Toekomst?! - NKI / AvL

Toekomst?!
18 de symposium voor
verpleegkundigen en paramedici
Donderdag 7 juni 2012
Theater/Congrescentrum
De Meervaart Amsterdam
Het Nederlands Kanker Instituut
Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis
Oncologie in perspectief

2
Beste collega’s,
Het Nederlands Kanker Instituut - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis
(NKI-AVL) nodigt u van harte uit voor het 18de verpleegkundig en paramedisch
symposium “Oncologie in perspectief – Toekomst?!”. Het symposium kenmerkt
zich door het multidisciplinaire karakter en richt zich op nieuwe ontwikkelingen
in de oncologie.
Dit jaar is het thema ‘Toekomst?!’. Het begrip toekomst komt in een geheel
ander perspectief te staan zodra de diagnose kanker wordt gesteld. Patiënten
en diens naasten richten zich veelal in eerste instantie op de nabije toekomst.
Plannen voor de toekomst worden geparkeerd of geannuleerd.
Als professionals werkzaam binnen de oncologie zien we in onze praktijk snelle
ontwikkelingen en veel mogelijkheden die van invloed kunnen zijn op het
perspectief van de patiënt. Patiënten vragen zich af hoe de toekomst eruit zal
gaan zien; wij als professionals zien de kansen. Vandaar ook het vraagteken én
het uitroepteken in de titel.
De dag begint met een lezing over alle ontwikkelingen op het gebied van
kankeronderzoek. Aan het einde van de dag wordt vanuit persoonlijke en
professionele invalshoek duidelijk dat de diagnose kanker bij veel patiënten
dilemma’s veroorzaakt. Tegelijkertijd wordt zichtbaar dat er wel degelijk keuzes
voor de toekomst mogelijk zijn.
In een groot aanbod aan lezingen, sessies en workshops wordt ingegaan
op deze ontwikkelingen en de gevolgen voor de oncologische zorg. De
multidisciplinaire invulling van het programma laat zien dat samenwerking
tussen zorgverleners van groot belang is. In het programma is er volop ruimte
om uw eigen route te kiezen. In de ochtend kunt u van sessie wisselen en in
de middag is er een grote keuze aan lezingen en workshops.
Naast deze brochure zullen we dit jaar ook Twitter en LinkedIn gebruiken om
u te informeren over het programma. Via deze social media worden er vragen
en stellingen voorgelegd. Op deze manier wordt u als deelnemer op een
interactieve manier betrokken in de aanloop naar het symposium. Aan het
einde van de dag worden de reacties en discussiepunten meegenomen in de
plenaire middagsessie.
We hopen weer veel collega’s uit het land op 7 juni a.s te mogen begroeten.
En we wensen u alvast een inspirerende dag met nieuwe kennis, uitwisseling
van ervaringen en boeiende ontmoetingen met collega’s.
Namens de symposiumcommissie,
Jacqueline Broekhuizen, hoofd verpleegetage chirurgische oncologie, NKI-AVL

Programma Symposium ‘Oncologie in perspectief – Toekomst?!’
09.00 uur Ontvangst en registratie
10.00 uur Welkom en opening
Jacqueline Broekhuizen, voorzitter van de Symposiumcommissie
10.05 uur Plenaire ochtendsessie
10.45 uur Pauze
11.05 uur Sessies
12.45 uur Lunchpauze
Ontwikkelingen in het kankeronderzoek
de heer dr. E.(Ed) Roos, voormalig groepsleider celbiologie,
NKI-AVL
Eerste ronde van 11.05 – 11.30 uur
Tweede ronde van 11.40 – 12.05 uur
Derde ronde van 12.15 – 12.40 uur
Let op: deze presentaties worden slechts één keer gegeven.
U bepaalt zelf uw route.
14.00 uur Workshops en lezingen
14.45 uur Pauze
Eerste ronde van 14.00 – 14.45 uur
Let op: sommige workshops en lezingen worden slechts
één keer gegeven.
15.00 uur Workshops en lezingen
Tweede ronde van 15.00 – 15.45 uur
Let op: sommige workshops en lezingen worden slechts
één keer gegeven.
16.00 uur Plenaire middagsessie
16.45 uur Borrel
Dilemma’s en keuzes bij kanker
Presentatie door Rick Nieman, journalist bij RTL-Nieuws
en presentator
3

4
11.05 - 11.30 uur
11.40 - 12.05 uur
12.15 - 12.40 uur
14.00 - 14.45 uur
Pauze 15 minuten
14.45 - 15.00 uur
15.00 - 15.45 uur
Sessie 1
Hoofd-halsoncologie
Veranderingen in
de epidemiologie
en het tijdperk van
orgaansparende
behandelingen bij
hoofd-halstumoren
Preventieve
revalidatie bij hoofdhalskankerpatiënten
die behandeld
worden met
chemoradiatie
Mondverzorging bij
kanker: de (S)tand
der zaken
1. Lezing
Nipple-banking, nog
een methode voor
tepelreconstructie
2. Lezing
De
aangezichtsprothese
Sessie 2
Bijzondere
tumoren c.q.
tumoren op
bijzondere plaats
Pancoasttumoren
Thymoom/
Thymuscarcinoom
Neuro-endocriene
tumoren (NET)
3. Workshop
Af-STEM-men op de
stijl van de patiënt
3. Workshop
Af-STEM-men op de
stijl van de patiënt
Sessie 3
Beeldvorming/
Diagnostiek &
Behandeling
TACE &
Radioembolisatie
De rol van MRI
en PET-CT in de
radiotherapie
advanced
Respons monitoring
4. Workshop
Ethische dilemma’s
bij wetenschappelijk
onderzoek
4. Workshop
Ethische dilemma’s
bij wetenschappelijk
onderzoek
Ontvangst en registratie
09.00 - 10.00 uur
Opening
10.00 - 10.05 uur
10.05 - 10.40 uur
Plenaire ochtendsessie
Ontwikkelingen in het kankeronderzoek
Pauze
10.45 - 11.00 uur
Sessie 4
Chemotherapie
Chemoradiatie:
een effectieve
combinatie
Bijwerkingen ven
chemotherapie
en lange termijn
effecten
Beweging tijdens
chemotherapie
Lunch
12.45 - 13.55 uur
5. Workshop
Image Guided
Adaptive
Radiotherapy
advanced
6. Workshop
Bekkenfysiotherapie
bij oncologie van
de organen in het
bekken
Wissel
15.45 - 15.55 uur
Plenaire middagsessie
16.00 - 16.45 uur
Dilemma’s en keuzes bij kanker
Borrel
16.45 - 17.15 uur
Sessie 5
Coping
De voor- en nadele
van ontkenning
In een ander licht.
Over religieuze
coping
Coping en het gezin
van herkomst,
de kracht van
familiebanden
7. Workshop
De bijwerkingen
handen en voeten
geven
8. Workshop
Door merg en been
advanced

zoek
er
Sessie 5
Coping
voor- en nadelen
van ontkenning
n een ander licht.
Over religieuze
coping
ping en het gezin
van herkomst,
de kracht van
familiebanden
7. Workshop
De bijwerkingen
anden en voeten
geven
8. Workshop
oor merg en been
advanced
18 de NKI-AVL symposium 7 juni 2012
Oncologie in perspectief
Toekomst?!
Sessie 6
Urologie
Choline PET/CT
voor recidief
prostaatkanker
Blaaskanker:
ontwikkelingen en
verpleegkundig
handelen
De neoblaas bij
blaascarcinoom, hoe
zit dat nu precies?
9. Workshop
Zorg en bemoeizorg
binnen de oncologie
voor wie niet om
hulp kan of wil
vragen
9. Workshop
Zorg en bemoeizorg
binnen de oncologie
voor wie niet om
hulp kan of wil
vragen
Sessie 7
Pychosociaal
Onderzoek en
Epidemiologie
Nachtwerk en
borstkanker, wel of
geen relatie?
In vitro fertilisatie en
het risico op kanker
Psychosociale
kanten van
erfelijkheidsonderzoek
10. Workshop
Urologische
tumoren bij
ouderen: geriatrisch
assessment en
behandeling
11. Lezing
Profylactische
maagresectie
12. Workshop
De spagaat van de
zorgverlener in
relatie tot de autonomie
van de patiënt
en de behandeling
12. Workshop
De spagaat van de
zorgverlener in
relatie tot de autonomie
van de patiënt
en de behandeling
13. Workshop
Samen gaan voor
kwaliteit van leven!
13. Workshop
Samen gaan voor
kwaliteit van leven!
14. Workshop
De (on)begrensde
mogelijkheden van
social media, ook in
de gezondheidszorg
14. Workshop
De (on)begrensde
mogelijkheden van
social media, ook in
de gezondheidszorg
5

