt: in ons land is het getal misdadigers niet groot.
De doodstraf, zegt men, is niet herstelbaar. Maar eene Dikwijls wordt Frankrijk genoemd als het land van zware
andere straf is, zoodra zij uitgevoerd is, even zeer onher­ criminaliteit. Ik weet dat de leden afkeer hebben van
stelbaar , inzonderheid de levenslange gevangenisstraf; als statistiek en ik zal daarom weinig cijfers noemen. Het jaar
die ondergaan is is de veroordeelde ook dood.
1866 behoort, in dit opzigt, tot do voordeelige jaren voor
De heor van der Linden heeft daar iets bijgevoegd, dat Nederland. En wat vindt men nu ? Één beschuldigde op
iedereen zal toestemmen , maar hij heeft er eene conclusie de 5619 inwoners werd in dat jaar hier te lande naar de
uit getrokken , waarvan ik schrikte. Bij den minsten
twijfel, zegt hij , mag men de doodstraf niet toepassen. —
Voorzeker ; en ook dit geldt evenzeer ten aanzien van andere
straffen. Geen regter mag bij den minsten twijfel eeno straf
uitspreken; hij moet, zoover een monsch dit wezen kan ,
volkomen zeker zijn van de schuld en van de toepasselijkheid
der wet, alvorens straf op te leggen. Maar de heer
van der Linden past die leer op den wetgever toe ; als er
de minste twijfel is aan regtmatige toepassing, mag de
wetgever de straf niet bedreigen. Als dat waar is , schrap
dan de ganscho strafwet en strafregtspleging weg, want
er is geen enkele wet die absoluut zekerheid kan geven dat
provinciale geregtshoven verwezen , en in hetzelfde jaar vind
ik in Frankrijk éón beschuldigde op 8365 inwoners verwezen
naar de hoven van assises. De criminaliteit was
dus in dat jaar in Nederland vrij wat zwaarder dan in
Frankrijk. Maar in den laatsten tijd leven wij misschien
in eene soort van Eden! — Ik heb hier een blad dat in
Noordbrabant verschijnt, waarin do redacteur bijeen heeft
gezameld wat hem in het vak van moorden in eene enkele
maand (Maart 1870) in ééne Noderlandscho en ééne Belgische
courant is voorgekomen. Ik zal het blad gaarne aan
ieder in handen geven, want ik waag het niet die reeks
van gruwelen voor te lezen.
er geen verkeerde beslissing zal zijn. In Oostenrijk en Wat ons land betreft vinden wij, dat »niet minder dan
Zweden heeft men drie instantien, en toch is het nog 27 misdrijven van moord, doodslag, of' poging daartoe,
mogelijk dat er dwalingen begaan worden. De mal-jugés | kindermoord en moedwillige brandstichting, waarbij gevaar
waarvan men gesproken hoeft, zouden ten aanzien van de voor menschenlevens was te voorzien, in de 2 eerste maan­
doodstraf alleen dan iets beteekenen , wanneer men aanwijst i den van dit jaar hier to lande zijn gepleegd. Er bevinden
dat daardoor aan onschuldigen de doodstraf voltrokken is. zich in de gevangenis te Leeuwarden 65 mannen, die gratie
Ik wil thans niet in al die bijzonderheden treden. Ik wil | van do doodstraf hebben ontvangen."
alleen horinneren , dat 70 jaar lang alle schrijvers elkander Dan volgen eenige zaken die in Maart zijn voorgekomen,
hébben nageschrevcn dat Lesurquos , in 1797 ter dood ver- ! onder andere dat volgens een dagblad van Autworpen
oordeeld wegens moord en diefstal op een postillon , on- ' de bedrijver van den moord op de dames van der Poel te
schuldig is ter dood veroordeeld; terwijl later na het ernstig- Brussel een Nederlander is. Waaruit blijkt nu de nood­
■te onderzoek is gebleken dat die bewering geen grond had. zakelijkheid om zulk eene aanmerkelijke verzachting in te
De heer Cornelis heeft gezegd dat, toon in Nederland | voeren ten aanzien van de straf op moord ?
