CLAIRIJEU - Canons Regular Blog

DR. II. IANNMN
KR( •NIJ-I
CLAIRIJEU
< ,i
]i >■■! HR1FI ' ,!
INMi
i i
::i Hi] II k! N
I )e ('it\k- \.ii! [ici I Ifilig Kruis in ill vijlucnili >••
I Jcu-'l 3'. I H1 klii«'MiT:, tik. li.i i i
0 0 7
a N
CLAIRLIiai - MAASTIK
u. 16

CLAIRLIEU
TIJDSCHRIFT GEWIJD AAN DE
GESCHIEDENIS DER KRUISHEREN
65ste
JAARGAN G
2 0 0 7
CLAIRLIEU — MAASEIK

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS
IN DE VIJFTIENDE EEUW
DEEL 3: DE KLOOSTERS DIE NA 1473
WERDEN GESTICHT
Inleiding: het kloosterleven in de vijftiende eeuw
dr. Roger Janssen
Vaak onderstreept men de doorgeschoten crisis in de veertiende-
eeuwse kloostergeschiedenis. In de eerste helft van de eeuw
bespeurt men een zekere matheid. Nieuwe kloosterorden, die een
grote verspreiding kenden, zoals in de vorige eeuwen, kwamen niet
tot stand. Slechts dertien nieuwe groeperingen werden gesticht.
Dat er verval bestond, blijkt niet alleen uit de getuigenissen van
bijvoorbeeld Geert Groote en Jan van Ruusbroec, maar ook uit de
feiten. Vooral de gelofte van armoede werd overtreden en in min-
dere mate die van gehoorzaamheid. Hierdoor werd het gemeen-
schappelijk leven ernstig verstoord. Naast deze inwendige oorzaken
waren er ook uitwendige oorzaken die het verval in de hand werk-
ten: de Zwarte Dood, de oorlogsverwoestingen, de commende
(een landgoed dat bestuurd werd door een commandeur van een
ridderorde), de uithof (een grote kloosterboerderij van waaruit
vaak uitgestrekte landerijen werden bewerkt; de taken werden vaak
uitbesteed aan lekenbroeders), de inmenging van het burgerlijk
gezag en de verwarring in verband met het Westers Schisma.
Beslissender was het ontbreken van nieuwe ideeen en initiatieven.

4 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
De dagelijkse sleur overheerste, ook al omdat in de meeste
kloosters geen zinvolle vorm van handenarbeid meer bestond.
In de tweede helft van de veertiende eeuw groeide verzet tegen
de misbruiken en trachtte men ook nieuwe vormen van kloosterleven
te vinden. We denken o.m. aan de broeders en zusters van
het gemene leven, derde-ordelingen (tertianen en tertiarissen),
begijnen en bogarden, cellebroeders en -zusters en de kapittels van
Windesheim, Sion en Venlo.
In de vijftiende eeuw streefden steeds meer kloosterlingen en
orden naar een hervorming. Men wilde de kloosterregel nauwkeurig
beleven en het voorgeschrevene volledig in acht nemen
(= observantisme). Men verwierp vooral het persoonlijk bezit. Dit
verklaart waarom het streven is uitgegaan van de franciscanen. De
dominicanen waren traditioneel de biechtvaders van de
Bourgondische hertogen, die hen dan ook sterk hielpen bij hun
hervormingen. In tegenstelling tot de fransciscanen gaf de observantiebeweging
bij de dominicanen veel minder aanleiding tot het
stichten van nieuwe kloosters dan wel tot het hervormen van
bestaande. Bij de premonstratenzers vond de observantiebeweging
vanaf 1460 weerklank. De hervorming leidde er tot de herziening
van de statuten in 1505. Ook bij de karmelieten, de benedictijnen
en de cistercienzers werden inspanningen geleverd om het religieuze
leven observanter te maken. Bij de kruisbroeders was sprake van
een hervorming van de bestaande kloosters en van het stichten van
een groot aantal nieuwe kloosters. Een combinatie dus van de
pogingen van de franciscanen en de dominicanen. Overal, ook bij
de kruisbroeders, botsten de aanhangers van de strikte observantie
op verzet.
Het kloosterwezen bleef de achting genieten van de overheid en
van de invloedrijkste standen van de maatschappij. Uit de giften en
legaten blijkt duidelijk de vroomheid van de laat-middeleeuwse
vorsten, adel en burgerij. De overheid voelde zich ook verantwoordelijk
voor de goede gang van zaken in kloosters.
Herhaaldelijk kwam het wereldlijk gezag tussenbeide bij klooster-

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 5
hervormingen. Bekend bleven de interventies van de Bourgondische
hertogen ten voordele van de observantiebeweging.
De vernieuwing van het kloosterleven uitte zich niet alleen door
de stichting van talrijke, vooral kleine kloosters, maar ook door de
hervorming van het kloosterleven zelf. Men trachtte het klooster
leven een nieuw inhoud te geven door meer nadruk te leggen op
meditatie, lectuur (waarvoor men bibliotheken nodig had), op het
gemeenschappelijk koorofficie en op handenarbeid (vooral het
overschrijven van teksten). De dagelijkse beleving van het kloosterideaal
was gematigd en evenwichtig. Toch bracht deze hervorming
van binnen geen grondig herstel teweeg. De hervorming had alleen
kans op slagen als ze van boven af gebeurde en als een nieuw type
kloosterling, aangepast aan de nieuwe noden zou ontstaan. Dit zou
pas gebeuren in de eerste decennia van de zestiende eeuw met de
reguliere wereldheren, zoals de theatijnen en jezuieten, die bewust
zochten naar nieuwe vormen van apostolaat, zonder te worden
gehinderd door een strak dagprogramma. Vastbesloten verwijderden
zij alle monastieke elementen om zich geheel vrij te maken
voor alle soorten van apostolaat. Als ze ergens geroepen werden,
moesten ze er zonder hindernissen heen kunnen gaan. Als hun taak
volbracht was, moesten ze kunnen terugkeren zonder vastgehouden
te worden door banden die waren ontstaan.
Het gemeenschapsleven was het kenmerk van de monniken.
Het stond in nauw verband met hun constructieve contestatie, die
de oude wereld verwierp om een nieuwe op te bouwen. De bedelorden
hadden reeds voor een ander perspectief gekozen. Maar
de greep van het monnikenleven was nog zo sterk, dat heel wat
monastieke tradities werden opgedrongen of weer werden ingevoerd
door de ijver van leden die ernaar verlangden als volwaardige
religieuzen te worden bezien. De reguliere geestelijken
doorbraken deze opvattingen. Voortaan kon men religieus zijn
zonder de verplichting zich te onderwerpen aan eenvormigheid in
gebed (koorgebed), boetepraktijken en kleding. De eenheid en de
saamhorigheid van de leden kon net zo goed tot stand komen door
in onderling overleg gepland apostolaatswerk, dat eventueel voor

6 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
langere tijd geprogrammeerd kon zijn. Daarom ontwierpen de
reguliere geestelijken een intensieve vorming voor hun leden en
waren ze erop uit de individuele taken goed te coordin^ren.1
1 Betekenis van de vijftiende eeuw voor de Orde van het
Heilig Kruis
Tweehonderd jaar na de oprichting beleeft een religieus instituut
een neergang. De invloed taant, het heilig vuur dooft, de werk-
zaamheden verslappen en het ledental slinkt. Een, soms twee eeu-
wen worden er bovenmenselijke inspanningen geleverd door de
laatste vertegenwoordigers. Vroeg of laat dreigt echter de capitulatie.
De neergang is dan van die aard, dat zich geen mogelijkheid
meer aandient om het uitsterven tegen te houden. Bepaalde religieuze
groeperingen komen niet aan die voile maat. Andere instituten
maken de hun toegemeten levenstijd wel af. Hun aantal is
vrij groot. Enkele weten zich eeuwenlang te handhaven. In een
(grondig) gewijzigde context schieten ze opnieuw wortel, terwijl
iedereen al druk bezig was met het scenario van uitsterven en ver-
dwijnen.
Religieuze instituten kennen een taai bestaan. Zij hebben een
prenatale tijd van tien tot twintig jaar nodig. Bijna het dubbele
spenderen zij aan de consolidatie. Het uitgroeien beslaat bijna
honderd jaar en de stabilisering net zolang. Dan volgt een dalende
curve, die vijftig tot honderd jaar kan duren.
♦ Toegepast op de Orde van het H. Kruis kunnen we de jaren
1210 tot 1248 als prenatale tijd aanwijzen.
♦ De verwerving van een aantal privileges verstevigde in de volgende
decennia de rechtspositie van de orde, waarin het klooster
van Hoei zich langzaam maar zeker als het hoofdklooster begon te
manifesteren. Toen de orde in 1318 het exemptierecht bekwam,
1 E. Persoons, Oude en nieuwe vormen van religieus leven 1384-1512. in: Algemene
Geschiedenis der Nederlanden, Bussum, 1980, dl. 4, pp. 396-404; R. Hostie, Leven en doodvan
de religieuze instituten. 1972, pp. 167-192

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 7
kreeg dit Hoeise streven een voorlopige bekroning. In de volgende
jaren ontpopte de prior van Hoei zich tot prior-generaal. De consolidatie
ging mogelijk gepaard met het vervalsen van oorkonden uit
het begin van de dertiende eeuw.
♦ Het aantal kruisbroederskloosters steeg in de veertiende eeuw
tot ruim negenentwintig. De kloosters werden gesticht in streken
die momenteel tot Frankrijk, Belgie, Nederland, Duitsland en
Engeland behoren. Het cement tussen die kloosters was niet hecht
genoeg. Bovendien verhinderde het verschil in mentaliteit tussen
de Duitse en de Franse kloosters de krachtige ontpooiing van
het gezag van de prior-generaal. Verschillende prioren-generaal
droegen zelf bij tot het verzwakken van hun autoriteit door het
armoede-ideaal te relativeren. Naarmate de Franse invloed in de
orde steeg, Vergaten de kruisbroeders verschillende bepalingen uit
hun constituties en zelfs hun privileges. Het generaal kapittel van
1410 riep de verloedering van het kloosterleven tenslotte een halt
toe en zette de eerste stappen op weg naar het herstel van het
armoede-ideaal en van de kloostertucht. Een aantal, vermoedelijk
minder fraaie sporen uit het verleden werden gewist, terwijl legendarische
en vooral vrome verhalen over de strijd tegen heidenen en de
bekering van ketters werden opgetekend.1
De vijftiende eeuw kunnen we dan omschrijven als de eeuw van
stabilisering. In 1410 traden de kerkelijke en wereldlijke overheden
op om bij de kruisbroeders orde op zaken te stellen. Prioren-gene
raal uit de £NederlandseJ en 'Duitse' kloosters herstelden de observantie
in de meeste kloosters. Belangrijke besluiten in de loop van
de vijftiende eeuw hadden betrekking op het jaarlijks generaal
kapittel, de eenheid van regel en statuten, de beleving van de gelofte
van armoede, het onderhouden van de vasten- en onthoudingswet,
het silentiumy het dragen van het voorgeschreven habijt, de
gelofte van castitas en de gelofte van gehoorzaamheid.3
2 R. Janssen, De oorsprong van de Orde van het H. Kruis. in: Clairlieu, je. 62, 2004,
pp. 152-156 B
3 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1: Het herstel van de obs, servantie
in de kloosters die voor 1410 werden gesticht. in: Clairlieu, jg. 63, 2005, pp. 3-22

8 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Simultaan doch minder succesvol bij dan het herstellen van de
observantie streefden de prioren-generaal naar centralisatie. Door
de uitbreiding in Franssprekend gebied en in Engeland, waar de
hogere kringen Frans spraken, tevens vanwege haar Franstalige
leiding verwierf de Orde van het Heilig Kruis in de veertiende
eeuw een Frans karakter. Vanuit enkele kloosters4, met Hoei als
centrum, verspreidde de hervorming van de orde zich in de vijftiende
eeuw over Europa. Aanvankelijk werd deze hervorming
hoofdzakelijk gekenmerkt door een reactieve benadering: het generaal
bestuur trachtte de voor 1410 gestichte kloosters tot de obser
vantie te bewegen. Omwille van de zeventien nieuwe kloosters in
'Duitsland' en de 'Nederlanden' mocht men de periode vanaf 1410
tot 1473 gerust de Nederland-Duitse periode noemen. Ze werd
beheerst door contemplatie en moderne devotie en geleid door
Nederlandse en Duitse prioren-generaal. De contemplatieve
dimensie van de vita mixta walste in die jaren over de actieve
dimensie. Daarna volgden enkele decennia van 'gewapende vrede'
totdat op het einde van de eeuw een scheuring van jewelste dreigde,
die voorlopig afgewend werd door de oprichting van twee provincies:
Engeland en Frankrijk.
In feite hadden de kruisbroeders zich enkele eeuwen lang met
een vrij povere geschiedschrijving tevreden gesteld. Toen in de vijftiende
eeuw de studiegeest openbloeide wilde men meer weten
over de oorsprong van de orde. Jan van Stockem kwam in 1532
met de mededeling dat hij heel weinig kon vinden over de eerste
prioren-generaal en over de magisters. Ondanks deze fundamentele
beperking lieten de kruisbroeders van de vijftiende en van de
zestiende eeuw ons een aantal oorsprongsgeschiedenissen na. De
oorsprong van de orde en de stichting nabij Hoei werden met veel
legendarische details omgeven. Met alleen werd het ontstaan van de
orde in de beginjaren van het Christendom gesitueerd, maar ook werd
bijkomende informatie verstrekt over de stichting in de dertiende
eeuw: vijf kanunniken uit het bisdom Luik begaven zich na de
kruistocht tegen deAlbigenzen in 1210 naar Rome, legden hunplan-
Hoei, Asperen, Sint-Agatha, Venlo, Namen en Luik.

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 9
nen aan de pans voor en op hetfeest van Kruisvinding traden zij in
de basiliek van Sint-Jan in Lateranen in. Depaus willigde hun vrome
verlangens in, maar koppelde daaraan zijn droom om de oude orde
van de kruis-broeders opnieuw op te richten. Bovendien bepaalde hij
dat de vijf kanunniken zouden leven volgens de Regel van de heilige
Augustinus, in gemeenschap (vita communis) en dat zij zelfin hun
levensonderhoud moesten voorzien. Wei mochten zij zich, voor wat
betrefi het eten en het drinken, aanpassen aan de plaatselijke gebruiken.
De kanunniken keerden terug naar huis en gingen wonen buiten
de muren van Hoei op een plaats die Clams Locus werd genoemd.5
In de marge willen we toch doen opmerken dat de Kruisvinding
in de late middeleeuwen een grote belangstelling genoot. Toen aan
het einde van de vierde eeuw de overtuiging groeide dat het kruis
van Christus was teruggevonden door Helena, de moeder van
Constantijn, werd het startsein gegeven voor de verspreiding van
ontelbare houtsplinters en voor een grillige legendevorming die de
gehele Middeleeuwen zou overspannen. En waar hout is, was eertijds
een boom. Het kon niet anders dan dat het kruis van Christus
was vervaardigd uit de edelste houtsoort, de levensboom. Zo werd
in de twaalfde eeuw de bijbelse biografie van het kruishout ontwikkeld,
waarin Seth, Salomon en de koningin van Saba een
bijzondere rol speelden. De Kruisvinding kreeg betekenis in de
reliekencultus, de kruistochten en de pelgrimages, de diplomatieke
betrekkingen met het Oosten en de rol van de bedelorden aan
het einde van de Middeleeuwen.6 Het was voor de geschiedschrijvers
van de Orde van het Heilig Kruis niet moeilijk om mee op te
stappen in de lange stoet van vereerders van het Kruis. Christianus
van Sittard bijvoorbeeld kopieerde in de tweede helft van de vijftiende
eeuw een zeer korte geschiedenis van de orde in dichtvorm, die vermoedelijk
in de tweede helft van de dertiende eeuw werd opgesteld en
waarin gewezen werd op de samenhang tussen de Kruisvinding door
keizerin Helena en het ontstaan van de Orde van het H. Kruis.7
5 R. Janssen, De oorsprong van de Orde van het H. Kruis, pp. 59-60
6 B. Baert, Een erfenis van heilig hout. De neerslag van het teruggevonden kruis in tekst en
beeld tijdens de Middeleeuwen. Leuven, 2001, 475 p.
7 R. Janssen, De oorsprong van de Orde van het H. Kruis, pp. 53-55

10 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
♦ Vanaf de jaren 1500-1530/1540 doorliep de Orde van het
H. Kruis een dalende curve. Ondanks ernstig verweer bracht de
Reformatie de orde grote verliezen toe. De financiele draagkracht
van de meeste kloosters slonk aanzienlijk omdat minder giften en
schenkingen werden ontvangen. In Engeland verdwenen alle
kruisbroederskloosters. In de Noordelijke Nederlanden werden
twaalf kloosters gesloten. Bovendien hief de orde zelf het klooster
van Pedernach op. Dit klooster lag ver in het Heilig Roomse Rijk
en beschikte niet langer over bronnen van inkomsten, omdat de
hele omgeving tot het protestantisme werd bekeerd. De Rijnlandse
kloosters leverden gigantische inspanningen om het katholicisme
in de directe omgeving van hun kloosters te verdedigen. Van de
Westfaalse kloosters gingen Hohnscheid, Osterberg en
Falkenhagen verloren. In Frankrijk scheurde Michel Mulot in
1520 het klooster van Parijs van de orde af. Dat leidde tot een
jarenlang proces, dat weliswaar door de orde werd gewonnen, maar
de relatie tussen de Franse kloosters en het moederhuis Hoe werd
nooit meer zoals voorheen. Tot ver in de zestiende eeuw kweten de
kruisbroeders zich trouw van de koorplicht. Vanaf 1586 moest het
generaal kapittel aandringen op het godvruchtig en stipt vervullen
van deze plicht. De Renaissance-mentaliteit bracht andere opvattingen
over armoede en eenvoud. De benaming kruisbroeder veranderde
in kruisheer. In de zeventiende eeuw groeide een nieuwe
mentaliteit: waar vroeger de nadruk werd gelegd op de slechte
natuur van de mens, werd nu gezocht naar een evenwicht tussen
menselijke natuur en genade. In 1635 sprak Henricus Russelius over
Theodorus van Celles, de stichter van de Orde van het Heilig Kruis in
het Duitse Rijk Frankrijk Engeland, Schotland en de Nederlanden.
Geheel in de traditie van de Contrareformatiepubliceerde hij een uitvoerige
geschiedenis over het ontstaan van de orde. De orde, waartoe
hij behoorde, was echter dezelfde niet meer dan tweehonderd jaar
tevoren toen de observantiebeweging de actie ondergeschikt wilde
maken aan de contemplatie in de vita mixta.
Tweehonderd jaar na op de oprichting van de orde leverden het
generaal kapittel en de prioren-generaal grote inspanningen om de
Orde van het H. Kruis van de ondergang te vrijwaren. Van 1410

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 11
tot ca. 1530 slaagden zij in him streven naar stabilisering: de conventen
werden een tijdlang observanter, het aantal kruisbroeders
nam toe en de orde kende een ferme uitbreiding in aantal conventen.
Aan die bewuste vijftiende eeuw schonken we aandacht in de
twee vorige jaargangen van Clairlieu\ in 2005 belichtten we de
observantiebeweging in de kloosters die voor 1410 werden gesticht
en in 2006 richtten we onze aandacht naar de kloosterstichtingen
tussen 1410 en 1473. In jaargang 2007 ronden we af met de stichtingen
uit de jaren na 1473. Aanvankelijk leek niets de verdere
groei van de orde te belemmeren. Spoedig werd echter duidelijk
dat de Orde van het Heilig Kruis zonder herbronnen en revitalise-
ren ten dode was opgeschreven...
2 Wezenskenmerken van de Orde van het Heilig Kruis
na 1473
2.1 De Nederlands-Duitse periode
De observante kruisbroeders streefden in de jaren 1410 tot 1473
eerst en vooral naar het herstel van de macht van het generaal
kapittel en naar de uniformiteit van regel en statuten. Daarnaast
werden het leven in gemeenschap en de beleving van de gelofte van
armoede opnieuw aan alle confraters opgelegd. De kruisbroeders
herstelden het gemeenschappelijk eigendom in de kloosters waar
dit niet meer was. Er kwamen strenge voorschriften in verband
met het dragen van het habijt en het in acht nemen van het silentium
in het klooster. Tenslotte kwamen er duidelijke afspraken
rond het vasten en de onthouding. De observantie werd van boven
af gestuurd en lukte zeker in de eerste decennia na 1410. Nadat het
aantal kloosters toenam, kwam er weer een tegenbeweging van
onder af, waardoor zeker na 1473 de uniformiteit minder vanzelf-
sprekend werd.8
8 R. Janssen, Vijfbreuklijnen van traditie en vernieuwing in de orde van het H. Kruis, 1248-
1998. Rome, 1999, pp. 60-61

12 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Omstreeks 1500 telde de Orde van het Heilig Kruis zesenzestig
kloosters. Negenentwintig daarvan werden voor 1410 gesticht. Na
1410 en voor 1473 werden zeventien huizen opgericht. Tussen
1473 en 1500 werden nog eens twintig kloosters gesticht. Van alle
kloosters was de helft gevestigd in een plaats met stadsrechten.
Verschillende kloosters waren amper bevolkt. Overigens waren
enkele niet al te best gedoteerd. Daarom werden diverse kruis
broeders geregeld verplaatst. De meesten keerden na heel wat
omzwervingen in hun domus nativa terug. Want de kruisbroeders
hielden vast aan de stabilitas loci, de binding aan een bepaalde kerk
of klooster. De band met het klooster, waar ze ingetreden waren,
bleef m.a.w. bestaan.9
2.2 Hospitaliteit: een nieuwe vorm van apostolaat?
Paulus II bevestigde in 1464 de in 1318 ontvangen privileges.
Hetzelfde deed Sixtus IV in 1475. In 1488 verkreeg prior-generaal
Evert van Orsoy dat de orde geheel vrij was van de bisschoppelijke
rechtsmacht. In de praktijk werd bij elke nieuwe stichting wel een
akkoord gesloten met de bisschop of met de pastoor betreffende de
uitoefening van de zielzorg. In de vijftiende eeuw bedienden de
kruisbroeders in Duitsland eigen parochies, gei'ncorporeerd bij
hun kloosters. Vele kloosters bezaten een hospitium. P. Van den
Bosch beweerde dat het gemeenschapsleven zin en doel moest hebben
in de vorm van hospitaliteit: zorg voor armen, zieken, melaatsen,
pestlijders, pelgrims en andere passanten. Bestaande broederschappen
en broedergemeenschappen sloten zich aan bij de kruis
broeders. Een aantal kerken van de kruisbroeders werden gebruikt
als bedevaartkerken. Verschillende kloosters lagen langs pelgrimswegen.
M. Vinken zag hierin niet zozeer een nieuwe vorm van
apostolaat maar veeleer de voortzetting van de oorspronkelijke pelgrimszorg.
Hij ging ervan uit dat de hospitia stilaan aan belang
inboetten voor verschillende andere vormen van apostolaat. Het
9 R. Janssen, Vijfbreuklijnen van traditie en vernieuwing in de orde van het H. Kruis, 1248-
1998, pp. 61-62; op de jaarlijkse lijst van overleden kruisbroeders werd gewoonlijk ook het
domus nativa van de gestorvenen vermeld. Omdat het generale kapittel echter de mogelijkheid
bezat de kruisbroeders tijdelijk te verplaatsen, kon het de kloosters, die gebrek aan leden hadden,
helpen en kon het nieuwe stichtingen op gang brengen.

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 13
hospitaalwezen trof men in de vijftiende eeuw zeker aan in de con-
venten van Bentlage, Brandenburg, Carignan, Duisburg,
Diisserldorf, Ehrenstein, Falkenhagen, Franaker, Helenenberg,
Hohnscheid, Pedernach, Saint-Ursin, Schwarzenbroich, Sneek,
Suxy, Ter Apel en Virton. Voor de kloosters van Roermond,
Maastricht en Maaseik zijn wel aanwijzingen, maar geen zekerheid.10
2.3 Zielzorg en liturgisch leven
De liturgie van de kruisbroeders bleef dominicaans tot in de zeventiende
eeuw. Prioriteit werd gegeven aan het godvruchtig bidden
van het gezamenlijk koorgebed. Het officium divinum, d.i. koorgebed
en dagelijkse conventuele mis gingen voor al het andere.
Anders dan bij de dominicanen kozen de kruisbroeders aanvankelijk
meer voor een naar binnen gekeerd, monastiek ideaal. Zij ble-
ven meer contemplatief.
In 1968 schreef P. Van den Bosch: "Bijna iedere historicus, die de
observantie-beweging binnen de orde van de Kruisbroeders gedurende
de vijftiende eeuw heeft vermeld, schreef deze toe aan de invloed, die
uitging van de Moderne Devoten, de Broeders van het Gemene Leven
en de Reguliere Kanunniken van Windesheim."n Van den Bosch
slaagde erin deze stellingname af te zwakken. Bij de Moderne
Devoten kwam de liturgie op de tweede plaats, voor de kruisbroe
ders was de verzorging van de liturgie hun eerste taak. De Moderne
Devoten gaven de voorkeur aan een leven van afzondering, voortdurend
werd hun voorgehouden zich uit de wereld terug te trekken.
De kruisbroeders werkten buiten hun kloosters in parochies
en hospitia die gei'ncorporeerd waren. Ook kenden zij de methode
van de Moderne Devoten niet om het ascetisch leven onder
elkaar te bevorderen en te bewaren door het schrijven en lezen van
biografieen van hun geestelijke vaders. De kruisbroeders stonden
open voor de spiritualiteit van de Moderne Devoten, maar even-
10 R. Janssen, Vijfbreaklijnen van traditie en vernieuwing in de orde van het H. Kruis,
124,8-1998, pp. 62-63; P. Van den Bosch, Studien over de observance der kruisbroeders in de
vijftiende eeuw. in: Clairlieu, 1968, jg. 26, pp. 124-125
11 P. Van den Bosch, Studien over de observance der kruisbroeders in de vijftiende eemo, p. 153

14 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
eens voor traktaten van andere religieuzen. De bij de kruisbroeders
ingetreden Broeders van het Gemene Leven werden aangetrokken
door het observante kloosterleven, waarin zij de verwezenlijking
zagen van hun eigen levensideaal. Ze traden m.a.w. niet in om hun
eigen levenswijze aan de kruisbroeders op te dringen.
Nergens wordt aangetoond dat de kruisbroeders in het spoor
van de Windesheimers de actieve zielzorg hebben afgewezen en
even strenge contemplatieven als de Windesheimers hebben willen
vormen. Vooral in de Nederlanden en in de Duitse kloosters wer
den de kruisbroeders over het algemeen inderdaad zeer beschouwend,
meer monnik dan kanunnik. Elders was het verzet tegen de
beschouwende religieuze levensvormen echter groot.
In het liturgisch leven gaven de kruisbroeders dus de voorkeur
aan het officium divinum. Het koorgebed en de dagelijkse conventsmis
werden aangeduid als de belangrijkste dagtaken van de
kruisbroeders. Men nam rustig de tijd voor het koorgebed: het
koorofficie werd dagelijks gezongen, gedeeltelijk om middernacht,
voor de rest verdeeld over de uren van de dag. Alle werkzaamheden
werden aan dit schema aangepast. Ook de conventsmis werd dage
lijks gezongen, althans in de kloosters waar copia fratrum was, d.i.
waar acht of negen religieuzen verbleven. Om het koorgebed
luister bij te zetten ontstonden in de vijftiende eeuw de zogenaamde
priorale feesten: op bepaalde grote feestdagen ging de
prior voor in het officie en in de conventsmis. In 1464 kwam daar
nog het voorschrift bij dat de meest eerbiedwaardige oude paters in
het koor de lessen moesten zingen en bij de plechtige H. Mis
moesten assisteren. Het was niet zozeer de bedoeling de prior te
eren, dan wel het feest luister bij te zetten.
Wellicht meenden de kruisbroeders dat door de kerkwijding een
innige band ontstond tussen kerkgebouw en patroon. In hun kerken
was het officium divinum een voortdurende lofeang ter ere van
het H. Kruis. In de geestelijke geschriften van de kruisbroeders trof
men aansporingen aan om gedurende het officie de verschillende
fasen van Christus' lijden te overwegen. Op die wijze konden de

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 15
kruisbroeders hun canonicale verplichtingen verenigen met de verering
van het H. Kruis. Iedere vrijdag, waarop geen heiligenfeest
werd voorgeschreven, werd het officie en de votiefmis van het H.
Kruis genomen. Viel op de vrijdagen wel een feest, dan moest men
minstens in het koor en de H. Mis een memorie van het H. Kruis
bidden. Dat was ook het geval op de dagen waarop er suffragia
waren. Het feest van Kruisverheffing werd vanaf 1411 met een
octaaf gevierd. In 1485 schreef het generate kapittel processies voor
op de feesten van Kruisvinding en Kruisverheffing. Vanaf het
begin van de zestiende eeuw trof men in de brevieren eigen
Lijdensfeesten aan, o.a. van de Doornenkroon, van de H. Lans en
de Spijkers en van de H. Lijkwade. Andere uitingen van het liturgisch
leven waren het Mandatum (de voetwassing elke donderdagavond),
de Kruisprocessies (vanaf 1485) en het Festum
Compassionis Gloriosae Virginis (vanaf het begin van de zestiende
eeuw op vrijdag na Beloken Pasen). Verder waren er allerlei ondergeschikte
ceremonies, als daar waren de zegeningen en gebeden aan
tafel, de pretiosaplechtigheid s morgens rond het kapittel en de
benedictie s avonds na de completen.
Private gebeden werden bij de kruisbroeders niet voorgeschre
ven, tenzij voor de overledenen. Wel werd verondersteld dat iedereen
ook in zijn kloostercel bad. Voor privaat gebruik kenden de
kruisbroeders lange en korte getijden van het H. Kruis. De lange
getijden bestonden uit een hymne, een psalm met antifoon, een
Schriftlezing, een versikkel en een gebed tot besluit. In de korte
getijden ontbraken psalm met antfoon en Schriftlezing. In het
gebed tot besluit werd steeds vermeld, wat Christus op dat bepaalde
uur van de dag op zijn lijdensweg had geleden. Iedere novicenmeester
leerde de novicen goed en dikwijls biechten. De biecht was
verplicht voor de professie. De lekenbroeders en de donaten mochten
een keer of tien per jaar communiceren. Uit een statuut van
voor 1466 kan men afleiden dat de priesters minstens eens in de
week de heilige mis lazen.12
12 Overgenomen uir R. Janssen, Vijfbreuklijnen van traditie en vernieuwing in de orde van
het H. Kruis, 1248-1998, pp. 76-78; G. Reijners, Kruisspiritualiteit in de Geschiedenis van de
Orde van het H. Kruis. Rome, 1988, pp. 10-13; M. Vinken, De spiritualiteit der kruisheren.
Mechelen, 1953, pp. 24-25