6
Plenaire ochtendsessie
Ontwikkelingen in het kankeronderzoek
Spreker: dhr. dr. E.(Ed) Roos, voormalig groepsleider celbiologie, NKI-AVL
Kanker ontstaat door een opeenhoping van mutaties in de regelgenen van
celgroei en celdood. Dat zijn er veel meer dan vroeger werd gedacht. De
mutaties verschillen per type tumor maar ook tussen individuele tumoren
van hetzelfde type. In kankercellen is de reparatie van DNA ernstig ontregeld
waardoor extra mutaties ontstaan die leiden tot resistentie tegen therapie.
Een tumor is een mislukt weefsel en bevat verschillende celtypen die, hoe
ontregeld ook, toch min of meer gedifferentieerd zijn. Cellen in verschillende
stadia van differentiatie reageren anders op therapie. Dat geldt vooral voor het
kleine aantal “tumorstamcellen” die minder gevoelig zijn. Dit zijn ook de cellen
die uitzaaien. Verder zijn er ook niet-kankercellen aanwezig die de respons op
behandeling mede bepalen. Deze kennis biedt mogelijkheden voor een strikt
persoonlijk gerichte therapie, maar vanwege de complexiteit is er nog een
lange weg te gaan voor dit ideaal zal zijn verwezenlijkt. Tijdens deze lezing
krijgt u inzicht in de mogelijkheden voor nieuwe behandelingen die de nieuwe
kennis biedt, maar ook in de problemen veroorzaakt door de complexiteit van
de ziekte die door het kankeronderzoek duidelijk zijn geworden.

Sessies
1. Hoofd-halsoncologie
Moeilijk of helemaal niet meer kunnen eten en drinken. Onverstaanbaar zijn
in een gesprek. Mensen die je nastaren, omdat je er anders uitziet. Dat is
wat een tumor in het hoofd-halsgebied met je kan doen. Als professional
doe je je uiterste best om een patiënt hierin bij te staan. Door adviezen en
tips te geven om de kwaliteit van leven te behouden of te vergroten. In deze
sessie komen verschillende disciplines aan het woord. Zij vertellen ieder
vanuit hun eigen vakgebied welke rol zij hebben binnen de oncologische
zorg aan patiënten met een tumor in dit gebied. Welke tumoren komen nu
voor in het hoofd-halsgebied en welke behandeling is hierbij passend? Zijn
slik- en spraakproblemen te beperken met preventieve logopedie? En welke
interventies kun je toepassen bij een droge mond? Op deze en andere vragen
wordt tijdens deze sessie ingegaan.
I Veranderingen in de epidemiologie en het tijdperk van
orgaansparende behandelingen bij hoofd-halstumoren
Spreker: dhr. prof.dr. M.(Michiel) W.M. van den Brekel, hoofd-hals chirurg,
NKI-AVL
Hoofd-halscarcinomen zijn in de westerse wereld vrij zeldzame tumoren. De
overgrote meerderheid wordt veroorzaakt door roken en overmatig alcohol
gebruik. De toenemende rol van het HPV virus bij het ontstaan van hoofdhalstumoren
wordt besproken evenals de grote verschillen in incidentie
wereldwijd. In deze lezing worden tevens de oorzaken van deze verschillen
belicht. Daarnaast wordt een overzicht gegeven van de opkomst van nieuwe
behandelmodaliteiten en de waarde en beperkingen van orgaansparende
behandelingen. De rol die chirurgie nog steeds speelt bij hoofd-halstumoren
wordt toegelicht.
II Preventieve revalidatie bij hoofd-halskankerpatiënten
die behandeld worden met chemoradiatie; lange termijn
resultaten
Spreker: mevr. dr. L.(Lisette) van der Molen, logopedist/linguïst en
coördinator hoofd-halsrevalidatieprogramma, NKI-AVL
Chemoradiatie heeft nadelige effecten op de slikfunctie, voeding, mondopening
en stem/spraak. Er is schaarste aan data over preventieve revalidatie. Om
deze redenen is in het NKI-AVL een prospectieve gerandomiseerde studie
opgezet, met inclusie van 55 hoofd-halskankerpatiënten. Voorafgaande aan
de behandeling werden alle patiënten gerandomiseerd in een standaard
logopedische- of experimentele oefengroep. Beide groepen kregen
gelijkwaardige oefeningen om de slik- en kauwspieren te trainen. Vóór de
behandeling, tien weken en een jaar na de laatste bestraling zijn alle patiënten
onderzocht aan de hand van een gestructureerd multidisciplinair protocol.
7

8
Concluderend kan er worden gezegd dat, hoewel er geen verschil is gevonden
tussen beide oefengroepen, preventieve revalidatie het ontstaan van slik/
kaakproblemen na chemoradiatie lijkt te beperken. Dit heeft er o.a. toe geleid
dat patiënten die in het NKI-AVL voor chemoradiatie in aanmerking komen,
preventieve logopedische slikoefeningen krijgen als onderdeel van een nieuw
multidisciplinair (preventief) hoofd-halsrevalidatieprogramma. De resultaten
van deze studie worden tijdens deze lezing gepresenteerd.
III Mondverzorging bij kanker: de (S)tand der zaken
Sprekers: mevr. H.(Heleen) Flohil, mondhygiëniste, NKI-AVL
mevr. M.(Martine) Dekkers, oncologieverpleegkundige
hoofd-hals-oncologie, NKI-AVL
Mondverzorging lijkt een alledaagse routinehandeling. Maar wat als zich
problemen voordoen als gevolg van chemotherapie en/of radiotherapie? Als
het standaard poetsen niet meer mogelijk is, welke middelen kunnen dan
worden ingezet? En wat levert het op?
Naast de huis-, tuin- en keukenmiddelen speelt de industrie tegenwoordig een
steeds belangrijkere rol. De ins en outs van deze mondverzorgingsproducten
worden uitgelicht.
Zit hiertussen een middel waar we in de toekomst alle richtlijnen op kunnen
afstemmen? In deze lezing wordt antwoord gegeven op deze vragen.
2. Bijzondere tumoren c.q. tumoren op een
bijzondere plaats
Zeldzame tumoren komen, ondanks hun afzonderlijke zeldzaamheid,
bij elkaar genomen toch vaak voor en vormen in totaal 22 procent van
alle kankergevallen. Dit was één van de conclusies van het Europese
onderzoeksproject naar zeldzame tumoren binnen Europa (RARECARE).
In Europa worden elk jaar 541.000 nieuwe zeldzame tumoren
gediagnosticeerd. Er wordt geschat dat er in het jaar 2004 vier miljoen mensen
in Europa leefden die ooit met een zeldzame tumor zijn gediagnosticeerd.
Opvallend is dat patiënten met een zeldzame tumor gemiddeld een slechtere
overleving hebben dan patiënten met een veel voorkomende tumor. Dit
verschil in overleving is groter naarmate de persoon ouder is op het moment
van diagnose. Er lijkt dus nog veel winst te behalen.
I Pancoasttumoren
Spreker: mevr. N.(Nanda) Bakker, oncologieverpleegkundige chirurgische
afdeling, NKI-AVL
Sulcus superior tumoren, vaak pancoasttumoren genoemd, nemen een
speciale plek in binnen de groep longtumoren. Omdat zij zeldzaam zijn (3-5
procent van de primaire longtumoren), en aspecifieke klachten geven, wordt
vaak pas laat de diagnose gesteld. Patiënten hebben vaak klachten van bursitis,
artritis of onbegrepen schouderpijn, door tumoringroei in de pleura parietalis,
plexus brachialis, wervellichamen en in de eerste, tweede en derde rib. De