zijn afgeschaft de pijnbank en do gequalificeerde doodstraf, Maar — zegt men — de doodstraf' is in Nederland
daartegen stemmeu zijn opgegaan die met groote kracht feitelijk afgeschaft: al wat gij dus zegt is vergeefsche moeite.
beweerd hebben dat daardoor de publieke veiligheid in de De heer Cornelis zeido en do Minister zeido het ook, —
waagschaal gesteld zou worden. Ik geloof dat dit over- | dat sedert 10 jaren de doodstraf niet is uitgevoerd bij wijze
dreven is. De verbetering in de regtspleging heeft in de ! van ï>roef. — Dit zou juist zijn, wanneer die proef' vooraf
vorige eeuw hier to lande zeer geringen tegenstand ontmoet. ware aangekondigd, doch dit is niet geschied. Zij is ook
Keeds in 17C8 hebben de schepenen van Amsterdam wijzi- j nooit bedoeld. In het eerste jaar van het bestuur van den
ginggebragt in de wijze van procederen, met het doel vooral Minister Godefroi werd niet altijd gratie verleend; wel
om aan de verdediging meer ruimte te geven. Het gebruik onder dat van den heer Olivier.
van de pijnbank was reeds zeer zeldzaam, toen zij in 1798,
BMt applaus van allen, door de Nationale Vergadering werd
afgeschaft.
Het is moeijelijk steeds to beoordoelen of' het regt van
gratie al dan niet ten onregte werd verleend, en tegen
die gestadige gratie, zegt de heer Cornelis, is nooit de
Diezelfde geachte afgevaardigde zeido, dat ook tegen de stem vorheven door een lid der Vertegenwoordiging. Dit
wet van 1854 grooto bedenking was gemaakt. Maar de is echter niet juist: in de zitting der Eerste Kamer van
wet van 1854 is met groote meerderheid aangenomen. De 2.5 December 1805 vroeg de heer Schimmelpenninck van der
afschaffing van sommige schavotstraffen, door het initiatief Oije hoe het kwam, dat in twee gevallen gratie was ver­
van den Minister Donker Curtius, heeft ontzaggelijk weinig leend; het eene betrof den moord op een pastoor te Neede,
tegenstand ontmoet.
het andere een vadermoord, op welk geval, naar ik meen,
Maar nu wordt het eene heel andere zaak. Bij do wet ook de heer Cornelis heeft gezinspeeld. De heer Schimmel-
van 1854 werd de doodstraf niet meer toegepast op eenigo penninck vroeg of bet plan was altijd gratie te verleenen,
misdrijven, ten aanzien waarvan men algemeen van ge­ waarop do Minister Olivier antwoordde: »De geachte
voelen was, dat zij niet meer toegepast moest worden spreker heeft gezegd, dat men hier voor het oogenblik do
op misdaden tegen eigendom. Zij werd ook niet meer toe­ doodstraf feitelijk had afgeschaft; ik meen evenwel te mogen
passelijk verklaard op brandstichting zonder govaar voor vragen naar het bewijs voor die stelling. In elk geval is er
menschenlevens en op kindermoord , gepleegd voor de eerste nooit eone verklaring gegeven, waaruit blijken zou dat
maal door eene ongehuwde moeder. Waarom deed men dit? men do doodstraf nooit meer zou toepassen, wanneer de

Vel 389. 1475 Tweede Kamer.
Minister meende dat anders zijne verantwoordelijkheid
niet godekt zoude zijn." De heer Olivier beloofde toen
dat hij welligt oen wets-ontwerp na onderzoek bij den Raad
van State zou indienen.
De heer Schimmelpenninck van der Oije gaf het nog niet
op, en zeide dat vorige Ministers in gevallen waarin do
heer Olivier tot gratie geadviseerd had, dit niet zouden
gedaan hebben. Daarop antwoordde de heer Olivier: » Mijne
voorgangers hebben wel aan den Koning voorgedragen de
executie te laten doorgaan", zegt do geachte spreker; maar
kan hij aantoonen »dat die gevallen gelijk stonden met
die in welke ik gratie voordroeg? Die gevallen kunnen
geheel anders geweest zijn, en ik goloof dat mijne voorgangers
alleen daarom geen gratie hebben voorgesteld."