16 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Het parochiewerk van de kruisbroeders bestond voornamelijk
uit het celebreren van de H. Mis, de toediening van de sacramenten,
preken en begraven. Van een aantal kloosters werd de kerk
of kapel tot parochiekerk verheven. De kloosterkerk van
Beyenburg bijvoorbeeld was tevens parochiekerk. Aan andere
kloosters werden parochiekerken toegewezen. Vanuit het klooster
Schwarzenbroich bijvoorbeeld werd de parochie Mariaweiler
bediend. Een variant op bovenstaande vormen van parochiewerk
trof men bijvoorbeeld aan in Scharmer: de kloosterkerk was paro
chiekerk, maar de kloosterlingen hadden ook de zorg voor een
kapel in Lutteke Harkstede. Ook in hun kloosterkapellen, die niet
tot parochiekerk werden verheven, oefenden de kruisbroeders zielzorg
uit. Dat gold ook voor de kapellen, die niet op hun grondgebied
lagen, maar die zij op verzoek van broederschappen of geestelijken
vanuit hun kloosters bedienden. De zielzorg was hier
beperkt tot het celebreren van de H. Mis, het preken, biechthoren
en begraven. De generale kapittels verzetten zich niet tegen de ziel
zorg van de kruisbroeders. Wei eisten zij, dat de kerken, de kapel
len of de altaren, die de kruisbroeders bedienden, geincorporeerd
moesten zijn bij de orde. Deze kerken, kapellen en altaren werden
overgedragen aan de orde, zodat zij de bedienaren kon aanstellen
en over de inkomsten kon beschikken. Dat kruisbroeders buiten
hun klooster resideerden, werd niet goed bevonden. De verleiding
was dan te groot om zich te onttrekken aan het gemeenschappelijk
leven.
Een aantal kruisbroeders werd bestemd voor de zielzorg voor
vrouwelijke religieuzen. Enkele kruisbroeders tenslotte werden uitgezonden
om te gaan prediken.13
De mogelijkheden voor het beoefenen van directe en indirecte
zielzorg waren voor kloosterlingen niet bijzonder groot omstreeks
1500. Het parochiewerk tout court was veel meer contemplatief
dan tegenwoordig. In de parochiekerken van de steden werd dage-
13 P. Van den Bosch, Studien over de observance der kruisbroeders in de vijfliende eeuw,
pp. 125-129; G. Reijners, Kruisspiritualiteit in de Geschiedenis van de Orde van het H. Kruis,
pp. 26-28

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 17
lijks het ganse officie met hoogmis en lof gezongen of gereciteerd.
De pastoor nam aan de plechtigheden actief deel. In kleinere plaatsen
zong men op weekdagen slechts een gedeelte van het officie en
op de zon- en feestdagen het gehele officie. De parochieherder kon
het eenvoudige werk in stad en dorp gemakkelijk alleen aan. Voor
het lezen van missen, voor de omkadering van heiligenverering en
andere devoties kreeg hij hulp van andere priesters die van prebenden
probeerden te leven. Intussen probeerde de stadsmagistraat de
kapittelscholen in stadsscholen om te toveren.14
2.4 Bibliotheken
De ijverige beoefening van de kopieerkunst door de kruisbroeders
van de vijftiende eeuw onthulde de goede geest in hun
kloosters. De handschriften waren unieke getuigen van hun streven
naar observantie. Het kopieren werd gewaardeerd als een vorm
van ascese. Niettemin werd omtrent het kopieren of het verzamelen
van handschriften niets voorgeschreven in de bepalingen van
de generate kapittels gedurende de vijftiende eeuw. Het kopieren
genoot blijkbaar geen voorkeur en behoefde daarom ook geen bijzondere
aansporing. Wei valt op dat de bibliotheken van de
kloosters, waar men zich niet toelegde op ziekenverpleging of paro-
chiewerk, meer handschriften bevatten.
Voor hun geestelijke lezing zochten de kruisbroeders in het algemeen
aansluiting bij de zogeheten monastieke traditie van benedictijnen
en cistercienzers. Zij lazen en bestudeerden vooral de H.
Schrift en werken van kerkvaders. In de statuten van 1248 stond
dat zij alleen maar theologische boeken mochten lezen. Bij het
Oude Testament gold hun interesse vooral: commentaren op de
Psalmen, de Profeten en het Hooglied. Hun interesse voor het
Nieuwe Testament was algemener. Wei ging hurl voorkeur uit naar
praktische commentaren. Zij zochten voedsel voor hun eigen
geestelijk leven en hulpmiddelen voor hun preken. De theo
logische werken van Augustinus golden als handboeken bij uit-
14 R. Janssen, Vijf breuklijnen van traditie en vernieuwing in de orde van het H. Kruis,
1248-1998, p. 91

18 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
stek. Onder de overige kerkvaders genoten vooral Johannes
Chrysostomos, Hieronymus, Gregorius de Grote, Cassianus en
Caesarius van Aries hun belangstelling. Zij zochten naar hetgeen
de kerkvaders leerden over ontstaan en inrichting van het kloosterleven.
Tot de polemische geschriften van de kerkvaders en tot hun
wetenschappelijke verhandelingen op het gebied van de schriftverklaring
of dogmatiek voelden zij zich niet aangetrokken.
Van de Middeleeuwse auteurs schreven de kruisbroeders werken
af van Bernardus, van Hugo en Richard van St. Victor, van Gerson
en d'Ailly. De invloed van de franciscaanse beweging ondergingen
de kruisbroeders vooral via de werken van Bonaventuare en de bijbelcommentaren
van Nicolaas van Lyra. In de bibliotheken van de
kruisbroeders trof men werken aan van de Moderne Devoten:
Geert Groote, Gerard Zerbold van Zutphen en Thomas van
Kempen. -
Het denken en de ascese van de kruisbroeders ging meer in
Augustijnse richting, hoewel bij de theologische opleiding Albertus
Magnus en Thomas van Aquino hun vaste plaats hadden. De
Augustijnse voorkeur blijkt ook uit hun voorliefde voor de werken
van Bernardus. Zij voelden zich niet aangetrokken tot wetenschap
pelijke bespiegelingen of werken van strikt dogmatische aard. Zij
hadden een aflkeer van het intellectualisme en de mystiek van de
veertiende eeuw. De bezinning op een sacramenteel-ascetisch leven
boeide hen veel meer. Het ging hun om voedsel voor het kloosterleven.15
Daarom herkenden zij zich ook in de werken van de
Moderne Devoten, die hun een gezonde, praktische ascese boden,
gebaseerd op de H. Schrift. Uit de vele tractaten over de eucharistie
en de biecht en uit het grote aantal sermones dat zij afschreven,
blijkt hun belangstelling voor concrete liturgie en zielzorg. De
kruisbroeders publiceerden zelf heel weinig. Wei legden ze graag
verzamelingen aan van citaten uit de H. Schrift, uit de Kerkvaders
en uit Middeleeuwse schrijvers {florilegia, autoritates en rapiarid).
15 Zij hadden een voorliefde voor onderwerpen als deugden (geduld, nederigheid), geweten,
ondeugden, de tien geboden, de kunst om te sterven, de uitersten van de mens, de
vlucht uit de wereld, het Onze Vader, het koorgebed, het lijden van Jezus Christus en Maria.

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 19
De bibliotheken van de kruisbroeders waren ruim voorzien van
passieliteratuur. Opvallend veel tractaten legden een verband tussen
het lijden van Christus en de getijden van het koorgebed.16
2.5 Belangrijke ontwikkelingen tussen 1473 en ca. 1530
Op 21 September 1473 werd in het kruisherenklooster van Hoei
Nicolaus van Haarlem gekozen tot prior-generaal van de orde.
Oorspronkelijk was hij kruisbroeder van Keulen. Waarschijnlijk
had hij aan de universiteit van Keulen het doctoraat gehaald in de
theologie en was daarna professor geworden in Hoorn. In 1462
werd hij prior van Hoorn. Als prior-generaal was hij van oordeel
dat de orde niet alleen behoefte had aan deugdzame religieuzen,
maar ook aan goed gevormde, geleerde mannen. Het gebrek aan
ijver voor studie en geestelijke lezing enerzijds en de praatzucht
{amor loquacitatis) of het niet onderhouden van het silentium
anderzijds leken hem de oorzaken van een dreigend tekort aan
kloostertucht. Daarom besloot hij jongeren naar de universiteit te
sturen, vooral naar Leuven, Parijs, Caen en Toulouse. Hij bemerkte
hoe andere orden tot bloei kwamen doordat ze voldoende geleer
de mannen hadden. Wat in Keulen reeds eerder het geval was,
namelijk dat kruisbroeders de lessen aan de universiteit bezochten,
werd nu ook een gewoonte in Frankrijk en de 'Nederlanden'. Hun
wetenschappelijke kennis gaven ze mee aan de fraters in de verschillende
studiehuizen van de orde. Lang had van Haarlem
gevreesd dat de wetenschappelijke opleiding het deugdzame leven
zou bedreigen, maar uiteindelijk was hij ervan overtuigd dat de
wetenschap de ingeboren en verworven deugden zou verlichten,
voeden en tot rijpheid brengen. "En zouden er sommigen zijn die
door de wetenschap overmoedig worden ofzelfs verloren gaan, dan ligt
dat niet aan de wetenschap, die immers de deugd voedt, maar aan de
hoogmoed van die personen zelf".17 Nicolaus van Haarlem stierf
16 P. Van den Bosch, Studien over de observantie der kruisbroeders in de vijftiende eeuw,
pp. 130-152; P. Van den Bosch, Einleitung in die Passionsliteratur in den Mittelalterlichen
Kreuzherrenbibliotheken. in: Clairlieu, jg. 38, 1980, pp. 13-38; G. Reijners, Kruisspiritualiteit
in de Geschiedenis van de Orde van het H. Kruisy pp. 27-28
17 A. Ramaekers, De Kruisheren en de Leuvense Universiteit. in: Clairlieu, }g.4Q, 1982, p.27

20 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
tijdens een visitatie in Keulen op 1 november 1482. Onder zijn
bestuur werd een klooster gesticht in Woudrichem (1474), Lannoy
(1474), Maaseik (1476), Dulken (1480) en Nieuwland (1481).
Einde 1482 werd Everardus van Orsoy tot prior-generaal gekozen.
Hij was de enige zoon van een adellijke familie, studeerde bij
de Broeders van het gemene leven in Deventer en trad in bij de
kruisbroeders in Bentlage. Als prior van Bentlage gaf hij voortreffelijke
geestelijke leiding en stimuleerde het verlangen naar de volmaaktheid.
Hij werd diverse malen definitor van de orde en visitator.
De poging om het centrum van de orde meer noordelijk te leggen
mislukte in 1489. In dat jaar werd het generaal kapittel in
Sint-Agatha gehouden. Het convent van Hoei meende hierdoor in
zijn rechten te kort gedaan te zijn en deed een beroep op paus
Innocentius VIII. Door Rome werden judices et conservatores afgevaardigd,
die van Everardus en zijn opvolgers een verklaring onder
ede eisten om voortaan nergens anders dan in Hoei het generaal
kapittel te houden en in Hoei te resideren.18 Op 29 oktober 1489
bepaalde Innocentius VIII dat de keuze van de prior-general moest
gebeuren door de acht definitoren van het laatste en voorlaatste
kapittel en door de conventualen van Hoei. Als er geen acht de
finitoren waren, moesten de aanwezigen ze aanvullen met prioren.
Op dezelfde dag droeg de paus de uitvoering van deze bul op aan
de dekens van Dinant, Namen en Luik. Everardus van Orsoy overleed
in december 1493. Onder zijn bestuur werd een klooster
gesticht in Emmerik (1483), Bruggen (1484), Brandenburg
(1484), Ehrenstein (1487), Chauny (1487), Helenenberg (1488),
Waten (1489), Le Verger (1490), Wickrath (1490), Dinant (1490)
en Scharmer (1490).
Gerbrand Engelsz van Sneek, conventuaal van Sneek, was van
1473 tot 1493 prior van Hoorn. In 1493 werd hij als vicarius naar
Engeland gezonden om daar de tucht in de kloosters te herstellen.
Op 2 februari 1494 werd hij tot prior-generaal gekozen. Hij stond
18 Er bestaat geen eensgezindheid over de historische correctheid van deze informatie. In
de constituties van 1660 werd er in elk geval niet naar verwezen. A. Van de Pasch, Het Klooster
Clairlieu te Hoei en zijn prioren-generaal 1210-1796. in: Clairlieu, jg. 18, 1960, p. 25

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 21
in hoog aanzien bij koning Karel VIII van Frankrijk. Hij was een
voorbeeld van religieuze discipline, gaf op sympathieke wijze lei-
ding en legde niemand iets op wat hij zelf niet voordeed. Hij stierf
op 8 oktober 1500 tijdens een visitatie in Parijs. Onder zijn
bestuur werd een klooster gesticht in Pedernach (1497), Duisburg
(1498), St.-Annaland (1499) en Glindfeld (1499). Op 15 mei
1498 aanvaardde het generaal kapittel de legaten van Franco de
Meldert en van Philippus Nicolaus de Hondt aan de orde aange-
boden door de prioren van Namen en van Goes voor een college
van de orde in Leuven.
Op het generaal kapittel van 1478 werd het ambtr van presidens
Huyensis ingevoerd. Als motieven werden aangegeven dat de orde
door het stijgend aantal conventen teveel tijd van de prior-generaal
in beslag nam waardoor hij zijn eigen huis — de prior van Hoei was
immers generaal van de orde — verwaarloosde. Het mocht toch niet
zijn dat de discipline en de observantie van de leden van het moederhuis
hieronder zouden lijden. Daarom zouden in het vervolg de
leden van het Hoeise convent een president kiezen, die boven de
subprior zou staan en gezag zou hebben zoals alle andere prioren
in hun huizen. De keuze moest door de prior-generaal of de visitator
bekrachtigd worden. In 1511 wijzigde Cornelius van
Clotingen deze bepalingen: de aanstelling of afeetting van de pre
sident werden voorbehouden aan de prior-geeraal.
Cornelius van Clotingen was prior van Goes en diverse malen
definitor van de orde. Hij werd naar Hoei verplaatst om er als pro
fessor te fungeren. Zijn colleges over de libri sententiarum werden
door vele seculiere en reguliere geestelijken gevolgd. Op 12 november
1500 werd hij tot prior-generaal gekozen. In januari 1502 doctoreerde
hij in Leuven. Hij genoot faam en aanzien. Voor het aan-
nemen van novicen toonde hij een grote zorg. In 1502 bepaalde
het generaal kapittel dat alle kruisbroeders een zwart scapulier
zouden dragen. In de oorspronkelijke constituties van de orde was
een grijs scapulier voorgeschreven en een zwarte kap. Sommigen
meenden in de grijze kleur het symbool van het kruishout van
Christus waar te nemen. Op het einde van de vijfde eeuw was het

22 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
dragen van een zwart scapulier modieus. In een aantal conventen
droeg men een zwart scapulier, in andere een grijs. De tegenstanders
van het zwart scapulier voerden aan dat het tegen de armoede
was een normaal grijs weefsel zwart te verven, waardoor het een
kunstmatige kleur ontving. Toen het generaal kapittel het zwart
scapulier oplegde, beriepen de aanhangers van het grijze scapulier
zich op de H. Stoel. De kwestie bleef lang aanslepen. Ondanks de
steun van Rome voor het besluit van 1502 moest het generaal
kapittel in 1529, 1530 en 1531 op deze kwestie terugkomen om
uiteindelijk resultaat te boeken. Cornelius van Clotingen overleed
op 12oktober 1512.
Wilhelmus van den Oever was de volgende prior-generaal. Hij
werd geboren in Maastricht, trad in te Hoei en werd prior in Kolen-
Kerniel en later in Luik. Verschillende keren werd hij definitor van
de orde. Toen hij het klooster van Luik wilde restaureren, kreeg hij
moeilijkheden met de procurator, bij wiens protest anderen zich
aansloten. Hierop bood hij bij een visitatie zijn ontslag aan, waar-
op Cornelius van Clotingen hem als subprior van Dinant aanstel-
de. Door zijn welsprekendheid en door heel zijn optreden bracht
hij dit klooster in aanzien. Op 14 november 1512 werd hij tot
prior-generaal gekozen. Alle conventualen van Hoei wensten hem
als prior en verschillende definitoren waren het ermee eens. Van
den Oever verstevigde het prestige van Clairlieu. Franciscus
Conioels, een goed financier en kruisbroeder van Kolen-Kerniel,
maakte hij tot conventuaal en procurator van Hoei. Hij liet een
koor bouwen en een prachtige toren met een beiaard. In het koor
kwam een koperen adelaar. Hij schafte een kostbare koorkap aan
van goudlaken en nog twee van damast, een verguld zilveren kruis,
waarin de relikwie van het H. Kruis werd geplaatst en andere zilve
ren reliekhouders. De akte van onderwerping van de stad Hoei aan
de bisschop van Luik, Erard de la Marck, werd in tegenwoordigheid
van de afgevaardigde van de keizer opgemaakt in de refter van de
kruisbroeders. In tegenwoordigheid en op verzoek van de keizer-
lijke afgevaardigde werden scheidsrechters aangesteld om een einde
te maken aan de hangende conflicten over rechten op de heerlijk-
heid Hoei: van de kant van de bisschop trad de abt van Saint-

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 23
Jacques in Luik op en van de kant van de stad Wilhelmus van den
Oever, prior-generaal van de kruisbroeders. Het waren deze twee,
die op 30 april 1516 de tekst van hun uitspraak bekend maakten.
Op 6 augustus 1516 gaf Leo X aan de Engels kruisbroederskloosters
van London en Colchester met de bul A superno heel veel
privileges, waaronder de pontificalia voor de prioren en de rozenkransaflaat,
die op 20 augustus ook aan de prior-generaal werd
gegeven. Van den Oever schonk niet genoeg aandacht aan de
kloostertucht. In 1520 scheurde Michel Mulot, de prior van Parijs,
met steun van de bisschop van Parijs, zijn convent af van de orde.
Het kwam tot een proces voor de burgerlijke rechtbank, wat de
generaal verloor. Op het volgend generaal kapittel adviseerden de
definitoren hem het generalaat neer te leggen. Buiten weten van
het convent vertrok hij op 19 juli 1521 en stuurde vanuit
Antwerpen zijn procuator met de opdracht, dat men een andere
prior zou kiezen. Hij ging naar Donington en later naar London,
waar hij op 17 januari 1528 overleed.
Laurentius van Gladbach werd op 10 September 1521 tot
prior-generaal gekozen. Hij was ingetreden in Keulen en werd als
prior van Keulen definitor van de orde in 1521. Hij schreef aan
Michel Mulot om hem tot gehoorzaamheid terug te brengen. Toen
dat geen resultaat opleverde stuurde hij Thomas van Goude, de
prior van Kolen-Kerniel als zijn vicarius om het proces opnieuw
aanhangig te maken. In 1522 benoemde hij de opstandige prior
Mulot tot vicarius van Frankrijk. De prior van Parijs kwam hierdoor
niet tot inkeer en trachtte zelfs de andere Franse kloosters van
de orde los te weken. In 1530 werd Mulot door een uitspraak van
het parlement uit zijn ambt ontzet en weggezonden.
Onder het bestuur van Laurentius van Gladbach werd door
Clemens VIII het grijze scapulier in een zwart veranderd. In 1523
consacreerde Erard de la Marck de voltooide kerk van Clairlieu.
Hij had veel sympathie voor Laurentius van Gladbach, bijzonder
om zijn geestelijke gesprekken, en zat verschillende keren mee aan
tafel. Op 18 december 1528 gaf hij de kruisbroeders van Hoei ver-

24 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
lof hun eigen graan te malen in een molen, die ze op hun terrein
gebouwd hadden. In 1528 heerste er een pestepidemie, waardoor
ook van Gladbach overleed, met name op 3 oktober.
Thomas van Gouda werd nu prior-generaal gekozen. Hij kwam
waarschijnlijk uit Gouda, maar trad in Le Verger in. Als prior van
dit klooster verdedigde hij de rechten en privileges van het huis en
kwam daardoor in botsing met de zoon van de stichter, die bij de
prior-provinciaal bewerkt dat Thomas in 1518 verplaatst werd. In
de volgende jaren was hij subprior van Kolen-Kerniel en op 23
januari 1520 prior. Vaak was hij afwezig, omdat hij in moeilijke
omstandigheden kloosters moest visiteren. Van 1520 tot 1528
werd hij vijf keer definitor van de orde. Toen hij in 1529 naar het
generaal kapittel reisde, gaven verschillende confraters van Kolen-
Kerniel te verstaan, dat ze graag zouden hebben dat hij naar een
ander klooster ging. Ze vonden hem als prior namelijk te streng.
Tijdens dat generaal kapittel werd hij van zijn prioraat ontslagen
en tot prior-provinciaal van Frankrijk benoemd, met duidelijk uitgesproken
algemene volmacht. Hij was reeds prior van Caen ge
kozen, toen hij op 6 december 1529 het bericht ontving dat hij op
13 november 1529 tot prior van Hoei en generaal was gekozen.
Thomas van Gouda kende een zwaar generalaat, vooral vanwege
de ondergang van de Engelse kloosters in 1534. De gevluchte
confraters verdeelde hij over verschillende huizen. Hij stierf tijdens
een visitatie in Luik op 15 december 1537. Tijdens zijn generalaat
verkreeg het convent van Sint-Agatha in 1534 door zijn bemidde-
ling van de abt van Orval relikwieen van de H. Agatha.19
Bijna de gehele vijftiende eeuw door gaven de generate kapittel
bijna ieder jaar voorschriften voor het eerbiedig vervullen van de
liturgische ceremonies en voor het vieren van oude en nieuwe
feesten. De zorg voor de eredienst blijkt uit de prachtige liturgische
boeken die bewaard zijn gebleven.
19 De informatie over de prioren-generaal putten we uit A. Van de Pasch, Het Klooster
Clairlieu te Hoei en zijn prioren-generaal 1210-1796, pp. 22-31

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 25
3 Overzicht van de kloosters die na 1473 werden gesticht
3.1 Woudrichem (Woerkem, Woerkum) (gesticht in 1474)
Zeer weinig is geweten over de kruisbroeders van Woerkum,
Worcum, Woudrichem.20 Het stadje behoorde tot het graafschap
Holland. De inwoners leefden van landbouw, veeteelt en vooral
visserij. Het kapittel van Sint-Salvator in Utrecht had het begevingsrecht
van de Sint-Martinuskerk in Worcum. Deze kerk
bezat twaalf altaren, waarvan er een werd toegewijd aan Maria. Het
was het altaar van het vissersgilde. De bediening ervan werd na
1474 vermoedelijk toevertrouwd aan een kruisbroeder.
Het klooster van de kruisbroeders werd in 1474 gesticht en heeft
amper honderd jaar bestaan. De kruisbroeders vestigden zich op de
plaats van een oude kerk. De reguliere kanunniken van Eemstein
bij Dordrecht leenden een klok. Willem van Montfoort, de proost
van Sint-Salvator in Utrecht vermaakte in 1511 dertig Rijnse
guldens. Nog andere schenkers zorgden voor levensvatbaarheid van
het klooster Galilea, zoals het kruisbroedersklooster werd genoemd.
In het begin van 1572 kregen de kruisheren verlof om zich in
Den Bosch te vestigen, waarschijnlijk bij hun medebroeders. Toch
was Woudrichem dan nog niet voorgoed in handen van Oranje
gevallen. Beurtelings waren de Spanjaarden en de opstandelingen er
de baas. In 1574 vroeg de laatste overste, Judocus van Hemert, aan
de koning van Spanje verlof om de kloostergoederen aan de kruis
broeders van Den Bosch over te dragen. Woudrichem was enige
maanden tevoren bijna geheel verwoest door oorlogsgeweld en
brand. De bezittingen van het klooster waren daardoor sterk in
waarde gedaald en met schuld belast. Maar de kloostergebouwen
hadden het oorlogsgeweld overleefd. Een drietal conventualen
waren overgebleven en namen hun intrek in het kruisherenklooster
van Den Bosch.21
20 Twee kloosters lagen op het grondgebied van Woudrichem: een kruisbroeders- en een
dominicanessenconvent.
21 J. de Zeeuw, Een merkwaardig visschersstadje (Woudrichem). in: Buiten, VII, 1913, pp.
75 en 82; L. Heere, De Kruisbroeders van Woudrichem. in: Clairlieu, jg.8, 1950, pp. 34-39;
G.L. Labouchere, Woudrichem. in: OudheidkundigJaarboek Hie serie, jg. 2, 1931, p. 91

26 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1477: Gisbertus was kruisbroeder van Woudrichem. Hij overleed er in
I477ofinl479.22
- 1484: Arnoldus was donaat van Woudrichem. Hij was brouwer. Op
het generaal kapittel van 1484 werd hij bij de overledenen vermeld.23
- 1485: Dordraci Wilhelmus was kruisbroeder van Asperen. In 1485
werd hij naar Woudrichem gezonden.24
- 1488: von Mytvelt Adrianus was kruisbroeder van Bentlage. Hij werd
geboren in Dordrecht als zoon van Wilhelmus Mytvelt en Gertrudis
N. In 1457 was hij novice in Bentlage. Hij bleef er conventualis tot
1474. In dat jaar werd hij prior van Woudrichem. Dit ambt bekleedde
hij tot aan zijn dood. Op het generaal kapittel van 1488 werd hij bij
de overledenen vermeld.25
- 1494: Gorkem Nicolaus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
generaal kapittel van 1494 werd hij bij de overledenen vermeld.26
- 1495: Gudynck (Gudinck) Hermannus was donaat van Ter Apel. In
1475 werd hij naar Woudrichem gezonden. In 1476 verhuisde hij voor
een jaar naar Kolen-Kerniel. In 1494 werd hij naar Scharmer gezon
den. Hij overleed aan de pest. Op het generaal kapittel van 1495 werd
hij bij de overledenen vermeld.27
- 1496: van Asperen Theodericus was kruisbroeder van Asperen. Op het
einde van zijn leven was hij er subprior. Op het generaal kapittel van
1495 werd hij bij de overledenen vermeld.28
- 1500: Arnoldus was donaat van Woudrichem. Op het generaal kapit
tel van 1500 werd hij bij de overledenen vermeld.29
- 1500: Toerlinck Gisbertus was kruisbroeder van Den Bosch. In 1484
werd hij voor een jaar naar Dulken gezonden. Van 1485 tot 1500 was
hij prior van Woudrichem. Hij stierf op 3 September 1500.30
- 1503: Jacobus was kruisbroeder van Woudrichem. Hij overleed
omstreeks 1503.31
22 A. Van de Pasch, Definities der generate kapittels van de orde van het Heilig Kruis, 1410-
1786. Koninklijke Commissie voor Geschiedenis in Belgie, 1969, pp 150 en 155
23 A. Van de Pasch, Definities..., p. 167
24 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1: Het herstel van de
observance in de kloosters die voor 1410 werden gesticht, p. 163
25 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2: De kloosters die na
1410 en vddr 1473 werden gesticht. in: Clairlieu, jg. 64, 2006, p. 57
2h A. Van de Pasch, Definities..., p. 197
27 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel2, p. 104
28 A. Van de Pasch, Definities..., p. 205
29 A. Van de Pasch, Definities..., p. 219
30 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 164; L. Heere, De
kruisbroeders van Woudrichem, p. 35
31 A. Van de Pasch, Definities..., p. 230

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 27
1504: Smalsman Christianus was kruisbroeder van Keulen. Van 1482
tot 1487 werd hij verplaatst naar Woudrichem en was er subprior. In
1487 verbleef hij in Briiggen. In 1493 was hij prior van London en in
1504 subprior in Helenenberg. Op het generaal kapittel van 1504
werd hij bij de overledenen vermeld.32
1506: Rossum Gotfridus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
einde van zijn leven was hij er subprior. Op het generaal kapittel van
1506 werd hij bij de overledenen vermeld.33
1510: Lorn Wilhelmus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
generaal kapittel van 1506 werd hij bij de overledenen vermeld.34
1513: Dardrachi Henricus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
generaal kapittel van 1513 werd hij bij de overledenen vermeld.35
1514: Cornelius was kruisbroeder van Woudrichem. In 1495 werd hij
naar Sneek gezonden. Op het generaal kapittel van 1514 werd hij bij
de overledenen vermeld.36
1514: Gelric Petrus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het einde
van zijn leven was hij er prior. Op het generaal kapittel van 1514 werd
hij bij de overledenen vermeld.37
1516: Adrianus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het generaal
kapittel van 1514 werd hij bij de overledenen vermeld.38
1516: Grevensant Wilhelmus was kruisbroeder van Sneek. In 1495 en
1508 werd hij verplaatst naar Woudrichem, in 1497 naar Varennessur-Allier
en in 1512 naar Hoei. Op het generaal kapittel van 1516
werd hij bij de overledenen vermeld.39
- 1517: Gijsbertus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het einde van
zijn leven was hij er prior. Op het generaal kapittel van 1517 werd hij
bij de overledenen vermeld.40
- 1519: Wilhelmus was conversus van Woudrichem. Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.41
- 1519: Disbertus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.42
32 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, pp. 129-130
33 A. Van de Pasch, Definities..., p. 238
34 A. Van de Pasch, Definities..., p. 250
35 A. Van de Pasch, Definities..., p. 258
36 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 145
57 A. Van de Pasch, Definities..., p. 260
38 A. Van de Pasch, Definities..., p. 263
39 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 145
40 A. Van de Pasch, Definities..., p. 265
41 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269
42 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269

28 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1519: Venlo Johannes was kruisbroeder van Woudrichem. In 1505
werd hij naar Falkenhagen gezonden, in 1506 naar Franeker en in
1507 naar Donnington, waar hij tot 1509 bleef. Van 1511 tot 1519
werd hij subprior van Woudrichem. Op het generaal kapittel van 1519
werd hij bij de overledenen vermeld.43
- 1519: Henricus was conversus van Woudrichem. Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.44
- 1519: Busco Johannes was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.45
- 1519: de St. Trudone Augustinus was kruisbroeder van Woudrichem.
Op het generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen ver
meld.46
- 1519: Wick Hubertus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.47
- 1519: de Ruremondis Cornelis was kruisbroeder van ? Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld. In het jaar van
zijn overlijden verbleef hij in Woudrichem.48
- 1522: Clevis (Cluus) Gerhardus was kruisbroeder van Asperen. Van
1484 tot 1522 verbleef hij in Woudrichem. Op het generaal kapittel
van 1522 werd hij bij de overledenen vermeld.49
- 1523: Schonhovie (Schonhoff) Petrus was kruisbroeder van Luik. In
1522 en 1523 verbleef hij in Woudrichem. Op het generaal kapittel
van 1523 werd hij bij de overledenen vermeld.50
- 1525: Snekensis Wilhelmus was kruisbroeder van Franeker. In 1506
werd hij voor een jaar naar Woudrichem gezonden. Op het generaal
kapittel van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld. 51
- 1527: Jasperus was kruisbroeder van Woudrichem. In 1526 en 1527
verbleef hij in Venlo.52
- 1531: van Tiel (de Tela, de Tyela) Johannes was kruisbroeder van
Hohenbusch. In 1494 werd hij naar Sneek gezonden. In 1512 vertrok
hij uit Sint-Agatha en ging wonen in Maaseik. Hij werd predikant in
Maaseik. Van 1526 tot aan zijn dood was hij pastoor in Woudrichem.
43 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 82
44 A. Van de Pasch, Definities...} p. 269
45 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269
46 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269
47 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269
48 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269
49 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 166
50 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 73
51 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 160
52 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 189

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 29
Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen
vermeld.53
1532: Godefridus was donaat van Woudrichem. In 1525 was hij kok
in het klooster van Briiggen. In het jaar van zijn overlijden was hij kok
in Woudrichem. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de
overledenen vermeld.54
1532: Loen Petrus was kruisbroeder van Woudrichem. Op het gene
raal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.55
1534: Reter Johannes was donaat van Venlo. In 1534 werd hij als kok
naar Woudrichem gezonden.56
1534: Busco Johannes was kruisbroeder van Woudrichem. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.57
1535: van Doesborch (Dusborch, Doesburg) Franciscus was kruis
broeder van Sint-Agatha. Bij zijn overlijden was hij subprior in
Woudrichem. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij bij de over
ledenen vermeld. Hij overleed op 26 mei 1535.58
1538: Symonis Johannes was kruisbroeder van Woudrichem. In 1535
en 1536 verbleef hij in Nieuwland. In 1537 keerde hij terug naar
Woudrichem. In 1538 werd hij naar Hoorn gezonden.59
1539: Curoth Johannes was kruisbroeder van Duisburg. In 1539 was
hij subprior in Woudrichem.60
Kruisbroeders in Woudrichem, 1474 - ca. 1540
53 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 146
54 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 283 en 302
55 A. "" Van de * Pasch, ~ ' Definities,
, p. 302
" A. Van de Pasch, Definities,
. p. 307
57 A. Van de Pasch, Definities.
, p. 308
58 A. Van de Pasch, Definities. , p. 313; L. Heere, De kruisbroeders van Woudrichem^ p. 35
59 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 139
1 A. Van de Pasch, Definities..., p. 322