pijn is vaak zeer intens en moeilijk te behandelen. In deze presentatie komen
onder andere de diagnostiek, symptomen, behandeling en de belangrijkste
aandachtspunten rond deze patiëntengroep aan de orde.
II Thymoom/thymuscarcinoom
Spreker: dhr. L.(Luc) G.H. Dewit MD, PhD, radiotherapeut, NKI-AVL
Thymoom en thymuscarcinoom zijn zeldzame tumoren in het voorste bovenste
mediastinum met een zeer variabel biologisch gedrag. De behandeling
is multidisciplinair. Bij stadium I-II en een indolent histologisch subtype is
totale resectie van de tumor aangewezen, gevolgd door radiotherapie bij
microscopische irradicaliteit. Bij stadium I-II en een agressief histologisch
subtype of bij stadium III is preoperatieve radiotherapie geïndiceerd,
gevolgd door een radicale resectie. Bij stadium IV-A is neo-adjuvante
chemotherapie vereist, gevolgd door preoperatieve radiotherapie en resectie
van de primaire tumor. In een latere fase kan chirurgische debulking van
de pleurale metastasen overwogen worden, eventueel gevolgd door
postoperatieve radiotherapie op de pleuraholte. Met een geïndividualiseerde
behandelingsstrategie is het mogelijk patiënten met thymoom of
thymuscarcinoom een goede tumorcontrole en kwaliteit van leven aan te
bieden. In deze lezing zal worden ingegaan op het behandelprotocol van het
NKI-AVL.
III Neuro-endocriene tumoren (NET)
“Een man komt bij de dokter: “Dokter, zit ik in de overgang?”
Spreker: mevr. L.(Lisette) Saveur MANP, verpleegkundig specialist MDL,
NKI-AVL
Kanker of toch geen kanker? Per jaar wordt bij 2 op de 10.000 mensen in
Nederland een neuro-endocriene tumor (NET) gediagnosticeerd. Dit werd
voorheen ook wel carcinoïd genoemd. Mensen hebben vaak jaren onbegrepen
klachten die ook kunnen passen bij onschuldige aandoeningen. Foutdiagnosen
zoals spastische darm, buikgriep, overgang, stress, depressie of burn-out
zorgen voor vertraging van soms wel 20 jaar voordat de diagnose NET wordt
gesteld. Helaas is er dan vaak al sprake van levermetastasen, maar zelfs dan
hebben patiënten een lange overleving. Tijdens deze lezing wordt ingegaan op
vragen als: ‘Wat is nu eigenlijk een neuro-endocriene tumor?’, ‘Hoe kun je het
herkennen?’ en ‘Wat zijn de behandelmogelijkheden anno 2012?’
3. Beeldvorming / Diagnostiek &
Behandeling
MRI en PET-CT nemen een steeds belangrijkere plaats in bij de voorbereiding
van bestralingsplannen. Met behulp van MRI en PET-CT kan men nu exacter de
vorm en ligging van de tumor bepalen. In deze sessie wordt ingegaan op het
gebruik van MRI en PET-CT in de praktijk, zowel in de diagnostische- als in de
behandelfase.
9

10
I TACE & Radioembolisatie
Spreker: dhr. W.(Warner) Prevoo, interventieradioloog, NKI-AVL
De oorspronkelijke behandeling van kanker is gestoeld op drie pijlers: chirurgie,
chemotherapie en radiotherapie. De laatste jaren is er in toenemende
mate een vierde pijler bijgekomen: de oncologische minimaal invasieve
beeldgestuurde interventies. Voorbeelden hiervan zijn de RadioFrequente
Ablatie (RFA) en TransArteriële Chemo/radioEmbolisaties (TACE).
Met catheters kan via de bloedbaan het vaatbed van een tumor bereikt
worden en de bloedtoevoer worden afgesloten met behulp van kleine alcohol
partikeltjes of coils (embolisatie).
Het is mogelijk om die partikeltjes te laden met chemotherapie, waarbij
dan vooral levertumoren kunnen worden behandeld, de chemoembolisatie.
Indien de partikeltjes met een radioactieve stof (Ytrium) worden geladen,
spreek je van radioembolisatie. De lezing zal gaan over behandelingen via de
bloedvaten. Aan bod komen embolisatietechnieken, indicaties, complicaties en
resultaten.
II De rol van MRI en PET-CT in de radiotherapie Advanced
Spreker: mevr. M.(Tineke) Vijlbrief-Bosman, radiotherapeutisch laborant
voorbereiding, NKI-AVL
Huidige, geavanceerde bestralingstechnieken worden gekenmerkt door een
hoog conforme dosisafgifte rondom de tumor. Een nauwkeurige lokalisatie en
karakterisatie van de tumor is hiervoor onmisbaar. De ontwikkeling van nieuwe
imaging technieken zoals MRI en PET maken dit mogelijk en spelen een steeds
belangrijkere rol in de radiotherapie.
Dosisberekeningen worden uitgevoerd op een CT in bestralingshouding. Om
een nauwkeurige matching van MRI en PET beelden op CT te bewerkstellingen,
is het van belang ook de MRI en PET in bestralingshouding te maken. Om de
patiënten in bestralingshouding te scannen op MRI en PET-CT scanners, zijn
er aanpassingen nodig. De rol van de radiotherapeutisch laborant is daarin
belangrijk. In het NKI-AVL worden de MRI scans, van de radiotherapiepatiënten,
samen met de radiodiagnostisch laborant en de PET-CT scans met de nucleair
medisch werker gemaakt. In deze presentatie wordt het belang van MRI
en PET-CT in de radiotherapie uitgelegd en de rol van de radiotherapeutisch
laborant in dit proces.
Doelgroep radiotherapeutisch laboranten

III Respons monitoring
Spreker: dhr. K.(Kenneth) Pengel MSc., wetenschappelijk medewerker,
afdeling radiologie, NKI-AVL
Patiënten met een locoregionaal uitgebreid mammacarcinoom worden
in het NKI-AVL behandeld met neo-adjuvante chemotherapie. Deze
behandelingsstrategie biedt de volgende mogelijkheden:
1. Door tumorverkleining ten gevolge van de therapie kan in bepaalde
gevallen een borstsparende behandeling worden uitgevoerd in plaats van
een borstamputatie.
2. Bij onvoldoende afname van het tumorgebied op de tussentijdse
beeldvorming kunnen andere cytostatica worden toegediend, waardoor
patiënten zoveel mogelijk gevrijwaard blijven van ineffectieve
chemotherapie.
De rol van de beeldvorming bij de beoordeling van het behandelingseffect, de
respons monitoring, is nog volop in onderzoek en ontwikkeling. Het NKI-AVL
bestudeert onder meer de potentiële meerwaarde van een combinatie van de
MRI en de PET in dit verband. De eerste resultaten worden gepresenteerd.
4. Chemotherapie
Steeds vaker wordt kanker met een combinatie van therapieën behandeld.
Een voorbeeld hiervan is chemoradiatie. In de eerste lezing worden bij
verschillende vormen van kanker de resultaten hiervan besproken, alsmede
enige bijwerkingen. De tweede lezing gaat dieper in op met name de lange
termijn effecten van chemotherapie. Hoe voorkom je deze en wat kan er
gedaan worden als ze wel optreden? Ze hebben immers een groot effect op
de kwaliteit van leven, ook als de therapie is afgerond. Bij de derde lezing is
speciale aandacht voor revalidatieprogramma’s die patiënten kunnen volgen
tijdens hun behandeling.
I Chemoradiatie: een effectieve combinatie
Spreker: dhr. prof.dr. M.(Marcel) Verheij, hoofd afdeling Radiotherapie,
NKI-AVL
Chemoradiatie verwijst naar de behandeling bestaande uit systemische
chemotherapie en lokale bestraling. Beide onderdelen van deze
gecombineerde aanpak kunnen achtereenvolgens of gelijktijdig worden
gegeven. Uit diverse studies is gebleken dat voor veel indicaties gelijktijdige
chemoradiatie de voorkeur verdient boven de sequentiële variant vanwege
grotere effectiviteit en/of de mogelijkheid tot functie-/orgaansparing.
Chemoradiatie als enige en definitieve behandeling kan volstaan, maar wordt
vaak pre-operatief gegeven om de resectabiliteit te vergroten of post-operatief
om microscopische tumorresten te elimineren. Weliswaar geeft chemoradiatie
meer bijwerkingen dan chemotherapie of bestraling alleen, maar over het
algemeen zijn deze goed te behandelen. In deze lezing worden de resultaten
besproken en zal ook op bijwerkingen worden ingegaan.
11