Het is dus onbetwistbaar dat do meening van do toenmalige
Eegering, dat is gedurendo vier van de tien jaren,
niet was om in alle gevallen gratio te verleenen en op die
wijze de wet te veranderen. Maar, zegt do Ministor en ik
vind het natuurlijk dat mon zoo argumenteert, mijn voorganger
Borret heeft ook tot gratie geadviseerd. Dit is waar,
voor zoover mij bekend is, dacht de heer Bonst over de
zaak oven als de heer Olivier, om namelijk in de meeste
gevallen gratio te verleenen, maar dit van de omstandigheden
te laten afhangen. Doch tot afschaffing der straf
voor goed zou de heer Borret nooit zijn gekomen. Ik woot
dat hij in twaalf gevallen tot het verleenen van gratie adviseerde;
hot doet mij loed dat de mond van dien wanrdigen
en geachten vriend voor altijd gesloten is, en hij niet kan
mededeelen welke aanleiding hij tot dio adviesen gevonden
had; ik moet echter doen opmerken dat hij in do'n goval
tot de executie heeft geadviseerd; het advies is van 18 Julij
1866, en ten gevolge daarvan is een man ter dood gcbragt op
de Kust van Guinea wegens moord. Nu zegt mon welligt:
» dat was aan do Kust van Guinca", maar dit doet niets
ter wereld tot hot beginsel. Had de heer Borret gewild dat
de doodstraf alleen op liet papier zou bestaan , dan had hij die
executie niet laten plaats hebbon. Waarop komt dus eigenlijk
de geheele zaak neer? Op de individuelo mcening van twee of
drie Ministers dio godurendo tien jaren aan do Kroon hebben
geadviseerd. Twee jaren moet men echter stellig aftrekken,
want de heer Godofroi heeft moer dan eene executio laten
plaats hebben. Staat nu dat niet laten uitvoeren gedurende
acht jaren gelijk met eeno wezonlijko afschaffing van de doodstraf
? Is daardoor de publieko opinie voorbereid ? Neen ,
dat is eene illusie. Men moet zich wel rekenschap geven
van het effect dat dezo wet zal maken, wanneer zij goed
in alle klassen der maatschappij zal bokend geworden zijn;
en dit gaat niet spoedig , want niet velen lezen het Staatsblad,
De indruk zal geen andore zijn dan: wij leven onder
eene Regering die een moord niet zwaar telt. Welke do
gevolgen daarvan zullen zijn, de gave is mij niet gegeven
dit te bepalen; maar welke die kunnen zijn, is gemakkelijk
te berekenen.
Nu zou ik moeten komen op de antwoorden , mij door
den Minister gegeven op do door my gosteldo vragen.
Helaas! het zijn geen antwoorden. Ik heb vol vernomen
, dat de Ministor zoo goed is gowoest om kennis van
mijne antwoorden to nemen; maar iots dat mon eene poging
tot oplossing zou kunnon noemen, is weggeblevon.
De Minister zegt, dat wanneer wij verzachtendo omstandigheden
invoeron en niots in het Wetboek van Strafregt
veranderen dan alleen de vernieuwing van levenslange
tuchthuisstraf, dan verzwaart men do wet; dan komt men
terug tot 1810. Noen , maar dan komt men tot hot stelsel dor
Franscho wet van 1832, en vermindert do kapitale gevallen.
Maar dan laadt men al do verantwoordelijkheid op den
regter, zegt do Minister.
Neen, Mijnheer de Voorzitter, die verantwoordelijkheid
is oene geheel andere dan dio van de wetgovondo magt.
De verantwoordelijkheid van don regtor bestaat hierin,
om in concreto te beoordeelen of er verzachtende omstandigheden
zijn; die van de wetgevende magt is, te bepalen
welke straf de misdaden in het hoogste geval verdienen;
altoos behoudens de magt bij regter en Koning om te verzachten.
