BOEKBESPREKINGEN - Historisch Centrum Overijssel

BOEKBESPREKINGEN
L. A. STROINK. Stad en land van Twente. Uitgave Drukkerij
Smit N.V., Hengelo, 1962.
Al te gering is het aantal moderne boeken, dat een gedetailleerd
beeld geeft van de provincie Overijssel en zijn geschiedenis. Daarom
verdient het boek van de heer Stroink, dat althans een deel
van de provincie, met name het landschap Twente, behandelt,
onze bijzondere belangstelling.
"Stad en Land van Twenthe" is een omvangrijk boek geworden,
dat door zijn vele illustraties en makkelijk leesbaar lettertype een
prettige indruk maakt en onze hoop een rijke bron van gegevens
te vinden niet beschaamt.
Bijzonder te waarderen lijken mij de beschrijvingen van de geologie
en prehistorie van Twente en omringende streken, waarover
uitvoerige, misschien te uitvoerige, mededelingen worden gedaan.
De daarbij gevoegde illustraties werken zeer verhelderend.
Verheugend is ook, dat de schrijver de jongste geschiedenis niet
verwaarloost. Integendeel nemen de afdelingen, die de Ige en
20ste eeuw behandelen, ruim de helft van het gehele werk in beslag.
Zeer rijk, dat werd al eerder aangeduid, is het boek aan illustraties,
die niet alleen bestaan uit foto's, maar ook bijvoorbeeld uit
reproducties van plattegronden, vervaardigd door van Deventer.
Alleen al deze illustraties maken het boek tot een onontbeerlijk
bezit voor alle liefhebbers van Twente. Jammer is alleen, dat sommige
afbeeldingen aan scherpte te wensen over laten. Waarschijnlijk
werd het laten maken van nieuwe foto's een al te kostbare en
tijdrovende aangelegenheid.
Wat de tekst aangaat, merkwaardig is de wijze, waarop de
schrijver het omvangrijke materiaal, dat hij ons biedt, heeft geordend.
Hij noemt die ordening chronologisch, maar dat is een
rekbaar begrip. Zo kan het gebeuren, dat men onder het jaar 1774
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
117

vermeld vindt, dat Seyss-Inquart in 1945 nog eens te Delden gevangen
heeft gezeten, en dat onder het jaartal 1811 in een uiteenzetting
over Losser zowel de jaartallen 1665 als 1926 genoemd
worden. Waar dergelijke gevallen geen uitzonderingen zijn, maar'
integendeel de regel vormen, meen ik op te moeten merken, dat de
gebruikers van het boek aan een andere indeling van de stof zeker
de voorkeur gegeven zouden hebben.
Opmerkelijk is ook, dat de schrijver, naarmate hij in zijn wandeling
door de eeuwen vordert en de 1ge eeuw nadert, zijn aandacht
meer en meer richt op zijn geboorteplaats Enschede. be
laatste afdelingen van het boek kregen zelfs voornamelijk het karakter
van een zeer minutieus uitgewerkte kroniek van deze plaats.
Daarbij mag dan wel terzijde worden opgemerkt, dat wat er over'
Enschede tijdens de Tweede Wereldoorlog verteld wordt, bijzonder
interessant is. Het is duidelijk, dat de heer Stroink uit bronnen
heeft kunnen putten, die een later onderzoeker waarschijnlijk opgedroogd
gevonden zou hebben. Maar mededelingen van ook
maar bij benadering dezelfde betekenis over andere Twentse
plaatsen laten zich tevergeefs zoeken.
Een verklaring voor deze omstandigheid laat zich vinden in het
voorwoord, waar de schrijver aangeeft, dat zijn boek voornamelijk
is gedacht als een vervangingvan de "Geschiedenis van Enschede
en omgeving" door dr. A. van Benthem Gzn., maar dan rijst
bij de lezer toch de vraag of de titel "Stad en land van Twente"
niet wat misleidend genoemd moet worden.