12
II Bijwerkingen van chemotherapie en lange termijn effecten
Spreker: dhr. dr. G.(Gabe) S. Sonke, MD, PhD, internist-oncoloog, NKI-AVL
De prognose van patiënten die gediagnosticeerd worden met kanker is
aanzienlijk verbeterd in de afgelopen decennia. Deze verbeterde overleving is
voor een belangrijk deel te danken aan adjuvante chemotherapie. Helaas heeft
een steeds grotere groep patiënten hierdoor ook te maken met bijwerkingen
van deze therapie, op de korte maar zeker ook op de lange termijn. Hierbij
kan worden gedacht aan invloed op vruchtbaarheid, menopauzale klachten,
cardiovasculair risico, tweede tumoren, vermoeidheid en cognitieve effecten.
Preventie van deze bijwerkingen begint bij een goede selectie van patiënten.
Daarnaast zijn interventies denkbaar die late effecten kunnen voorkomen
of beperken, zoals vruchtbaarheidssparende behandelingen, sporten tijdens
chemotherapie en cardioprotectieve geneesmiddelen. Behandeling van
manifeste lange termijn effecten is een derde mogelijkheid om de kwaliteit
van leven te verbeteren van patiënten na hun behandeling voor kanker. Een
aantal van deze lange termijn effecten en de mogelijkheden voor preventie en
behandeling ervan komen aan bod in deze lezing.
III Beweging tijdens chemotherapie
Spreker: mevr. drs. H.(Hanna) van Waart, bewegingswetenschapper,
NKI-AVL
Tijdens de behandeling van kanker gaat de conditie van veel patiënten flink
achteruit en ervaren patiënten veel vermoeidheid. Voor velen houdt dit tot
lang na de behandeling aan. Door mensen tijdens de chemotherapie een
bewegingsprogramma aan te bieden, hopen we de conditie te behouden of
te verbeteren en de vermoeidheid te verminderen. Aan het PACES onderzoek
(Physical exercise during Adjuvant Chemotherapy Effectiveness Study)
nemen 230 patiënten deel die chemotherapie krijgen voor hun mamma- of
coloncarcinoom. Deelnemers worden geloot in een fysiotherapeutische
interventie, een verpleegkundige interventie in de thuissituatie of gebruikelijke
zorg. In deze lezing komt de achtergrond van beweging bij kanker en de opzet
van de PACES studie aan bod.
5. Coping
De manier waarop mensen omgaan met problemen is van vele factoren
afhankelijk. Zo ook hoe patiënten omgaan met ziek zijn en kanker. In deze
sessie wordt het onderwerp coping vanuit verschillende oogpunten belicht:
‘Helpt ontkennen?’, ‘Wat betekent religieuze coping?’ en ‘In hoeverre heeft je
familiegeschiedenis invloed op hoe je met kanker omgaat?’.
I De voor- en nadelen van ontkenning
Spreker: mevr. dr. M.S.(Tineke) Vos, psychiater, Bronovo Ziekenhuis
Wanneer iemand met een ernstige ziekte niet wil praten, kan het zijn dat hij
zijn ziekte ontkent. Het begrip ontkenning heeft een negatieve gevoelswaarde.
We moeten toch met open vizier in het leven staan en praten over je
gevoelens is toch goed?

Uit een studie onder 195 patiënten met longkanker bleek dat patiënten,
die matig ontkennen of in de loop van de tijd na de diagnose meer gaan
ontkennen, beter lichamelijk, emotioneel en sociaal te functioneren dan
patiënten die niet of weinig ontkennen. Wat betekenen deze resultaten voor
het contact tussen zorgverleners en de ontkennende patiënt en zijn familie?
In deze lezing wordt, na een korte theoretische inleiding aan de hand van
casuïstiek, ingegaan op het vinden van interventies, waarbij zowel de patiënt
als de familie optimale zorg wordt geboden.
II In een ander licht. Over religieuze coping
Spreker: dhr. drs. F.(Francesco) Kortekaas, R.K. geestelijk verzorger, NKI-AVL
Het begrip coping als aanduiding van de persoonlijke omgangsstijl met stress
en tegenslagen, is in de psychosociale oncologie een bekend begrip. Als
geloof, religieuze of spirituele aspecten hierbij een vooraanstaande rol spelen,
is er sprake van religieuze coping. Religieuze coping kan voor de oncologische
patiënt helpend of belemmerend zijn in de omgang met zijn/haar ziekte.
Voor de zorgverleners is dit soms invoelend, maar soms stuit het op onbegrip,
omdat het de schijn heeft van ontkenning en een vlucht voor de realiteit.
In de lezing wordt verhelderd hoe religieuze coping er uit ziet, wat de rol is
van bijvoorbeeld het ritueel, het gebed, verhalen uit religieuze tradities en wat
het de patiënt biedt. Niet alleen is dat controle over de onzekere situatie, maar
ook bescherming en een kader om zin te geven aan wat de patiënt overkomt.
Concrete voorbeelden uit de praktijk helpen om zicht te bieden op de rijke
variatie waarin religieuze coping voorkomt. Ook wordt ingegaan op hoe we als
zorgverlener patiënten kunnen volgen en begeleiden in hun religieuze coping.
III Coping en het gezin van herkomst, de kracht van
familiebanden
Spreker: mevr. Y.(Yvonne) H. de Rooij, maatschappelijk werker, NKI-AVL
Familiebanden zijn krachtig. Je familie is een deel van je en heeft je gevormd.
Iedere familie heeft dan ook zijn eigen verhaal. Deze familiebanden
beïnvloeden je leven, en zelfs meer dan de meeste mensen denken.
Onbewust dragen mensen hun familiegeschiedenis met zich mee; ook in de
manier waarop ze omgaan met problemen en in het hanteren van emoties.
Om de coping van de patiënt te kunnen begrijpen, helpt het om kennis van
zijn familiegeschiedenis te hebben. Wat kun je als professional doen om deze
familiegeschiedenis in beeld te brengen?
In deze lezing wordt aan de hand van theorie duidelijk wat de kracht is van
familiebanden en hoe je deze kunt inzetten in de praktijk.
6. Urologie
De ontwikkeling in de urologie staat niet stil. Denk hierbij aan nieuwe
onderzoeksmethoden en nieuwe operatietechnieken. Alle disciplines
rondom de patiënt met een urologische tumor hebben te maken met
deze veranderingen. Er zijn meer mogelijkheden, wat resulteert in andere
behandelingen en dus ook andere nazorg. Ook krijgen we steeds meer te
maken met de oudere urologische patiënt, aangezien urologische tumoren
over het algemeen voorkomen bij oudere mensen. Op deze diverse
onderdelen wordt ingegaan tijdens deze sessie.
13

14
I Choline PET/CT voor recidief prostaatkanker
Spreker: dhr. dr. W.(Wouter) V. Vogel, Nucleair geneeskundige, NKI-AVL
Wanneer na behandeling van prostaatkanker de ziekte weer terugkeert, moet
opnieuw de beste behandeling worden gekozen. Voor het beantwoorden van
deze vraag is een nieuw instrument beschikbaar gekomen: de PET/CT scan
met Choline. Maar hoe wordt de waarde van een nieuwe scan bepaald, en
welke patiënten kunnen dit onderzoek in de toekomst ondergaan? Om dit te
bepalen moeten we goed gaan begrijpen hoe nieuwe scans precies werken.
Met Choline PET/CT kunnen haarden van prostaatkanker op een bijzondere
manier in beeld worden gebracht. Tumorcellen die uitgaan van de prostaat
nemen tijdens hun groei de stof Choline op. Van deze stof is een radioactieve
variant ontwikkeld, die een lage dosis straling uitzendt. Daardoor kan de PET/
CT scanner de stof binnen in het lichaam zien en de locaties van groeiende
prostaatkanker haarden afbeelden. Om deze nieuwe scan in de toekomst zinvol
te kunnen inzetten, moeten de voordelen ervan goed worden afgewogen
tegen de nadelen. In dit geval gaat het om een betere behandelkeuze, afgezet
tegen de kosten en de stralingsbelasting. Al deze dilemma’s en afwegingen
komen in de lezing naar voren.
II Blaaskanker; ontwikkelingen en verpleegkundig
handelen
Spreker: dhr. W.(Willem) M. de Blok, verpleegkundig specialist urologie,
NKI-AVL
Blaaskanker is een ziekte die door de behandeling vaak een enorme impact
heeft op de persoonlijke levenssfeer van de patiënt. De behandelingen
vragen veel en/of hebben grote consequenties. De betrokkenheid van de
verpleegkundige discipline is steeds meer aan de orde. Urologen, (oncologie)
verpleegkundigen, apothekers, arbeidshygiënisten en anderen hebben aan
de basis gestaan van een multidisciplinaire richtlijn: de richtlijn ‘blaasinstillatie
bij blaaskanker’. De veiligheid, de communicatie en de multidisciplinaire
benadering zijn belangrijke items in deze richtlijn. Deze aspecten, maar ook de
toenemende betrokkenheid van (oncologie)verpleegkundigen op de polikliniek
urologie, komen aan de orde tijdens deze lezing.
Doelgroep deze lezing richt zich met name op de verpleegkundige
discipline.
III De neoblaas bij blaascarcinoom, hoe zit dat nu precies?
Spreker: mevr. C. (Karina) Halff, wond-, stoma- en continentieverpleegkundige,
NKI-AVL
Wanneer een cystectomie noodzakelijk is, heeft de patiënt - indien het
medisch mogelijk is - zelf de keus: een neoblaas, een urinestoma of een
Indiana pouch. In deze lezing gaan we dieper in op de mogelijkheid van
de neoblaas. Daarnaast worden de seksualiteitsparende cystectomie, neoadjuvante
chemotherapie en robotchirurgie besproken. Welke patiënten
komen in aanmerking voor een neoblaas? Hoe zit een neoblaas technisch in
elkaar? Wat zijn de aandachtspunten tijdens de klinische periode en de periode
daarna? Wie begeleidt hem/haar daarbij? Hoe wordt de patiënt weer continent
en wat is daarvoor nodig? Dit zijn vragen die tijdens deze lezing worden
beantwoord.