30 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Negenendertig conventualen telde het convent Woudrichem
tussen 1474 en ca. 1540 (A). Vijf onder hen waren donaten, twee
waren conversen. Vierentwintig conventualen traden in
Woudrichem in (B), vijftien kwamen van elders (C). Vier ingetredenen
in Woudrichem werden naar andere conventen gezonden
(D). In 1519 overleden acht conventualen...
L. Heere meende uit het aantal koorboeken, vier antifonalen en
vier gradualen te mogen besluiten, dat Woudrichem in normale
tijden minstens twaalf leden telden. Of deze veronderstelling klopt,
betwijfelen we...
3.2 Lannoy (gesticht in 1474)
Het kruisherenklooster van Lannoy werd in 1474 gesticht, op
verzoek van Jean, heer van Lannoy, Rume en Sebourg, kamerheer
van de hertog van Bourgondie. De prior van Doornik aanvaardde
de stichting namens de orde. De kerk werd geconsacreerd in 1481
en bevatte drie altaren: het hoofdaltaar was toegewijd aan het H.
Kruis, St.-Jan de Doper, de evangelist Johannes, Sint-Augustinus,
Sint-Helena en alle apostelen; het tweede altaar werd opgedragen
aan Onze-Lieve-Vrouw, Maria Magdalena, Catharina, Barbara en
alle heilige maagden; het derde altaar was toegewijd aan de aartsengel
Michael, de apostel Andreas, Stephanus, Antonius en alle
heiligen. Een aflaat van 140 dagen werd verleend aan alien, die op
een aantal feestdagen de kerk bezochten en hielpen in het onder-
houd van kerk en klooster. De kruisbroeders woonden in de buurt
van de Doornikse Poort. Weldoeners schonken gronden om te
bewerken. Tevens verwierven de kruisbroeders renten en enkele
huizen, die hun werden geschonken in ruil voor het lezen van mis-
sen voor afgestorven notabelen van Lannoy en omstreken. Met de
pastoor werd een overeenkomst gesloten. De kruisbroeders moch-
ten een klok plaatsen in hun kerk. Zelf waren ze vrijgesteld van de
jurisdictie van de parochiegeestelijkheid. Ook de donaten, conver
sen en bedienden werden vrijgesteld. Dienstknechten moesten zich
wel presenteren bij de pastoor alvorens bij de kruisbroeders te

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 31
mogen werken. De kruisbroeders verkregen alleen voor de eigen
conventualen het begrafenisrecht. De pastoor ontving bovendien
jaarlijks 60 sous parisis, in vlaamse munt, als compensatie voor de
verliezen die hij leed door de komst van de kruisbroeders. Jean,
heer van Lannoy (+1492), en zijn tweede echtgenote werden in de
kruisbroederskerk begraven.61
Vanaf de stichting tot aan de opheffing tijdens de Franse
Revolutie herbergde het klooster van Lannoy gemiddeld vijf tot
tien religieuzen.
In 1566 leed de kerk enorme schade als gevolg van de
Beeldenstorm die ook in Lannoy hevig woedde. Gerard
Goetghebuer was de eerste prior van dit klooster. Slechts een prior
werd voor de achttiende eeuw tot definitor gekozen: Jean de
Bernes in 1498.
Als gevolg van de Franse Revolutie werden het klooster en de
kerk afgebroken. Van het oude klooster bleven een oude poort in
Renaissance-stijl en een poort die toegang gaf tot de boerderij en
de brouwerij, bewaard. In de parochiekerk van Lannoy wordt nog
prachtig houtwerk van de voormalige kruisbroederskerk bewaard
en ook een relikwie van Sint-Marcoen.62
- 1480: Goetghebuer Gerardus was kruisbroeder van Hoei. Mogelijk
werd hij geboren in Gent. Van 1474 tot ca.1480 werd hij de eerste
prior van het convent van Lannoy. Op het generaal kapittel van 1480
werd hij bij de overledenen vermeld.63
- 1485: de Senechal Adrien was kruisbroeder van Lannoy. Op het gene
raal kapittel van 1485 werd hij bij de overledenen vermeld.64
61 Th. Leuridan, Precis de Vhistoire de Lannoy. Collection : Monographies des villes et
villages de France. Ed. Lorisse, 2003, reprint van 1868, passim; J. van den Bosch, Le Convent
des Croisiers de Lannoy (1474-1792). in : Clairlieu, jg.13, 1955, pp. 3-32
62 Marcoen werd vereerd als patroon van apothekers en lakenhandelaars. Vanaf de 13C eeuw
werd hij aanroepen bij het veel voorkomend euvel van de scrofulose, ook wel het koningszeer
of het heiligenwerk geheten. Het was een ziekte met vele spontane verbeteringen en verslechteringen
en berustte op tuberculose in de lymfeklieren van de hals. Hij werd ook aanroepen
tegen struma, eczeem, blindheid, doofheid en klierziekten.
63 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 35
64 A. Van de Pasch, Definities..., p. 170

32 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1487: Parent Petrus was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal
kapittel van 1487 werd hij bij de overledenen vermeld.65
- 1488: Vossetens Johannes was kruisbroeder van ? In 1488 werd hij
door het generaal kapittel naar Lannoy gezonden.66
- 1488: de Wesalia (Wesel) Henricus was kruisbroeder van Marienfrede.
In 1460 werd hij naar Caen gestuurd. Hij werd prior van Luik van
1472 tot ca.1478 en prior van Lannoy van 1478 tot 1489. Hij werd
definitor van de orde in 1473, 1476, 1481, 1483, 1485 en 1487 en
visitator van de Franse kloosters in 1466, 1481 en 1482. In de jaren
1483 tot 1488 was hij prior-provinciaal en visitator van de Franse
kloosters. Op het generaal kapittel van 1489 werd hij bij de overlede
nen vermeld.67
- 1489: Franche Jean was kruisbroeder van Lannoy. In 1489 was hij er
prior en procurator, misschien slechts gedurende enkele maanden.68
- 1490: Wab Jacobus was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal
kapittel van 1490 werd hij bij de overledenen vermeld.69
- 1496: Absolon was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal kapittel
van 1496 werd hij bij de overledenen vermeld.70
- 1496: Sye Johannes was kruisbroeder van Namen. In 1496 verbleef hij
in Lannoy.71
- 1497: de Gandavo Antonius was kruisbroeder van Lannoy. In 1497
werd hij voor een jaar naar Hoorn gezonden.72
- 1497: Haet Johannes was kruisbroeder van Hoorn. In 1497 werd hij
voor 66n jaar naar Lannoy gezonden.73
- 1499: Vincensius was kruisbroeder van Buzan^ais. In i486 en 1497
werd hij naar Lannoy gezonden. In 1488 was hij subprior van
Buzanqais. In 1499 verbleef hij in Salignac.74
- 1500: Fulcanus was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal kapit
tel van 1500 werd hij bij de overledenen vermeld.75
65 A. Van de Pasch, Definities..., p. 176
66 A. Van de Pasch, Definities..., p. 179
67 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 71
68 J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy (1474-1792). in : Clairlieu, jg. 13,
1955, pp. 12, 15 en 30
69 A. Van de Pasch, Definities..., p. 186
70 A. Van de Pasch, Definities..., p. 205
71 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 58
72 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 135
73 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 135
74 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 9
75 A. Van de Pasch, Definities..., p. 219

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 33
1501: Farnaci Walramus (Walrandus, Walmandus) was kruisbroeder
van Lannoy. In 1494 werd hij voor een jaar naar Buzan^ais gezonden.
In 1496 werd hij verplaatst naar Saint-Georges de Tremeur. Op het
generaal kapittel van 1501 werd hij bij de overledenen vermeld.76
1502: Manchon (Monchon) Martinus was kruisbroeder van Caen. In
1489 was hij student aan de universiteit van Caen. In 1490 werd hij
voor e^n jaar naar Lannoy gezonden. Een jaar later verhuisde hij voor
een jaar naar Chauny en in 1494 voor een jaar naar Le Verger. In 1501
en 1502 was hij prior van Buzangais. Op het generaal kapittel van
1502 werd hij bij de overledenen vermeld.77
1502: Dycher Egidius was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal
kapittel van 1502 werd hij bij de overledenen vermeld.78
1509: Wilhelmus was donaat van Lannoy. In het jaar van zijn overlijden
was hij er kok. Op het generaal kapittel van 1509 werd hij bij de
overledenen vermeld.79
1510: Ruselat Antoine was kruisbroeder van Lannoy. In 1500 en 1501
verbleef hij in Toulouse. Op het generaal kapittel van 1510 werd hij bij
de overledenen vermeld.80
1511: de Insulis (Lille de) Johannes was kruisbroeder van Lannoy. In
1500 werd hij voor een jaar naar Maaseik gezonden en in 1501 gei'ncorporeerd
in Parijs. In 1511 verbleef hij in Varennes-sur-Allier.81
• 1511: Goetworts (van Bree) Hermannus was kruisbroeder van Hoei.
In 1499 werd hij subprior in Lannoy. Van 1507 tot 1511 was hij prior
in Maaseik. Op het generaal kapittel van 1511 werd hij bij de over
ledenen vermeld. Zijn moeder overleed eveneens in 1511 en vermaakte
het klooster van Maaseik zes goudguldens. In 1513 overleed bij de
Franciscanessen in Bree zuster Yrme Goutwerts uit Zonhoven, geprofest
in Bree in 1480. Was zij familie van de prior van Maaseik?
Vermoedelijk was hij de samensteller van het lectionarium van Maaseik,
dat bewaard wordt op het rijksarchief in Hasselt.82
- 1513: Petrus was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal kapittel
van 1513 werd hij bij de overledenen vermeld.83
76 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 10
77 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 211
78 A. Van de Pasch, Definities..., p. 227
79 A. Van de Pasch, Definities..., p. 247
80 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 230
81 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 198
82 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 41
83 A. Van de Pasch, Definities..., p. 258

34 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1515: de Genestre Egidius was kruisbroeder van Lannoy. Hij overleed
in 1515 maar werd pas op het generaal kapittel van 1524 bij de overledenen
vermeld.84
- 1515: de Lannoy (Alnetensis) Petrus was kruisbroeder van Lannoy. In
1515 was hij rector in Virton. Op het generaal kapittel van 1515 werd
hij bij de overledenen vermeld.85
- 1515: de Bernes (de Gernes) Johannes was kruisbroeder van Lannoy.
Van 1491 tot 1515 was hij er prior; in 1498, 1505, 1511 en 1513 was
hij definitor van de orde; tevens was hij prior - provincial van de
Franse kloosters van 1491 tot 1515. Op het generaal kapittel van 1515
werd hij bij de overledenen vermeld.86
- 1521: Hellinck Johannes was kruisbroeder van Namen. Het generaal
kapittel van 1504 bevestigde dat hij in Lannoy moest blijven. Wanneer
hij daarheen verplaatst werd, weten we niet. Op het generaal kapittel
van 1521 werd hij bij de overledenen vermeld.87
- 1522: Martinus was kruisbroeder van Caen. In 1484 werd hij verplaatst
naar Le Verger. In 1490 werd hij voor een jaar naar Lannoy gezonden.
In 1491 zond het generaal kapittel hem naar Chauny. Van 1501 tot
1522 was hij conventualis van Buzancais. In 1501 werd hij er prior. Op
het generaal kapittel van 1522 werd hij bij de overledenen vermeld.88
- 1523: Thoen Johannes was kruisbroeder van Parijs. In 1504 verbleef
hij in Lannoy. Op het generaal kapittel van 1523 werd hij bij de over
ledenen vermeld.89
- 1523: Vieubled Antoine was kruisbroeder van Lannoy. Hij overleed op
9 maart 1523. Op het generaal kapittel van 1524 werd hij bij de over
ledenen vermeld.90
- 1524: Ludovicus was donaat van Lannoy. Op het generaal kapittel van
1524 werd hij bij de overledenen vermeld.91
84 A. Van de Pasch, Definities..., p. 281; J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792), p. 20
85 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 96
86 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 209, 234, 251, 257 en 262; J. v.d. Bosch, Le
Convent des Croisiers de Lannoy (1474-1792, pp. 15-16
87 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 7, p. 61
88 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 213
89 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 199
90 A. Van de Pasch, Definities..., p. 281; J. v.d. Bosch, Le Couvent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792, p. 32 J
91 A. Van de Pasch, Definities..., p. 281

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 35
1524: de Pratis (de Pres) Egidius was kruisbroeder van Lannoy. Op het
generaal kapittel van 1524 werd hij bij de overledenen vermeld.92
1525: Wilbrecht Paschasius was kruisbroeder van Lannoy. Op het
generaal kapittel van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld.93
1525: Meulemoey Amandus was kruisbroeder van Lannoy. Op het
generaal kapittel van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld.94
1525: Wilhelmus was kruisbroeder van Lannoy. Op het generaal kapit
tel van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld.95
1526: Namuriensis Gerardus was kruisbroeder van ? In 1526 werd hij
door het generaal kapittel naar Lannoy gezonden.96
1527: (Snekensis) Franciscus was kruisbroeder van Sneek. In 1525
werd hij naar Lannoy gezonden, een jaar later naar Marienfrede en
weer een jaar later naar Sint-Agatha.97
1528: Coessen (Cosyn) Gerardus was kruisbroeder van Namen. In
1525 werd hij naar Lannoy verplaatst. In 1527 werd hij naar Goes
gezonden en in 1528 naar Schiedam.98
1529: Haubos (Haulboshus) Johannes was kruisbroeder van Lannoy.
Van 1515 tot 1527 was hij er prior. Hij overleed op 6 februari 1529.
Op het generaal kapittel van 1530 werd hij bij de overledenen ver
meld.99
1531: Natalis was kruisbroeder van Doornik. In 1511 werd hij door
het generaal kapittel naar Lannoy gezonden. Op het generaal kapittel
van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.100
1539: Oudarde (Odardus) was kruisbroeder van Lannoy. Op het gene
raal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.101
92 A. Van de Pasch, Definities..., p. 281; J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792, p. 32
1)3 A. Van de Pasch, Definities..., p. 283; J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792, p. 32
H A. Van de Pasch, Definities..., p. 283; J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792, p. 32
95 A. Van de Pasch, Definities..., p. 283
96 A. Van de Pasch, Definities..., p. 285
97 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeutu. Deel 2, p. 130
1)8 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 61; Deel 2, p. 32
99 A. Van de Pasch, Definities..., p. 296; J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792, p. 16
100 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 252 en 299
101 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323; J. v.d. Bosch, Le Convent des Croisiers de Lannoy
(1474-1792, p. 31

36 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Kruisbroeders in Lannoy, 1474
40
20
39
n A1
A
24 15
B C
-ca. 1540
5
-m
Negenendertig conventualen telde het convent van Lannoy tussen
1474 en ca. 1540 (A). Twee van hen waren donaten.
Vierentwintig conventualen traden in Lannoy in (B), vijftien kwamen
van elders (C). Vijf ingetredenen in Lannoy werden naar
andere conventen gezonden (D).
3.3 Maaseik (gesticht in 1476)
De broederschap van St.-Jakob in Maaseik nam in 1462 het initiatief
om de kruisbroeders uit te nodigen om in Maaseik een
klooster te stichten. De orde aarzelde om op dit aanbod in te gaan:
tot dan toe was geen enkele Maaseikenaar ingetreden bij de kruis
broeders en ook nu was hiervan geen sprake. In de buurt lagen overigens
al verschillende kloosters van de orde: Venlo (vanaf 1399),
Roermond (vanaf 1422), Maastricht (vanaf 1437) en Kolen-
Kerniel (vanaf 1438). Het generaal kapittel machtigde de prioren
van de kloosters van Venlo, Maastricht en Luik om te onderzoeken
of in Maaseik een vruchtbaar kloosterleven mogelijk was. Blijkbaar
brachten zij een ongunstig advies uit.
In 1474 knoopte de broederschap van St.-Jakob nieuwe onderhandelingen
aan. De leden waren erin geslaagd het patrimonium
van de broederschap gevoelig te vermeerderen. Waren zij op de
hoogte van een ongeschreven regel binnen de orde, dat een
klooster moest uitzien naar een nieuwe stichting, wanneer het aantal
conventualen te groot werd? Dat was namelijk het geval in
D

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 37
Maastricht: van 1437 tot 1466 verbleven er nooit meer dan tien
kruisbroeders; in 1462 telde het convent acht leden, in 1468 vijftien
en in 1474 eenentwintig.
Twee jaar later namen de kruisbroeders van Maastricht namens
de orde de kapel van de broederschap over en stichtten een
klooster. De stadsmagistraat verleende de nieuwe stichting enkele
voorrechten: vrijstelling van corveediensten, vrijstelling van de
wacht op de stadsmuur, vrijstelling van belastingen en van accijnzen
op wijn en bier. In ruil vroeg de stedelijke overheid van de
kloosterlingen het bidden van het goddelijk officie en vooral het
gedurige gebed voor de overledenen van de stad. Van de kerkelijke
overheid, de kapitteldeken van Aldeneik, kregen het kruisbroeders
het begrafenisrecht voor de kloosterlingen, hun familie, hun weldoeners
en voor de knechten en geregelde commensalen die de
kloosterkerk als hun laatste rustplaats uitkozen. Andere pastorale
taken, die de kruisbroeders werden toebedeeld, waren het toedienen
van de sacramenten, de predicatie (behalve op zon- en feestdagen,
wanneer er in de parochiekerk werd gepreekt), het vieren
van alle feesten van de orde en het houden van een of twee processies
per jaar om de patroonheilige van de broederschap van St.-
Jakob eer te bewijzen. De kruisbroeders zouden de getijden zingen
voor de zielenrust van de voorouders en ouders van de Sint-
Jakobsbroeders, verder zouden zij pelgrims tijdelijk onderdak verschaffen
en ook zouden zij hulp verlenen in de zielzorg in de stad
Maaseik.
Voor een echte kloosterstichting kwam het aanbod van de broe
derschap nog te vroeg. Een echt klooster bezaten de kruisbroeders
niet en voor 1500 werd er ook geen gebouwd. Bij de kapel bevonden
zich enkele huizen, die onderdak boden aan het convent. Het
convent van Maastricht aanvaardde de stichting, maar het stuurde
onvoldoende conventualen naar Maaseik. Om het klooster toch te
bevolken verplaatste het generaal kapittel telkens een of twee kruis
broeders uit Aken, Maastricht, Luik, Sint-Agatha, Hoorn,
Buzan^ais, Lannoy, Bentlage, Schwarzenbroich en Osterberg naar
Maaseik. Zij spraken de plaatselijke taal niet en vonden hun plaats
niet in de Maaseikse samenleving.

38 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
In het begin van de zestiende eeuw werden bij de kruisherenkerk
een sacristie, een kapittelhuis en andere delen van het klooster
gebouwd. Het complex was echter veel te groot voor de paar kruis
heren, die er gewoonlijk resideerden. Niettegenstaande de bouw
van een betrekkelijk ruim klooster, was de financiele situatie door-
gaans bedroevend. De kruisheren van Maaseik moesten voortdu-
rend geld lenen bij particulieren of bij de andere kloosters van de
orde. Vanaf de zestiende eeuw verleenden zij tevens assistentie in
de naburige parochies en bij de Agneten. Heppeneert werd als
parochie in 1567 bij het klooster ingelijfd.
Gemiddeld telde het klooster vier conventualen voor 1500. Een
hoogtepunt werd bereikt in 1483, toen er zes kruisbroeders woonden.
Er waren echter ook jaren dat er maar twee of drie kruis
broeders verbleven in Maaseik.102
- 1478: Welters van Horst Wilhelmus was de eerste rector in Maaseik.
Hij trad in bij de kruisbroeders van Venlo en verbleef er van omstreeks
1453 tot 1458. Daarna verplaatste het generaal kapittel hem voor vier
jaar naar Ivoy-Carignan. Vervolgens werd hij conventualis van
Maastricht tot 1476 om vanaf 1476 tot aan zijn dood als overste in
Maaseik te fungeren. Welters genoot aanzien binnen de orde: alvorens
rector te worden van de nieuwe stichting in Maaseik was hij prior
geweest in Venlo, Carignan en Maastricht en definitor van de orde in
1462, 1464, 1466, 1468, 1470, 1472 en 1474.103
- 1480: Vogels Jacobus, afkomstig van Maaseik, trad in als donaat in
Maaseik. Hij overleed op 13 december 1480.104
- 1480: Rodolphus was kruisbroeder van Osterberg. In 1480 werd hij
voor een jaar naar Maaseik gezonden. Op het generaal kapittel van
1480 werd hij bij de overledenen vermeld. Er wordt ook een
Rodolphus gesignaleerd in Osterberg tussen 1481 en 1493.l05
102 R. Janssen, De eerste kruisbroeders in Maaseik, 1476-1500. in: De Maaseikenaar, jg. 36,
2005, afl. 3, pp. 134-136; Idem, Namenlijst van Kruisheren van Maaseik, 1478 - 1796. in: De
Maaseikenaar, jg. 34, 2003, afl.l, pp. 55-60, ill.; Idem, De kruisbroeders van Maastricht en van
Maaseik in de vijfliende eeuw: geen hechte maar wel een losse band, in: Maasband, 2001, nr. 1,
pp. 69-81; Idem, VijfhonderdJaar Kruisheren te Maaseik... een profieltekening. Maaseik, 1982,
115 p.
103 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 93
104 R. Janssen, Maasband, p. 79
105 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 41

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 39
1483: Christophorus van Buzan^ais was kruisbroeder van ? Hij werd
in 1483 voor een jaar naar Maaseik gezonden.106
1483: Isebeel Joannes was afkomstig van Maaseik en werd aldaar ook
geprofest. Hij overleed op 9 September 1483.107
1484: Molenberch Leonardus was laicus in Maaseik. Hij was in
Maaseik ingetreden en werd er kok. Hij overleed op 28 September
1484.108
1484: Alhardi Johannes was kruisbroeder van Maaseik. Op het generaal
kapittel van 1484 werd hij bij de overledenen vermeld.109
1485: Alardus was kruisbroeder van Venlo. In 1484 werd hij een jaar
naar Diilken gezonden en in 1485 een jaar naar Maaseik. Het is niet
zeker dat hij dezelfde is als Johannes Alhardi, die in 1483, 1484 en
1485 telkens voor een jaar naar Maaseik werd gezonden en in 1527 in
Venlo overleed.110
1485: van Roermond Winandus volgde Welters op als overste in
Maaseik. Hij was ingetreden in Schwarzenbroich. In 1478 werd hij
aangesteld tot prior van Maaseik. Dit ambt bekleedde hij tot aan zijn
dood op 6 oktober 1485. Blijkbaar was hij het generaal kapittel in gunstige
zin opgevallen, vermits hij in 1484 tot definitor werd gekozen en
in 1485 tot visitator. Hij werd begraven in het kapittelhuis van de
kruisbroeders van Roermond.111
1492: Wennemeekers Rutger was kruisbroeder van Maaseik. Op het
generaal kapittel van 1493 werd hij bij de overledenen vermeld.112
1494: Valignus was kruisbroeder van Hoorn. In 1482 werd hij voor
een jaar naar Maaseik gezonden. Op het generaal kapittel van 1494
werd hij bij de overledenen vermeld.113
1495: Icorus Andreas was kruisbroeder van Luik. Hij was diaken. In
1491 werd hij voor een jaar naar Beyenburg gezonden. Een jaar later
verbleef hij in Maaseik, eveneens voor een jaar. In 1495 verbleef hij in
Helenenberg. Datzelfde jaar keerde hij terug naar Luik.114
R. Janssen, Maasband, p. 79
R. Janssen, Maasband, p. 79
R. Janssen, Maasband, p. 79
R. Janssen, Maasband, p. 79
R. Janssen, Maasband, p. 79
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 141
R. Janssen, Maasband, p. 79
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 134
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 71

40 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1500: van Bruyninghen (Gruyninghen) Balthasar volgde Rengers in
1496 op als prior. Vermoedelijk bleef hij prior tot ca.1500. Alleen zijn
naam bleef bewaard.115
- 1500: Lebargi Christoferus was kruisbroeder van Buzan^ais. In 1482
werd hij voor e'en jaar naar Diisseldorf gezonden. In 1483 verhuisde hij
voor een jaar naar Maaseik. In 1500 werd hij geexcommuniceerd.116
- 1500: Koelhouwer Franciscus was kruisbroeder van Maaseik. Hij werd
in Gruitrode geboren. In het jaar van zijn overlijden was hij subprior.
Op het generaal kapittel van 1500 werd hij bij de overledenen vermeld.117
- 1503: Rengers Zeno volgde Willem van Mosmalen in 1493 op als
prior in Maaseik. Rengers was een kruisbroeder van Bentlage.
Gedurende drie jaar was hij prior in Maaseik. Waar hij de volgende zes
jaar verbleef, we ten we niet. In 1502 keerde hij terug naar Bentlage,
waar hij op 12 april 1503 overleed.118
- 1504: Monichs Reinier was kruisbroeder van Maaseik. Hij werd gebo
ren in Aldeneik. Hij overleed in 1504 en was in dat jaar subprior.119
- 1507: Michels (Endovie) Petrus was kruisbroeder van Maaseik. Hij
zou enkele jaren in Schwarzenbroich verbleven hebben. Op het gene
raal kapittel van 1507 werd hij bij de overledenen vermeld.120
- 1508: Kessel Petrus was donaat van Maaseik. Op het generaal kapittel
van 1508 werd hij bij de overledenen vermeld.121
- 1509: van Mosmalen (Momalen) Wilhelmus was de derde overste in
Maaseik. In 1493 verliet hij Maaseik voor een bestemming, die we
(voorlopig) niet kennen. Van 1502 tot 1509 was hij prior in Dinant.
Ook hij genoot aanzien binnen de orde, vermits hij definitor werd in
1500, 1506 en 1508.122
-1511: Goetworts (van Bree) Hermannus was kruisbroeder van Hoei. In
1499 werd hij subprior in Lannoy. Van 1507 tot 1511 was hij prior in
Maaseik. Op het generaal kapittel van 1511 werd hij bij de overlede
nen vermeld. Zijn moeder overleed eveneens in 1511 en vermaakte het
klooster van Maaseik zes goudguldens. In 1513 overleed bij de
115 R. Janssen, Maasband, p. 79; Th. Van den Elzen, Maaseik en Kolen. in: Clairlieu,
1979, jg- 37, p. 121
116 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 9
117 R. Janssen, Maasband, p. 79
118 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 61
119 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik 1476-1797, 1855-1955, Maaseik, 1955, p. 67
120 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 144
121 A, Van de Pasch, Definities..., p. 245; L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 67
122 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 236 en 242; L. Heere, De Kruisheren te Maaseik,
p. 65; R. Janssen, Maasband, p. 78

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 41
Franciscanessen in Bree zuster Yrme Goutwerts uit Zonhoven, geprofest
in Bree in 1480. Was zij familie van de prior van Maaseik?
Vermoedelijk was hij de samensteller van het lectionarium van Maaseik,
dat bewaard wordt op het rijksarchief in Hasselt.123
1511: de Insulis (Lille de) Johannes was kruisbroeder van Lannoy. In
1500 werd hij voor 66n jaar naar Maaseik gezonden en in 1501 geincorporeerd
in Parijs. In 1511 verbleef hij in Varennes-sur-Allier.124
1512: van Kempen Johannes was donaat van Hohenbusch. Van 1508
tot 1510 verbleef hij in Maaseik en van 1510 tot 1512 in Sneek. In
1512 keerde hij terug naar Hohenbusch. In alle kloosters waar hij ver
bleef, was hij kok.125
1513: van Keysersweert Rutger was donaat van Maaseik. Hij was er
kok. Op het generaal kapittel van 1513 werd hij bij de overledenen
vermeld.126
1515: van Uden Henricus was kruisbroeder van Den Bosch. In 1483
werd hij naar Toulouse gezonden. Een jaar later verhuisde hij voor
penitentie naar Maaseik. In 1515 was hij subprior van Den Bosch. Op
het generaal kapittel van 1515 werd hij bij de overledenen vermeld.127
■ 1515: van Keulen Gerardus was diaken in Maaseik in 1515.128
■ 1517: van Leyden (van Aken) Simon was kruisbroeder van Aken. Hij
werd in 1480 naar Maaseik gezonden en in 1483 naar Toulouse. Van
1483 tot 1501 was hij prior van Aken. Vervolgens werd hij verplaatst
naar Scharzenbroich. Van 1503 tot 1517 was hij prior van Toulouse.
In 1489 werd hij aangesteld tot visitator van de Franse kloosters en
van Lannoy. Op het generaal kapittel van 1517 werd hij bij de overle
denen vermeld.129
- 1517: van Asten Henricus was kruisbroeder van Maaseik. Hij was er
prior. Op het generaal kapittel van 1518 werd hij bij de overledenen
vermeld.130
- 1517: Beckers (Pistoris) Walter werd geboren in Herentals. Hij was een
broer van Jan Beckers, kapelaan van Sint-Nicolaas in Maastricht, die al
zijn goederen aan de kruisbroeders vermaakte. Walter trad in bij de
kruisbroeders in Maastricht en werd in juli 1473 priester gewijd. In
123 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 41
124 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 198
125 R- Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 116
126 A. Van de Pasch, Definities..., p. 258; L. Heere, De Kruisheren te Maaseiky p. 67
127 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 165
128 L. Heere, De Kruisheren te Maaseiky p. 67
129 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 156
130 A. Van de Pasch, Definities..., p. 267; L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 67

42 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
1474 werd hij aangesteld als predikant. In 1483 vinden we hem terug
als custos infirmorum. Het generaal kapittel van 1483 stuurde hem voor
e'en jaar naar Maaseik. In 1484 werd aangesteld tot prior van
Maastricht. Hij bekleedde dit ambt gedurende 33 jaar. Op 13 oktober
1517 overleed hij en werd begraven in de kruisherenkerk bij de ingang
van het koor. Walter Beckers was definitor in 1498, 1500, 1502, 1504
1506, 1508, 1510, 1512, 1514 en 1516.131
- 1518: van Eindhoven (Endhoven, Endovie) Theodorus (Theodericus)
was een kruisbroeder van Schwarzenbroich. Hij was prior tot 1507 en
keerde daarna terug naar Schwarzenbroich waar hij in 1518 overleed.132
- 1521: van Goes (Goetzen) Arnoud was kruisbroeder van Maaseik. In
1512 was hij er subprior. In datzelfde jaar werd hij subprior van Venlo
en van 1513 tot 1521 prior van Venlo. Op het generaal kapittel van
1521 werd hij bij de overledenen vermeld.133
- 1522: Fier (van Eik) Martinus was kruisbroeder van Maaseik in
1522.134
- 1522: Tollener Joannes was kruisbroeder van Maaseik. Zeker van 1519
tot 1522 was hij er conventualis. Hij behartigde in die jaren de belangen
van het klooster Agnetendal in Peer.135
- 1523: Wenmeckers Johannes was kruisbroeder van Maaseik. Ca. 1518
was hij er procurator. Hij overleed omstreeks 1523.136
- 1523: van Kosstfeld (Coesvelt) Christianus was kruisbroeder van
Maaseik. In 1523 was hij er procurator. Wanneer hij overleed, weten
we niet.137
- 1524: Hagh Henricus was kruisbroeder van Maaseik. In 1524 keerde
hij vanuit ? terug naar Maaseik.138
- 1527: Henricus was kruisbroeder van Hoei. In 1527 werd hij naar
Maaseik verplaatst.139
- 1528: Gosensis Johannes was kruisbroeder van Maaseik. In 1528 werd
hij naar Diisseldorf gezonden.140
131 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. %
132 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 145
133 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 188
134 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66
135 J. Stinlssen, Geschiedenis van Agnetendal. Het Tertiarissenklooster van Peer 1437-1798.
Leuven, 2001, p. 66
136 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66
137 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66
138 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66
139 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 44
140 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 112