Intussen, al zijn hier dan enkele bezwaren tegen het werk van
de heer Stroink opgesomd, men moet erkennen, dat die in het niet
verzinken tegen de betekenis van dat werk in zijn geheel, een betekenis,
die daarin ligt, dat enerzijds veel materiaal geboden wordt,
dat men anders moeizaam zelf bijeen zou moeten garen, en dat er
anderzijds gegevens zijn vastgelegd, voornamelijk betreffende de
jongste geschiedenis, die anders geheel verloren zouden zijn gegaan.
Er is dan ook alle reden de verschijning van dit boek met
voldoening te begroeten.
Zwolle E. D. Eijken:
118
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)

Geschiedenis der graven van Limburg Stirum, deel I, II, en III.
Deel I Dr. J. P. J. Gewin, Die Herkunft der Grafen Van
Limburg Stirum.
Deel II Drs. A. L. Hulshoff, unter Mitwirkung von Dr.
G. Aders, Die Geschichte der Grafen und Herren
von Limburg und Limburg-Styrum und ihrer Besitzungen,
1200-1550, TeH II, Band 1 und 2. Dr.
G. Aders, Teil II, Band 3 (Register/Nachgetragene
Regesten).
Deel III: Mr. A. ·P. van Schilfgaarde, De graven van Limburg
Stirum in Gelderland en de geschiedenis hunner
bezittingen, Ie, 2e en 3e stuk.
Deel III verschenen in 1961 te Assen bij van Gorcum &
Compo N.V. - Dr. H. J. Prakke & H. M. G. Prakke; delen I en
II in 1962 en 1963 bij dezelfde uitgevers en tevens te Münster!
Westf., Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung.
Onder de inspirerende leiding van Ir. W. J. H. graaf van Limburg
Stirum te Aerdenhout en onder toezicht van Prof. Dr. J. Ph.
de Monté ver Loren heeft een keur van historici zich gedurende
tal van jaren bezig gehouden met het schrijven van de geschiedenis
van het geslacht van de graven van Limburg Stirum en hun
bezittingen. Zeven delen zijn nu verschenen en het woord vooraf
van Ir. W. J. H. graaf van Limburg Stirum stelt ons nog vijf delen
in het vooruitzicht, waarvan er twee binnen afzienbare tijd zullen
worden gepubliceerd.
De thans verschenen delen hebben een respectabele omvang en
de inhoud overziende, krijgt de lezer enig besef van de indrukwekkende
hoeveelheid tijd en energie die besteed is moeten worden
om dit resultaat tot stand te doen komen. Al zal het werk wellicht
in de eerste plaats de belangstelling genieten van de leden van het
geslacht en van afstammelingen in vrouwelijke lijnen, ook buiten
die beperkte kring verdient het stellig de aandacht. In de eerste
plaats omdat het boeiend is, te zien hoe de politieke gebeurtenis-
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
119

sen en de maatschappelijke en sociale evoluties die zich sinds de
Middeleeuwen in West-Europa hebben voltrokken, van invloed zijn
geweest op de posities die de leden van een belangrijk geslacht in
de samenleving van hun tijd innamen en op hun levensgeschiedenis.
Voor de Nederlandse historici in het bijzonder is het werk
bovendien van belang, niet alleen omdat de graven van Limburg
Stirum gedurende geruime tijd belangrijke heerlijkheden als
Bronckhorst, Borculo en Wisch in hun bezit hebben gehad, maar
bovendien omdat verscheidene leden van het geslacht, zowel te
land als ter zee, de Republiek hebben gediend en zij vele contacten
hadden met de stadhouders. De rol die Leopold, graaf van Limburg
Stirum, in 1813 als lid van het driemanschap speelde, lag dus
geheel in de lijn van zijn familie.