7. Psychosociaal Onderzoek en
Epidemiologie
De groep Psychosociaal Onderzoek en Epidemiologie (PSOE) van het NKI-AVL
concentreert zich momenteel op twee belangrijke onderzoekslijnen. De eerste
belangrijke onderzoekslijn richt zich op het ontstaan van hormoon-afhankelijke
kankers met een focus op gen-omgeving interacties. De tweede onderzoekslijn
richt zich op de lange termijn gevolgen, op de gezondheid van de behandeling
van kanker, met name in termen van de risico’s op het ontwikkelen van
tweede maligniteiten of hart- en vaatziekten. Binnen deze sessie kunt u
lezingen bijwonen die in zullen gaan op deze onderzoeken.
I Nachtwerk en borstkanker, wel of geen relatie?
Spreker: mevr. dr.ir. A.(Anouk) Pijpe, epidemioloog/projectcoördinator,
NKI-AVL
Er is veel over te doen geweest in de afgelopen jaren: nachtwerk en
borstkanker. Hoe zit het nu echt? Is er een relatie of niet? In deze presentatie
wordt een overzicht gegeven van wat er tot nu toe bekend (en nog onbekend)
is over dit onderwerp. Daarnaast wordt een update over de Nightingale Studie
gegeven. Dit onderzoek, dat onder andere naar nachtwerk en borstkanker
kijkt, is in september 2011 van start gegaan. Ongeveer 60.000 (voormalig)
verpleegkundigen hebben deelgenomen. De Nightingale Studie wordt
uitgevoerd door het NKI-AVL in samenwerking met de Universiteit Utrecht.
De aanleiding voor het onderzoek is dat er nog veel onduidelijkheid is over
de mogelijke relaties tussen blootstellingen in de werk- en leefomgeving en
de gezondheid op de lange termijn. In de Nightingale Studie worden deze
mogelijke relaties onderzocht. De belangrijkste beroepsmatige blootstellingen
die onderzocht worden, zijn: nachtwerk, in aanraking komen met medicijnen
(bijv. cytostatica) en het werken met bepaalde apparatuur (bijvoorbeeld MRI of
röntgenapparatuur).
II In vitro fertilisatie en het risico op kanker
Sprekers: mevr. M.(Mandy) Spaan Msc., promovendus, NKI-AVL
mevr. dr. A.(Sandra) W. van den Belt-Dusebout, coördinator
OMEGA-onderzoek, NKI-AVL
Veel vrouwen en mannen lijden aan één of andere vorm van verminderde
vruchtbaarheid. Gelukkig zijn er vruchtbaarheidsbehandelingen om de natuur
een handje te helpen. Eén van die behandelingen is in vitro fertilisatie
(IVF), ofwel reageerbuisbevruchting. In Nederland hebben de afgelopen
twintig jaar meer dan 50.000 vrouwen een vruchtbaarheidsbehandeling
ondergaan. Door het gebruik van aanvullende hormonen zou de natuurlijke
hormoonhuishouding enigszins verstoord kunnen raken, waardoor het risico op
hormoongevoelige tumoren verhoogd zou kunnen zijn. Het OMEGA-onderzoek
is een landelijke studie waarin gekeken wordt of vrouwen behandeld met IVF
een verhoogd risico hebben op hormoongevoelige tumoren in vergelijking
met vrouwen die ook minder vruchtbaar zijn, maar niet behandeld zijn met
IVF. Dit onderzoek bevat reeds gegevens van meer dan 26.000 vrouwen met
vruchtbaarheidsproblemen.
15

16
Tijdens deze lezing worden diverse resultaten van het OMEGA-onderzoek
gepresenteerd, waaronder het risico op borstkanker, eierstokkanker en
melanoom.
III Psychosociale kanten van erfelijkheidsonderzoek
Spreker: mevr. dr. E.(Eveline) M.A. Bleiker, groepsleider, PSOE, NKI-AVL
Sinds begin jaren negentig is het in Nederland mogelijk om bij een polikliniek
familiaire tumoren met behulp van DNA-diagnostiek te onderzoeken of iemand
een verhoogd risico heeft op een bepaalde vorm van kanker. De meeste vragen
voor erfelijkheidsadvies betreffen borstkanker, maar ook voor darmkanker,
huidkanker en maagkanker is erfelijkheidsonderzoek mogelijk. Als iemand weet
dat hij/zij een hoog risico op kanker heeft, kan er een actief controlebeleid
plaatsvinden voor vroegdetectie. Echter, deze wetenschap kan ook belastend
zijn. In deze presentatie wordt ingegaan op wat we de afgelopen 15 jaar
hebben geleerd over de psychosociale kanten van erfelijkheidsonderzoek,
de ervaringen met intensieve controles en preventieve operaties. Daarnaast
wordt een update gegeven over de ontwikkeling van een genetica-specifieke
lastmeter: de Signaal-lijst. In de toekomst hopen we deze in te zetten als
ondersteuning bij de gesprekken op de poliklinieken familiaire tumoren.

Workshops en lezingen
1. Nipple-banking, nog een methode van
tepelreconstructie
Sprekers: mevr. dr. L.(Leonie) A.E. Woerdeman, plastisch chirurg, NKI-AVL
mevr. drs. D.(Daniëla) Hahn, psycholoog/sexuoloog, NKI-AVL
Voor patiënten met borstkanker is het in sommige gevallen mogelijk om
bij een borstamputatie toch de eigen tepel te behouden. In het NKI-AVL is
inmiddels ervaring opgedaan om bij een huidsparende mastectomie nipplebanking
toe te passen. Hierbij wordt de eigen tepel na een tijdelijke plaatsing
(banking) in de lies op de gereconstrueerde borst teruggeplaatst zodra de
vrouw tevreden is met de nieuwe borst. Het NKI-AVL is één van de weinige
instituten waar deze techniek inmiddels meer dan 200 keer is uitgevoerd.
In de lezing zal uiteengezet worden wanneer iemand voor deze tepelsparende
methode in aanmerking komt, hoe deze techniek wordt uitgevoerd, wat
de voor- en nadelen zijn, hoe beslissingen verlopen voor deze vorm van
tepelreconstructie en wat de ervaring is van deze groep patiënten. Deze
techniek is een goede aanvulling op het scala van tepelreconstructies.
Let op: deze lezing wordt één keer gegeven van 14.00 – 14.45 uur
2. De aangezichtsprothese
Sprekers: mevr. S.(Shirley) Bouman, aangezichtsprotheticus, NKI-AVL
dhr. G.(George) Lieben, aangezichtsprotheticus, NKI-AVL
Patiënten met een zichtbaar defect in het gelaat krijgen vaak negatieve
reacties uit hun omgeving te verwerken. Vooral het op enige afstand bekeken
en/of nagestaard worden, wordt als zeer hinderlijk ervaren. Dergelijke
gelaatsdefecten kunnen ontstaan door oncologische chirurgie (ruim 90
procent), aangeboren zijn of het gevolg van een trauma. In sommige gevallen
is het mogelijk deze gelaatsdefecten te reconstrueren met eigen weefsel.
De meerderheid van de patiënten is echter op deze manier (nog) niet te
behandelen. De operatietechnische mogelijkheden schieten in deze gevallen
te kort, of het chirurgisch verkregen resultaat doet in esthetisch of functioneel
opzicht onder voor een prothese. Indien voor een prothese is gekozen, blijft het
bovendien langdurig mogelijk om het defect op het ontstaan van recidieven te
controleren. In deze lezing komen diverse defecten en technieken aan de orde.
Let op: deze lezing wordt één keer gegeven van 15.00 – 15.45 uur
3. Af-STEM-men op de stijl van de patiënt
Workshopleiders: mevr. drs. C.(Cilia) Linssen, Directeur ICISZ ( Instituut
voor Communicatie, Inzicht en Samenwerking in de Zorg)
mevr. N.(Nicolien) van Rooij, opleidingsadviseur /
trainer Human Resources, NKI-AVL
Hoe kijkt de patiënt aan tegen zijn ziekte en mogelijk overlijden? Mensen
denken verschillend over het leven en de dood. Het project van Stichting STEM
17