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 43
- 1531: van Tiel (de Tela, de Tyela) Johannes was kruisbroeder van
Hohenbusch. In 1494 werd hij naar Sneek gezonden. In 1512 vertrok
hij uit Sint-Agatha en ging wonen in Maaseik. Hij werd predikant in
Maaseik. Van 1526 tot aan zijn dood was hij pastoor in Woudrichem.
Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1532: Crabbendyck (Kreppendak, Krabbendik) Cornelius was kruis
broeder van Nieuwland. In 1526 werd hij naar Maaseik gezonden. Van
1527 tot 1532 verbleef hij in Hoorn. Op het generaal kapittel van
1532 werd hij bij de overledenen vermeld.141
- 1533: de Ruremonda Joannes was conversus van Maaseik. In 1533
werd hij door het generaal kapittel naar Pedernach gezonden. Hij werd
erkok.142
- 1534: Henricus was donaat van Maaseik. In 1524 werd hij naar
Namen gezonden, in 1526 naar Nieuwland, in 1527 naar Goes, in
1529 naar Hoorn en in 1531 naar Virton. Op het generaal kapittel van
1534 werd hij bij de overledenen vermeld.143
- 1534: Johannes was donaat van Maaseik. In 1534 werd hij door het
generaal kapittel naar Virton gezonden. Hij werd er kok en bierbrou-
wer. Hij was senior.144
- 1534: Raill Hendrik was kruisbroeder van Ehrenstein. In 1534 was hij
cellarius in Maaseik.145
- 1534: Randelraedt Hermann was kruisbroeder van Hohnscheid. Hij
vroeg in 1527 onderdak bij de kruisheren van Maaseik, toen hij uit zijn
klooster in Hohnscheid was gevlucht voor de Lutheranen. Hij bracht
de werken van Joannes Chrysostomus mee. Die boeken werden in
Maaseik bewaard tot aan de opheffing van het klooster in 1797. Hij
overleed omstreeks 1534.146
- 1534: Vors Dionisius was kruisbroeder van Kolen-Kerniel. Hij werd in
Tongeren geboren. In 1533 werd hij voor een jaar naar Maaseik gezon
den.147
- 1536: Mille (Millyngen) Henricus was kruisbroeder van Diisseldorf.
Van 1523 tot aan zijn dood was hij subprior en novicenmeester in
Maaseik. Op het generaal kapittel van 1537 werd hij bij de overlede
nen vermeld.148
141 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 138
142 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
143 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 33
144 A. Van de Pasch, Definities..., p. 307; L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66;
Th. Van den Elzen, Maaseik en Kolen, p. 144
145 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik^ p. 66
146 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 173
147 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 107
•4S R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 113

44 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1537: van den Bosch (Busee) Petrus was kruisbroeder van Maaseik. Hij
werd er jubilaris.149
- 1538: Elbracht (van Bracht) Jacobus was kruisbroeder van Maaseik.
Op het generaal kapittel van 1539 werd hij bii de overledenen vermeld.150
- 1539: Rutgerus was kruisbroeder van Maaseik. Het generale kapittel
zond hem in 1527 en 1528 naar Dinant en in 1533 naar Virton. In
1539 keerde hij terug naar Maaseik.151
Kruisbroeders in Maaseik, 1476 -ca. 1540
601
40
20
0
(
1
A
25 25
■ ■
B C
Vijftig conventualen telde het convent van Maaseik tussen 1474
en ca. 1540 (A). Zes van hen waren donaten, een was laicus en een
ander conversus. Vijfentwintig conventualen traden in Maaseik in
(B), vijfentwintig kwamen van elders (C). Acht ingetredenen in
Maaseik werden naar andere conventen gezonden (D).
3.4 Diilken (gesticht in 1480)
In Dulken, niet ver van Briiggen gelegen, werd in 1479 een
klooster van kruisbroeders gesticht. Inwoners van Dulken en ook
graaf Vincenz von Morz, drongen bij de aartsbisschop van Keulen
op de vestiging aan. De abt van de benedictijnerabdij van
Gladbach was de komst van de kruisbroeders niet genegen en
149 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66
150 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66; A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
151 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik, p. 66; A. Van de Pasch, Definities..., pp. 287, 291,
296, 305 en 323
D

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE V1JFTIENDE EEUW - DEEL 3 45
beperkte sterk de pastorale mogelijkheden: met uitzondering van
de hoogfeesten van hun kerk mochten de kruisbroeders enkel
fs namiddags preken. Van de offergelden bij begrafenissen en van
de legaten bij de kruisbroeders eiste de parochie, waarover de benedictijnen
het patronaatsrecht hadden, een vierde op. De stad
Dulken zou wel grond schenken om een klooster te bouwen en de
kruisbroeders zouden vrijgesteld worden van de gewone diensten
(o.a. waken en poortwacht) en van het betalen van cijns aan de
stad voor het brouwen van bier en het bakken van brood voor
eigen gebruik.
Op het generale kapittel van 1480 werd het klooster toch in de
orde geincorporeerd. De prior van het klooster van Venlo werd
belast met het opstarten van het nieuwe convent. Dit klooster bleef
altijd arm. De kloosterkerk werd in 1491 geconsacreerd. Vijf jaar
later kwam het klooster gereed. Het werd even later door een zware
storm vernield. Over het reilen en zeilen van de kruisheren in de
zestiende eeuw weten we niet veel. Een visitatierelict van 1533
spreekt van een zestal kruisheren: vrome mannen die haast geen
bronnen van inkomsten hadden.
- 1485: Alardus was kruisbroeder van Venlo. In 1484 werd hij een jaar
naar Dulken gezonden en in 1485 een jaar naar Maaseik. Het is niet
zeker dat hij dezelfde is als Johannes Alhardi, die in 1483, 1484 en
1485 telkens voor een jaar naar Maaseik werd gezonden en in 1527 in
Venlo overleed.
- 1495: Tinctoris Henricus was kruisbroeder van Dulken. Op het generaal
kapittel van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld.152
- 1495: Arnoldus was kruisbroeder van Dulken. Op het generaal kapit
tel van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld.153
- 1497: Leyendecker (Leydecker) Andreas was kruisbroeder van Venlo.
Van 1479 tot 1488 werd hij de eerste prior van Dulken. Daarna werd
hij tot 1497 prior van Venlo. Hij was definitor van de orde in 1484,
1486, 1488, 1490, 1492 en 1495. Op het generaal kapittel van 1497
werd hij bij de overledenen vermeld.154
!

46 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1500: Toerlinck Gisbertus was kruisbroeder van Den Bosch. In 1484
werd hij voor een jaar naar Dulken gezonden. Van 1485 tot 1500 was
hij prior van Woudrichem.
- 1504: Tinctoris Johannes was kruisbroeder van Dulken. Van 1500 tot
1504 was hij er prior.155
- 1506: Venlo Leonardus was kruisbroeder van Dulken. Op het generaal
kapittel van 1506 werd hij bij de overledenen vermeld.156
- 1509: Jacobus was kruisbroeder van Dulken. In 1509 werd hij naar
London verplaatst.157
- 1509: Venlo Christianus was kruisbroeder van Beyenburg. In 1481 en
1482 werd hij naar Dulken gezonden, telkens voor een jaar. In 1487
zond het generaal kapittel hem naar Briiggen. Op het generaal kapittel
van 1509 werd hij bij de overledenen vermeld.158
- 1513: Ruremunda Mathias was kruisbroeder van Dulken. Hij was
prior van Dulken van 1504 tot 1510 en prior van Venlo van 1511 tot
1513. Op het generaal kapittel van 1513 werd hij bij de overledenen
vermeld.159
- 1515: Cornelius was kruisbroeder van Schiedam. In 1489 werd hij
naar Dulken gezonden. In 1490 kreeg hij voor straf een keer per week
water en brood. Op het generaal kapittel van 1515 werd hij bij de over
ledenen vermeld. Hij was senior.160
- 1517: Batenberch Theodericus was kruisbroeder van Wickrath. In
1512 zond het generaal kapittel hem naar Dulken. Op het generaal
kapittel van 1517 werd hij bij de overledenen vermeld.161
- 1518: Pollen (Poll) Theodorus was kruisbroeder van Venlo. Hij was
prior van Dulken van 1488 tot 1500 en prior van Venlo van 1500 tot
1511. In 1491 brak hij het 'eerste' klooster van Dulken af en bouwde
een nieuw. Dat zou echter niet lang staan. In 1496 werd het namelijk
door een storm verwoest. In 1511 was hij definitor van de orde. Op
het generaal kapittel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld. Hij
was de schrijver van de eerste honderd bladzijden van een Vitae
Sanctorum - bewaard op de Koninklijke Bibliotheek in Brussel - met
daarin beschrijvingen van het leven van Maria van Oignies, Hedwigis,
155 F. Benthem, Die Kreuzherren in Dulken. in: Die Kreuzherren in Dulken. Kloster Schule
1491-1991. Dulken, 1991, p. 27
156 A. Van de Pasch, Definities..., p. 238
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 247
158 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 106
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 188
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 119
A. Van de Pasch, Definities..., pp. 255 en 265

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 47
Autbertus, Dorthea, Gertrudis, Malachius Dunensis, Eleutherius,
Walterus, Bredanus, Simeon en Abraham.162
1531: Dulcensis was laicus van Dulken. In 1529 werd hij naar
Hohenbusch gezonden en in 1531 naar Kolen-Kerniel.163
1532: Sibertus was kruisbroeder van Dulken. Op het generaal kapittel
van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.164
1533: ab Herweden (Herbie, Herbeden, Hereveden) Henricus was
kruisbroeder van Beyenburg. In 1532 werd hij naar Dulken gezonden.
Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen ver
meld.165
1534: Gijsbertus was conversus van Dulken. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.166
1538: Dulcensis Vitus was kruisbroeder van Dulken. In 1537 kreeg hij
de opdracht in Hohenbusch te blijven. In 1538 werd hij naar Sneek
gezonden en in 1539 naar Goes. In 1538 was hij predikant in Sneek.167
1540: Dalen Johannes was kruisbroeder van Wickrath. In 1487 leefde
hij als wereldheer in Wickrath. Hij was conventualis van Wickrath tot
1511 en van 1514 tot 1521. In 1512 werd hij naar Dulken gezonden
en in datzelfde jaar naar Sint-Annaland. Van 1522 tot 1524 verbleef hij
in Hoorn, in 1524 in Goes, in 1526 in Franeker en in 1527 en 1528
in Helenenberg. Van 1541 tot 1542 was hij prior en pastoor in
Wickrath. Vermeld als extra ordinis obedientiam defunctus in 1542.168
162 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfliende eeuw. Deel 1, p. 188
163 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2> p. 106
164 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
165 A. Van de Pasch, Definities..., p. 304; R Olischlager, Die Mbnche zu Beyenburg. in:
Zeitschrift des Bergischen Geschichtsverein. Bonn, dl.10 (1874), p. 38
166 A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
167 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 34
168 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 34

48 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Negentien conventualen telde het convent van Diilken tussen
1480 en ca. 1540 (A). Onder hen waren geen donaten, wel e^n laicus
en 66n conversus. Tien conventualen traden in Diilken in (B),
negen kwamen van elders (C). Vier ingetredenen van Diilken werden
naar andere conventen gezonden (D).
3.5 Nijenwerve/Nieuwland (gesticht in 1481)
In Nijenwerve op Walcheren werd in 1481 een huis door de
kruisheren als klooster geincorporeerd. In 1487 werd dit huis tot
priorij verheven. Anna van Bourgondie schonk in 1489 land in
Westsouburg. Door brand leed dit klooster in 1523 grote schade.
Omstreeks 1539 was de kloostertucht er zeer verslapt. Schuldeisers
beweerden dat alle kruisbroeders vertrokken waren en dat het
klooster leeg stond. Er waren geen kerkelijke diensten meer. Ook
wisten zij te melden dat 6en van de religieuzen kerkornamenten en
meubels verkocht had en een kwistig leven leidde. De prior van het
kruisherenklooster van Goes kreeg de opdracht om na te gaan
welke onregelmatigheden hadden plaats gevonden. Of hij oplossingen
kon aanreiken is niet bekend. Na 1539 horen we niets meer
van dit kloostertje. Uit de definities van de generale kapittels krijgt
men, met nogal wat verplaatsingen naar en vanuit dit klooster, de
indruk, aldus A. Ramaekers, met een moeilijk leefbare commu-
niteit te doen te hebben.169
- 1485: Prim (Prym) Arnoldus was kruisbroeder van Marienfrede. In
1484 werd hij voor een jaar verplaatst naar Namen en in 1485 voor een
jaar naar Nieuwland.170
- i486: Hilbrandus was kruisbroeder van Hoorn. In 1483 werd hij voor
een jaar naar Nieuwland gezonden. Op het generaal kapittel van i486
werd hij bij de overledenen vermeld.171
- 1487: Jacobus was donaat van Nieuwland. Het generaal kapittel stuur-
de hem in 1487 voor 66n jaar naar Namen.172
169 A. Ramaekers, De Kruisheren en de Leuvense Universiteit. in: Clairlieu, 1982, jg. 40,
p. 77
170 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 56
171 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 134
172 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 57

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 49
1487: Tongerlo (Tungerlo) Jacobus was kruisbroeder van Osterberg. In
1485 werd hij naar Brandenburg gezonden. In 1487 verhuisde hij voor
66n jaar naar Nieuwland.173
1490: van Cluningen Cornelius was kruisbroeder van Nieuwland. Op
het generaal kapittel van 1490 werd hij bij de overledenen vermeld.174
1493: Duborch (Denborn) Theodericus was kruisbroeder van
Nieuwland. In 1484 werd hij verplaatst naar Namen. Drie jaar later
werd hij voor een jaar verplaatst naar Sneek en in 1489 voor een jaar
naar Asperen. Op het generaal kapittel van 1493 werd hij bij de over
ledenen van Nieuwland vermeld.175
1493: Wylhelmus was kruisbroeder van Nieuwland. Op het generaal
kapittel van 1493 werd hij bij de overledenen vermeld.176
1499: Gossensis Adrianus werd in 1499 door het generale kapittel naar
Nieuwland gezonden. We weten niet in welk klooster hij ingetreden
is.177
1499: Gossensis Wilhelmus was in 1499 subprior in Nieuwland. We
weten niet in welk klooster hij ingetreden is.178
1502: Novifiindi Petrus was kruisbroeder van Nieuwland. In 1502
werd hij naar London gezonden.179
1503: Groningen Wilhelmus was kruisbroeder van Goes. In 1494
werd hij naar Schiedam gezonden en in 1499 naar Nieuwland om er
subprior te worden. Op het generaal kapittel van 1503 werd hij bij de
overledenen vermeld.180
• 1505: Turnoa (Turnhout, Turnouth) Johannes was kruisbroeder van
Asperen. In 1500 keerde hij terug naar Asperen na een verblijf in
London. In 1505 werd hij verplaatst naar Nieuwland en werd er sub-
prior.181
■ 1509: Adrianus was kruisbroeder van Goes. In 1499 werd hij naar
Nieuwland gezonden. In 1501 keerde hij terug naar Goes. Op het
generaal kapittel van 1509 werd hij bij de overledenen vermeld.182
3 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 42
4 A. Van de Pasch, Definities..., p. 186
175 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 57
A. Van de Pasch, Definities..., p. 194
A. Van de Pasch, Definities..., p. 215
A. Van de Pasch, Definities..., p. 215
179 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 245
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 28
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 165
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 29

50 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1510: Goes Theodorus was kruisbroeder van Nieuwland. Op het generaal
kapittel van 1510 werd hij bij de overledenen vermeld.183
- 1511: Matheus was kruisbroeder van Nieuwland. Op het generaal
kapittel van 1511 werd hij bij de overledenen vermeld.184
- 1512: Novimagii Gerhardus was kruisbroeder van Asperen. Van 1510
tot 1512 verbleef hij in Goes. In 1512 werd hij verplaatst naar
Nieuwland.185
- 1516: Wilhelmus was kruisbroeder van Sneek. In 1503 en 1508 ver
bleef hij in Asperen. In 1510 was hij subprior van Nieuwland. Op het
generaal kapittel van 1516 werd hij bij de overledenen vermeld.186
- 1520: Trajecti Wilhelmus was kruisbroeder van Sneek. In 1503 werd
hij verplaatst naar Asperen. Een jaar later keerde hij terug naar Sneek.
In 1510 verhuisde hij naar Nieuwland en in 1520 naar Schiedam. In
Nieuwland was hij subprior. Op het generaal kapittel van 1520 werd
hij bij de overledenen vermeld.187
- 1521: Gross Petrus was kruisbroeder van Nieuwland. In 1502 en 1504
werd hij naar London gezonden, in 1503 naar Colchester. Op het
generaal kapittel van 1521 werd hij bij de overledenen vermeld.188
- 1522: Otto was kruisbroeder van Venlo. In 1511 werd hij als subprior
naar Nieuwland gezonden. Op het generaal kapittel van 1522 werd hij
bij de overledenen vermeld.189
- 1522: Adrianus was kruisbroeder van Nieuwland. Van 1510 tot 1522
verbleef hij in Asperen.190
- 1523: de Sittert Hubertus was donaat van Hohenbusch. In 1487
besloot het generaal kapittel dat hij naar een ander klooster zou gezon
den worden. We weten niet welk klooster dat was. In 1492 werd hij
verplaatst naar Nieuwland. Op het generaal kapittel van 1523 werd hij
bij de overledenen vermeld.191
- 1523: Hieronymus was kruisbroeder van Sneek. In 1522 werd hij naar
Nieuwland gezonden. Op het generaal kapittel van 1523 werd hij bij
de overledenen vermeld.192
83 A. Van de Pasch, Definities..., p. 250
A. Van de Pasch, Definities..., p. 253
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 165
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 145
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 119
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 237
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 189
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 166
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 116
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 146

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE V1JFTIENDE EEUW - DEEL 3 51
1523: Kalkar Balthasar was donaat van Falkenhagen. In 1523 werd hij
naar Nieuwland gezonden.193
1524: Scharmel Matthias was kruisbroeder van Scharmer. In 1524
werd hij door het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden.194
1527: Leodiensis Henricus was kruisbroeder van Luik. In 1527 werd
hij door het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden.195
1530: van Keulen Adam was kruisbroeder van Keulen. Van 1511 tot
1527 verbleef hij in Wickrath. In 1527 werd hij naar Nieuwland
gezonden, waar hij subprior werd. Op het generaal kapittel van 1530
werd hij bij de overledenen vermeld.196
1531: Novimagii (Heel) Rutgerus was kruisbroeder van Sint-Agatha.
In 1527 en 1528 verbleef hij in Sneek. In 1529 werd hij naar
Nieuwland gezonden, waar hij subprior werd. Op het generaal kapit
tel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.197
1531: Heib Egidius was kruisbroeder van Aken. In 1524 werd hij door
het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Een jaar later verhuisde
hij naar Schwarzenbroich. In 1530 en 1531 was hij subprior in
London. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overlede
nen vermeld.198
1531: Zutphaniae Johannes was kruisbroeder van Hoorn. In 1523
werd hij naar Nieuwland gezonden en in 1531 naar Sneek.199
1532: Bursalie Adrianus was kruisbroeder van Nieuwland. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld. 200
1532: Crabbendyck (Kreppendak, Krabbendik) Cornelius was kruis
broeder van Nieuwland. In 1526 werd hij naar Maaseik gezonden. Van
1527 tot 1532 verbleef hij in Hoorn. Op het generaal kapittel van
1532 werd hij bij de overledenen vermeld.
1532: Lomsfelt Chrostopherus was kruisbroeder van Roermond. In
1529 verhuisde hij naar Nieuwland. In 1531 was hij sacrista in
Roermond. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overle
denen vermeld.201
93 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijjiiende eeuw. Deel 2, p. 82
94 A. Van de Pasch, Definities..., p. 280
95 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijjiiende eeuw. Deel 1, p. 73
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijjiiende eeuw. Deel 1, p. 134
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijjiiende eeuw. Deel 2, p. 147
A. Van de Pasch, Definities..., pp. 280, 283, 295 en 299
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijjiiende eeuw. Deel 2, p. 138
A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 22

52 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1533: de Alste Henricus was kruisbroeder van Nieuwland. Op het
generaal kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.202
- 1533: Gobelinus was donaat van Nieuwland. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.203
- 1533: Christianus was kruisbroeder van Bentlage. In 1524 keerde hij
uit een niet nader genoemd klooster terug naar Bentlage. In 1528 verbleef
hij in Goes, in 1529 in Sneek, van 1530 tot 1533 in Bentlage en
daarna tot aan zijn dood in Nieuwland. Het jaar van overlijden bleef
niet bewaard.204
-1534: Henricus was donaat van Maaseik. In 1524 werd hij naar
Namen gezonden, in 1526 naar Nieuwland, in 1527 naar Goes, in
1529 naar Hoorn en in 1531 naar Virton. Op het generaal kapittel van
1534 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1535: Werden Christoferus was novice in Nieuwland. Op het generaal
kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.205
- 1535: Pijl Petrus was kruisbroeder van Roermond. In 1530 verbleef hij
in Goes en in 1535 in Nieuwland.206
- 1537: Arnoldus was kruisbroeder van Nieuwland. Op het generaal
kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.207
- 1537: Egidius was kruisbroeder van Nieuwland. Op het generaal
kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.208
- 1538: Symonis Johannes was kruisbroeder van Woudrichem. In 1535
en 1536 verbleef hij in Nieuwland. In 1537 keerde hij terug naar
Woudrichem. In 1538 werd hij naar Hoorn gezonden.
- 1539: Laurencii Adrianus was kruisbroeder van Nieuwland. In het jaar
van zijn overlijden was hij er prior. Op het generaal kapittel van 1539
werd hij bij de overledenen vermeld.209
- 1539: Paulus was kruisbroeder van Nieuwland. Hij overleed omstreeks
1539 en was prior.210
- 1539: Novimagii Florencius was kruisbroeder van Ter Apel. In 1537
werd hij naar Goes gezonden en in 1539 naar Nieuwland. In 1539
werd hij prior in Nieuwland.211
202 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
203 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
204 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 33
205 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311
206 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 22
207 A. Van de Pasch, Definities..., p. 316
208 A. Van de Pasch, Definities..., p. 316
209 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
210 A. Van de Pasch, Definities..., p. 322
211 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 34

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 53
1540: van Venlo (Venlensis) Leonardus was kruisbroeder van Venlo. In
1507 werd hij door het generaal kapittel naar Colchester gezonden.
Van 1511 tot 1526 verbleef hij in London. In 1526 werd hij door het
generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Op het generaal kapittel
van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.212
1540: Heubtreiff von Sudensberg Johannes was laicus van
Hohnscheid. In 1526 werd hij verplaatst naar Nieuwland, in 1535
naar Helenenberg en in 1540 naar Glindfeld.213
Kruisbroeders
601
40
20
nu
A
47
in Nieuwland, 1481
30
-m-§-
B C
- ca. 1540
Zevenenveertig conventualen telde het convent van Nieuwland
tussen 1481 en ca. 1540 (A). Onder hen waren twee donaten.
Zeventien traden in Nieuwland in (B), dertig kwamen van elders
(C). Vijf ingetredenen van Nieuwland werden naar andere conventen
gezonden (D).
3.6 Emmerik/Emmerich (gesticht in 1483)
In het Hanzestadje Emmerik/Emmerich werd in 1482 een
kruisbroedersklooster gesticht. Reeds geruime tijd voor 1482
waren de kruisbroeders er bekend. Want elk jaar kwamen zij vanuit
hun klooster in Asperen hierheen om in de stad termijn te hou-
212 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 240, 252, 285 en 326; J.M. Hayden, The Crutched
Friars revisited, in: Clairlieu, 1995, jg. 53, pp. 77-78
215 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 174
D
5

54 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
den. In 1478 richtten Johan Adolf, hertog van Kleef, en de
magistraat van de stad zich tot het kapittel van de Sint-
Martinuskerk met het verzoek om de stichting van een kruisbroedersklooster
binnen de poorten van Emmerik goed te keuren. Vijf
jaar later gaf David van Bourgondie, bisschop van Utrecht, zijn
fiat. Het generaal kapittel van de orde keurde de stichting in 1483
officieel goed. In het voorjaar van 1483 werd begonnen met de
bouw van een klooster. Hiertoe moest eerst een boomgaard
gerooid worden, die in de volksmond "den jofferen bongert" heet-
te. De Emmerikse kruisbroeders veranderden de naam in
Marienbongerd, boomgaard van Onze-Lieve-Vrouw, hoewel de H.
Bonifatius de officiele patroon van het nieuw gestichte klooster
was. De kruisbroeders werden vrijgesteld van belastingen en van
hand- en spandiensten. Hertog Jan II van Kleef stond hun toe in
het hele Kleefse land op termijn te gaan. Eenzelfde gunst verleende
de bisschop van Utrecht. Bovendien verwierf het convent vele
gronden, akkerland en weiden, vooral in Gelderland. Het bezat
stukken grond in Loo (bij Huissen), Groessen, Duiven, Wehl en
Zevenaar.
In de eerste decennia na de stichting kende de kloostergemeenschap
geen grote aanwas. Veel geestelijke activiteit naar buiten was
er niet: de zielzorg in de buurt werd voornamelijk verzorgd door
de kapittelheren van de Sint-Maartenskerk en later door de fran-
ciscanen-minorieten van Kleef.
- 1485: San ten Gherhardus was kruisbroeder van Emmerik. In 1485
werd hij voor een jaar naar Namen verplaatst.214
- i486: van Cleef Johannes was kruisbroeder van Keulen. In i486 over-
leed hij in Emmerik. Hij was er de eerste prior.215
- 1489: de Nova Porta Johannes was kruisbroeder van Schiedam. In
1489 werd hij voor een jaar naar Emmerik gezonden.216
- 1490: Robbert Theodorus was kruisbroeder van Bentlage in i486. In
dat jaar werd hij naar Emmerik gezonden om er als tweede prior te
fungeren. Hij overleed na 1490.217
214 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuiv. Deel 1, p. 56
2ls R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 127
216 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 117
317 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 58

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 55
1500: Pannerden Henricus was kruisbroeder van Sint-Agatha. In 1500
werd hij verplaatst naar Emmerik, waar hij subprior werd. Op het
generaal kapittel van 1501 werd hij bij de overledenen vermeld.218
1500: Brachman Hinricus was kruisbroeder van Keulen. Van 1490 tot
1492 was hij prior in Emmerik. In 1500 was hij procurator in Keulen.
Op het generaal kapittel van 1500 werd hij bij de overledenen ver
meld.219
1502: Embrice Engelbertus was kruisbroeder van Ter Apel. Van 1485
tot 1502 verbleef hij in Emmerik en was er cellarius.220
1503: Renis Johannes was kruisbroeder van Osterberg vanaf 1478. In
1502 werd hij in Emmerik geincorporeerd. Hij werd er subprior. Op
het generaal kapittel van 1503 werd hij bij de overledenen vermeld.221
1508: Otmarsen (Friso)Bernardus was kruisbroeder van ? In 1497 ver
bleef hij in Sneek. In dat jaar werd hij verplaatst naar Emmerik. In
1501 verbleef hij in Ter Apel, in 1505 in Asperen en in 1508 in
Caen.222
1512: de Capell (von Capella) Henricus was kruisbroeder van
Marienfrede. Hij was een zoon van Johannes von Capella en Jutta von
Brienen. Van 1494 tot 1512 was hij prior van Emmerik. Hij werd definitor
van de orde in 1509 en 1511. Op het generaal kapittel van
1512 werd hij bij de overledenen vermeld.223
1512: Gotfridus was kruisbroeder van Emmerik. Hij was er procura
tor. Op het generaal kapittel van 1512 werd hij bij de overledenen ver
meld.224
1514: Rabbart Dietrich (Theodericus) was kruisbroeder van Bentlage
in 1483. Hij was toen procurator. Van i486 tot 1490 was hij prior van
Emmerik. Daarna keerde hij terug naar Bentlage. Bij zijn dood in
1514 was hij subprior van Bentlage. Op het generaal kapittel van 1514
werd hij bij de overledenen vermeld. Hij was senior en jubilarius.225
1516: Theodericus was kruisbroeder van Emmerik. Op het generaal
kapittel van 1516 werd hij bij de overledenen vermeld.226
2]i R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 175
219 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 128
220 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiendc eeuw. Deel 2, p. 152
■-' R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 44
2:2 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel J, p. 165
223 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 129
224 A. Van de Pasch, Definities..., p. 256
225 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 64
226 A. Van de Pasch, Definities..., p. 263

56 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1517: de Doenen Wallardus (Waltardus) was kruisbroeder van Keulen.
In 1477 werd hij vermeld als scriptor. Van 1490 tot 1512 verbleef hij
in Emmerik. Daarna keerde hij terug naar Keulen. In het jaar van overlijden
was hij pastoor van Meckel. Op het generaal kapittel van 1517
werd hij bij de overledenen vermeld.227
- 1518: Twycht Johannes was kruisbroeder van Emmerik. Op het gene
raal kapittel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld.228
- 1523: Widenhave (Wijenhaven, Wynhaven) was kruisbroeder van
Sint-Agatha. Van 1492 tot 1494 was hij prior van Emmerik. Daarna
keerde hij terug naar Sint - Agatha. In 1523 was hij er subprior. Op het
generaal kapittel van 1524 werd hij bij de overledenen vermeld.229
- 1525: Henricus was kruisbroeder van Emmerik. Op het generaal
kapittel van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld.230
- 1529: Arnoldus was kruisbroeder van Emmerik. In 1528 verbleef hij
in Pedernach. Daarna keerde hij voor ee'n jaar terug naar Emmerik. In
1529 bepaalde het generaal kapittel dat hij in Emmerik moest blij-
ven.231
- 1530: Johannes was kruisbroeder van Emmerik. Op het generaal kapit
tel van 1530 werd hij bij de overledenen vermeld.232
- 1530: Wilhelmus was donaat van Emmerik. Hij was kleermaker. Op
het generaal kapittel van 1530 werd hij bij de overledenen vermeld.233
- 1530: Horst Henricus was kruisbroeder van Emmerik. Op het gene
raal kapittel van 1530 werd hij bij de overledenen vermeld.234
- 1531: Anglius was kruisbroeder van Emmerik. Hij was subprior en
jubilaris. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overlede
nen vermeld.235
- 1531: Kracht Henricus was kruisbroeder van Emmerik. Op het gene
raal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.236
- 1533: Kuyck Hermannus was kruisbroeder van Emmerik. In 1532 en
1533 werd hij naar Diisseldorf gezonden.237
227 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 131
228 A. Van de Pasch, Definities..., p. 267
229 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 178
230 A. Van de Pasch, Definities..., p. 283
A. Van de Pasch, Definities.
232 A. Van de Pasch, Definities.
233 A. Van de Pasch, Definities.
234 A. Van de Pasch, Definities.
235 A. Van de Pasch, Definities.
A. Van de Pasch, Definities.
p. 291
p. 296
p. 297
p. 297
p. 299
p. 299
237 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 113