Werd tot dusver Adolf I (1058-1082), voogd van Deutz en Werden,
als eerste stamvader aangenomen, in het eerste deel voert Gewin
de genealogie op tot Erenfried I, 866-904, graaf in Bonngau,
Keldachgau en Bliesgau, de stamvader der Ezzonen. Bij de geringe
hoeveelheid bronnen uit die tijden welke ons ten dienste staat,
draagt elke poging tot het opstellen van een zo ver teruggaande
genealogie noodzakelijkerwijs een sterk hypothetisch karakter
Men zal moeten toegeven, dat Gewin, die een ongeëvenaarde ervaring
heeft op dit gebied, op bewonderenswaardige wijze er in is
geslaagd, de beschikbare gegevens samen te bundelen op een ma-
.nier die stellig de grootste aandacht verdient.
Het tweede deel is, naar Ir. W. J. H. graaf van Limburg Stirum
mededeelt, de oorspronkelijke kern van het werk.Het eerste stuk
bevat o.m. verscheidene genealogische overzichtsstaten, de geschiedenis
van het geslacht over de periode 1200-1550 (in het Nederlands
en in het Duits), een aantal voortreffelijke illustraties, vijf
kaarten en ten slotte 407 regesten, lopende van 1200 tot 1350. Het
tweede stuk van dit deel vervolgt de regesten tot 1550 (Nos. 408-
1896). Het besluit met een serie fraaie foto's van zegels, met bij-
behorende beschrijvingen, en enige tekeningen van zegels. Aan het
120
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)

slot van elk van beide stukken iseen genealogisch overzicht afgedrukt.
Hulshoff heeft klaarblijkelijk geworsteld met het probleem, of
de graven van Limburg Stirum afstammen van de oudste zoon van
Diederik, graaf van Isenberg-Limburg (geboren circa 1215), Johan,
of van de jongste zoon, Everhard. Sinds Kremer in 1776 het
tweede deel van zijn Akademische Beiträge zur Gülch- und Bergisehen
Geschichte het lieht deed zien, heeft men algemeen aangenomen,
dat Johan de stamvader was van de in 1511 uitgestorven
tak van de graven van Limburg te Hohenlimburg aan de Lenne
en dat de graven van Limburg Stirum van Everhard afstammen.
Bij deze algemeen aanvaarde opvatting heeft Hulshoff zich aangesloten,
niettegenstaande Jhr. Mr. M. A. Beelaerts van Blokland
in de Nederlandsche Leeuw van ]948 (kolom 213 vlgg.) haar
onjuist noemde en de stelling verdedigde, dat de tak van Limburg-
Hohenlimburg van Everhard afstamt en de tak Van Limburg
Stirum van Johan. Het betoog van Beelaerts ligt ten grondslag
aan de stamreeks in Nederland's Adelsboek 1943-1948, blz. 361.
Naar mijn mening is het niet twijfelachtig, dat in deze controverse
het gelijk aan de zijde van Beelaerts is. Ik zou de grenzen die
aan een boekbespreking plegen te worden gesteld aanzienlijk overschrijden,
wanneer ik mijn standpunt hier nader zou adstrueren.
Ik stel mij derhalve voor, dit elders te doen. Omdat dit de belangstellenden
in de geschiedenis van Overijssel meer in het bijzonder
zal interesseren, wil ik hier volstaan met op te merken, dat de
plaats die door Hulshoff in de genealogie wordt gegeven aan
Mechteld van Limburg, de vrouw van Egbert I van Almelo, m.i.
juist is. Men zal haar inderdaad moeten beschouwen als de dochter
van voornoemde Johan en zijn vrouw Agnes. De vrouw van Egbert
II van Almelo, Agnes van Limburg, is evenwel naar mijn
mening door Hulshoff onjuist geplaatst. Hij beschouwt haar als
een dochter van Diederik, graaf van Limburg, en Irmgard van
Greifenstein. Volgens mij is zij een dochter van Diederik van Limburg,
zoon van Johan, en van Bertradis van Götterswick. Deze
Diederik is nimmer graaf van Limburg geweest, maar is de stamvader
van de tak Styrum. Cunegonde van Lüdinghausen, die
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
121

in het necrologium van St. Pleehelmus te Oldenzaal wordt genoemd
1), is m.i. een zuster van Agnes.