De wetgevende magt moet zich altijd do ergste gevallen
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
Bijblad van de Nederlandsche Staats-Cournnt. — 1869—1870. II.
voorstellen, maar dan moet, gelijk onzo voorouders hot
uitdrukten, genade voor regt kunnen gelden.
Maar dit betreft een voorstel dat ik subsidiair aan de
aandacht der Kamer onderwierp voor hot geval van verwerping
van het wets-ontwerp. Immers, hoewel iedereen
dit niet hardop erkent, men gevoelt echtor dat zij, met
hot behandelen van dit wets-ontwerp, bezig zijn het
Code Pénal, — ik kan er geen ander woord voor vinden
— te verknoeijen. Iedereen vindt wenschelijk een
eigen Strafwetboek: in afwachting daarvan ware het dus
het besto, het Code Pe'nal in zijn gohoel te laten, on de
verzachtende omstandigheden daaraan toe te voegen, die
toch al in zoo vele gevallen zijn aangenomen.
De Minister sprak van mijno bedenkingen over het rogt
om oorlog te vooron on te dooden.
Denger.e, dio in het land komt branden en moorden,
moogt gij, volgens den Minister, niet dooden al kwam hij
de geheele Regering gewapend omverwerpen of den Koning
vermoorden; maar draagt hij een militairen rok, dan moogt
gij op hora schieten. Het hoofdstuk van do defensie in do
Grondwot kan op den duur niet blijven bestaan, wannoer
mon aanneemt dat de Regering voor altijd de magt aflegt
om den misdadiger to dooden.
Omtrent do onschendbaarheid des Konings heeft men mij
ongeioofelijke objoclien gemaakt. Ik herinner mijne geachte
medeleden aan de meest bekende zaken uit do herziening
der Grondwet.
Toen do Grondwet werd voorgedragen stond or in: » do
persoon des Konings is onschendbaar ". De Kamer verlangde
«lat dit veranderd wierd om er meer in te brengen, om èn
den persoon dos Konings, èn hot koningschap onschendbaar
te maken. Daarom staat er: » do Koning is onschendbaar".
En nu zou men gering tellen, dat een onverlaat dio een
aanslag op het leven des Konings doet, niet meer zijn leven
v!)!i{Tt ? /.nu nie«

doorslag gegeven heelt togen het voorstel tot afschaffing van
de doodstraf, de vraag: hoe moet er gehandeld worden
ter beteugeling van de tot levenslange tuchthuisstraf veroordeelden
op wie goen zwaarder straf kan worden toegepast,
wanneer die zich schuldig maken aan moord op hunne bewakers
of aan brandbtichting in de gevangenis? — do vraag ,
die do heer Tesch gesteld berft in de Belgische Kamer on
die do kundige Minister 15,-ira niot hooft kunnen beantwoorden
— ook hier de Regering goen solutie kan geven.
Indien de Minister, coo als hij zegt, door reglementen,
door maatregelen binnen do gevangenis te nemen, dat
grooto gevaar wist to verlijden , dan had hij het niet alleen
kunnen zeggen , maar ook in do wet brengen. Maar
het is uiet mogelijk , on hot is van groot gewigt dat, vóór
de beraadslaging gesloten wordo, dit bezwaar worde weggenomen
of geconstateerd dat het niet weg to nemen is.
De heer Ileydeiirjjok : Zoo ik wol verstond, heeft de
Ministor zijne rede geëindigd met do verdedigers van het
wets-ontwerp dank to zoggen. Daarvoor inderdaad had hij
reden; ik althans gevoel mij meer opgewekt om nog eene
enkele opmerking aan het oordeel der verdedigers dan aan
dat des Ministers te onderwerpen.
Enkelen mijner medeleden hebbon mij de eer eener gedeeltelijke
refutatie gegund; allen met humaniteit; de hoeren
van der Maesen en Cornelis tevens met zekere animositeit.
Wel opmerkelijk!