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 57
1533: Udem Theodorus was kruisbroeder van Hohnscheid. Van 1503
tot 1507 verbleef hij in Emmerik. Daarna werd hij tot 1509 naar
Varennes-sur-Allier gezonden en in 1509 naar Toulouse. In 1510 werd
hij omwille van gravior culpa naar Emmerik gezonden, waar hij bleef
wonen tot aan zijn dood. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij
bij de overledenen vermeld.238
1533: Theodericus was kruisbroeder van Diisseldorf. In 1532 en 1533
werd hij naar Emmerik gezonden.239
1533: Emundus was kruisbroeder van Diisseldorf. In 1533 werd hij
naar Emmerik gezonden.240
1534: Tynagel Johannes was kruisbroeder van Emmerik. Op het gene
raal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.241
• 1535: Wurst Henricus was kruisbroeder van Emmerik. Op het gene
raal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.242
■ 1539: Tilmanni Johannes was kruisbroeder van Emmerik. Hij was subdiaken.
Op het generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen
vermeld.243
Kruisbroeders
30
20
10
/
30
m
1A
in Emmerik, 1483
14
B C
16
-ca. 1540
Dertig conventualen telde het convent van Emmerik tussen
1483 en ca. 1540 (A). Onder hen was een donaat. Veertien traden
in Emmerik in (B), zestien kwamen van elders (C). Drie ingetredenen
van Emmerik werden naar andere conventen gezonden (D).
238 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfliende eeuw. Deel 2, p. 173
239 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 113
240 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 113
241 A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
242 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311
243 A. Van de Pasch, Definities..., p. 324
D

58 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
3.7 Briiggen (gesticht in 1484)
Het klooster van Bruggen werd gesticht in 1479 door graaf
Vincenz von Mors und Saarwerden. Bruggen behoorde tot de
parochie Born en tot het bisdom Luik. De graaf garandeerde het
toekomstige convent zekere bronnen van inkomsten en beloofde
tevens dat hij op eigen kosten een kerk en een gedeelte van het
klooster zou bouwen. Door een oorkonde van 27 november 1484
incorporeerde de Luikse bisschop, Johannes van Home, de parochiekerk
van Born en de vicarie Sint-Catharina in het klooster.
Ook de Sint-Nikolaaskapel van Bruggen viel onder de pastorale
bevoegdheid van de kruisbroeders. Het generale kapittel van de
kruisbroeders aanvaardde de schenking en noemde het nieuwe
klooster Ports Coeli (Hemelsbrugge). De eerste bewoners kwamen
uit het kruisbroederslooster van Venlo.
Het klooster ontving verschillende stichtingen ten voordele van
de armen. Vermoedelijk openden de kruisbroeders een gasthuis en
bleven voor de armen zorgen tot een heel eind in de achttiende
eeuw. In 1751 gaven zij immers nog steeds een aantal armen dagelijks
te eten en te drinken.
- 1485: Ercklens Matthias was kruisbroeder van Bruggen. Een zekere
tijd verbleef hij in Hohenbusch. Wanneer weten we niet. In 1485 was
hij prior in Bruggen. Op het generaal kapittel van 1485 werd hij bij de
overledenen vermeld.244
- 1493: Calcar (Kalker) Godefridus was kruisbroeder van Keulen vanaf
omstreeks 1450. In 1455 werd hij voor penitentie naar Asperen gezonden.
In 1458 werd hij voor een jaar naar Parijs gestuurd. In 1493 ver
bleef hij in Briiggen.245
- 1499: Clivis Lubertus (Luborius) was kruisbroeder van Marienfrede.
Van 1485 tot 1495 werd hij prior van Bruggen. In 1495 werd hij voor
een jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal kapittel van
1499 werd hij bij de overledenen vermeld.246
•44 R. Janssen, A Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 113
M5 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 7, p. 128
146 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 127

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 59
1504: Smalsman Christianus was kruisbroeder van Keulen. Van 1482
tot 1487 werd hij verplaatst naar Woudrichem en was er subprior. In
1487 verbleef hij in Bruggen. In 1493 was hij prior van London en in
1504 subprior in Helenenberg. Op het generaal kapittel van 1504
werd hij bij de overledenen vermeld.247
1505: de Gravia Wolterus was kruisbroeder van Bruggen. Zeker van
1490 tot 1505 was hij pastoor van Born.248
1507: de Novimagio Gerardus was kruisbroeder van Bruggen. Van
1504 tot 1507 verbleef hij in Beyenburg.249
1509: Venlo Christianus was kruisbroeder van Beyenburg. In 1481 en
1482 werd hij naar Diilken gezonden, telkens voor een jaar. In 1487
zond het generaal kapittel hem naar Bruggen. Op het generaal kapittel
van 1509 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1514: Laurentius was kruisbroeder van Bruggen. Op het generaal
kapittel van 1514 werd hij bij de overledenen vermeld.250
- 1521: Durnwal was kruisbroeder van Bruggen. Van 1504 tot 1521 was
hij prior van Colchester. Hij werd visitator in Engeland in 1509 en
1517 en visitator van Emmerik en Marienfrede in 1512. Op het gene
raal kapittel van 1521 werd hij bij de overledenen vermeld.251
- 1524: Ridder Henricus was kruisbroeder van Sint-Agatha. Van 1487
tot 1524 verbleef hij in Bruggen, waar hij prior werd. Hij was defini
te* van de orde in 1515, 1517 en 1519. Van 1487 tot 1490 was hij
pastoor in Born. Op het generaal kapittel van 1524 werd hij bij de
overledenen vermeld.252
- 1526: de Laeckwegh Theodericus was kruisbroeder van Bruggen. Op
het generaal kapittel van 1526 werd hij bij de overledenen vermeld.253
- 1527: Bretten Adolf was kruisbroeder van Bruggen. Van 1505 tot
1527 was hij er subprior en pastoor van Born. Op het generaal kapit
tel van 1528 werd hij bij de overledenen vermeld.254
247 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p.p. 129-130
248 G. Reijners, Bruggen. in: Kroniek Clairlieu, 1990-1991, jg. 48-49, p. 144; B. Rdttgen,
Bmiggen und Born im Schwalmtal Beitrage Heimatgeschichte. Kempen, 1934, p. 195
249 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 105
250 A. Van de Pasch, Defmities.... p. 260
2M B. Rottgen, Bruggen und Born im Schwalmtal, p. 272; A. Van de Pasch, Deflnities...,
pp. 248, 256, 26S en 273
252 R. Janssen, De Orde van bet H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel I, p. 178
253 A. Van de Pasch, Defmities..., p. 286; B. Rottgen, Bruggen und Born im Schwalmtal,
p. 212
254 A. Van de Pasch, Defmities..., p. 291; B. Rottgen, Bruggen und Born im Schwalmtal,
pp. 195-196; G. Reijners, Bruggen, p. 144

60 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1532: Bree Paulus was kruisbroeder van Briiggen. Op het generaal
kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.255
- 1532: Godefridus was donaat van Woudrichem. In 1525 was hij kok
in het klooster van Briiggen. In het jaar van zijn overlijden was hij kok
in Woudrichem. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de
overledenen vermeld.
- 1534: Boner Jacobus was kruisbroeder van Briiggen. In 1512 keerde
hij uit een niet nader genoemd klooster terug naar Briiggen. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.256
Kruisbroeders in Briiggen, 1484 -ca. 1540
10
5
0
tA
15
1
B
9 G O
c
3
m
Vijftien conventualen telde het convent van Briiggen tussen
1484 en ca. 1540 (A). Een van hen was donaat. Negen traden in
Briiggen in (B), zes kwamen van elders (C). Vier ingetredenen van
Briiggen werden naar andere conventen gezonden (D).
3.8 Brandenburg (gesticht in 1484)
In de geschiedenis van de Orde van het H. Kruis heeft dit eenzaam
gelegen klooster (in de omgeving van Eupen) slechts een zeer
bescheiden rol gespeeld. De geschiedenis ervan werd nauwelijks
ontsloten, onder meer wegens het verdwijnen van belangrijke
archiefstukken. Ridder Gilles van Brandenburg en zijn echtgenote
Margaretha van Sombreff waren de stichters van het klooster. Als
255 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
256 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 255 en 308
D

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 61
laatste afstammeling van zijn huis besloot Gilles het familiebezit in
Raeren te schenken aan de kruisbroeders om er een klooster te
stichten voor twaalf religieuzen. In 1477 beloofde hij niet alleen
een kapel te bouwen maar ook een gasthuis naast de kapel. Voor
het waarborgen van de parochierechten van Waldhorn werd met
de pastoor een overeenkomst gesloten. In 1484 werd het klooster
op het generaal kapittel in de orde geincorporeerd. Het volgend
jaar gaf de bisschop van Luik, Jan van Home, zijn toestemming
voor de bouw van een kerk met vijf altaren, een kerkhof, klokken
en een sacristie. De adellijke stichter overlaadde het klooster met
vele giften en werd later samen met zijn echtgenote voor het hoogaltaar
begraven. In de volgende eeuwen overnachtten zeer veel pelgrims
in het gasthuis van Brandenburg en vereerden in de kerk de
relikwieen van de heilige Antonius abt en van de heilige Odilia.
In 1483, bij de kerkwijding van het nieuwe klooster, gaf de
hulpbisschop de volgende aflaten: tachtig dagen en 66n carena aan
de gelovigen, die op de herdenkingsdag van kerk- en altaarwijding
en op de feestdagen van de patroonheiligen van de kerk, eveneens
op de vigiliedagen en gedurende het octaaf, aalmoezen schonken of
voor elk van de drie altaren geknield drie Onze Vaders en drie
Weesgegroeten baden. Tachtig dagen en een carena verleende hij
aan alien die zich lieten inschrijven in de aldaar opgerichte broe-
derschappen of ze met aalmoezen steunde. Tenslotte gaf hij tachtig
dagen aan ieder, die een dag voor de kruisbroeders wilde werken
aan de bouw van het klooster, aan de oogst, enz.
Aanvankelijk werd het klooster Brandenburg bevolkt met kruis
broeders uit andere conventen. Vanaf de zestiende eeuw waren er
echter zoveel kloosterlingen, dat enkelen zelfs voor een of meer
jaren werden overgeplaatst naar een ander klooster van de orde.
Aan het generaal kapittel werd wel gevraagd om voor iedere ver-
plaatste een vervanger te sturen, hetgeen er op kan wijzen, dat er
in Brandenburg een behoorlijk werkterrein was. Het klooster
Raeren telde in de loop van zijn bestaan vele donaten. Men kan
daarom aannemen dat op de omgeving een zekere aantrekkings-
kracht werd uitgeoefend.

62 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- i486: Cusveldiae Hermannus was laicus van Brandenburg. Op het
generaal kapittel van 1486 werd hij bij de overledenen vermeld.257
- 1487: Tongerlo (Tungerlo) Jacobus was kruisbroeder van Osterberg. In
1485 werd hij naar Brandenburg gezonden. In 1487 verhuisde hij voor
een jaar naar Nieuwland.
- 1488: Stockem Johannes was kruisbroeder van Luik. In 1487 werd hij
voor een jaar naar Brandenburg verplaatst en in 1488 voor een jaar
naar Ehrenstein.258
- 1489: von Wesel Hermann was kruisbroeder van Brandenburg. Hij
was er prior. Op het generaal kapittel van 1489 werd hij bij de overle
denen vermeld.259
- 1491: Jacobus was kruisbroeder van ? In 1491 werd hij door generaal
kapittel bestraft en naar Brandenburg gezonden.260
- Bertrandus was kruisbroeder van Sneek. In 1492 was hij subprior van
Brandenburg.261
- 1493: Johannes was conversus van Namen. In 1482 werd hij voor een
jaar naar Buzansais gezonden. In 1490 verplaatste het generaal kapit
tel hem voor een jaar naar Brandenburg. In 1493 verhuisde hij tot
nader order naar Hohnscheid, terwijl Engelbertus van Hohnscheid tijdelijk
naar Namen kwam.262
- 1495: Anden Jacobus was kruisbroeder van Brandenburg. Op het
generaal kapittel van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld.263
- 1495: Mechelini Gerardus was kruisbroeder van Hohnscheid. In 1492
en 1494 werd hij naar Brandenburg gezonden, telkens voor een jaar.
Op het generaal kapittel van 1495 werd hij bij de overledenen ver
meld.264
- 1499: Clivis Lubertus (Luborius) was kruisbroeder van Marienfrede.
Van 1485 tot 1495 werd hij prior van Briiggen. In 1495 werd hij voor
een jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal kapittel van
1499 werd hij bij de overledenen vermeld.
257 A. Van de Pasch, Definities..., p. 173
258 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfliende eeuw. Deel 1, p. 71
259 A. Van de Pasch, Definities..., p. 183
260 A. Van de Pasch, Definities..., p. 188
261 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 142
262 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 57
263 |> Yj^j £en Boscnj Studien over de observance der kruisbroeders in de vijfiiende eeuw,
192
264 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 169

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 63
1503: Huxarie (Huzarix) Winandus was kruisbroeder van
Falkenhagen. In i486 werd hij voor 66n jaar naar Brandenburg gezonden.
Daarna werd hij subprior in Falkenhagen. Hij stierf op 26 mei
1503. Op het generaal kapittel van 1504 werd hij bij de overledenen
vermeld.265
1504: de Agris Petrus was kruisbroeder van Brandenburg. In 1503
werd hij voor 66n jaar naar Maastricht gezonden. In 1504 keerde hij
terug naar Brandenburg.266
1504: Beltem (Beltrin, Belten, Bolsten) Jacobus was kruisbroeder van
Maastricht. In 1503 werd hij naar Brandenburg gezonden en een jaar
later naar Dinant.267
1507: Johannes was kruisbroeder van Brandenburg. Op het generaal
kapittel van 1507 werd hij bij de overledenen vermeld.268
1509: Dulman Bernardus was kruisbroeder van Sneek. Van 1488 tot
1492 was hij subprior van Brandenburg en van 1492 tot aan zijn dood
subprior van Sneek. Op het generaal kapittel van 1509 werd hij bij de
overledenen vermeld.269
1510: Johannes was kruisbroeder van Brandenburg. In 1510 werd hij
naar Donnington gezonden.270
1510: Bertoldus was donaat van Brandenburg. Op het generaal kapit
tel van 1510 werd hij bij de overledenen vermeld.271
1511: Theodericus was kruisbroeder van Brandenburg. In 1511 werd
hij door het generaal kapittel naar Duisburg gezonden.272
1512: Yperen Wilhelmus was kruisbroeder van Brandenburg. Op het
generaal kapittel van 1512 werd hij bij de overledenen vermeld.273
1515: Millendunck (Millendonck) Johannes was kruisbroeder van
Brandenburg. In 1503 en 1504 werd hij naar London gezonden. In
1509 werd hij verplaatst naar Welnetham en van 1510 tot 1515 verbleef
hij in Donnington. Op het generaal kapittel van 1515 werd hij
bij de overledenen vermeld.274
265 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel2, p. 79
266 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 95
267 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 95
268 A. Van de Pasch, Definities..., p. 241
269 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 144
270 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 238
271 A. Van de Pasch, Definities..., p. 250
272 A. Van de Pasch, Definities..., p. 252
273 A. Van de Pasch, Definities..., p. 256
274 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 238

64 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1517: Oldenzel Theodericus was kruisbroeder van Osterberg. In 1490
werd hij voor 66n jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal
kapittel van 1517 werd hij bij de overledenen vermeld.275
- 1518: Coloniensis Henricus was kruisbroeder van Bentlage. In 1485
werd hij voor 66n jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.276
- 1518: Gerhardus was laicus van Brandenburg. Op het generaal kapit
tel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld.277
- 1520: Henricus was kruisbroeder van Brandenburg. Op het generaal
kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.278
- 1522: Leonardus was donaat van Brandenburg. Op het generaal kapit
tel van 1522 werd hij bij de overledenen vermeld.279
- 1523: Bernardus was kruisbroeder van Brandenburg. Op het generaal
kapittel van 1523 werd hij bij de overledenen vermeld.280
- 1523: Wilhelmus was donaat van Brandenburg. Op het generaal kapit
tel van 1523 werd hij bij de overledenen vermeld.281
- 1525: Kalkar Henricus was donaat van Falkenhagen. In 1523 en 1524
verbleef hij in Brandenburg. In 1524 werd hij kok in Goes.282
- 1525: Peer Johannes was kruisbroeder van Namen. In 1490 werd hij
voor 66n jaar naar Brandenburg gestuurd. Hij werd kloosterjubilaris in
Namen. Op het generaal kapittel van 1525 werd hij bij de overledenen
vermeld.283
- 1525: Runden Johannes was kruisbroeder van Franeker. In i486 werd
hij voor den jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal kapit
tel van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld.284
- 1527: Driel Johannes was kruisbroeder van Asperen. Een tijdlang ver
bleef hij in Wickrath. In 1527 woonde hij in Brandenburg. In 1500
was hij subprior in Asperen. Later werd hij ook prior in Asperen,
Wickrath en Brandenburg. Hij werd kloosterjubilaris. Op het generaal
kapittel van 1527 werd hij bij de overledenen vermeld.285
275 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel2, p. 46
276 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel2, p. 65
277 A. Van de Pasch, Definities..., p. 267
278 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
279 A. Van de Pasch, Definities..., p. 276
280 A. Van de Pasch, Definities..., p. 278
281 A. Van de Pasch, Definities..., p. 278
282 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel2, p. 32
283 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 61
284 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 160
285 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 167

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 65
1530: Bracht Christianus was kruisbroeder van Brandenburg tot 1522.
Daarna verhuisde hij naar Goes, waar hij tussen 1522 en 1530 subprior
werd. Op het generaal kapittel van 1530 werd hij bij de overledenen
vermeld.286
1530: Jasperus was kruisbroeder van Brandenburg. Op het generaal
kapittel van 1530 werd hij bij de overledenen vermeld.287
1533: Leonardus was donaat van Schwarzenbroich. In 1522 werd hij
voor een jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal kapittel
van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.288
1533: Daventrie Hermannus was kruisbroeder van Sneek. In 1487
werd hij voor een jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal
kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.289
1533: Hubertus was kruisbroeder van Brandenburg. Hij werd er seni
or. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen ver
meld.290
1535: Leonardus was donaat van Brandenburg. Op het generaal kapit
tel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.291
1536: Martinus was donaat van Brandenburg. In 1536 werd hij naar
Asperen gezonden. Zowel in Brandenburg als in Asperen was hij
kok.292
1537: Jodocus was donaat van Brandenburg. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.293
1537: Lapinder Johannes was donaat van Brandenburg. Op het gene
raal kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.294
• 1537: Hersy Ludovicus was donaat van Brandenburg. Op het generaal
kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.295
- 1538: de Eynatten (Ermithen) Richardus was kruisbroeder van
Brandenburg. In 1533 werd hij door het generaal kapittel naar Keulen
gezonden en in 1536 en 1537 naar Doornik. In 1538 keerde hij naar
Brandenburg terug.296
28f) R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 33
287 A. Van de Pasch, Definities..., p. 297
188 A. Van de Pasch, Definities... pp. 275, 278 en 305
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 147
190 A. Van de Pasch, Definities..
11 A. Van de Pasch, Definities...
12 A. Van de Pasch, Definities...
>3 A. Van de Pasch, Definities...
94 A. Van de Pasch, Definities...
295 A. Van de Pasch, Definities...
296 A. Van de Pasch, Definities...
p. 305
p. 311
p. 313
p. 314
p. 316
p. 316
pp. 304, 310, 313 en 319

66 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1539: Matheus was donaat van Brandenburg. Hij was er portier. Op
het generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.297
- 1540: Henricus was donaat van Brandenburg. Op het generaal kapit
tel van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.298
Kruisbroeders in Brandenburg, 1484 - ca. 1540
60
40
20
n
(
44
^H 26 18
III m\
A B C D
Vierenveertig conventualen telde het convent van Brandenburg
tussen 1484 en ca. 1540 (A). Twee van hen waren laicus. Tien
anderen waren donaat. Zesentwintig traden in Brandenburg in
(B), achttien kwamen van elders (C). Zeven ingetredenen van
Brandenburg werden naar andere conventen gezonden (D).
3.9 Chauny (gesticht in 1484)
In 1484/1486 verhuisden de kruisbroeders van Condren299 naar
Chauny en namen hun intrek in een klooster dat gesticht was door
Maria van Kleef, hertogin van Orleans. Zij overleed in 1488 en
werd als participans door het generale kapittel van de kruisbroeders
herdacht.
Frankrijk moest in de Nieuwe Tijden voortdurend aanvallen
pareren van de buurlanden: in de 15de eeuw van de Engelsen en de
Bourgondiers, in de 16de en 17dc eeuw van de Spanjaarden. Chauny
297 A. Van de Pasch, Definities..., p. 324
298 A. Van de Pasch, Definities..., p. 326
299 Zie CLairlieu, 2005, jg. 63, pp. 200-203

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 67
was een belangrijke sleutel, die voor de aanvallers de weg naar
Parijs opende. Vandaar dat de Franse koningen al sinds de 12dc
eeuw de stad met allerlei privileges begiftigden. De inwoners van
de stad bleven altijd trouw aan de koning en stonden hem fanatiek
terzijde. De Bourgondiers en de Engelsen verwoestten de stad in
1472, de Spanjaarden in 1557. Pas onder Lodewijk XIV moest
Chauny haar privileges inleveren. In die tijd was het klooster van
de kruisheren veel minder actief dan op het einde van de 15de eeuw.
- 1490: Brugis Johannes was kruisbroeder van Chauny. Hij was er prior.
Op het generaal kapittel van 1490 werd hij bij de overledenen ver-
meld.300
- 1491: Bommel (Bummel) Godefridus was kruisbroeder van Asperen.
In 1490 en 1491 verbleef hij in Chauny. Daarna keerde hij terug naar
Asperen.301
- 1491: Cadomensis Martinus was kruisbroeder van Caen. In 1491 werd
hij verplaatst naar Chauny.302
- 1493: Goes Cornelius was kruisbroeder van Falkenhagen. In 1490
werd hij naar Chauny gezonden als conventualis. In 1493 verhuisde hij
naar Wickrath. Hij stierf op 2 april 1493. Op het generaal kapittel van
1494 werd hij bij de overledenen vermeld.303
- 1493: Noel (Natalis) was kruisbroeder van Chauny. In 1493 keerde hij
uit een niet nader genoemd klooster terug naar Chauny. In 1519 was
hij er prior. Op het generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overle
denen vermeld.304
- 1493: Glinus was kruisbroeder van Chauny. In 1493 werd hij naar
Namen verplaatst.305
- 1495: Petrus was kruisbroeder van Chauny. Op het generaal kapittel
van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld.306
- 1495: Johannes was kruisbroeder van Parijs. Op het generaal kapittel
van 1488 werd hij vanuit Parijs naar Varennes gezonden. In 1495 werd
hij voor een jaar naar Chauny gezonden.307
300 A. Van de Pasch, Definities..., p. 196; A- Bochin, Les Croisiers en Picardie: Les Prieure's
de Condren et de Chauny. in : Clairlieu, 1998, jg. 56, p. 84
301 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 163
302 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel I, p. 209
303 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 77
304 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 193 en 269; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie,
p. 85
305 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 57
306 A. Van de Pasch, Definities..., p. 202
307 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 197

68 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1495: Loset Gerardus was kruisbroeder van Doornik. In 1467 werd hij
voor 66n jaar naar Parijs gestuurd. In 1472 verhuisde hij naar Kolen-
Kerniel en in 1487 voor 66n jaar naar Chauny. Op het generaal kapittel
van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld.308
- 1496: de Warensis Joannes was kruisbroeder van Varennes-sur-Allier.
In 1495 werd hij door het generaal kapittel naar Chauny gezonden.309
- 1497: Wesenpelcer Petrus was kruisbroeder van Chauny. Hij was er
procurator. Op het generaal kapittel van 1497 werd hij bij de overle
denen vermeld.310
- 1497: Buscoducensis Arnoldus was kruisbroeder van Den Bosch. In
1491 werd hij verplaatst naar Chauny, in 1496 naar Varennes-sur-
Allier en in 1497 naar Asperen.311
- 1499: Bace Johannes was kruisbroeder van Chauny en subprior in
1499. In 1499 werd hij naar Doornik gezonden om er subprior te worden.312
- 1499: de Hermes Jacobus was kruisbroeder en subprior van Doornik
in 1499. In 1499 werd hij naar Chauny gezonden om er subprior te
worden.313
- 1500: Campis Lambertus was donaat van Marienfrede. In 1495 werd
hij voor 66n jaar naar Chauny gezonden. Op het generaal kapittel van
1500 werd hij bij de overledenen vermeld.314
- 1501: Calniacensis Petrus was kruisbroeder van Chauny. Op het gene
raal kapittel van 1501 werd hij bij de overledenen vermeld.315
- 1501: Mattheus was kruisbroeder van Parijs. In 1501 werd hij ver
plaatst naar Chauny.316
- 1502: Russel (Roesselt) Michael was kruisbroeder van Caen. In 1492
werd hij voor een jaar naar Chauny gezonden. Op het generaal kapit
tel van 1502 werd hij bij de overledenen vermeld.317
- 1502: Calniacensis Hubertus was kruisbroeder van Chauny. Op het
generaal kapittel van 1502 werd hij bij de overledenen vermeld.318
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 82
A. Van de Pasch, Definities..., p. 204; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 85
A. Van de Pasch, Definities.... p. 208; A- Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 85
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 164
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 83
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 83
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 127
A. Van de Pasch, Definities..., p. 223; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 86
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 197
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 211
A. Van de Pasch, Definities..., p. 227; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 86

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 69
1502: Manchon (Monchon) Martinus was kruisbroeder van Caen. In
1489 was hij student aan de universiteit van Caen. In 1490 werd hij
voor een jaar naar Lannoy gezonden. Een jaar later verhuisde hij voor
een jaar naar Chauny en in 1494 voor een jaar naar Le Verger. In 1501
en 1502 was hij prior van Buzancais. Op het generaal kapittel van
1502 werd hij bij de overledenen vermeid.
1507: Senescalli (Senechal) Jacques was kruisbroeder van Chauny. Op
het generaal kapittel van 1507 werd hij bij de overledenen vermeid.319
1509: Senescalli (Senechal) Johannes was kruisbroeder van Chauny.
Van 1499 tot 1501 verbleef hij in Sant-Georges de Tremeur. In 1501
was hij er subprior. Op het generaal kapittel van 1509 werd hij bij de
overledenen vermeid.320
1515: Calniacensis Paulus was kruisbroeder van Chauny. Op het gene
raal kapittel van 1515 werd hij bij de overledenen vermeid.321
1518: Nicolaus was donaat van Aken. In 1489 werd hij naar Osterberg
verplaatst. In 1490 en 1491 verbleef hij in Chauny. In 1492 keerde hij
naar Aken terug. Op het generaal kapittel van 1518 werd hij bij de
overledenen vermeid.322
1519: de Rosa (de Rost) Johannes was kruisbroeder van Buzancais. In
1499 werd hij naar Chauny verplaatst en er in 1501 gei'ncorporeerd. In
1504 keerde hij terug naar Buzancais en was er van 1504 tot 1511
prior. Van 1511 tot 1518 verbleef hij in Doornik. Bij zijn dood in
1519 was hij terug in zijn domus nativa Buzancais. Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeid.323
1522: Almerus was kruisbroeder van Chauny. Op het generaal kapit
tel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeid.324
1522: Martinus was kruisbroeder van Caen. In 1484 werd hij ver
plaatst naar Le Verger. In 1490 werd hij voor een jaar naar Lannoy
gezonden. In 1491 zond het generaal kapittel hem naar Chauny. Van
1501 tot 1522 was hij conventualis van Buzancais. In 1501 werd hij er
prior. Op het generaal kapittel van 1522 werd hij bij de overledenen
vermeid.
1523: Calniacensis Amandus was kruisbroeder van Chauny. Op het
generaal kapittel van 1523 werd hij bij de overledenen vermeid.325
319
A. Van de Pasch, Definities..., p. 241; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 86
320 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfliende eeuw. Deel 1, p. 220
321 A. Van de Pasch, Definities..., p. 262; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 86
322 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 1 56
323 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 46
324 A. Van de Pasch, Definities..., p. 276; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 87
325 A. Van de Pasch, Definities..., p. 278; A- Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 87

70 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1523: Grand (Groit) Johannes was kruisbroeder van Parijs. In 1504 en
1523 verbleef hij in Chauny.326
- 1524: Bonaventura was kruisbroeder van Chauny. Op het generaal
kapittel van 1524 werd hij bij de overledenen vermeld.327
- 1529: Hardemont Jacobus was kruisbroeder van Chauny. In 1529
werd hij verplaatst naar Doornik.328
- 1531: Chadoniensis Petrus was kruisbroeder van Chauny. Omstreeks
1531 was hij er subprior. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij
bij de overledenen vermeld.329
- 1532: Helenus was kruisbroeder van Chauny. Op het generaal kapittel
van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.330
- 1532: Cosfeldie Henricus was kruisbroeder van Hoei. In 1499 werd hij
subprior van Dinant. Enkele jaren later werd hij subprior van Aken. In
1508 werd hij subprior van Chauny en van 1530 tot aan zijn dood
werd hij rector van Leuven. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij
bij de overledenen vermeld. Zijn benoeming voor Chauny viel niet
mee. De kloostertucht liet er te wensen over. Het generaal kapittel
beval aan de prior en het convent dat ze op straffe van gravior culpa
Henricus als confrater moesten ontvangen.331
- 1535: Dionensis (van Dinant) Lambertus was kruisbroeder van
Dinant. In 1527 werd hij door het generaal kapittel naar Hoei gezonden.
In 1535 benoemde het generaal kapittel hem tot subprior van
Chauny, in welk klooster de prior en de confraters observanter
moesten gaan leven.332
- 1541: Calniacensis Petrus was kruisbroeder van Chauny. Op het gene
raal kapittel van 1541 werd hij bij de overledenen vermeld.333
326 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 199
327 A. Van de Pasch, Definities..., p. 281; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 87
328 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 85
329 A. Van de Pasch, Definities..., p. 299; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 87
330 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 87
331 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 214, 244 en 302; A. Bochin, Les Croisiers en
Picardie, p. 86; A. Ramaekers, De Kruisheren en de Leuvense Universiteit. in: Ciairlieuy 1983,
jg. 41, pp. 24-25
332 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 287 en 310; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie,
p. 87
333 A. Van de Pasch, Definities..., p. 329; A. Bochin, Les Croisiers en Picardie, p. 87

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 71
Kruisbroeders
40
20
A
U
36
m
A
in Chauny, 1484
18 18
■ ■
B C
-ca.
5
m
D
1540
Zesendertig conventualen telde het convent van Chauny tussen
1484 en ca. 1540 (A). Twee van hen waren donaat. Achttien traden
in Chauny in (B), achttien kwamen van elders (C). Vijf ingetredenen
van Chauny werden naar andere conventen gezonden
(D).
3.10 Helenenberg (gesticht in 1485/1488)
Het klooster Helenenberg heeft in de geschiedenis van de orde
geen rol van betekenis gespeeld. Gedeeltelijk is dit toe te schrijven
aan de verre afstand van de overige conventen. Ludolf von
Enschringen, de kanselier van de aartsbisschop van Trier, riep in
1485 de kruisbroeders naar Helenenberg om er de zorg over een
gasthuis voor pelgrims, zieken en armen op zich te nemen. De
kruisbroeders van Keulen aanvaardden het gasthuis namens de
orde en stichtten in de buurt ervan het klooster Helenenberg. De
heilige Valentijn genoot er een bijzondere verering. De hulp van
deze heilige werd vooral ingeroepen tegen epilepsie en veeziekten.
Ieder jaar weer trokken inwoners van het hertogdom Luxemburg
in processie naar Helenenberg. Verder ontvingen zij van de aarts
bisschop het recht op predicatie, biechthoren en bedelen.
De eigendommen van het klooster bleven vanaf het begin
beperkt: de kruisheren mochten 12 runderen, 24 varkens en 125
schapen houden; het landbouwbedrijf in eigendom bevatte 34