De regestenverzameling is uiterst waardevol, in het bijzonder
omdat ze iedereen in staat stelt, de opgestelde genealogie aan de
bronnen te toetsen. De beschrijvingen van de zegels, voor zover
aanwezig, dragen daar in hoge mate toe bij. De inhoud van de
weinige oorkonden die ik bestudeerde, is in de daarvan gemaakte
regesten op juiste wijze weergegeven. In dit verband slechts een
enkele opmerking: Het regest van de oorkonde van 10 april 1301,
no. 209, wekt de indruk dat het een schenkingsoorkonde is. Ten
onrechte evenwel. Ik was in de gelegenheid, van de inhoud van de
oorkonde kennis te nemen, doordat Staatsarchivdirektor Prof. Dr.
Prinz van het Staatsarchiv te Münster (Westf.) zo vriendelijk was,
mij op mijn verzoek een fotocopie te doen toekomen. Uit die inhoud
blijkt, dat Diederik, graaf van Limburg, onder verwijzing
naar een eerder door hem gedane schenking van een hof in Bosen~
hagen aan het klooster Scheda, zich jegens dat klooster met betrekking
tot die hof tot vrijwaring verplicht. Die eerder gedane schenking
vinden wij naar mijn mening terug in de oorkonde van
1278/1279 (regest no. 156).
In regest no. 216, d.d. 13 augustus 1303, wordt gezegd, dat' de
oorkonde uitgaat van "Ecbertus dominus de: Almelo, sein erstgeborener
Sohn Theodericus und seine Frau Machtelde de Lymburg".
Nu was deze Diederik niet de oudste zoon van Egbert I,
want deze had bij zijn eerste vrouw, Agnes van Sulen, reeds drie
zoons: Arnold III, Hendrik en Steven 2). Diederik was de oudste
zoon uit het tweede huwelijk. De oorkonde zegt dit ook uitdrukkelijk.
Zij noemt Theodericus: "filius noster primogenitus ex do-
1) Archief voor de geschiedenisvan het aartsbisdomUtrecht, 15e deel,
1887, blzz. 135,200 en 209.
122
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)

mina Mechtilde de Lymborgh, uxore nostra" 3). Dit had in het
regest tot uitdrukking moeten zijn gebracht.
In het zelfde regest, evenals in regesten van oorkonden van
1 november 1303 (no. 218) en 1 december 1304 (no. 223), worden
de goederen van het stift Essen in Salland aangeduid als de
hoven te Arkem (Archem ), Erehen en Olst. Het is duidelijk, dat
met "Erchen" de hof Irthe is bedoeld. Algemeen wordt tegenwoordig
aangenomen dat deze hof bij Lenthe onder Dalfsen lag 4) .
Ongetwijfeld is de t ten onrechte als c gelezen. Dit deed ook Mr.
S. Muller Fz. in zijn, onder no. 218 vermelde Regesten van het
archief der bisschoppen van Utrecht, I, no 219, maar zowel voorals
nadien zijn deze Essense hoven in Salland zo vaak in de literatuur
ter sprake gekomen, dat deze verkeerde lezing gemakkelijk had
kunnen worden voorkomen.
Onder het regest van de oorkonde van onbekende datum welke
onder no. 224 is afgedrukt, is verzuimd te vermelden, dat zij is
afgedrukt in Verslagen en Mededeelingen van Overijsselsch Regt,
21ste stuk (1900), blz. !l3. Deze oorkonde heeftbetrekking op de
moeilijkheden welke Diederik, de oudste zoon van Mechteld van
Limburg, als ambtman van de Sallandse goederen van de abdij
Essen heeft gehad. Ter Kuile behandelde die kwestie in Verslagen
en Mededeelingen Overijsselsch Regt, 72e stuk, 1957, blz. 17.
Het derde stuk van het tweede deel bevat, naast 114 nagekomen
regesten, het register op ,de regesten. Uit ervaring is mij bekend,
dat er nauwelijks troostelozer bezigheid denkbaar is dan het vervaardigen
van een register. Daar komt bij, dat dit werk uiterst
2) G. J. ter Kuile Jr., Het geslacht van Almelo in de Middeleeuwen,
Verslagen en Mededeelingen Overijsselsch Regt, 74e stuk, 1959, blz. 18.