Do heer Gratama hoeft met genoegen, maar mot zekere
bevreemding geconstateerd, dat ik zoo ingenomen ben met
de verantwoordelijkheid der Regering voor het uitoefenen
van het regt van gratie! lntusschen de geachte spreker
uit Asson is met de geschiedenis der laatste jaren niet geheel
onbekend, en, naar ik meen, zal hij zich herinneren,
hoe ik der natie ook daadwerkelijk bewees, dat ik het
consuimloiieol regt (tor Verlegen wuoidigïug /.oei ruim
wensch.
Tweede punt. Gij, lleydonrijck. spraakt van zekerodelegatie
Gods op de maatschappij om de doodstraf uit te
spreken en too te passen. Niet bewezon, zegt de spreker.
Gij begrijpt, Mijnheer de Voorzitter, dat ik op dit uur,
in deze omstandigheden , volstrekt niet in do noodige uitweiding
omtient dit geschilpunt kan treden. Maar ik stel
mij de zaak zóó voor, om hot met een enkel woord ta
zeggen. Naar mijn overtuiging heeft God den mensch, dus
tevens de maatschappij, dus tevens den Staat geschapen en
daargosteld. Een nood«akelijk, door alle tijden heen, en
door alle volken als noodzakelijk erkend middel ter handhaving
der maatschappelijke en staatkundige orde, dat is:
de doodstraf, de magt daartoe, werd dien ten gevolge, zeer
natuurlijk, reeds ipso facto, aan den Staat gedelegeerd.
De heer Moeus — oti hier voegden zich bij: do hoeren
Cornelis en van der Maesen, beweordo dat ik geheel verkeerdelijk
de politioK in deze quaestie had betrokken
Of ik dat nu overigens te regt of ten onregto heb godaan,
is voor 'toogenblik niet meer tusschen ons in hot
debat. Maar zeker gaat het argument dat de drie geachte
sprekers er tegen doden gelden, volstrekt niet op: »gij
vindt den conservativen Thonissen in hot kamp dor voorstanders
van de afschaffing, en omgekeerd, erkende liberalen
iu do rijen der tegenstanders: Een bewijs, zoo redeneren
die hoeron , dat de politiek er niets mede te makon heelt." —
Tegenover dit argument moot ik stollen, — met allen eerbied
voor den heer Thonisson en ook voor een paar geachto
afgevaardigde conservativo leden dezer Vergadering: de
heeren van Voorthuysen en 's Jacob , welke zich afschaffers
toonden — dat de speciale handelwijze van een individu , of
eeuige individu's, hoe achtonswaardig en uitstokend ook,
toch wol nimmer opweegt tegen do kracht van eeno rigting,
van beginselen, door de logica, door de foitou bewezen!
Wanneer door feiten, zoo als ze in mijne eerste rede geconstateerd
worden, blijkt, dat het hier vooral oen zedelijk ,
maatschappol ijk, staatkundig principe geldt, een principo
ten duidelijkste gekenschetst als dat der revolutie, wat
doet dan een enkel beroep op de handelwijzo van sommige
individuen af, van individuen, die niet t'huis hooren waar
zij in casu staan?
1476
VDSTE ZETTING. — 1? ME{,
80. Af schaffmj der doodstiaf
Mijn vriend Cornelis beweerde ook, dat ik op zekere
gezindheden had gezinspeeld, sprekende van Victor Emmanuel.
Onjuist. Ik had het oog op do revolutionaire tendenzen,
wolke zich in Europa doen gelden, on welke een voorstel
als dit zoo gaarne zien. Nu is in de laatste jaren de Italiaansche
politiek bij uitnemendheid de représentante dier
omwentelingsgozindhoid geweest: niet slechts op eenigo
godsdienstige gezindheid was hot daarbij gemunt, maar op
het waro conservatisme in 't algemeen, op het gezag, op
I do grondslagen der maatschappij. En nu heb ik tot mijn
| leedwezen don Ministor van Justitie voorspeld, dat hem
I van revolutionaire zijde, on in de eersto plaats van den
| uitnemenden vertegenwoordiger dor omwontelingsgezinden,
j oeuo distinctie stond te wachten; dat vond ik treurig.