72 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
akkers en 5 weiden, samen ruim 61 ha. Ook bezaten de kruisheren
enkele molens. Na een voorspoedig begin werd het klooster
in 1552 grondig geplunderd door Albrecht van Brandenburg
Kalmbach. Bij die overval werd de prior opgehangen.
- 1494: Gisbertus was kruisbroeder van Helenenberg. Van 1489 tot
1494 was hij er prior. Op 30 juni 1492 werd hij door de aartsbisschop
van Trier aangesteld tot administrator, visitator en hervormer van het
zusterklooster van St. Nikolaus in Trier. Op het generaal kapittei van
1494 werd hij bij de overledenen vermeld.334
- 1494: Borken (Borcken, Burken, de Burchen) Tilman was kruis
broeder van Keulen. Van 1488 tot 1494 verbleef hij in Helenenberg.
Op het generaal kapittei van 1494 werd hij bij de overledenen ver
meld.335
- 1495: de Bocaldia (de Bocoldis) Lambertus was donaat van
Marienfrede. Van 1488 tot aan zijn dood verbleef hij in Helenenberg.
Op het generaal kapittei van 1495 werd hij bij de overledenen ver
meld.336
- 1495: Icorus Andreas was kruisbroeder van Luik. Hij was diaken. In
1491 werd hij voor een jaar naar Beyenburg gezonden. Een jaar later
verbleef hij in Maaseik, eveneens voor een jaar. In 1495 verbleef hij in
Helenenberg. Datzelfde jaar keerde hij terug naar Luik.337
- 1495: Martinus was kruisbroeder van Luik. Van 1491 tot 1495 werd
hij verplaatst naar Helenerberg. In 1495 keerde hij terug naar Luik.338
- 1500: Gerhardus was kruisbroeder van Helenenberg. Op het generaal
kapittei van 1500 werd hij bij de overledenen vermeld.339
- 1503: Schuys Johannes was donaat in Namen. Op het generaal kapit
tei van 1503 werd hij naar Helenenberg gezonden.340
- 1504: Smalsman Christianus was kruisbroeder van Keulen. Van 1482
tot 1487 werd hij verplaatst naar Woudrichem en was er subprior. In
1487 verbleef hij in Briiggen. In 1493 was hij prior van London en in
1504 subprior in Helenenberg. Op het generaal kapittei van 1504
werd hij bij de overledenen vermeld.341
334 A. Van de Pasch, Definities..., p. 197; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstifi. Helenenberg, 1988, p. 35
335 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 128
336 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 126
337 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 71
338 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 71
339 A. Van de Pasch, Definities..., p. 219
340 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 59
341 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, pp. 129-130

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 73
- 1504: Gladbach Paulus was kruisbroeder van Keulen. In 1488 werd hij
verplaatst naar Helenenberg voor de oprichting van het klooster aldaar.
Hij bleef er wonen tot aan zijn dood en was er, zeker in 1488 en 1489,
rector. Op het generaal kapittel van 1504 werd hij bij de overledenen
vermeld.342
- 1508: Scholl (Schult) Henricus (Hermannus) was laicus in Duisburg.
In 1501 verbleef hij in Duisburg. Dan werd hij naar Helenenberg
gezonden. Het generaal kapittel van 1502 beval hem in Helenenberg
te blijven. In 1503 werd hij naar Bentlage gezonden. In het jaar van
zijn overlijden verbleef hij terug in Duisburg. Op het generaal kapittel
van 1508 werd hij bij de overledenen vermeld.343
- 1508: Johannes (Johannis) was donaat van Helenenberg in 1508.344
- 1509: Martinus was kruisbroeder van Keulen. In 1483 werd hij naar
Schwarzenbroich gezonden. Van 1490 tot 1509 verbleef hij in
Helenenberg als conventualis en helper van de prior. Op het generaal
kapittel van 1509 werd hij bij de overledenen vermeld.345
- 1511: de Hulst (de Huls) was kruisbroeder van Keulen. In 1488 werd
hij verplaatst naar Helenenberg. Hij werd de eerste prior van
Pedernach, met name van 1498 tot 1511. Hij overleed als prior van
Pedernachin 1511.346
- 1514: Theodericus was kruisbroeder van Helenenberg. Op het gene
raal kapittel van 1514 werd hij bij de overledenen vermeld.347
- 1517: Henricus was donaat van Helenenberg. Op het generaal kapit
tel van 1514 werd hij bij de overledenen vermeld.348
- 1517: Ruphs (Ruphf) Johann was donaat van Marienfrede. In 1488
werd hij naar Helenenberg gezonden. Op het generaal kapittel van
1517 werd hij bij de overledenen vermeld.349
- 1519: Johannes was donaat van Helenenberg in 1519.350
- 1519: Schottorf Bernardus was kruisbroeder van Bentlage. Van 1506
tot 1519 was hij prior van Helenenberg. Op het generaal kapittel van
1519 werd hij bij de overledenen vermeld.351
342 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 130
343 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 63
344 A. Van de Pasch, Definities..., p. 245; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstift, p. 38
345 R. Janssen, De Orde van het H Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 131
346 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 131
347 A. Van de Pasch, Definities..., p. 260; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstift, p. 44
348 A. Van de Pasch, Definities..., p. 265
349 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 129
350 A. Van de Pasch, Definities..., p. 270
351 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 65

74 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1519: Petrus was kruisbroeder van Bentlage. Op het generaal kapittel
van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.352
- 1519: Noviomagii Nicolaus was donaat van Helenenberg. Op het
generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.353
- 1520: Colonie Johannes was donaat van Helenenberg. Op het generaal
kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.354
- 1520: Simon was diaken van Helenenberg in 1520.355
- 1520: Scopingen (Schoppingen de, Schuppingen, Scoepingen)
Johannes was kruisbroeder van Keulen. Hij werd geboren in 1460 in
Schoppingen. In 1480 studeerde hij Kerkelijk Recht aan de universiteit
van Keulen. Van 1480 tot 1494 was hij procurator van Helenenberg
en prior van 1494 tot 1506. Van 1506 tot 1520 was hij prior van
Keulen. Hij was definitor van de orde in 1507, 1509, 1511, 1513,
1515 en 1517. Tevens was hij visitator in 1502, 1507 en 1512. Op het
generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.356
- 1520: von Breslau (Vratislavia) Thomas was kruisbroeder van Keulen.
In 1510 werd hij vanuit Helenenberg, waar hij subprior was, verplaatst
naar Hohnscheid. In 1511 keerde hij terug naar Keulen. Van 1511 tot
1520 verbleef hij in Pedernach. Op het generaal kapittel van 1520
werd hij bij de overledenen vermeld.357
- 1520: Alna (Alnar) Petrus was kruisbroeder van Keulen. In 1520 werd
hij naar Helenenberg gezonden. In 1520 verbleef hij in Pedernach. Op
het generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.358
- 1521: de Treviri Petrus was kruisbroeder van Helenenberg. Op het
generaal kapittel van 1521 werd hij bij de overledenen vermeld.359
- 1521: de Monte Domini Gerardus was vermoedelijk kruisbroeder van
Keulen. Van 1519 tot 1521 was hij prior van Helenenberg. Op het
generaal kapittel van 1521 werd hij bij de overledenen vermeld.360
352 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstift, p. 42
353 A. Van de Pasch, Definities..., p. 270; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstifiy p. 41
354 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstifiy p. 38
355 E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital- Kreuzherrenkloster- Eduardstifiy p. 44
356 R. Janssen, De Orde van het H Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 132
357 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 133
358 R. Janssen, De Orde van het H Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 132
359 A. Van de Pasch, Definities..., p. 273; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstifiy p. 46
360 A. Van de Pasch, Definities..., p. 273; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstifiy p. 41

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 75
1523: Martinus was kruisbroeder van Venlo. In 1522 en 1523 verbleef
hij in Helenenberg.361
1525: Henricus was donaat van Helenenberg. Op het generaal kapittel
van 1525 werd hij bij de overledenen vermeld.362
1527: Gladbach (Gladbacht) Gotfridus was kruisbroeder van
Helenenberg. Hij was er subprior. Op het generaal kapittel van 1527
werd hij bij de overledenen vermeld.363
15327: Lodewicus was kruisbroeder van Helenenberg. In 1527 werd
hij door het generaal kapittel benoemd tot subprior van
Helenenberg.364
1531: Hammonis Everardus was kruisbroeder van Keulen. Voor 1531
werd hij pastoor van Meckelen. In 1531 werd hij procurator van
Helenenberg. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de over
ledenen vermeld.365
■ 1533: Grevenbrock (Grevenbroick) Gerhardus was kruisbroeder van
Helenenberg tot 1531. In 1531 verhuisde hij in opdracht van het
generaal kapittel naar Ehrenstein. Op het generaal kapittel van 1533
werd hij bij de overledenen vermeld.366
- 1534: Paffraet (Pasraet, Pasroth, Paffroidt) Theodericus was kruisbroe
der van Keulen. Van 1522 tot 1534 was hij subprior van Helenenberg.
Op het generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen ver
meld.367
- 1535: Gerardus was kruisbroeder van Dusseldorf. In 1522 keerde hij
uit Helenenberg terug naar Dusseldorf. In 1532 en 1533 verbleef hij
in Wickrath. In 1535 was hij terug in Dusseldorf.368
- 1535: de Trevins Ludovicus was kruisbroeder van Helenenberg. In
1535 was hij er subprior. Op het generaal kapittel van 1535 werd hij
bij de overledenen vermeld.369
361 R. Janssen, De Orde van het H Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 189
362 A. Van de Pasch, Definities..., p. 283
363 A. Van de Pasch, Definities..., p. 288; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzberrenkloster- Eduardstifi, p. 36
364 A. Van de Pasch, Definities..., p. 287
365 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstift, p. 37
366 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 298, 302 en 305; E. Lichter, 500Jahre Helenenberg-
Hospital- Kreuzherrenkloster- Eduardstifi, p. 36
367 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 275 en 308; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg-
Hospital- Kreuzherrenkloster- Eduardstift, p. 42
368 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 113
369 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 287 en 311; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg'
Hospital- Kreuzherrenkloster- Eduardstift, p. 46

76 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1535: Job was kruisbroeder van Pedernach. In 1535 werd hij door het
generaal kapittel naar Helenenberg gezonden.370
- 1536: Diricus (Theodericus) was kruisbroeder van Helenenberg.
Omstreeks 1536 was hij er procurator. Op het generaal kapittel van
1536 werd hij bij de overledenen vermeld.371
- 1536: Hermannus was donaat van Aken. In 1509 werd hij voor een
jaar naar Helenenberg gezonden. In 1510 keerde hij terug naar Aken
en bleef er conventualis tot omstreeks 1536.372
- 1537: Landauwe (Landouwer, Landouwe, Landover) Johann was
kruisbroeder van Hohnscheid. In 1534 werd hij geincorporeerd in
Helenenberg. In 1537 was hij pastoor in Meckel. Op het generaal
kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.373
- 1540: Heubtreiff von Sudensberg Johannes was laicus van
Hohnscheid. In 1526 werd hij verplaatst naar Nieuwland, in 1535
naar Helenenberg en in 1540 naar Glindfeld.
- 1540: Dalen Johannes was kruisbroeder van Wickrath. In 1487 leefde
hij als wereldheer in Wickrath. Hij was conventualis van Wickrath tot
1511 en van 1514 tot 1521. In 1512 werd hij naar Dulken gezonden
en in datzelfde jaar naar Sint-Annaland. Van 1522 tot 1524 verbleef hij
in Hoorn, in 1524 in Goes, in 1526 in Franeker en in 1527 en 1528
in Helenenberg. Van 1541 tot 1542 was hij prior en pastoor in
Wickrath. Vermeld als extra ordinis obedientiam dejunctus in 1542.
Kruisbroeders in Helenenberg, 1485 - ca. 1540
370 A. Van de Pasch, Definities..., p. 310
371 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314; E. Iichter, 500 Jahre Helenenberg- Hospital-
Kreuzherrenkloster- Eduardstifi, p. 33
372. *f Van de Pasch, Definities..., pp. 247 en 250; E. Lichter, 500 Jahre Helenenberg-
Hospital- Kreuzherrenkloster- Eduardstifi, p. 37
373 R- Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 173

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 77
Tweeenveertig conventualen telde het convent van Helenenberg
tussen 1485 en ca. 1540 (A). Tien van hen waren donaat. Twee
anderen waren laicus. Zestien traden in Helenenberg in (B), zes-
entwintig kwamen van elders (C). Een ingetredene van
Helenenberg werd naar een ander convent gezonden (D).
3.10 Ehrenstein (gesticht in 1487)
De stichting van het klooster Ehrenstein vond plaats in 1487.
Het was het twaalfde klooster dat in het Rijnland werd gesticht.
Het dankte zijn ontstaan aan Wilhelm von Nesselrode die in de
omgeving van zijn burcht een kapel bouwde. Zijn zoon Bertram
zorgde ervoor dat Ehrenstein werd gescheiden van de parochie
Asbach. Bertram verwierf het patronaatsrecht over Ehrenstein. Hij
schonk verschillende boerderijen en andere onroerende goederen
aan de parochie. In 1487 droeg hij de zorg van de parochiekerk
over aan de kruisbroeders. Het daar op te richten klooster moest
de zielzorg opnemen van de zeer kleine parochie. De kruisbroeders
kregen het bezit van acht boerderijen, het recht op de helft van de
opbrengst van vier andere boerderijen en een wijnberg bij Honnef.
In 1489 werd het bezit van het convent aanzienlijk uitgebreid door
de toezegging van jaarlijkse renten. Bovendien werd aan de kruis
broeders de zorg over een hospitaal toevertrouwd, waar aan vijf
armen onderdak geboden kon worden. De kruisbroeders moesten
wel de aanwezigheid van tien confraters waarborgen.
- 1488: Stockem Johannes was kruisbroeder van Luik. In 1487 werd hij
voor een jaar naar Brandenburg verplaatst en in 1488 voor een jaar
naar Ehrenstein.
- 1494: Heerinxs (Herynck, Heerinx, Hering) Jacobus werd geboren in
Kassel en was kruisbroeder van Schwarzenbroich. Hij was de eerste
prior van Kolen-Kerniel, nl. van 1475 tot 1488. In een door oorlogen
en politieke moorden geteisterd tijdperk bestuurde hij zijn convent
wijs maar moest het, door ondank gedwongen, in 1488 verlaten. In
1488 werd hij aangesteld als eerste prior van Ehrenstein. Hij bekleedde
dit ambt tot aan zijn dood. Op het generaal kapittel van 1495 werd
hij bij de overledenen vermeld.374
Vh R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 142

78 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1509: Erensten Jacobus was kruisbroeder van Ehrenstein. In 1509
werd hij naar Diissoldorf gezonden.375
- 1510: Novimagii Johannes was kruisbroeder van Ehrenstein. Op het
generaal kapittel van 1510 werd hij bij de overledenen vermeld.376
- 1513: Gobelinus was donaat van Ehrenstein. Op het generaal kapittel
van 1513 werd hij bij de overledenen vermeld.377
- 1514: Johannes was donaat van Ehrenstein. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1514 werd hij bij de overledenen vermeld.378
- 1518: Henricus was kruisbroeder van Ehrenstein. Op het generaal
kapittel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld.379
- 1518: Adendael (Odendael) Goswynus was kruisbroeder van Keulen.
In 1494 werd hij naar Ehrenstein gezonden. In 1500 werd hij naar
Pedernach gezonden. In 1518 was hij er prior. Op het generaal kapit
tel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld.380
- 1519: Glabach Laurentius was kruisbroeder van Ehrenstein. Op het
generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.381
- 1519: Dusseldorp Hinricus was kruisbroeder van Ehrenstein. Op het
generaal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.382
- 1522: Swederus was kruisbroeder van Ehrenstein. Van 1495 tot 1522
was hij er prior.383
- 1529: Renerus was kruisbroeder van Ehrenstein. Hij werd er senior.384
- 1531: Georgius was kruisbroeder van Ehrenstein. In 1531 was hij er
procurator. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de over
ledenen vermeld.385
- 1531: Hermannus was donaat van Aken. In 1494 was hij er kok. In dat
jaar werd hij naar Wickrath gezonden en in 1496 naar Ehrenstein. In
1497 keerde hij naar Aken terug. Op het generaal kapittel van 1531
werd hij bij de overledenen vermeld.386
375 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 111
376 A. Van de Pasch, Definities..., p. 250
A. Van de Pasch, Definities..
A. Van de Pasch, Definities..
A. Van de Pasch, Definities..
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 132
381 A. Van de Pasch, Definities..
382 A. Van de Pasch, Definities..
383 A. Ramaekers, Ehrenstein. in:
384 A. Van de Pasch, Definities..
385 A. Van de Pasch, Definities..
386 A. Van de Pasch, Definities..
, p. 258
p. 260
p. 267
p. 269
p. 269
Kroniek Clairlieu, 1980, jg. 38, p. 114
, p. 294
, p. 299
, pp. 197, 204, 207 en 299

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 79
1533: Grevenbrock (Grevenbroick) Gerhardus was kruisbroeder van
Helenenberg tot 1531. In 1531 verhuisde hij in opdracht van het
generaal kapittel naar Ehrenstein. Op het generaal kapittel van 1533
werd hij bij de overledenen vermeld.
1534: Raill Henricus was kruisbroeder van Ehrenstein. Hij werd naar
Maaseik gezonden. We weten niet wanneer. In 1534 was hij cellarius in
Maaseik.387
1535: Keyserswerth Johannes was kruisbroeder van Ehrenstein. Van
1522 tot 1535 was hij er prior. Op het generaal kapittel van 1535 werd
hij bij de overledenen vermeld.388
1539: Marcus was donaat van Ehrenstein. Hij was er portier. Op het
generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.389
Kruisbroeders in Ehrenstein, 1487 - ca. 1540
20
18
Achttien conventualen telde het convent van Ehrenstein tussen
1487 en ca. 1540 (A). Vier van hen waren donaat. Dertien traden
in Ehrenstein in (B), vijf kwamen van elders (C). Twee ingetredenen
van Ehrenstein werden naar ander conventen gezonden (D).
3.11 Scharmer (gesticht in 1488)
Behalve het grote klooster Ter Apel bezat de Orde van het H.
Kruis in de provincie Groningen nog een ander huis, met name in
Scharmer, twee uren gaans ten oosten van de stad Groningen. In
1231 werd een houten kerk aldaar geschonken aan de norber-
387 L. Heere, De Kruisheren te Maaseik..., p. 66
388 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311
389 A. Van de Pasch, Definities..., p. 324

80 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
tijnenabdij Wittewierum. In 1296 kwam een bakstenen kerk in de
plaats. In 1487 legde Johannes Strieker zijn pastoraat ten gunste
van de kruisbroeders neer. Johan en Agnes Rengers van der Post,
heer en vrouwe van Scharmer stonden nu de parochiekerk van
Scharmer en de kapel van Lutteke Harckstede met pastorie, kosterij,
kapelanijen en goederen ter ere van de oude beschermheiligen,
waaronder Sint-Anna, en ook ter ere van het Heilig Kruis en Sint-
Helena, af aan de Orde van het H. Kruis. De prior zou tevens
kerkheer en pastoor van Scharmer zijn.
Reeds in 1494/1495 stierf heel dit klooster uit. Iedereen
bezweek aan de pest. De prior - generaal stuurde nu een rector en
twee kloosterlingen naar Scharmer om het klooster in stand te
houden.
Groot schijnt het aantal kloosterlingen in Scharmer niet geweest
te zijn. De priorij bezat 94 ha. die ze zelf bewerkte en 281 ha. die
ze verpachtte. Na de overgang van de stad Groningen in 1593 aan
de Staatsen werd het kloosterleven in Scharmer beeindigd.
- 1495: Texalie Theodericus was kruisbroeder van Ter Apel. Van 12
augustus 1490 tot aan zijn dood in 1494 was hij procurator van
Scharmer. Hij overleed aan de pest. Op het generaal kapittel van 1495
werd hij bij de overledenen vermeld.390
- 1495: Wilhelmus was donaat van Scharmer. Op het generaal kapittel
van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld. Hij overleed aan de
pest.391
- 1495: Ullitus was donaat van Scharmer. Op het generaal kapittel van
1495 werd hij bij de overledenen vermeld. Hij overleed aan de pest.392
- 1495: Gudynck (Gudinck) Hermannus was donaat van Ter Apel. In
1475 werd hij naar Woudrichem gezonden. In 1476 verhuisde hij voor
een jaar naar Kolen-Kerniel. In 1494 werd hij naar Scharmer gezon
den. Hij overleed aan de pest. Op het generaal kapittel van 1495 werd
hij bij de overledenen vermeld.
390 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 151
V)l A. Van de Pasch, Definities..., p. 202; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596. in: Ciairiieu, jg. 33, 1975, p. 28
3

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 81
1495: Rhenis Egbertus was kruisbroeder van Scharmer. Hij werd er
procurator. Op het generaal kapittel van 1495 werd hij bij de over
ledenen vermeld. Hij overleed aan de pest.393
1495: Poortvliet Johannes (Petri Johannes) was kruisbroeder van
Scharmer. Hij was rector van 1489 tot 1495. Op het generaal kapittel
van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld. Hij overleed aan de
pest.394
1495: Arden Jacobus was kruisbroeder van Scharmer. Op het generaal
kapittel van 1495 werd hij bij de overledenen vermeld. Hij overleed
aan de pest.395
1502: de Stenvordie (de Steenfordia, Steynfordie) Johannes was donaat
van Scharmer. Op het generaal kapittel van 1502 werd hij bij de over
ledenen vermeld.396
1508: Gerhardus was kruisbroeder van Scharmer. Op het generaal
kapittel van 1508 werd hij bij de overledenen vermeld.397
1509: Gotfridus was donaat van Maastricht tot 1509. In 1509 werd hij
geincorporeerd in Scharmer.398
1512: Nicolaus Petrus was kruisbroeder van Scharmer. In 1512 werd
hij naar Falkenhagen verplaatst.399
1513: van Uffel Gotfried was donaat van Maastricht. In 1509 werd hij
geincorporeerd in Scharmer. Op het generaal kapittel van 1513 werd
hij bij de overledenen vermeld.400
1514: Johannes was kruisbroeder van Scharmer. Omstreeks 1500 was
hij er prior. Op het generaal kapittel van 1514 werd hij bij de over
ledenen vermeld.401
1516: Henricus was kruisbroeder van Scharmer. In 1516 was hij er
subprior. Op het generaal kapittel van 1516 werd hij bij de overlede
nen vermeld.402
393 A. Van de Pasch, Definities..., p. 201; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 28
394 A. Van de Pasch, Definities..., p. 202; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 27
395 A. Van de Pasch, Definities..., p. 202
396 A. Van de Pasch, Definities..., p. 227; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 28
397 A. Van de Pasch, Definities..., p. 245; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 28
398 R. Janssen, De Orde van het H. Kmis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 95
399 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 81
400 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 96
401 A. Van de Pasch, Definities..., p. 260
402 A. Van de Pasch, Definities..., p. 263; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 28

82 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1523: Anlo Martinus was kruisbroeder van Scharmer. Op het generaal
kapittel van 1523 werd hij bij de overledenen vermeld.403
- 1524: Scharmel Mathias was kruisbroeder van Scharmer. In 1524 werd
hij door het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden.
- 1524: Scydammensis Maricius was kruisbroeder van Schiedam. In
1524 werd hij naar Scharmer gezonden.404
- 1529: Bernardus was kruisbroeder van Scharmer. Op het generaal
kapittel van 1529 werd hij bij de overledenen vermeld.405
- 1530: Renis (van Rheine) Wigboldus (Wybbel) was kruisbroeder van
Ter Apel. In 1489 was hij er subprior. Van 1494 tot 1500 was hij prior
van Scharmer. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de over
ledenen vermeld.406
- 1531: Helpericus was conversus van Scharmer. Op het generaal kapit
tel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.407
- 1532: Biscop Gijsbertus was kruisbroeder van Hoei. Omstreeks 1520
werd hij naar Scharmer gezonden en omstreeks 1532 naar Franeker.
Zowel in Scharmer als in Franeker werd hij prior. Op het generaal
kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.408
- 1532: Harderwijck Cornelis was kruisbroeder van Scharmer. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.409
- 1535: Henricus was donaat van Scharmer. Op het generaal kapittel van
1535 werd hij bij de overledenen vermeld.410
- 1538: Mauritius was kruisbroeder van Schiedam. In 1523 werd hij
naar Asperen gezonden en een jaar later naar Scharmer. Daarna keerde
hij terug naar Schiedam. Op het generaal kapittel van 1538 werd hij
bij de overledenen vermeld. Hij was senior.411
403 A. Van de Pasch, Definities..., p. 278; P. Van den Bosch, De Priori? Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 28
404 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 120
405 A. Van de Pasch, Definities..., p. 294; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 28
406 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 155
407 A. Van de Pasch, Definities..., p. 299; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 29
408 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 160
409 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 29
410 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 29
411 R. Janssen, De Orde van het H Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 121

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 83
1539: Wilhelmus was kruisbroeder van Scharmer. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.412
1539: van Deventer (Daventria) Henricus was kruisbroeder van
Scharmer. Van ca. 1528 tot 1530 was hij er prior. Van 1532 tot 1538
werd hij prior van Osterberg en van maart 1538 tot 23 mei 1539 priorgeneraal.
Hij werd definitor van de orde in 1532, 1534 en 1536. Hij
was visitator van het klooster van de Franciscanessen in Wiedenbriick
indejarenl532tot 1538.413
1539: de Nova Ecclesia Gerardus was kruisbroeder van Scharmer. Van
1528 tot aan zijn dood in 1539 was hij er subprior. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.414
Kruisbroeders in Scharmer, 1488 - ca. 1540
30
20
10
0
27
Hi! 8 1—
Wk Wm tOi
y'WEW WIST ffiW 4HP>
A B C D
Zevenentwintig conventualen telde het convent van Scharmer
tussen 1488 en ca. 1540 (A). Zeven van hen waren donaat, een was
conversus. Negentien traden in Scharmer in (B), acht kwamen van
elders (C). Een ingetredene van Scharmer werd naar een ander
convent gezonden (D).
412 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 29
413 P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te Scbarmer 1489-1596, p. 27; A. Van de
Pasch, Het klooster Clairlieu te Hoei en zijn Prioren-Generaal 1210-1796. in: Clairlieu, jg. 19,
1960, p. 31
414 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323; P. Van den Bosch, De Priorij Sint Helena te
Scharmer 1489-1596, p. 29

84 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
3.12 Le Verger (gesticht in 1490)
In de streek van Angers stichtte Pierre de Rohan-Gumene
(1451-1513), maarschalk de Gye, in de buurt van zijn kasteel een
priorij. Nadat hij ze eerst had aangeboden aan andere kloosterorden,
droeg hij ze op 5 juli 1493 over aan de kruisbroeders. In de
overeenkomst stond dat de kruisbroeders er een klooster zouden
stichten waarin zo'n dertien religieuzen konden wonen. Ze kregen
een inkomen van 400 livres en moesten zorgen voor een lazaret.
Hun kapel werd geconsacreerd door bisschop Jean de Rely in
1494. Het duurde echter tot 1510 eer de kloostergebouwen officieel
in gebruik genomen konden worden.
Het generate kapittel van 1490 aanvaardde de priorij. De nieuwe
stichting kreeg de naam Viridarium Sanctae Crueis, die later de
naam van de plaats geworden is. Tijdens dat kapittel van 1490 werden
naast Le Verger ook Dinant, Scharmer en Wickrath aanvaard:
alle vier aanbiedingen van weldoeners die meteen voor de aanvangsmogelijkheden
zorgden. In Le Verger werd Adam van
Doornik tot eerste overste benoemd. Enkele jaren later, op het
generaal kapittel van 1495, kreeg de prior van Asperen de opdracht
om enkele confraters naar Le Verger te zenden. Hun namen hebben
wij niet kunnen achterhalen. Minstens van 1515 tot 1518 was
Thomas van Gouda er prior en tegelijk prior- provinciaal van de
Franse kloosters. Hij hield streng vast aan de observantie en werd
later prior van resp. Kolen-Kerniel en Caen en nog later priorgeneraal.
- 1497: Gynasincti Nicolaus was diaken in Le Verger. Op het generaal
kapittel van 1497 werd hij bij de overledenen vermeld.415
- 1497: de Montibus Gerhardus was conversus van Doornik. Op het
generaal kapittel van 1497 werd hij naar Le Verger gezonden.416
415 A. Van de Pasch, Definite..., p. 208; J.W.M. Schellekens, Het kruisherenklooster Le
Verger (1490-1790). Op zoek naar zijn fundamenten en restanten. in: Ciairlieu, jg. 63, 2005),
p. 274
416 A. Van de Pasch, Definities..., p. 207; J.W.M. Schellekens, Het kruisherenklooster Le
Verger (1490-1790), p. 274

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 85
1500: Le Doc Nicolas was kruisbroeder van Le Verger. In 1500 was
hij er prior. In dat jaar werd hij tevens definitor van de orde.417
1502: Manchon (Monchon) Martinus was kruisbroeder van Caen. In
1489 was hij student aan de universiteit van Caen. In 1490 werd hij
voor een jaar naar Lannoy gezonden. Een jaar later verhuisde hij voor
een jaar naar Chauny en in 1494 voor een jaar naar Le Verger. In 1501
en 1502 was hij prior van Buzancais. Op het generaal kapittel van
1502 werd hij bij de overledenen vermeld.418
1502: Roessel Thomas was kruisbroeder van Le Verger. Op het gene
raal kapittel van 1502 werd hij bij de overledenen vermeld.419
1508: de Condren Augustinus was kruisbroeder van Condren. In 1508
werd hij verplaatst naar Le Verger.420
1511: Philibertus was kruisbroeder van Le Verger. In 1511 werd hij
naar Toulouse gezonden.421
1516: de Sittart (Zelart) Michael was kruisbroeder van Namen. In
1494 werd hij verplaatst naar Le Verger, waar hij subprior werd. Hij
was een van de eerste bewoners van het klooster Le Verger. Een jaar
later werd hij aangesteld tot prior van Varennes-sur-Allier. In 1508
keerde hij terug naar Namen en was er tot 1516 prior. Hij was defini
tor van de orde in 1511. Op het generaal kapittel van 1516 werd hij
bij de overledenen vermeld.422
1517: Abraham was kruisbroeder van Le Verger. In 1517 was hij er
procurator. Op het generaal kapittel van 1517 werd hij bij de overle
denen vermeld.423
1517: de Dinato Johannes was kruisbroeder van Le Verger. Op het
generaal kapittel van 1517 werd hij bij de overledenen vermeld.424
1517: Tornacensis Jacobus was diaken van Le Verger. Op het generaal
kapittel van 1517 werd hij bij de overledenen vermeld.425
1518: Robertus was kruisbroeder van Le Verger. Op het generaal kapit
tel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld.426
417 A. Van de Pasch, Definities..., p. 216
418 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 7, p. 211
419 A. Van de Pasch, Definities..., p. 227
420 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 202
421 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 230
422 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 60
423 A. Van de Pasch, Definities..., p. 265
424 A. Van de Pasch, Definities..., p. 265
425 A. Van de Pasch, Definities..., p. 265
426 A. Van de Pasch, Definities..., p. 267

86 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE V1JFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1522: Martinus was kruisbroeder van Caen. In 1490 werd hij voor een
jaar naar Lannoy gezonden. In 1491 zond het generaal kapittel hem
naar Chauny. In 1494 werd hij verplaatst naar Le Verger. Van 1501 tot
1522 was hij conventualis van Buzan

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 87
1537: de Gouda Thomas was kruisbroeder van Caen. Van 1515 tot
1518 werd hij naar Le Verger gezonden en van 1518 tot 1529 naar
Kolen-Kerniel. In 1518 werd hij de prior-generaal Wilhelmus van den
Oever verplaatst naar Kolen-Kerniel omdat er tussen hem de Charles
Rohan, de zoon van de oprichter Pierre Rohan, een meningsverschil
was opgetreden. In Kolen werd hij in 1519 subprior en in 1520 prior.
In 1529 keerde hij terug naar Caen, maar werd nog datzelfde jaar
bestemd voor Hoei. Hij was achtereenvolgens prior van Le Verger
(1515-1518), subprior van Kolen-Kerniel (1519), prior van Kolen-
Kerniel (1520-1529), prior van Caen (1529) en prior-generaal (13
november 1529 tot 15 december 1537). Tevens werd hij prior-provin-
ciaal van de Franse kloosters (1515-1518 en 1529), definitor van de
orde (1520, 1522, 1524, 1526 en 1528) en visitator (1522, 1524,
1526 en 1527). Als prior hield hij streng vast aan de observantie.432
1539: Herpin Ludovicus was kruisbroeder van Le Verger. Op het gene
raal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.433
1539: Hunet Johannes was kruisbroeder van Le Verger tot 1502.
Daarna verhuisde hij naar Buzan^ais waar hij subprior werd tot
omstreeks 1530. Hij bleef er wonen tot aan zijn dood. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.434
1539: Porinck Johannes was kruisbroeder van Caen. In 1499 werd hij
door het generaal kapittel voor een jaar naar Le Verger gezonden.
Daarna keerde hij terug naar Caen. Op het generaal kapittel van 1539
werd hij bij de overledenen vermeld.435
1540: Martini Adam was kruisbroeder van Le Verger. Op het generaal
kapittel van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.436
432 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 107; J.W.M.
Schellekens, Het kruisherenklooster Le Verger(1490-1790), pp. 280-282
433 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
1134 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 13
435 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 215, 218 en 323
436 A. Van de Pasch, Definities..., p. 326

88 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Kruisbroeders in Le Verger, 1490 - ca. 1540
30
20
10
A
U /
22
am " 10
A B C D
Tweeentwintig conventualen telde het convent van Le Verger
tussen 1490 en ca. 1540 (A). Een van hen was conversus. Twaalf
traden in Le Verger in (B), tien kwamen van elders (C). Drie ingetredenen
van Le Verger werden naar andere conventen gezonden
(D).
3.13 Wickrath (gesticht in 1490)
Ridder Heinrich von Hompesch stichtte in 1490 het klooster
van Wickrath. De eerste kruisbroeders kwamen van Hohenbusch.
In de stichtingsoorkonde incorporeerde Heinrich von Hompesch
de parochiekerk met vijf altaren en de kapel van Wetschewell bij
het klooster. De kruisbroeders richtten zich vooral op de parochi-
ale zielzorg. Ook in de kapel van Wetschewell verzorgden zij de
eredienst op zon- en feestdagen. Tevens richtten zij broederschap-
pen op: een Mariabroederschap, een broederschap ter ere van de
heiligen Antonius, Fabianus en Sebastianus en een Rozenkrans-
broederschap. Vanaf het midden van de zestiende eeuw bezaten ze
tevens een kloosterschool, die grote faam genoot en heel wat adel-
borsten onder de leerlingen telde.
Het klooster van Wickrath vergaarde op korte termijn een
behoorlijk vermogen: landerijen, boerderijen, renten en rechten.
In 1555 liep de landsheer van de rijksheerlijkheid Wickrath,
Johann von Quadt, over naar het protestantisme. Enkele kruis-
heren, waaronder de subprior, verlieten hun klooster.