3) Verslagen en Mededeelingen Oud-Vaderlandsch Recht, III, blz. 616.
4) Laatstelijk: G. J. ter Kuile, Oorkondenboek van Overijssel, I, nos. 13
en 20.
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
123

nauwkeurig moet gebeuren, omdat een slordige klapper zijn doel
voor een goed deel mist. Helaas heb ik bij het controleren van
enkele bladzijden moeten constateren, dat het register meer onnauwkeurigheden
bevat dan bij het stellen van niet al te hoge
eisen toelaatbaar zou kunnen worden geacht. Ik geef enkele voorbeelden:
Op bladzijde 6 wordt Egbert II van Almelo de zoon van
Egbert I genoemd; hij was evenwel zijn kleinzoon. Regest no. 216
behoorde niet achter de jongste Egbert, maar achter zijn grootvader
als vindplaats te worden opgegeven. Op bladzijde 89 wordt
van graaf Diederik (t 1364) gezegd, dat hij blijkens regest no 255
avunculus was van graaf Diederik van Meurs. Slaat men dit regest
op, dan blijkt, dat Burchard van Broich in de betrokken oorkonde
Diederik, graaf van Meurs, diens broeder Frederik en Theodericus
dominus de Lymburch zijn ooms noemt! Bovendien is deze Diederik
niet de in 1364 overleden graaf, maar diens neef van de tak
Styrum. Dit blijkt onomstotelijk uit zijn zegel, dat de roos van
Altena-Isenberg vertoont.
Achter Bertingloh (blz. 17), moet, behalve regest no. 183, regest
no. 193 worden vermeld.
De Arninghof in het kerspel Dolberg wordt in het register op
bladzijde 9 vermeld, waarbij overigens ten onrechte naar regest
no. 601 is verwezen. De gelijknamige hof te Hasselo onder Oldenzaal
5) zoekt men in het register evenwel tevergeefs en ook onder
Hasselo en Oldenzaal vindt men geen verwijzing naar. het regest,
waarin die hof wordt genoemd. Bertradis van Götterswiek vindt
men onder Limburg (blz. 88), maar niet tevens onder Götterswiek
(blz. 63). Frederik Redine heeft ten onrechte "von" voor zijn
naam gekregen (blz. 124).
De behandeling van de geschiedenis van de graven van Limburg
Stirum in Gelderland en van hun bezittingen aldaar was bij
de oud-rijksarchivaris in die provincie wel in bij uitstek bevoegde
5) Regest no. 330; A. L. Hulshoff, Het schattingsregister van Twente
van 1475, blz. 24.
124
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)

handen. Het eerste stuk omvat in 44 korte, maar zeer lezenswaardige
en voortreffelijk gedocumenteerde hoofdstukken de geschiedenis
van het geslacht tot en met Graaf Otto Ernst Gelder( 1685-
1769). Daarna volgt de gecombineerde inventaris van de archieven
van Bronckhorst, Borculo, Wisch en Wildenborch. Het tweede
stuk bevat de bijbehorende regestenlijst en een index, het derde
stuk een bewerking van de leenregisters van bovengenoemde heerlijkheden,
eveneens met een index. Deze lenen lagen in hoofdzaak
in Gelderland, maar de drie eerstgenoemde leenkamers hadden
ook lenen in Overijssel.