18
(STerven op je Eigen Manier) is gericht op verbetering van de communicatie
met de patiënt over het levenseinde. Als onderdeel van dit project heeft
onderzoeksbureau Motivaction in 2008 onderzoek gedaan naar de persoonlijke
opvattingen van mensen over de eindfase. In 2011 is de dvd ’Kijk op sterven’
uitgebracht, waarin vijf verschillende segmenten in beeld worden gebracht.
In ieder segment heeft de patiënt een eigen stijl van omgaan met de dood,
gebaseerd op de eigen uitgangspunten met betrekking tot het leven. In deze
workshop krijgt de deelnemer inzicht in de verschillende stijlen en wordt er
aan de hand van videofragmenten duidelijk welke interventies per stijl kunnen
worden toegepast. De workshop biedt professionals een handreiking hoe om
te gaan met verschillende wensen en communicatiebehoeften van de patiënt.
Daarnaast krijgt men inzicht in eigen voorkeuren en hoe deze van invloed
kunnen zijn op de wijze waarop professionals met de patiënt omgaan.
4. Ethische dilemma’s bij
wetenschappelijk onderzoek
Workshopleiders: mevr. M.(Maaike) Hagendoorn, verpleegkundig
beleidsmedewerker hoofd-halsoncologie, NKI-AVL
mevr. dr. H.(Heleen) van Luijn, ethicuslid van de
protocol toetsingscommissie van het NKI-AVL en
verbonden aan het Nederlands Instituut voor
Onderzoek en Promotiebegeleiding
Wetenschappelijk onderzoek naar oorzaken en behandeling van kanker is
van groot belang om in de toekomst nog betere behandelmogelijkheden aan
te bieden. Dit onderzoek vindt veelal plaats bij mensen die ernstig ziek zijn.
Het is daarom uiterst belangrijk dat patiënten goed worden voorgelicht over
wat het onderzoek inhoudt en wat de voor- en nadelen zijn van deelname
aan onderzoek. Het onderzoek dient ethisch verantwoord te worden
uitgevoerd. Maar wat is ethisch verantwoord? En welke ethische dilemma’s
kun je tegenkomen bij wetenschappelijk onderzoek? Deze workshop gaat
over wat ethiek eigenlijk is en welke rol ethiek speelt bij wetenschappelijk
onderzoek met patiënten. Deelnemers gaan met elkaar in discussie over
eigen ervaringen met dergelijke ethische dilemma’s. Uitgangspunt hierbij zijn
de ethische dilemma’s die gezien worden bij wetenschappelijk onderzoek
naar verschillende behandelingen bij kanker. Het doel van deze workshop is
om meer kennis te verwerven over de ethische dilemma’s en hoe hiermee
omgegaan kan worden.
5. Image Guided Adaptive Radiotherapy
Advanced
Workshopleiders: dhr. S.(Simon) R. van Kranen MSc., OIO, NKI-AVL
mevr. S.(Suzanne) van Beek MSc., radiotherapeutisch
laborant, NKI-AVL
Tijdens radiotherapie treden er onzekerheden op waardoor de afgeleverde
dosis kan verschillen met de geplande dosis. Met image guidance (IG) kunnen
we die onzekerheden meten en een optimale tafelinstelling bepalen. Echter,
sommige afwijkingen vragen om een aanpassing van het bestralingsplan

(adaptieve radiotherapie, ART). Men onderscheidt hierbij drie typen afwijkingen:
• Progressief: bv. een tumorregressie, seroma reductie of gewichtsverlies.
Dit zorgt voor een toenemende discrepantie tussen geplande en afgeleverde
dosis;
• Systematisch: tijdens de planning werd een andere anatomie gemeten dan
gemiddeld tijdens de behandeling, bv. nek-flex, ander ademhalingspatroon,
andere oriëntatie van de prostaat;
• Random: dag tot dag variaties zijn zo groot dat de gebruikte
veiligheidsmarges onevenredig groot zouden moeten zijn. Denk aan de
positie van een tumor in het bekkengebied (cervix/uterus, blaas, prostaat,
rectum) onder invloed van blaas- of rectumvulling.
In deze workshop beantwoorden we vragen over een aantal (klinische) IGART
technieken en voeren we discussie over hoe met deze afwijkingen om te gaan.
Let op: deze workshop wordt één keer gegeven van 14.00 – 14.45 uur
Doelgroep radiotherapeutisch laboranten
6. Bekkenfysiotherapie bij oncologie van
de organen in het bekken
Workshopleider: Mevr. T.(Tineke) van Heuveln MSPT,
bekkenfysiotherapeut, AMC Amsterdam
Oncologische behandelingen in het bekkengebied kunnen door hun
radicaliteit gevolgen hebben voor mictie, defecatie en seksualiteit. Wat
kan de bekkenfysiotherapeut in dit traject betekenen en wat kun je bij een
dergelijk probleem als professional zelf doen? In deze workshop worden
behandelmogelijkheden door de bekkenfysiotherapeut besproken.
Specifiek komen het urineren bij een gedenerveerde blaas of neoblaas en het
behandelen van urineverlies na een radicale prostatectomie aan de orde.
Let op: deze workshop wordt één keer gegeven van 15.00 – 15.45 uur
7. De bijwerking Handen en Voeten geven
Workshopleider: mevr. M.(Margaret) Schot MANP, verpleegkundig
specialist medische oncologie, NKI-AVL
Chemotherapie geeft verschillende bijwerkingen, afhankelijk van het soort,
de combinatie en de dosering van de gebruikte cytostatica. Veel van deze
bijwerkingen worden regelmatig in de praktijk gezien, maar: ‘Wat weten
wij hiervan?’ ‘Hoe ontstaat het?’, ‘Wat is er over bekend uit de literatuur?’
en belangrijker ‘Wat kunnen wij als professional de patiënt bieden om deze
bijwerkingen tegen te gaan?’. In deze workshop worden op interactieve
wijze de bijwerkingen hand-voet syndroom, nageltoxiciteit en neuropathie
besproken.
Let op: deze workshop wordt één keer gegeven van 14.00 – 14.45 uur
19