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 89
1493: Goes Cornelius was kruisbroeder van Falkenhagen. In 1490
werd hij naar Chauny gezonden als conventualis. In 1493 verhuisde hij
naar Wickrath. Hij stierf op 2 april 1493. Op het generaal kapittel van
1494 werd hij bij de overledenen vermeld.437
1493: Gotfridus was kruisbroeder van Aken. In 1491 werd hij voor 66n
jaar naar Schwarzenbroich gezonden. Een jaar later werd hij verplaatst
naar Wickrath. Op het generaal kapittel van 1493 werd hij bij de over
ledenen vermeld.438
1495: Scheldeman Johannes was kruisbroeder van Bentlage. In 1493
was hij subprior in Wickrath. Op het generaal kapittel van 1496 werd
hij bij de overledenen vermeld.439
1496: Walignus was kruisbroeder van Wickrath. Hij werd pastoor van
Wickrath. Op het generaal kapittel van 1496 werd hij bij de overlede
nen vermeld.440
1499: Gerardus was kruisbroeder van Aken. In 1456 werd hij voor een
jaar naar Doornik gezonden. In 1457 werd hij verplaatst naar
Wickrath, waar hij in 1499 nog steeds verbleef.441
• 1500: Adulphus was kruisbroeder van Wickrath. Omstreeks 1500 was
hij er subprior. Op het generaal kapittel van 1500 werd hij bij de over
ledenen vermeld.442
- 1501: Weyer (Ayrr, Ayre) Antonius was kruisbroeder van Sint-Agatha.
In 1501 werd hij naar Wickrath gezonden. Op het generaal kapittel
van 1502 werd hij bij de overledenen vermeld.443
- 1502: von Herle Hubertus was kruisbroeder van Wickrath. Omstreeks
1502 was hij er subprior.444
- 1507: Horst Johannes was kruisbroeder van Roermond. In 1503 was
hij predikant in Wickrath en van 1504 tot aan zijn dood in Roermond.
Op het generaal kapittel van 1507 werd hij bij de overledenen ver
meld.445
4J7 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 77
438 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 142
439 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 59
440 A. Van de Pasch, Definities..., p. 205
441 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 83
442 A. Van de Pasch, Definities..., p. 219
443 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 175
444 R. Janssen & P. Winkelmolen, Repertorium Canonicorum Regularium Ordinis Sanctae
Crucis 1248-1840. Maaseik, 2002, p. 834
445 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 229, 232 en 241; L. Heere, Het Obituarium der
Kruisheren van Roermond. in: Publications... dans le Limbourg, dl.90, 1954, p. 68

90 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1509: Keuten Nicolaus was kruisbroeder van Wickrath. Vermoedelijk
werd hij geboren in Valkenburg. Hij was er prior van 1492 tot 1508.
Op het generaal kapittel van 1509 werd hij bij de overledenen vermeld.446
- 1509: Bynck Sanderus was kruisbroeder van Maastricht. Vermoedelijk
werd hij in Venlo geboren. Van 1502 tot 1509 verbleef hij in
Wickrath.447 ]
- 1510: Tongrensis Gregorius was kruisbroeder van Beyenburg. Van
1502 tot 1504 verbleef hij in Wickrath. Daarna keerde hij terug naar
Beyenburg.448
- 1510: Arsen Arnoldus was kruisbroeder van Wickrath. In 1501 werd
hij naar Falkenhagen gezonden. In 1507 keerde hij terug naar
Wickrath. Op het generaal kapittel van 1510 werd hij bij de overlede
nen vermeld.449
- 1510: von Bracht Arnoldus was prior van Wickrath van 1508 tot
1510.450
- 1511: Laurentius was donaat van Marienfrede. Hij was er kok. In 1497
werd hij naar Wickrath gezonden. Op het generaal kapittel van 1511
werd hij bij de overledenen vermeld.451
- 1517: Batenberch Theodericus was kruisbroeder van Wickrath. In
1512 zond het generaal kapittel hem naar Diilken. Op het generaal
kapittel van 1517 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1519: Caswick Johannes was kruisbroeder van Wickrath. Op het gene
raal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.452
- 1519: Dalen Nicolaus was kruisbroeder van Wickrath. Op het gene
raal kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.453
- 1520: Geistert (Geystert) Henricus was kruisbroeder van Kolen-
Kerniel. Van 1496 tot 1503 verbleef hij in Wickrath. Daarna keerde hij
terug naar Kolen-Kerniel. Hij was subprior van Kolen-Kerniel van
1493 tot 1496 en prior van Kolen-Kerniel van 1488 tot 1492 en van
446 A. Van de Pasch, Definities..., p. 247
447 R. Janssen & P. Winkelmolen, Repertorium Canonicorum Reqularium Ordinis Sanctae
Cruets 1248-1840, p. 426
448 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 106
4"9 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 79; A. Van de
Pasch, Definities..., pp. 240 en 250
450 R. Janssen & P. Winkelmolen, Repertorium Canonicorum Reqularium Ordinis Sanctae
Cruets 1248-1840, p. 383
451 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 128
45a A. Van de Pasch, Definities..., p. 269
453 A. Van de Pasch, Definities..., p. 269

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 91
1503 tot 1520. Van 1493 tot 1496 was hij tevens procurator van
Kolen-Kerniel. Hij werd pastoor in Kerniel van 1494 tot 1496 en in
Wickrath van 1496 tot 1503.454
1522: Hinricus was donaat van Wickrath. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1522 werd hij bij de overledenen vermeld.455
1530: van Keulen Adam was kruisbroeder van Keulen. Van 1511 tot
1527 verbleef hij in Wickrath. In 1527 werd hij naar Nieuwland
gezonden, waar hij subprior werd. Op het generaal kapittel van 1530
werd hij bij de overledenen vermeld.
1531: Hermannus was donaat van Aken. In 1494 was hij er kok. In dat
jaar werd hij naar Wickrath gezonden en in 1496 naar Ehrenstein. In
1497 keerde hij naar Aken terug. Op het generaal kapittel van 1531
werd hij bij de overledenen vermeld.
■ 1532: im Broich Johann was kruisbroeder van Wickrath. Hij was er
subprior van 1528 tot 1532. Op het generaal kapittel van 1532 werd
hij bij de overledenen vermeld.456
- 1532: Deckvoort (Deckvaart) Jacobus was kruisbroeder van Duisburg.
In 1532 werd hij subprior van Wickrath en tevens pastoor van
Wickrath.457
- 1533: Severinus was kruisbroeder van Wickrath. Op het generaal
kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.458
- 1535: Berck Wilhelmus was kruisbroeder van Wickrath. Op het gene
raal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.459
- 1535: Gerardus was kruisbroeder van Dusseldorf. In 1522 keerde hij
uit Helenenberg terug naar Dusseldorf. In 1532 en 1533 verbleef hij
in Wickrath. In 1535 was hij terug in Dusseldorf.
- 1538: Dalen Wilhelmus was kruisbroeder van Wickrath. In 1538 was
hij er sacrista. Op het generaal kapittel van 1538 werd hij bij de over
ledenen vermeld.460
- 1540: von Asten Symon was kruisbroeder van Wickrath. In 1521 werd
hij tot procurator aangesteld. Van 1521 tot aan zijn dood was hij er
tevens prior. In 1523 werd hij pastoor van Wickrath. Op het generaal
kapittel van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.461
454 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eenw. Deel 2, p. 105
4W A. Van de Pasch, Definities..., p. 276
A. Van de Pasch, Definities... p. 302
457 A. Van de Pasch, Definities... p. 301
458 A. Van de Pasch, Definities... p. 305
m A. Van de Pasch, Definities... p. 311
160 A. Van de Pasch, Definities... p. 320
461 A. Van de Pasch, Definities... p. 326

92 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1540: Dalen Johannes was kruisbroeder van Wickrath. In 1487 leefde
hij als wereldheer in Wickrath. Hij was conventualis van Wickrath tot
1511 en van 1514 tot 1521. In 1512 werd hij naar Dulken gezonden
en in datzelfde jaar naar Sint-Annaland. Van 1522 tot 1524 verbleef hij
in Hoorn, in 1524 in Goes, in 1526 in Franeker en in 1527 en 1528
in Helenenberg. Van 1541 tot 1542 was hij prior en pastoor in
Wickrath. Vermeld als extra ordinis obedientiam defunctus in 1542.
Dertig conventualen telde het convent van Wickrath tussen
1490 en ca. 1540 (A). Drie van hen waren donaat. Zestien traden
in Wickrath in (B), veertien kwamen van elders (C). Drie ingetredenen
van Wickrath werden naar andere conventen gezonden (D).
Kruisbroeders in Wickrath, 1490 - ca. 1540
3.14 Dinant (gesticht in 1490)
In 1490 verzochten inwoners van Dinant de kruisbroeders om
een klooster te stichten in de omgeving van de St.-Martinuspoort.
De reden van dit verzoek is niet bekend. Volgens U. Berliere was
de stichting van het klooster grotendeels te danken aan Augustin
Littart, de prior van Namen. De bisschop, Jan van Home, gaf de
toelating op 17 juni 1490. De kruisbroeders bouwden hun
klooster langs de vestingwerken en de met water gevulde grachten.
Bovendien herbouwden zij in 1492 voor hun gebruik de Sint-
Laurentiuskerk, een kleine kerk die in 1466 bij de plundering van
de stad door Karel de Stoute was vernield. Later bouwden zij een
kapel ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van Loreto. De kerk van de

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 93
kruisheren werd begunstigd door een aantal rijke inwoners van
Dinant die in deze kerk wensten begraven te worden.
Een bloeiend bestaan heeft dit klooster niet gekend. De
kloosterlingen leefden van de visvangst op de stadsgrachten en van
de verkoop van porseleinaarde. Ook bezaten ze enkele boerderijen
in Lisogne.
- 1497: Johannes was kruisbroeder van Dinant. In 1497 werd hij voor
een jaar naar Schwarzenbroich gezonden.462
- 1503: Slinkx Antoine was kruisbroeder van Dinant. In 1503 werd hij
naar Schwarzenbroich gezonden.463
- 1504: Beltem (Beltrin, Belten, Bolsten) Jacobus was kruisbroeder van
Maastricht. In 1503 werd hij naar Brandenburg gezonden en een jaar
later naar Dinant.
- 1505: Natalis was kruisbroeder van Dinant. In 1497 werd hij voor een
jaar verplaatst naar Luik. In 1502 en 1504 verbleef hij in Doornik en
in 1505 in Schwarzenbroich.464
- 1509: van Mosmalen (Momalen) Wilhelmus was de derde overste in
Maaseik. In 1493 verliet hij Maaseik voor een bestemming, die we
(voorlopig) niet kennen. Van 1502 tot 1509 was hij prior in Dinant.
Hij genoot aanzien binnen de orde en werd definitor in 1500, 1506 en
1508.
- 1510: Krefft (Kress) Johannes was kruisbroeder van Dinant. In 1510
werd hij naar Welnetham verplaatst.465
- 1511: Flamingi (Florinck) Johannes was kruisbroeder van Parijs. Hij
verbleef in Varennes-sur-Allier in 1488, 1500, 1504 en 1511. In 1511
werd hij naar Dinant gezonden. In 1488 was hij prior en in 1504 sub-
prior van Varennes.466
- 1511: de Bree (de Brie) Antoine was kruisbroeder van (?). In 1511 was
hij prior van Dinant.467
462 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 143
463 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 143
464 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 72
465 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 253
466 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 198
467 E. Gerard, Histoire de la ville de Dinant. Namur, 1936, p. 131

94 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1528: van den Oever (Rivo de) Wilhelmus werd vermoedelijk in
Maastricht geboren en was kruisbroeder van Hoei. In 1497 was hij
subprior en van 31 oktober 1497 tot 1502 prior in Kolen-Kerniel. Van
6 december 1502 tot 1507 was hij prior in Luik. In 1497, 1503, 1505
en 1507 was hij definitor van de orde. Toen hij het klooster van Luik
wilde restaureren, kreeg hij moeilijkheden met de procurator, bij wie
anderen zich aansloten. Hierop bood hij tijdens een visitatie zijn ontslag
aan. Cornelius van Clotingen benoemde hem daarop tot subprior
van Dinant. Hij bleef er van 1507 tot 1512. Door zijn welsprekendheid
en door heel zijn optreden bracht hij dit klooster in aanzien. Op
14 november 1512 werd hij prior-generaal gekozen. Geduldig in moei
lijkheden en een goed zakenman, was hij toegeeflijk in de kloostertucht.
Op 6 augustus 1516 gaf Leo X aan de Engelse kruisherenkloosters
van London en Colchester met de bul A superno veel privile
ges, waaronder de pontificalia voor de prioren en de rozenkransaflaat,
die op 20 augustus 1516 ook aan de prior-generaal werd gegeven. In
1520 scheidde Michael Mulot, met de steun van de bisschop van
Parijs, het klooster van Parijs af van de orde. Het kwam tot een proces
voor de burgerlijke rechtbank. De prior-generaal verloor dit proces.
Op het volgend generaal kapittel adviseerden de definitoren hem het
generalaat neer te leggen. Buiten weten van het convent vertrok hij op
19 juli 1521 en stuurde vanuit Antwerpen zijn procurator terug met
de opdracht, dat men een andere prior zou kiezen. Hij ging naar
Donnington en later naar London, waar hij op 17 januari 1528
stierf.468
- 1528: Roland Antoine was kruisbroeder van Dinant. In 1528 was hij
er prior.469
- 1528: de Leodio Johannes was kruisbroeder van Dinant. Op het gene
raal kapittel van 1528 werd hij bij de overledenen vermeld.470
- 1530: Jacobus was donaat van Luik. In 1477 werd hij voor een jaar verplaatst
naar Sint-Agatha. In 1502 werd hij naar Dinant gezonden. Op
het generaal kapittel van 1530 werd hij bij de overledenen vermeld.471
468 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 45
m E. Gerard, Histoire de la ville de Dinant. Namur, 1936, p. 131
470 A. Van de Pasch, Definities..., p. 291
471 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 74

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 95
1531: Delli (Dell, Delle) Antonius was kruisbroeder van Toulouse. In
1499 werd hij prior van Buzanc,ais benoemd door het generaal kapit
tel. In 1500 kreeg hij het bevel deze benoeming aan te nemen. In 1501
verbleef hij in Varennes-sur-Allier. Van 1501 tot 1503 resideerde hij
opnieuw in Toulouse. In 1529 en 1530 verbleef hij in Dinant. Op het
generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.472
1532: Cosfeldie Henricus was kruisbroeder van Hoei. In 1499 werd hij
subprior van Dinant. Enkele jaren later werd hij subprior van Aken. In
1508 werd hij subprior van Chauny en van 1530 tot aan zijn dood
werd hij rector van Leuven. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij
bij de overledenen vermeld. Zijn benoeming voor Chauny viel niet
mee. De kloostertucht liet er te wensen over. Het generaal kapittel
beval aan de prior en het convent dat ze op straffe van gravior culpa
Henricus als confrater moesten ontvangen.
1533: Petrus was kruisbroeder van Dinant. In 1522 werd hij naar Sint-
Agatha gezonden. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij de
overledenen vermeld.473
1534: Anthonius was donaat van Dinant. Op het generaal kapittel van
1534 werd hij bij de overledenen vermeld.474
1535: Dionensis (van Dinant) Lambertus was kruisbroeder van
Dinant. In 1527 werd hij door het generaal kapittel naar Hoei gezon
den. In 1535 benoemde het generaal kapittel hem tot subprior van
Chauny, in welk klooster de prior en de confraters observanter
moesten gaan leven.
1536: Arnoldus was kruisbroeder van Doornik. In 1535 werd hij door
het generaal kapittel naar Dinant gezonden. Een jaar later verhuisde hij
naar Goes.475
1536: Natthout Hupertus was kruisbroeder van Dinant. Op het gene
raal kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.476
1539: de Gremio (de Gremis) Petrus was kruisbroeder van Caen. In
1512 werd hij door het generaal kapittel naar Dinant gezonden. Hij
werd er predikant. In 1539 werd hij naar Doornik gezonden.477
72 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 13
73 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 275 en 305
74 A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
75 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 310 en 313
76 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
" A. Van de Pasch, Definities..., pp. 255 en 322

96 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1539: Rutgerus was kruisbroeder van Maaseik. Het generate kapittel
zond hem in 1527 en 1528 naar Dinant en in 1533 naar Virton. In
1539 keerde hij terug naar Maaseik.
- 1539: de Bree (Breen) Andreas was kruisbroeder van Hoei. In 1511
werd hij prior van Dinant. Wanneer hij naar Hoei terugkeerde weten
we niet. Bij zijn ovcrlijden was hij senior van Hoei en jubilaris. Op het
generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.478
Kruisbroeders in Dinant, 1490 -ca. 1540
30
20
10
0
22
1-
A
10 1Z
■ ■
B C
Tweeentwintig conventualen telde het convent van Dinant tus-
sen 1490 en ca. 1540 (A). Twee van hen waren donaat. Tien tra-
den in Dinant in (B), twaalf kwamen van elders (C). Zes ingetredenen
van Dinant werden naar andere conventen gezonden (D).
3.15 Waten (Watenae, Vatenae, Watenis) (gesticht in 1490)
Waten, gelegen in de omgeving van Douai, was misschien een
stichting van de kruisbroeders van Doornik. We weten er nauwe-
lijks iets over. In 1534 hield het klooster op te bestaan.
- 1493: van Nijmegen Goswinus was kruisbroeder van Luik. Van 1478
tot 1483 was hij er prior. Van 1484 tot 1489 verbleef hij in Goes.
478 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 323; E. Gerard, Histoire de la ville de Dinant,
p. 131 ; V. Berliere, Monastere des Croisiers a Dinant. in: Monasticon Beige* t.l, Maredsous,
1890, 1897, p. 149
D
6

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 97
Vervolgens werd hij tot 1493 prior van Watenis. Hij was definitor van
de orde in 1478, 1480 en 1482. Op het generaal kapittel van 1493
werd hij bij de overledenen vermeld.479
1495: Werdenbroch alias de Brockhausen (Werdenbruc, Werdenberch,
Werdenborch, Wardenburch) Henricus was kruisbroeder van
Dtisseldorf. In 1461 werd hij verplaatst naar Toulouse. Een jaar later
keerde hij terug naar Diisseldorf omwille van 66n jaar zware straf. In
1463 ging hij een jaar naar London en in 1464 en 1465 telkens 66n
jaar naar Caen, pro reformatione. In 1495 werd hij verplaatst naar
Watenis, waar hij subprior werd.480
1495: Bocholdie Walter was kruisbroeder van Osterberg. In 1494 verbleef
hij in Waten. Op het generaal kapittel van 1495 werd hij bij de
overledenen vermeld.481
1506: Novionensis (Noviomo) Johannes was kruisbroeder van
Varennes-sur-Allier. In 1495 werd hij verplaatst naar Caen. Een jaar
later bepaalde het generaal kapittel dat hij in Caen moest blijven tot hij
door de prior-generaal zou worden teruggeroepen. In 1499 keerde hij
terug naar Varennes-sur-Allier. In 1506 werd hij naar Watenis gezonden.
Op het generaal kapittel van 1506 werd hij bij de overledenen
vermeld.482
1532: Maturnius (Maturinus) was kruisbroeder van Watenis. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.483
Kruisbroeders in Waten, 1490
6
4
2
0
/ dBBk
1 A
1
dB BJHp
i
B
m I
c
4
m—
w
-ca. 1540
47

98 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Vijf conventualen telde het convent van Waten tussen 1490 en
ca. 1540 (A). Een trad in Waten in (B), vier kwamen van elders
(Q.
3.16 Leuven (gesticht in 1493/1498)
In 1491 maakte Philippus Dehont zijn testament en schonk
omvangrijke bezittingen in Leuven aan de kruisheren van Goes en
Namen. Hij koppelde wel enkele voorwaarden aan de schenking.
Alleen de belangrijkste voorwaarde vermelden we: de prioren en
leden van de kloosters van Goes en Namen moesten uit hun
kloosters drie priesters en een lekenbroeder naar Leuven zenden,
waar ze in het woonhuis van Philippus zouden verblijven. De
priesters zouden studeren op de Leuvense theologische faculteit en
de lekenbroeder zou de huishoudelijke taken verrichten. Wanneer
deze priesters naar hun eigen klooster zouden terugkeren, moesten
ze onmiddellijk door andere priesters vervangen worden. De
nieuwkomers hoefden niet noodzakelijk gerekruteerd te worden
uit Goes en Namen, ook de andere kloosters kwamen in aanmerking.
Het generale kapittel van 1493 aanvaardde de schenking van
deze welgestelde inwoner van Leuven. In 1498 boden de priors van
Goes en Namen de schenking aan de prior-generaal en de definitoren
aan. Het bestuur van de orde aanvaardde de schenking en
beloofde alle clausules te zullen onderhouden.
Wie in Leuven theologie wilde studeren moest normaal eerst de
facultas artium doorlopen. Behalve voor religieuzen die een getuigschrift
van gelijkaardige studies konden voorleggen of voor hen die
om andere redenen werden vrijgesteld, waren de artes de inleiding
voor de vier andere faculteiten. Ze vormden een cursus van twee
jaar. De lessen begonnen op 1 oktober en eindigden in de tweede
helft van het tweede daarop volgende studiejaar. Negen maanden
studeerde men logica, daarna volgden acht maanden physica, verder
vier maanden metaphysica en tenslotte enkele maanden herhaling

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 99
van de behandelde leerstof. Tussendoor hield men de disputationes.
In het begin van het tweede jaar moest het eenvoudige baccalaureaatsexamen
worden afgelegd. Zij, die het licentiaat wilden behalen,
moesten eerst door de publieke verdediging van een thesis baccalaureus
formatus worden. Daarna konden zij beginnen met de stu
dies in de theologie.
Kruisheren die naar Leuven gingen om theologie te studeren,
moesten op een lange studietijd voorbereid zijn, wilden ze de
hoogste graden behalen. Tot ongeveer 1530 duurde de studie normaal
twaalf jaar. Acht jaar had men nodig voor het baccalaureaat,
waarin men drie graden kon onderscheiden. Na zes jaar studie
werd men baccalaureus biblicus. De biblici moesten dan een jaar
lang twee boeken van de H. Schrift uitleggen voor de jongere leerlingen,
terwijl ze tegelijkertijd verder de lessen volgden. Na dat jaar
volgde een disputatie en een Latijnse rede voor heel de faculteit,
waarna ze sententiarii werden, de tweede graad van het baccalaure
aat. Weer volgde een jaar lang de taak van legentes. Daarna werden
ze baccalaureus formatus. Meestal stelden priesters en religieuzen
zich met deze graad tevreden en waren na die acht jaar universiteit
ook wel bekwaam om in eigen klooster les te geven. Rond 1530
werd de acht jaar herleid tot zes en een half, in 1600 tot vijf jaar.
Het licentiaat vergde opnieuw vier jaar studie. Men moest dan
een van de hogere wijdingen ontvangen hebben en dertig jaar oud
zijn. Was men tot licentiaat gepromoveerd, dan kon men twee
maanden later de proeven voor het doctoraat afleggen. Dit bleef
een uitzondering vanwege de hoge kosten. De seculieren zagen het
alleen als een voorbereiding voor een professoraat aan de univer
siteit. Voor de regulieren, uitgenomen de bedelorden die een bij de
universiteit gei'ncorporeerd college hadden, was het behalen van
een doctoraat in de theologie een zeldzaamheid.
Een sluitende geschiedenis werd over het Leuvense kruisheren-
college niet geschreven. Door de erg uiteenlopende en onvolledige
gegevens blijkt dit niet mogelijk te zijn. Niet alle studenten-kruis-
heren hebben we kunnen achterhalen. Het studiehuis van Leuven
groeide overigens niet uit tot een volwaardig klooster.