Do hoer Moens zoide ook, dat togen de beweging voor
' de afschaffing van do doodstraf in den laatsten tijd zich
| geen reactie vertoonde. Haar do Observations van den uit-
| neinonden Lucas dan|? hebben deze niet juist van de vrees
j voor, on hot constateren van die reactie haar ontstaan to
; danken ?
In die Observations, mon leze zo dan toch, wordt mot
zoo vele woordon op die reactie gewezen en Nederland ook
daarom gesmeekt en gebeden de zaak ter hand te nemen
en ze to redden.
De heer Lenting eindelijk beweerde , dat er geene overhaasting
bij do indiening van dit wets-ontwerp was geweest
; vermits -vele andere Staten ons vóór zijn gegaan.
Met allen eerbied voor dien geachten afgevaardigde vermeet
ik me, dat argument al zeer zwak te vinden. Is het
een bewijs dat wij, Nederlanders, in onzen specialen toestand
enz. niet mot overhaasting gaan, omdat anderen,
velen misschien , ons voorgingen ?
Waarlijk, ik had nog veel te zeggen; maar lettende op
het vergevorderde uur en op do vermoeidheid dor Kamer,
zie ik er van af.
Daarenboven, lites finiri oportet. Wio nu nog niet overtuigd
is, zal het wel niet worden. Ik kan dus volstaan
met het resumeren en nogmaals constateren van mijn gevoelen.
Op hen die. ons komen voorstellen de geheele afschaffing
eener straf, welke ten allen tijde en bij alle volken heeft gegolden
, eene afschaffing die steeds gevolgd is door bewegingen
als die der revolutien van 1793, 1

Vergadering des lands kwam erkennen, zou dat schande
zijn ? Ik geloof het niet. Heb ik dan gedwaald ? In één
opzigt ja, namelijk, de toets, welke, in de krisis van het
stervensuur des vorigen Ministerie's, der liberale partij
werd aangelegd, heeft zooveel illusien omtrent die partij
bij mij doen verdwijnen, dat ik van gene zijde der zaal
ben verhuisd naar deze. Maar dan nog. Ik ben dus in zoover
veranderd. Maar is die verandering, gevolgd door deze mijne
ridderlijke verklaring, in elk geval niet beter dan zekere
consequentie, van een eigenaardig vasthouden, een volgen van
denzelfden weg? Gesteld eens, ik ware, bij veranderde
overtuiging en trots al mijne bevindingen, zoo wat tusschen
de conservative, de Katholieke en de liberale partijen geklemd
rakende, ginds blijven zitten: gestejld, ik zou daarbij
tijdens iedere verkiezing mij hebben weten te hullen iu een
dubbelzinnig licht, zou dan die consequentie nietveel slimmer
dan thans mijne verandering zijn geweest ?
De verdere beraadslaging wordt verdaagd tot den volgenden
morgen , ton elf ure.
Daarna wordt de vergadering gescheiden.
1477
95STE ZITTING. — 19 MEI.
80. Afschaffing der doodstraf.
VERBETERINGEN.
In do rede van don heor Heemskerk Az., voorkomende op:
bladz. 1421, kol. 1, reg. 25 v. o., staat; haar pligt;
lees: » zijn pligt";
bladz. 1423, kol. 1, reg. 8 v. o., staat: Filangirie;
lees: ■ Filangieri";
bladz. 1423, kol. 2, reg. 23 v. o., staat: 1863 en 1864;
lees: » 1863";
bladz. 1424, kol. 1, reg. 16 v. o., staat: eene medegevangene
; lees: » eenen medegevangene ";
bladz. 1424, kol. 1, reg. 32 v. o., staat: vergeten;
lees: » vergen ";
bladz. 1424, kol. 2, reg. 35 v. o., staat: une caractère;
lees: » un caractère";
bladz. 1425, kol. 2, reg. 10 v, o., staat: in zijne bekende
Aphorismen; lees: » zijn bekend aphorisme ".