20
8. Door Merg en Been Advanced
Workshopleider: mevr. M.(Marjo) Holtkamp MANP, verpleegkundig
specialist medische oncologie, NKI-AVL
Bijwerkingen van chemotherapie kunnen mild tot zeer ernstig zijn. Sommige
bijwerkingen kunnen zelfs zo’n ernstig verloop hebben, dat dit uiteindelijk tot
de dood van de patiënt kan leiden. In deze workshop worden twee van deze
bijwerkingen onder de loep genomen: veno occlusive disease van de lever,
een niet veel voorkomende bijwerking, en neutropene koorts.
Deze laatste bijwerking/complicatie wordt regelmatig in de praktijk gezien. Op
interactieve wijze zullen deze twee verschillende bijwerkingen/complicaties
van chemotherapie en mogelijke interventies worden besproken.
Let op: deze workshop wordt één keer gegeven van 15.00 – 15.45 uur
9. ‘Help, ik wil geen hulp’
Zorg en bemoeizorg binnen de oncologie voor wie niet om hulp
kan of wil vragen
Workshopleider: dhr. P.(Peter) J.M. Seerden, consultatief psychiatrisch en
oncologisch verpleegkundige, NKI-AVL
Psychische of psychiatrische symptomen kunnen een adequate hulpvraag in
de weg staan. In de oncologie worden we daar op verschillende manieren
mee geconfronteerd. Angst en paniek kunnen er voor zorgen dat patiënten
zich niet tijdig bij een dokter melden en als ze zich melden, ze niet behandeld
willen worden (zeggen ze!). Patiënten met verslavings- en/of persoonlijkheidsproblematiek
kunnen moeite hebben met hun aanpassing in een klinische
setting en dreigen af te haken bij complexe behandelingen.
In deze interactieve workshop wordt met behulp van casuïstiek de meest
voorkomende problematiek besproken, welke dilemma’s zich voordoen, wat de
meest effectieve interventies zijn en hoever bemoeizorg mag of moet gaan.
10. Urologische tumoren bij ouderen:
geriatrisch assessment en behandeling
Workshopleiders: mevr. C.(Corinne) Tillier, verpleegkundig specialist
i.o. urologie, NKI-AVL
mevr. dr. B.(Bianca) M. Buurman-van Es,
verpleegkundig onderzoeker geriatrie, AMC
Kanker is een ziekte die vooral voorkomt op oudere leeftijd. Meer dan 66
procent van alle patiënten is ouder dan 65 jaar op het moment dat de
diagnose wordt gesteld. De vergrijzing blijft doorgaan en zal zijn hoogtepunt
in 2040 bereiken. De kankerincidentie zal ook blijven stijgen. De incidentie bij
prostaatkanker neemt toe vanaf zeventig jaar. Blaaskanker, niertumoren en
peniscarcinoom zijn tevens tumoren die vaak gezien worden bij ouderen. Er
bestaan verschillende behandelingsmogelijkheden. De vraag is: ‘Hoe oudere
patiënten worden behandeld?’ ‘Moeten we rekening houden met de leeftijd
van de patiënt en/of met andere factoren?’ Het geriatrische assessment is
één van de middelen die kan worden ingezet om een antwoord te geven op

deze vragen. De workshop gaat in op de inhoud van het geriatrisch assessment
en hoe het geriatrisch assessment kan worden gebruikt als hulpmiddel bij
behandelbeslissingen. Daarnaast wordt ingegaan op de implicaties voor de
zorgverlening specifiek gericht op ouderen met urologische tumoren.
Let op: deze workshop wordt één keer gegeven van 14.00 – 14.45 uur
11. Profylactische maagresectie
Spreker: mevr. dr. A.(Annemieke) Cats, MDL-arts, afdeling maag-darmleverziekten,
NKI-AVL
Erfelijke maagkanker is een zeldzame aandoening. Meestal gaat het om een
specifieke vorm van maagkanker, namelijk het diffuse type (=een sprietig
groeiende vorm). Op dit moment is één maagkankergen bekend: het CDH1gen.
Dragers van een mutatie in dit gen hebben een verhoogd risico van
meer dan circa 80 procent om op enig moment in hun leven deze diffuse
vorm van maagkanker te krijgen. Omdat deze vorm van maagkanker moeilijk
vroegtijdig is op te sporen, wordt aan CDH1-mutatiedragers een profylactische
maagresectie geadviseerd. Dit is een grote ingreep en vraagt goede uitleg over
een ander voedings- en mogelijk ook leefpatroon. In deze lezing komen de
etiologie van erfelijke maagkanker, de beperkingen van adequate diagnostiek,
de huidige behandeling en de consequenties daarvan voor voedings- en
leefpatronen voor deze patiëntengroep aan de orde.
Let op: deze lezing wordt één keer gegeven van 15.00 – 15.45 uur
12. De spagaat van de zorgverlener in
relatie tot de autonomie van de
patiënt en de behandeling
Workshopleiders: mevr. F.(Farida) Ilahi, maatschappelijk werker,
NKI-AVL
mevr. E.(Elly) Kaats, maatschappelijk werker,
NKI-AVL
De maatschappij is in de loop der jaren steeds meer gericht op autonomie.
Zodra een individu in de medische wereld komt, wordt veel van zijn/haar
autonomie afgenomen, maar over het algemeen passen patiënten zich feilloos
aan. De betekenis van autonomie is niet eenduidig aan te geven. In de zorg
is het respect voor autonomie meer dan keuzevrijheid en controle alleen.
Het heeft ook betrekking op de routinematige handelingen die sterk kunnen
ingrijpen in iemands eigenwaarde en persoonlijke integriteit. Deze workshop
richt zich op dit spanningsveld. Verder worden er middels praktijkvoorbeelden
handvatten gegeven die de autonomie van de patiënt kunnen bevorderen en
wordt er gediscussieerd over de eigen opvattingen van de professionals.
21

22
13. Samen gaan voor kwaliteit van leven!
Workshopleiders: dhr. Th.(Theo) F. Nijssen – revalidatiearts, Reade
mevr. drs. M.(Marjolein) Goos, : interim programmaleider
oncologische revalidatie, NKI-AVL
De nieuwe richtlijn oncologische revalidatie is een belangrijke impuls voor
verdere ontwikkeling binnen de oncologie. Kwaliteit van leven van (ex)
kankerpatiënten is daarbij altijd het uitgangspunt. Revalidatie moet integraal
onderdeel zijn van het totale pakket aan oncologische zorg. Bovendien speelt
revalidatie niet pas na de behandeling een rol maar ook voor of tijdens het
behandeltraject. Samenwerking op allerlei niveaus is hierbij – hoe kan het ook
anders - het toverwoord. De workshopleiders laten in een duo-presentatie
zien welke concrete stappen zijn gezet om hieraan invulling te geven en gaan
vervolgens aan de hand van een aantal prikkelende stellingen het gesprek met
de deelnemers aan.
14. De (on)begrensde mogelijkheden van
social media, ook in de gezondheidszorg
Workshopleiders: dhr. S.(Steven) de Heer., communicatieadviseur
Nieuwe Media, NKI-AVL
dhr. M.(Marco) Niënhaus, communicatieadviseur
Nieuwe Media, NKI-AVL
Social media, wie kent het inmiddels niet. Facebook, Hyves, Twitter, LinkedIn,
YouTube, het leek allemaal een hype, maar blijkt toch een blijvende trend.
Het direct communiceren van persoonlijke ervaringen, meningen en ideeën.
Met vrienden, maar ook met professionals als ‘volger’. Steeds vaker en
steeds meer wordt binnen de gezondheidszorg social media ingezet om
doelgroepen te bereiken, kennis te delen en te netwerken. Wat te denken van
twitterspreekuren en online patiëntencommunities via Facebook of Hyves waar
onderling informatie wordt uitgewisseld over ziektebeelden, behandelingen,
diagnoses en meningen over zorginstellingen. Wat zijn e-Patients? Welke
mogelijkheden heeft social media als tool tussen patiënt en professional?
En voor de kennisontwikkeling van professionals? Hoe werkt dit en wat zijn
de mogelijkheden? Tijd voor een update met voorbeelden uit de praktijk en
uitdagende stellingen!

Plenaire middagsessie
Dilemma’s en keuzes bij kanker
Op het moment dat de diagnose kanker wordt gesteld, verandert alles. Niets
lijkt meer vanzelfsprekend te zijn. Maar is dat voor ieder mens met kanker
hetzelfde? Is het in alles meteen de kanker wat de klok slaat? Wat betekent dit
voor je carrière? En kan een kinderwens nog wel vervuld worden? Wat is het
effect op het gebied van relaties? Ga je als patiënt meteen voor behandeling
en doet de rest er niet meer toe? Of neem je tijd om je leven onder de loep te
nemen? Is het nog een kwestie van kiezen of kan dat niet (meer)?
Deze vragen komen aan bod tijdens de plenaire middagsessie waarin vier
gasten in de rol van ervarings- en/of inhoudsdeskundige over hun ervaring en
visie vertellen.
Aan de discussie nemen de volgende gasten deel:
• Mevrouw M.(Mirna) Robert - Du Ry van Beest Holle en de
heer P.(Peter) Robert.
In de periode dat Mirna en Peter de mogelijkheden voor hun kinderwens
aan het onderzoeken waren, werd er bij Mirna kanker gediagnosticeerd.
Beiden vertellen vanuit hun ervaring wat het effect op de kinderwens en de
relatie was.
• Mevrouw dr. C.(Carina) G.J.M. Hilders, gynaecoloog Reinier de Graaf Groep/
LUMC; onderzoeker fertiliteitspreservatie bij jonge vrouwen met kanker,
bestuurslid van het Nederlands Netwerk Fertiliteitspreservatie (NNF).
• De heer D.(David) D. Bruinvels, bedrijfsartsconsulent, NKI-AVL
Presentator middagsessie:
• De heer R.(Rick) Nieman, journalist bij RTL Nieuws, presentator van o.a.
‘Kwestie van Kiezen’ en ‘Wat kiest Nederland?’.
De discussie start voorafgaand aan het symposium op LinkedIn en via Twitter.
Bent u als professional dergelijke situaties in de praktijk tegengekomen? Wat
was uw rol in die situatie? Is hier een rol voor professionals weggelegd?
We nodigen u uit om uw ervaring te delen en te reageren via onze LinkedIngroup:
‘NKI-AVL symposium ‘Oncologie in perspectief - Toekomst?!’
d.d. 7 juni 2012’ of via Twitter (tweets onder #AVLsymposium).
De ingebrachte reacties worden in de middagsessie meegenomen. Gedurende
het symposium op 7 juni a.s. is er ook gelegenheid om te reageren via
LinkedIn of Twitter.
23