Dit deel lijkt mij bijzonder geslaagd en slechts op één punt ben
ik zo vermetel, met de zeer deskundige schrijver van mening te
verschillen. Dit betreft zijn opvatting over het huwelijk van graaf
Herman Otto met Anna Margaretha Spies von Vreehen und
Bodendorf (hoofdstuk XII). Dit huwelijk is op 3 juli 1638 te
Deventer voltrokken, terwijl de vijf kinderen van het echtpaar
reeds eerder waren geboren. Nu is in deze eeuw uit het archief
Landsberg-Gemen een acte van huwelijksvoorwaarden van
22 maart 1618 van de echtelieden te voorschijn gekomen, hetgeen
er op zou wijzen, dat reeds in 1618 een huwelijk werd gesloten en
dat de graaf en zijn echtgenote het wenselijk hebben geacht in
1638 hier te lande "over te trouwen", omdat het huwelijk van
1618 hier te lande aanvechtbaar zou zijn. Dr. Aders toont evenwel
in een bijlage bij hoofdstuk XII overtuigend aan, dat de acte
van huwelijksvoorwaarden een falsificatie is uit de achttiende
eeuw. De vraag is nu, of desondanks moet worden aangenomen,
dat er in 1618 een huwelijk is gesloten of dat het huwelijk van
1638 het eerste is geweest. Van Schilfgaarde heeft de vaste overtuiging
dat er in 1618 een huwelijk is geweest en baseert die mening
op de huwelijken van de kinderen en de positie van de verdere
afstammelingen, voorts op het feit dat in 1622 een zoon en dochter
van graaf Herman Otto in Den Haag zouden blijven onder protectie
van de Staten en dat hetonaannemelijk is, dat de Staten-Generaal
hun protectie zouden hebben gegeven aan vóór een huwelijk geboren
kinderen en ten slotte op het feit dat de tante van graaf Her-
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
125

man Otto, de abdis van Elten, in haar testament van 1642 graaf
Otto haar petekind noemt. Het is, zo zegt van Schilfgaarde, volkomen
ondenkbaar, dat zij als peet zou hebben gestaan over een
vóór het huwelijk geboren spruit van haar neef (blz. 59).
Mij heeft dit betoog niet kunnen overtuigen. Er zijn namelijk
enige feiten, door Van Schilfgaarde met de objectiviteit van de
ware wetenschappelijke onderzoeker zelf vermeld, welke m.i. sterk
pleiten tegen het aannemen van een huwelijk vóór 1638. Ik noem
de volgende: Ie.' In de overdrachtsacte van Eerbeek aan zijn kinderen
( 1633) noemt graaf Herman Otto hen Van Bronckhorst en vermeldt
hij, dat hij hen heeft verwekt bij Juffr. Margaretha Spies (blz. 60,61
en 137); 2e. Hij draagt twee huizen te Zutphen en het goed de
Wildbaan onder Brummen aan zijn vrouwover (1633 en 1634)
en duidt haar daarbij aan als Anna Margaretha von Spies en
juffr. Spies (blz. 60, 61, 138, 143); 3e. Dit wegschenken van allodiaal
bezit geeft aanleiding tot bezwaren van de kant van de broeders
van Herman Otto, die zich in hun mogelijke erfopvolgingsrechten
benadeeld gevoelen (blz. 61); 4e. De schenkingen worden
tenietgedaan na het huwelijk van 1638 (blz. 61, 137, 144); 5e. De
rentmeester van de heerlijkheid Stirum schrijft vóór 1638 brieven
aan "Madame d'Eerbeek" en spreekt na dit jaar over "de Genadige
Gravin" (blz. 60, 137).
Hieruit is m.i. niets anders af te leiden dan dat vóór 1638 graaf
Herman Otto zelf, zijn broeders en zijn rentmeester geen wettig
huwelijk aanwezig achtten.
Dat de kinderen later altijd 'als wettig zijn beschouwd en overeenkomstig
hun wettige staat zijn gehuwd, is m.i. eenvoudig het gevolg
van hun wettiging door het huwelijk van 1638.
Naar mijn mening moet men zich realiseren, dat men vroeger
geheel andere opvattingen had over huwelijk en wettige en onwettige
kinderen dan thans. Het hebben van bastaarden gold in
de Middeleeuwen als heel normaal 6) en in deze opvatting is
slechts zeer geleidelijk wijziging gekomen, waarbij de invloed van
126
6) A. W. E. Dek, Genealogie der graven van Holland, blz. 146.
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)

de Calvinistische levensbeschouwing een belangrijke rol heeft gespeeld.
De bastaarden van een vorstelijke vader werden vaak openlijk
aan het hof opgevoed en kregen belangrijke posities. Men
denke slechts aan de befaamde bastaarden van Bourgondië, aan
Margaretha van Parma en aan Don Juan. Aan het eind van de
zestiende en in het begin van de zeventiende eeuw was de toestand
nog precies zo, behoudens dat toen de gereformeerde predikanten
bezwaren begonnen te opperen. Justinus van Nassau, de bastaardzoon
van Prins Willem I, de bastaarden van Maurits en Frederik
, Hendrik, zij allen bekleedden belangrijke functies en huwden met
vrouwen uit de hoogste adel. Ik zie dan ook niet in, waarom een
abdis van Elten niet als peettante zou hebben willen fungeren van
een kind van een neef die niet wettig gehuwd was. De protectie
welke de Staten Generaal bereid waren te geven aan de twee kinderen
van Graaf Herman Otto, zou op soortgelijke wijze kunnen
worden verklaard, maar ook zou kunnen worden gedacht aan de
oppervoogdij van de overheid over personae miserabiles, onder
welke categorie ook bastaarden vielen. Is deze interpretatie de
juiste, dan zou dit feit dus juist een argument -tegen een huwelijk
vóór 1638 opleveren!
Van Prins Maurits is gezegd: "Geen geregeld huwelijksleven
bond hem. Hij was ook daarin soldaat en edelman van zijn
tijd" 7). Voor graaf Herman Otto geldt, naar ik meen, tot 1638 precies
het zelfde. Daar is niets gênants in gelegen. Men moet zich er
voor hoeden aan historische figuren onze maatstaven aan te leggen.
Men kan zich natuurlijk afvragen, wat graaf Herman Otto er
ten slotte toe kan hebben bewogen, toch een huwelijk aan te gaan,
nadat hij al jaren lang een verbintenis met Anna Margaretha
Spies had gehad. Dat hij tot deze stap zou zijn overgegaan, omdat
hij niet langer het ongenoegen van de kerkeraad wilde trotseren,
lijkt mij niet zeer waarschijnlijk. Belangrijker lijkt mij, dat het geslacht
Van Limburg Stirum in 1638 dreigde uit te sterven. De
broeders van graaf Herman Otto hadden uitsluitend dochters. In
7) J. C. H. de Pater, Maurits en Oldenbarnevelt, 1940, blz. 36.
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
127

.'
1637 had de vrouw van graaf Bernard Albrecht haar vierde dochter
ter wereld gebracht en in het zelfde jaar overleed de vader.
Naar mijn stellige overtuiging is graaf Herman Otto in 1638 tot
het sluiten van zijn £luwelijk overgegaan, ten einde' het voortbestaan
van zijn geslacht te verzekeren.
Om deze recensie niet "al te zeer buiten redelijke proporties te
laten uitdijen, moet ik het hier bij laten. Het is uit de aard der
zaak niet mogelijk, een werk van dergelijke omvang te doen verschijnen
zonder hier en daar de recensent een aanknopingspunt te
bieden voor het maken van een critische opmerking. Dat ik van
die gelegenheid gebruik heb menen te mogen maken, betekent bepaald
niet, dat ik niet de grootste waardering zou hebben voor de
hoge kwaliteiten van deze geschiedenis van de graven van Limburg
Stirum. In de opmerkingen die ik maakte, gelieve men slechts
het bewijs te zien van de grote belangstelling waarmede ik het
werk heb bestudeerd en van mijn overtuiging dat het die belangstelling
waard is.
Tot slot nog een woord van lof aan de uitgevers, die dit werk
op de hen kenmerkende voortreffelijke wijze hebben uitgevoerd.
De prijs van de verschenen delen ad f 157,50 kan slechts hoog
worden geacht door hen die nog niet geheel gewend zijn aan" het
huidige prijspeil.
Velp (Gld.) K. N. Korteweg.
128
VORG, Verslagen en mededelingen 79 (1964)
"'.,J.,