24
Locatie
Theater/Congrescentrum De Meervaart
Meer en Vaart 300, 1068 LE Amsterdam, telefoonnummer 020 – 410 77 00
Voor routebeschrijving zie: www.meervaart.nl
Informatie
Voor vragen over uw inschrijving of informatie over het symposium kunt u
zich wenden tot: Het Nederlands Kanker Instituut – Antoni van Leeuwenhoek
Ziekenhuis (NKI-AVL), Claudia Veen (coördinator symposium),
e-mailadres: c.veen@nki.nl, Telefoonnummer: 020 - 512 29 23,
faxnummer: 020 – 512 29 34, Website: www.nki.nl/symposium7juni2012
Prijs
Het inschrijfgeld bedraagt € 160,=, indien u zich vóór 30 april 2012 inschrijft.
Na deze datum bedraagt het inschrijfgeld € 170,=. Dit bedrag is inclusief
koffie/thee, lunchbuffet, symposiumtas en een afscheidsdrankje.
Voor leden van de beroepsverenigingen van (oncologie)verpleegkundigen
(V&VN), maatschappelijk werkers (NVMW), diëtisten (NVD),
lymfoedeemtherapeuten (NVFL), radiodiagnostische en radiotherapeutische
laboranten (NVMBR), hulpverleners, onderzoekers en beleidsmedewerkers
binnen de psychosociale oncologie (NVPO), geestelijk verzorgers in
zorginstellingen (VGVZ), datamanagers (NVvOD) en huidtherapeuten (NVH)
geldt 15 procent korting (indien lidnummer is ingevuld): € 136,= (€ 144,50
indien de inschrijving ná 30 april 2012 plaatsvindt).
Inschrijven
U kunt zich uitsluitend inschrijven via het digitale inschrijfformulier op
www.nki.nl/symposium7juni2012. Wij verzoeken u zich uiterlijk vóór 31
mei a.s. in te schrijven, in verband met de administratieve werkzaamheden.
De indeling in de sessies, lezingen en workshops vindt plaats op volgorde van
binnenkomst van de inschrijvingen. Bij een aantal lezingen en workshops is
een grens aan het aantal deelnemers, dus schrijf u tijdig in om teleurstelling te
voorkomen!
Bij schriftelijke annulering tot 18 mei 2012 wordt € 20,= administratiekosten in
rekening gebracht. Na deze datum vindt geen restitutie meer plaats, maar is
de inschrijving wel overdraagbaar.
Betaling
De betaling is uitsluitend online mogelijk via iDEAL, VISA of MasterCard. U kunt
na het invullen van het digitale inschrijfformulier op het betaallogo klikken en u
doorloopt vervolgens een aantal stappen bij de online betaling. De laatste stap
kunt u als bewijs van betaling uitprinten indien u deze kosten vergoed krijgt
van uw werkgever. U ontvangt dus geen factuur.
U ontvangt na aanmelding een digitale bevestiging van uw inschrijving,
evenals de indeling in de gekozen sessies, lezingen en workshops en een
routebeschrijving. Indien u deze bevestiging binnen twee weken na inschrijving
niet ontvangt, neemt u dan s.v.p. contact met ons op.

Werkvormen en niveaus
Lezingen en sessies: een mondelinge overdracht van kennis over een bepaald
onderwerp aan toehoorders met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.
Workshop: interactieve werkvorm waarbij actieve participatie van de
deelnemers wordt verwacht.
Lezing 2 van Sessie 3, workshop 5 en workshop 8 zijn advanced. Een ruime
mate van kennis van het onderwerp is hier gewenst. Lezing 2 van Sessie 3 en
workshop 5 zijn daarbij specifiek bedoeld voor radiotherapeutisch laboranten.
Deze indicaties zijn niet bindend, maar bedoeld om het maken van een keuze
te vergemakkelijken.
Presentaties
Op www.nki.nl/symposium7juni2012 vindt u vanaf 14 juni 2012 een
overzicht van alle presentaties en een terugblik met foto’s van het symposium.
Accreditatiepunten
Bij de Stichting Accreditatie Deskundigheidsbevorderende Activiteiten
Paramedici (StADAP) is accreditatie aangevraagd voor leden van de
NVD, NVMBR en NVE. Tevens is er accreditatie aangevraagd bij de
Registratiecommissie Specialismen Verpleegkunde voor de verpleegkundige
specialismen intensieve- en chronische zorg in somatische
aandoeningen en is er accreditatie aangevraagd voor leden
van de NVMW, NVFL, SKGV en de NVvOD.
Het symposium van het NKI-AVL is geaccrediteerd door
de Accreditatiecommissie van het Kwaliteitsregister
Verpleegkundigen & Verzorgenden. U ontvangt een bewijs
van deelname.
Volg ons!
Het NKI-AVL zal dit jaar social media inzetten om u als deelnemer te betrekken
bij het symposium. Dit houdt in dat er regelmatig via Twitter en LinkedIn wordt
gecommuniceerd. Wij tweeten de laatste nieuwtjes en plaatsen een stelling/
discussie over onderwerpen uit het programma.
Ons Twitter-adres is @NKI_AVLsymposia (tweets onder #AVLsymposium) en
onze LinkedIn-group heet ‘NKI-AVL symposium ‘Oncologie in perspectief -
Toekomst?!’ d.d. 7 juni 2012’.
Wij stellen het zeer op prijs als u onze tweets retweet en/of deelt met
collega’s. Ook kunt u altijd reageren op lopende discussies of polls. Op die
manier werken wij gezamenlijk aan een zo interessant mogelijk programma
waarin wij de input uit social media integreren.
25

26
Organisatie van het symposium
Mw. Marleen Ariëns - diëtist
Mw. Jacqueline Broekhuizen - hoofd verpleegetage chirurgische oncologie
Mw. Paulien van Dijen - fysiotherapeut
Dhr. Peter Elsakkers - manager zorg en bedrijfsvoering diagnostische
en radiotherapeutische oncologische disciplines
Mw. Emmy Harms - verpleegkundig specialist medische oncologie
Mw. Jessica de Heij-v.d. Tweel - oncologieverpleegkundige chirurgische
oncologie
Mw. Judith Kunst - maatschappelijk werker
Mw. Petra Laan - leidinggevende verpleegetage chirurgische
oncologie
Dhr. Theo van Ooij - paramedisch hoofd radiologie
Mw. Lianne Overbeek-Ruijgrok - opleidingsadviseur
Mw. Ramona Verwaal-Pauwels - senior communicatieadviseur, PR & voorlichting
Mw. Ria Rijken - oncologieverpleegkundige dagbehandeling
Mw. Claudia Veen-v.d. Ploeg - coördinator symposium
Dhr. Herman Vijlbrief - leidinggevende radiotherapie

Aantekeningen
27

18 de symposium voor verpleegkundigen en paramedici
In samenwerking met:
Beroepsvereniging van zorgprofessionals
Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland, Oncologie (V&VN)
Nederlandse Vereniging van Diëtisten (NVD)
Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie binnen
de Lymfologie (NVFL)
Nederlandse Vereniging Medische Beeldvorming
en Radiotherapie (NVMBR)
Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers (NVMW)
Platform en netwerk voor professionals, www.nvmw.nl
Nederlandse Vereniging voor Psychosociale Oncologie (NVPO)
Vereniging voor Geestelijk Verzorgers in Zorginstellingen (VGVZ)
Nederlandse Vereniging van Oncologie Datamanagers (NVvOD)
Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten (NVH)