100 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1494: van Goes Nicolaus Antonius was kruisbroeder van Maastricht.
Op 15 januari 1494 werd hij ingeschreven als student in Leuven.484
- 1498: Heesch Johannes was kruisbroeder van Sint-Agatha of Den
Bosch. Hij was student in Leuven van 12 juni 1498 tot in 1503/1504)
en werd baccalaureus in de theologie.485
- 1503: van Broeckhove Jacobus was kruisbroeder van Sint-Agatha. Hij
was student aan de theologische faculteit in Leuven op 30 augustus
1503.486
- 1503: Linghen Henricus was kruisbroeder van Sneek. Hij was student
in de theologie aan de Leuvense universiteit van mei 1503 tot einde
1503. Op het generaal kapittel van 1504 werd hij bij de overledenen
vermeld.487
- 1509: Balthasar was kruisbroeder van Hoei tot 1495. In dat jaar werd
hij naar London gezonden. In 1509 studeerde hij in Leuven.488
- 1519: Donye (Huyensis, Van Vilvoorde) Baltasar was kruisbroeder van
Hoei. In 1492 werd hij door het generaal kapittel naar Donnington
gezonden. In 1493 keerde hij terug naar Hoei. In 1495 werd hij als
conventualis naar London gestuurd en bleef er tot aan zijn dood. In
1509 studeerde hij aan de Universiteit van Leuven. Op het generaal
kapittel van 1519 werd hij bij de overledenen vermeld.489
- 1521: de Bruyne (van Mechelen) Jacobus was kruisbroeder van Goes.
In 1516 vertoefde hij in Leuven en was er regens colegii fratrum sancte
crucis. In 1521 was hij prior van Goes. Op het generaal kapittel van
1521 werd hij bij de overledenen vermeld.490
- 1522: Chaterley (Chaterlan, Chaterlai) William was kruisbroeder van
London. Hij was student in de theologie aan de universiteit van
Leuven van 19 mei 1517 tot 1522. Op het generaal kapittel van 1522
werd hij bij de overledenen vermeld.491
- 1528: van Bree Bartholomeus was kruisbroeder van Hoei. Hij was stu
dent in de theologie in Leuven van 1499 tot 1503. Van 1503 tot 1508
was hij scriptor in Hoei. Van hem bleven diverse handschriften
bewaard op de universiteitsbibliotheek van Luik. In 1508 werd hij naar
484 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 94
485 A. Ramaekers, De Kruisheren en de Leuvense universiteit. Deel 1: van 1425 tot aan de
Hervorming van 1517, p. 63
486 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 176
487 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 143
488 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 41
489 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 44
490 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 31
491 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuiv. Deel 7, p. 250

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 101
Varennes-sur-AIlier verplaatst, waar hij tot subprior werd aangesteld.
Hij bleef er tot in 1527. Op het generaal kapittel van 1528 werd hij bij
de overledenen vermeld, "... qui miserrime periit misericordiam". A.
Ramakers vroeg zich af of hij aan de pest gestorven was of dat hij meegesleept
werd in de stroom van prior-provinciaal Mulot van Parijs, die
zich verzette tegen het generaal kapittel, naar Franse onafhankelijkheid
streefde en later naar het protestantisme overging.492
1532: de Maeseyck Nicolaus Leonis was kruisbroeder van Hoei. Van
12 mei 1524 tot 1527 was hij student in Leuven. Daarna verbleef hij
tot 1530 in Hoei. In 1527 werd hij zwaar gestraft vanwege zijn
schaamteloosheid en zijn brutale woordenwisseling met een definitor.
Elke week moest hij drie dagen de poenitentia gravioris culpae ondergaan
en wel zo lang tot de definitoren dit besluit zouden terugtrekken.
Als hij hieraan geen gevolg zou geven, dan zou hij in de kerker van het
klooster worden geworpen. In 1530 werd hij naar Den Bosch gezonden,
waar hij als predikant werkzaam was. Op het generaal kapittel van
1532 werd hij bij de overledenen vermeld.493
1532: Cosfeldie Henricus was kruisbroeder van Hoei. In 1499 werd hij
subprior van Dinant. Enkele jaren later werd hij subprior van Aken. In
1508 werd hij subprior van Chauny en van 1530 tot aan zijn dood
werd hij rector van Leuven. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij
bij de overledenen vermeld. Zijn benoeming voor Chauny viel niet
mee. De kloostertucht liet er te wensen over. Het generaal kapittel
beval aan de prior en het convent dat ze op straffe van gravior culpa
Henricus als confrater moesten ontvangen.
1532: Crochun (Crocynus) William was kruisbroeder van London.
Van 1513 tot 1517 en van 1525 tot 1532 verbleef hij in London. Hij
werd subdiaken gewijd op 24 September 1513 en diaken gewijd op 17
december 1513. Hij werd Baccalaureus formatus in Leuven en studeerde
er van 19 mei 1517 tot in 1525. Op 1 augustus 1532 berichtten
twee leden van de communiteit van London, William Crochun en
Robert Balle, aan de koninklijke raadsheren Thomas Cromwell en
John Alleyn, dat hun prior John Dryver zich laatdunkend had uitgelaten
over de koning. Hij had nl. vernomen dat Hendrik VIII van plan
was verschillende kloosters te sluiten. Dryver stelde dat de koning in
plaats van de titel Defensor Fidei beter de titel van Destructor Fidei
koos. Hierover ondervraagd door de bovengenoemde raadsheren herhaalde
Dryver zijn commentaar op de koning. Wat daarna met hem
492 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, pp. 44-45
493 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 166

102 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
gebeurde, weten we niet. Als prior werd hij vervangen door Edmund
Straetham. A. Ramaekers beweerde dat hij prior van London werd
voor 1527 en vicaris van de prior - generaal in Engeland. Steeds vol-
gens Ramaekers overleed hij tussen april 1529 en mei 1530.
Ramaekers verwarde deze William vermoedelijk met William Bowry.494
- 1532: Eyckensis Nicolaus was kruisbroeder van Hoei. In 1524 was hij
student in Leuven. In 1527 belastte het generaal kapittel hem met gra-
vis culpa. In 1532 was hij conventualis van Hoei.495
- 1535: de Tornaco (van Doornik) Adam was kruisbroeder van Doornik.
Hij studeerde theologie aan de Leuvense universiteit en behaalde er het
baccalaureaat in de theologie. Hij werd door het generaal kapittel aangesteld
als eerste prior van Le Verger (1490-1491). Samen met hem
zouden enkele kruisbroeders van Parijs naar Le Verger vertrekken. Het
generaal kapittel besliste immers dat de subprior van Doornik naar
Parijs zou verhuizen om diegenen te vervangen die naar Le Verger wer-
den gestuurd. In 1491 werd hij benoemd tot professor aan de univer
siteit van Caen. De reden waarom hij van Le Verger naar Caen werd
geroepen had te maken met het feit dat het klooster van Caen nogal
wat universiteitsstudenten telde. In 1489-1490 waren er dat negen. In
1490 nam Adam de Tornaco overigens deel aan de rectorkeuze van de
universiteit van Caen. Hij bleef in Caen tot 1504. Van 1504 tot 1535
werd hij prior van Saint-Georges de Tremeur. Op het generaal kapittel
van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1540: Hoefsleger (van Kempen) Henricus was kruisbroeder van Sint-
Agatha. Misschien was hij student in Leuven tussen 1498 en 1503. Hij
werd prior van Sint-Agatha van 1504 tot 1540. In de jaren 1519,
1521, 1523, 1525, 1527, 1529, 1531, 1533, 1535, 1537 en 1539
werd hij definitor van de orde. In 1540 was hij prior-provinciaal van
Holland en Zeeland en visitator. Voor 1506 was hij lector in de theo
logie in Sint-Agatha. In 1506 gaf hij de inleidende preek op het gene
raal kapittel. Hij overleed op een van zijn visitatiereizen in het klooster
van Den Bosch.496
494 A. Ramaekers, De Kruisheren en de Leuvense universiteit. Deel 1: van 1425 tot aan de
Hervorming van 1517, pp. 122-123; J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, in: Clairlieu,
1995, jg. 53, pp. 78 en 81; J.M. Hayden, Religious reform and religious orders in England, 1490
- 1540: the case of the Crutched Friars, in: The Catholic Historical Review, Michigan, The
Catholic University of America Press, vol. LXXXVI, juli 2000, nr. 3, p. 432 ; R. Janssen, De
Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1, p. 252
495 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 280, 288, 289 en 302
496 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 268, 272, 277, 282, 287, 292, 298, 303, 309, 315,
321 en 329; A. Ramaekers, De Kruisheren en de Leuvense universiteit. Deel 1: van 1425 tot aan
de Hervorming van 1517, p. 112

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 103
3.17 Pedernach (gesticht in 1498)
Op 1 oktober 1497 schonk de aartsbisschop van Trier, Johann
von Baden de kerk van Sint-Jan en het daarbij liggende klooster
van Pedernach aan de Orde van het H. Kruis. Dit klooster was
gesticht door keizer Frederik I in 1157. Aanvankelijk werd het
bestemd als dubbelklooster, voor monniken en monialen. Maar al
spoedig bleken er alleen zusters te wonen. In het midden van de
vijftiende eeuw was niet alleen het gemeenschapsleven, maar ook
het economisch beheer van het klooster zo erbarmelijk, dat de
zusters besloten Pedernach te verlaten.
Evenals in Helenenberg moesten de kruisbroeders de zorg van
een hospitaal op zich nemen. Ze wisten echter met Pedernach niet
veel aan te vangen. Een grote bloei zou dit klooster nooit beleven.
Toen het protestantisme oprukte en een deel van de inkomsten van
het klooster verloren ging, besloot het bestuur van de orde om
Pedernach op te heffen.
- 1499: Henricus was donaat van Pedernach. Op het generaal kapittel
van 1499 werd hij bij de overledenen vermeld.497
- 1511: de Hulst (de Huls) was kruisbroeder van Keulen. In 1488 werd
hij verplaatst naar Helenenberg. Hij werd de eerste prior van
Pedernach, met name van 1498 tot 1511. Hij overleed als prior van
Pedernach in 1511.498
- 1518: Adendael (Odendael) Goswynus was kruisbroeder van Keulen.
In 1494 werd hij naar Ehrenstein gezonden. In 1500 werd hij naar
Pedernach gezonden. In 1518 was hij er prior. Op het generaal kapit
tel van 1518 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1520: von Breslau (Vratislavia) Thomas was kruisbroeder van Keulen.
In 1510 werd hij vanuit Helenenberg, waar hij subprior was, verplaatst
naar Hohnscheid. In 1511 keerde hij terug naar Keulen. Van 1511 tot
1520 verbleef hij in Pedernach. Op het generaal kapittel van 1520
werd hij bij de overledenen vermeld.
497 A. Van de Pasch, Definities..., p. 215
498 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 131

104 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1520: Conradus was kruisbroeder van Pedernach. In 1520 was hij er
prior. Op het generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen
vermeld.499
- 1520: Borschet Johannes was kruisbroeder van Pedernach. Op het
generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.500
- 1520: Gerhardus was kruisbroeder van Pedernach. Op het generaal
kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.501
- 1520: Johannes was donaat van Diisseldorf. In 1511 werd hij naar
Pedernach gezonden. In 1520 was hij portier in Diisseldorf. Op het
generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.502
- 1520: Henricus was kruisbroeder van Pedernach. Op het generaal
kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.503
- 1520: Ubach Andreas kruisbroeder van Pedernach. Op het generaal
kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.504
- 1520: Alna (Alnar) Petrus was kruisbroeder van Keulen. In 1520 werd
hij naar Helenenberg gezonden. In 1520 verbleef hij in Pedernach. Op
het generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1527: Bree Johannes was kruisbroeder van Pedernach. Omstreeks
1527 werd hij door het generaal kapittel afgezet als prior van
Pedernach.505
- 1529: Arnoldus was kruisbroeder van Emmerik. In 1528 verbleef hij
in Pedernach. Daarna keerde hij voor een jaar terug naar Emmerik. In
1529 bepaalde het generaal kapittel dat hij in Emmerik moest blijven.
- 1532: Adam was kruisbroeder van Pedernach. Van 1528 tot 1532 was
hij er prior. In 1532 trad hij terug als prior van Pedernach. In zijn
plaats kwam Nicolaus de Lymborch uit het klooster Brandenburg.506
- 1532: Gankelt Arnoldus was kruisbroeder van Pedernach. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.507
- 1533: Dynslache (Dynslaken) Henricus was kruisbroeder van Keulen.
In 1530 werd hij door het generaal kapittel naar Pedernach gezonden.
Hij werd er procurator. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij
de overledenen vermeld.508
499 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
500 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
501 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
502 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 112
503 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
504 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
505 R. Haass, Die Kreuzherren in den Rheinlanden. Bonn, 1932, p. 216
506 A. Van de Pasch, Definities..., p. 301
507 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
508 A. Van de Pasch, Definities.... pp. 295 en 305

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 105
1533: de Ruremonda Joannes was conversus van Maaseik. In 1533
werd hij door het generaal kapittel naar Pedernach gezonden. Hij werd
er kok.
1535: Franciscus was kruisbroeder van Schwarzenbroich. In 1535
werd hij door het generaal kapittel naar Pedernach gezonden.509
1535: Job was kruisbroeder van Pedernach. In 1535 werd hij door het
generaal kapittel naar Helenenberg gezonden.
Kruisbroeders in Pedernach, 1498 - ca. 1540
20
19
Negentien conventualen telde het convent van Pedernach tussen
1498 en ca. 1540 (A). Twee van hen waren donaat, een was con
versus. Tien traden in Pedernach in (B), negen kwamen van elders
(C). Een ingetredene van Pedernach werd naar een ander convent
gezonden (D).
3.18 Duisburg (gesticht in 1498)
In 1497 of 1498 verwierven de kruisbroeders het klooster
Sankt-Peterstal in Oderich op de rand van de stad Duisburg. Dit
klooster behoorde eerst toe aan tertiarissen, lekenbroeders van de
derde orde van Sint-Franciscus. Vier van hen traden bij de kruis
broeders in. Op het generaal kapittel van 1499 werd dit klooster
geincorporeerd in de orde. De kruisbroeders legden zich in
Duisburg toe op de verzorging van de zieken. Na een twist met de
509 A. Van de Pasch, Definities..., p. 310

106 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
minorieten werd in 1508 overeengekomen dat de kruisheren geen
gebruik mochten maken van hun bedelprivilege in Duisburg en
omgeving, dat zij niet werden vrijgesteld van lasten en dat het
klooster maximaal dertien priesters mocht tellen. Rijk werden de
kruisbroeders niet. Van de tertiarissen erfden ze enkele kleine
bezittingen. Met het klooster Beyenburg verdeelden ze het territorium
waar ieder klooster mocht bedelen. Maar de inkomsten kwamen
vooral voort van geldrenten. Het klooster kwam via aankoop
of schenking in het bezit ervan.
- 1499: von Elverfeldt (Emerveldt) Johannes was kruisbroeder van
Duisburg. In 1457 werd hij prior van Beyenburg. Van 1457 tot 1499
verbleef hij in Beyenburg. In 1499 keerde hij terug naar Duisburg.510
- 1502: Duren Johannes was kruisbroeder van Keulen van ca. 1456 tot
1500. In 1500 en 1501 was hij prior van Duisburg. In 1501 werd hij
wegens ziekte ontheven uit het ambt van prior. Op het generaal kapittel
van 1502 werd hij bij de overledenen vermeld.511
- 1502: Bruno was kruisbroeder van Duisburg. Op het generaal kapittel
van 1504 werd hij bij de overledenen vermeld.512
- 1508: Scholl (Schult) Henricus (Hermannus) was laicus in Duisburg.
In 1501 verbleef hij in Duisburg. Dan werd hij naar Helenenberg
gezonden. Het generaal kapittel van 1502 beval hem in Helenenberg
te blijven. In 1503 werd hij naar Bentlage gezonden. In het jaar van
zijn overlijden verbleef hij terug in Duisburg. Op het generaal kapittel
van 1508 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1509: Cartal (Aquensis) Godefridus was kruisbroeder van Aken. Van
1501 tot 1504 verbleef hij als predikant in Sneek. Dan werd hij naar
Duisburg gezonden. In 1508 was hij in Schiedam en een jaar later was
hij subprior in London. Op het generaal kapittel van 1509 werd hij bij
de overledenen vermeld.513
- 1510: Wilhelmus was kruisbroeder van Duisburg. Op het generaal
kapittel van 1510 werd hij bij de overledenen vermeld.514
- 1511: Theodericus was kruisbroeder van Brandenburg. In 1511 werd
hij door het generaal kapittel naar Duisburg gezonden.
510 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 7, p. 104
511 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 7, p. 129
512 A. Van de Pasch, Definities..., p. 233
513 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 7, p. 155
514 A. Van de Pasch, Definities..., p. 250

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 107
1515: Theodericus was laicus van Duisburg. Van 1502 tot 1508 verbleef
hij in Glindfeld. Op het generaal kapittel van 1515 werd hij bij
de overledenen vermeld.515
1520: Gerhardus was kruisbroeder van Duisburg. In 1520 was hij er
subprior. Op het generaal kapittel van 1520 werd hij bij de overlede
nen vermeld.516
1520: Adolphus was kruisbroeder van Duisburg. Op het generaal
kapittel van 1520 werd hij bij de overledenen vermeld.517
1524: Nicolaus was donaat van Duisburg. In 1524 werd hij door het
generaal kapittel naar Marienfrede gezonden.518
1532: Deckvoort (Deckvaart) Jacobus was kruisbroeder van Duisburg.
In 1532 werd hij subprior van Wickrath en tevens pastoor van
Wickrath.
1532: Brynck Tilmannus was kruisbroeder van Duisburg. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.519
1536: Mesmaker (Metzmecher) Johannes was kruisbroeder van
Keulen. In 1501 zond het generaal kapittel hem als conventualis naar
Duisburg. In 1508 keerde hij terug naar Keulen. Een tijdje later werd
hij naar Colchester gezonden. In 1512 keerde hij definitief terug naar
Keulen. Hij werd er senior. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij
bij de overledenen vermeld.520
- 1536: Buer (Buck) Theodericus was kruisbroeder van Duisburg. Het
generaal kapittel van 1536 benoemde hem tot subprior.521
- 1537: de Morsa Bernardus was kruisbroeder van Duisburg. Op het
generaal kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.522
- 1537: Gerrisheim von (Gerezen, Geristhen, Grisen) Henricus was
kruisbroeder van Diisseldorf. Van 1512 tot 1527 werd hij naar
Duisburg gezonden. Op het generaal kapittel van 1537 werd hij bij de
overledenen vermeld. In 1516 schreef hij een boek:"Ein seer und
vrochtbarlieck devoit boick lange zyt verborgen gewes is, inhabende die
Historia des hilghen Bishofs Sent Swibertz der Friesen in gantz
515 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 226, 244 en 262
516 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
517 A. Van de Pasch, Definities..., p. 271
518 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 130
519 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
520 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 221, 244, 255 en 313; J.M. Hayden, The Crutched
Friars revisited, p. 78
521 A. Van de Pasch, Definities..., p. 313
522 A. Van de Pasch, Definities..., p. 316

108 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
HassenlandApostel, in dem Munster zu Keysers-Werde corperlich ruhende,
darin man lesen kan, welche zyt, in wat manieren die landen van dem
Berghe, Westphalen, Stoft von Utrecht, Friesland, in gantz Hassenland,
von Collen an bis in die See zu, dem hilgen Cristen geloufen erstmahl
gekommen sye."523
- 1539: Loeman Wilhelmus was kruisbroeder van Duisburg. Hij was er
procurator. Op het generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen
vermeld.524
- 1539: Gockel Theodericus was kruisbroeder van Duisburg. In 1539
werd hij er procurator.525
- 1539: Curoth Johannes was kruisbroeder van Duisburg. In 1539 was
hij subprior in Woudrichem.
Kruisbroeders in Duisburg,
201
10
0
1A
20
15
m s
1.
B C
1498 - ca.
D
4
1540
Twintig conventualen telde het convent van Duisburg tussen
1498 en ca. 1540 (A). Een van hen was donaat, een ander laicus.
Vijftien traden in Duisburg in (B), vijf kwamen van elders (C).
Vier ingetredenen van Duisburg werden naar andere conventen
gezonden (D).
523 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfliende eeuw. Deel2, p. 113
524 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
525 A. Van de Pasch, Definities..., p. 322

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 109
3.19 Sint-Annaland (gesticht in 1499)
Anna van Bourgondie, die ook al het klooster Nijenwerve
begunstigde, stichtte Sint-Annaland op Tholen in 1499. In 1506
lijfde zij de parochie en kosterij in. Voor zover wij konden achterhalen
hebben zes clerici en twee donaten er verbleven. Niemand
bleef langer dan enkele jaren. Over dit klooster, dat in Zeeland was
gelegen en maar heel kort heeft bestaan, weten we haast niets. Het
werd door de orde verkocht en spoedig daarna door de zee ver-
zwolgen.
- 1499: van de Ee Johannes was kruisbroeder van Goes. In 1492 was hij
er procurator. In 1499 werd hij naar Sint-Annaland gezonden.526
- 1501: Goswinus was donaat van Osterberg. In 1501 werd hij naar
Sint-Annaland gezonden.527
- 1501: Henricus Cornelius was donaat van Goes. In 1499 werd hij naar
Sint-Annaland gezonden om er als kok te fungeren. Op het generaal
kapittel van 1501 werd hij bij de overledenen vermeld.528
- 1502: Hubertus was kruisbroeder van Namen. Hij was subprior
geweest in Sint-Annaland — in welke jaren weten we niet - en in
Namen (tot 1502). Op het generaal kapittel van 1502 werd hij bij de
overledenen vermeld.529
- 1510: Goes Cornelius was kruisbroeder van Sint-Annaland. Hij werd
er prior. Op het generaal kapittel van 1510 werd hij bij de overledenen
vermeld.530
- 1512: Wilhelmus was donaat van Goes. In 1502 werd hij voor een jaar
naar Sint-Annaland gezonden om er al kok te werken. Daarna keerde
hij terug naar Goes. Op het generaal kapittel van 1512 werd hij bij de
overledenen vermeld.531
- 1516: Delft (Delpholt) Johannes was kruisbroeder van Aken. In 1498
was hij er conventualis en in de jaren voor 1516 was hij er prior. In
1501 werd hij als conventualis naar Sint-Annaland gezonden. Op het
generaal kapittel van 1516 werd hij bij de overledenen vermeld.532
526 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfliende eeuw. Deel 2, p. 28
527 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 44
528 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 28
529 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 59
530 A. Van de Pasch, Definities..., p. 250
531 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 31
532 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 155

110 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1526: Gisbertus was kruisbroeder van Schiedam. In 1508 werd hij tijdelijk
naar Sint-Annaland gezonden. Hij was tot dan toe procurator
van Schiedam. Op het generaal kapittel van 1526 werd hij bij de overledenen
vermeld.533
- 1531: Jacobus was kruisbroeder van Namen. Hij werd subprior van
Sint-Annaland bij de oprichting van het klooster en bleef dit ambt
bekleden tot 1512. Daarna keerde hij terug naar Namen en werd er
subprior. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen
vermeld.534
- 1540: Dalen Johannes was kruisbroeder van Wickrath. In 1487 leefde
hij als wereldheer in Wickrath. Hij was conventualis van Wickrath tot
1511 en van 1514 tot 1521. In 1512 werd hij naar Dulken gezonden
en in datzelfde jaar naar Sint-Annaland. Van 1522 tot 1524 verbleef hij
in Hoorn, in 1524 in Goes, in 1526 in Franeker en in 1527 en 1528
in Helenenberg. Van 1541 tot 1542 was hij prior en pastoor in
Wickrath. Vermeld als extra ordinis obedientiam defunctus in 1542.
Tien conventualen telde het convent van Sint-Annaland tussen
1499 en ca. 1540 (A). Drie van hen waren donaat. Een conventu
alis trad in Sint-Annaland in (B), negen kwamen van elders (C).
533 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 120
534 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 254 en 299

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 111
3.20 Glindfeld (gesticht in 1499 of 1501)
Het klooster Marienthal in Glindfeld werd in 1501 officieel in
de orde geincorporeerd. In 1177 werd het in Kiistelberg gesticht
als een klooster van Augustinessen. Om aan inkomsten te geraken
schonk de aartsbisschop van Keulen in 1220 aan de kloosterge-
meenschap het patronaatsrecht over de parochie Medebach. In
1293 werd het klooster verlegd naar Glindfeld. Geleidelijk aan
raakte het in verval en in 1499 waren er nog slechts twee zusters
over. Zij presenteerden het klooster aan de Orde van het H.Kruis.
In het begin hadden de kruisbroeders het moeilijk om de
bestaansmogelijkheid van het klooster te herstellen. Financieel zou
het overigens nooit sterk staan. Wei behielden de kruisbroeders
met de overname het patronaatsrecht in Medebach.
De combinatie van pastoraat en kloosterobservantie schijnt in
Glindfeld niet verkeerd te hebben gewerkt, al lag het gevaar voor
de hand dat sommigen intraden met het verlangen om na enkele
jaren weer buiten het klooster te leven.
- 1502: de Kimpis Gottfried was laicus van Glindfeld. Op 2 juli 1502
werd hij geprofest.535
- 1502: Arnold was laicus van Glindfeld. Op 2 juli 1502 werd hij gepro
fest.536
- 1502: Anton was laicus van Glindfeld. Hij was geboren in
Freienhagen. Op 2 juli 1502 werd hij geprofest.537
- 1502: Opitio Hermann was donaat van Glindfeld. Op 2 juli 1502
werd hij geprofest.538
- 1502: Trippe Jakob was laicus van Glindfeld. Hij werd in Medebach
geboren. Op 2 juli 1502 werd hij geprofest.539
H.U.Weiss, DieKreuzherren in Westfalen. in: Clairlieu, jg.20-21, 1962-1963, p. 294
H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 295
H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 295
H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 294
H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 295

112 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1502: de Kalberg Joseph was laicus van Glindfeld. Op 2 juli 1502 werd
hij geprofest.540
- 1504: Arnold was kruisbroeder van Glindfeld. Hij werd geboren in
Keulen. Op 10 augustus 1504 werd hij in Glindfeld geprofest.541
- 1504: Johann was kruisbroeder van Glindfeld. Hij werd geboren in
Luttringhausen (Medebach). Op 15 augustus 1504 werd hij in
Glindfeld geprofest.542
- 1504: Pepifer Heinrich was laicus van Glindfeld. Op 15 mei 1504
werd hij geprofest.543
- 1504: Sartor Arnold was laicus van Glindfeld. Op 15 augustus 1504
werd hij in Glindfeld geprofest.544
- 1507: Kiilenbach Wilhelms was kruisbroeder van Glindfeld. In 1507
werd hij geprofest.545
- 1508: Wynterbach Henricus was kruisbroeder van Glindfeld. Op het
generaal kapittel van 1508 werd hij bij de overledenen vermeld.546
- 1509: de Bomberg Gobelinus was kruisbroeder van Glindfeld. Op
9 februari 1509 werd hij geprofest.547
- 1511: Bocholdie Hermannus was donaat van Glindfeld. Een tijdlang
werkte hij er als kleermaker. Hij overleed in Falkenhagen op 25 Sep
tember 1511. Wanneer hij naar Falkenhagen verplaatst werd, weten we
niet.548
- 1512: Zwollis Otto was kruisbroeder van Ter Apel. In 1512 werd hij
naar Glindfeld gezonden.549
- 1515: Johannes was donaat van Glindfeld. Op het generaal kapittel
van 1515 werd hij bij de overledenen vermeld.550
- 1515: Theodericus was laicus van Duisburg. Van 1502 tot 1508 verbleef
hij in Glindfeld. Op het generaal kapittel van 1515 werd hij bij
de overledenen vermeld.
- 1517: Angularis Heinrich was kruisbroeder van Glindfeld. Op 8 maart
1517 werd hij geprofest.551
540 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 294
541 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 295
542 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 295
543 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 295
544 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 294
545 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 294
546 A. Van de Pasch, Definities..., p. 245
547 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 293
548 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 80
549 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 153
550 A. Van de Pasch, Definities..., p. 262
551 H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 293

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 113
1523: de Freienhagen (de Friggenhagen) Antonius was kruisbroeder
van Glindfeld. Op het generaal kapittel van 1523 werd hij bij de over-
ledenen vermeld.552
1524: Gotfridus was donaat van Glindfeld. In 1524 werd hij naar
Sneek gezonden.553
1525: Custer Emericus was laicus van Glindfeld. Hij werd geprofest op
1 januari 1525.554
1527: Hermannus was kruisbroeder van Glindfeld. Op het generaal
kapittel van 1527 werd hij bij de overledenen vermeld.555
1528: Bocholdie Johannes was kruisbroeder van Falkenhagen. Hij
werd de eerste procurator van het kruisherenklooster van Glindfeld,
met name van 1500 tot 1528. Hij overfeed in Glindfeld op 30 juni
1528. Op het generaal kapittel van 1529 werd hij bij de overledenen
vermeld.556
1529: Wyls Nicolaus was kruisbroeder van Falkenhagen. Hij was prior
van Glindfeld en later subprior. Hoeveel jaren hij deze ambten bekleedde,
weten we niet. In Glindfeld werd hij senior. Hij stierf op 11
april 1529. Op het generaal kapittel van 1530 werd hij bij de overle
denen vermeld.557
1535: Tekenberch Henricus was kruisbroeder van Glindfeld. Op het
generaal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.558
1535: Dorvelt (Dorfeld, Dorkirch) Johannes was laicus van Glindfeld.
Hij werd geprofest op 12 juni 1510. Op het generaal kapittel van 1535
werd hij bij de overledenen vermeld.559
• 1536: Anthonius was kruisbroeder van Glindfeld. Op het generaal
kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.560
■ 1538: Kuper Jacobus was donaat van Glindfeld. Op het generaal kapit
tel van 1538 werd hij bij de overledenen vermeld.561
- 1539: Helmont (Helmund) Johannes was kruisbroeder van Glindfeld.
Hij werd op 3 april 1503 geprofest. Op het generaal kapittel van 1539
werd hij bij de overledenen vermeld.562
152 A. Van de Pasch, Definities..., p. 278
153 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 146
H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 293
A. Van de Pasch, Definities..., p. 288
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 83
557 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 83
58 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311
159 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311; H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 293
560 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
561 A. Van de Pasch, Definities..., p. 320
562 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323; H.U. Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen, p. 294

114 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1540: Heubtreiff von Sudensberg Johannes was laicus van
Hohnscheid. In 1526 werd hij verplaatst naar Nieuwland, in 1535
naar Helenenberg en in 1540 naar Glindfeld.
Kruisbroeders in Glindfeld, 1499 - ca. 1540
Dertig conventualen telde het convent van Glindfeld tussen
1499 en ca. 1540 (A). Vier van hen waren donaat, elf waren laicus.
Vijfentwintig traden in Glindfeld in (B), vijf kwamen van elders
(C). Twee ingetredenen van Glindfeld werden naar andere conventen
gezonden (D).
Klooster
Woudrichem
Lannoy
Maaseik
Diilken
Nieuwland
Emmerik
Briiggen
Brandenburg
Chauny
Helenenberg
totaal aantal ingetredenen
39
39
50
19
47
30
15
44
36
42
24
24
25
10
17
14
09
26
18
16
van elders
15
15
25
09
30
16
06
18
18
26
naar elders
04
05
08
04
05
03
04
07
05
01

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 115
Klooster
Ehrenstein
Scharmer
Le Verger
Wickrath
Dinant
Waten
Pedernach
Duisburg
Sint-Annaland
Glindfeld
Totalen
4 Addenda
totaal aantal ingetredenen
18
27
22
30
22
05
19
20
10
30
564
13
19
12
16
10
01
10
15
01
25
305
van elders
05
08
10
14
12
04
09
05
09
05
259
naar elders
02
01
03
03
06
00
01
04
00
02
068
In Clairlieu, jaargang 2005 schonken we aandacht aan de kruisbroederskloosters
die voor 1410 werden gesticht. In tegenstelling tot de
jaargangen 2006 en 2007 werd voor de lijst van conventuales halt
gehouden in 1530 i.p.v. 1540. Hieronder laten we nu voor elk
klooster een aanvulling volgen voor dejaren 1530 tot 1540.
4.1 Hoei
- 1531: de Ville Everhardus was laicus van Hoei. Hij was kleermaker.
Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen ver-
meld.563
- 1531: Hagen Petrus was diaken van Goes. Rond 1500 zou hij in Hoei
verbleven hebben. Hij was senior. Op het generaal kapittel van 1531
werd hij bij de overledenen vermeld.564
563 A. Van de Pasch, Definities..., p. 299
564 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 33

116 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1532: Cosfeldie Henricus was kruisbroeder van Hoei. In 1499 werd hij
subprior van Dinant. Enkele jaren later werd hij subprior van Aken. In
1508 werd hij subprior van Chauny en van 1530 tot aan zijn dood
werd hij rector van Leuven. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij
bij de overledenen vermeld. Zijn benoeming voor Chauny viel niet
mee. De kloostertucht liet er te wensen over. Het generaal kapittel
beval aan de prior en het convent dat ze op straffe van gravior culpa
Henricus als confrater moesten ontvangen.
- 1532: Biscop Gijsbertus was kruisbroeder van Hoei. Omstreeks 1520
werd hij naar Scharmer gezonden en omstreeks 1532 naar Franeker.
Zowel in Scharmer als in Franeker werd hij prior. Op het generaal
kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1532: de Embrica Theodorus was conversus van Hoei. Op het gene
raal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.565
- 1532: de Maeseyck Nicolaus Leonis was kruisbroeder van Hoei. Van
12 mei 1524 tot 1527 was hij student in Leuven. Daarna verbleef hij
tot 1530 in Hoei. In 1527 werd hij zwaar gestraft vanwege zijn
schaamteloosheid en zijn brutale woordenwisseling met een definitor.
Elke week moest hij drie dagen de poenitentia gravioris culpae ondergaan
en wel zo lang tot de definitoren dit besluit zouden terugtrekken.
Als hij hieraan geen gevolg zou geven, dan zou hij in de kerker van het
klooster worden geworpen. In 1530 werd hij naar Den Bosch gezon
den, waar hij als predikant werkzaam was. Op het generaal kapittel van
1532 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1532: Eyckensis Nicolaus was kruisbroeder van Hoei. In 1524 was hij
student in Leuven. In 1527 belastte het generaal kapittel hem met gravis
culpa. In 1532 was hij conventualis van Hoei.
- 1533: Servacius was kruisbroeder van Hoei. In 1533 werd hij naar
Schiedam gezonden. Hij werd er novicenmeester en subprior.566
- 1533: Lodevicus was kruisbroeder van Hoei. Op het generaal kapittel
van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.567
- 1534: Bree Wilhelmus was donaat van Hoei. Hij was er portier. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.568
- 1534: Martinus was donaat van Hoei. Hij was er brouwer. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.569
A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel2, p. 121
A- Van de Pasch, Definities..., p. 305
A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
A. Van de Pasch, Definities..., p. 308

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 117
- 1535: Dionensis (van Dinant) Lambertus was kruisbroeder van
Dinant. In 1527 werd hij door het generaal kapittel naar Hoei gezonden.
In 1535 benoemde het generaal kapittel hem tot subprior van
Chauny, in welk klooster de prior en de confraters observanter
moesten gaan leven.
- 1537: de Gouda Thomas was kruisbroeder van Caen. Van 1515 tot
1518 werd hij naar Le Verger gezonden en van 1518 tot 1529 naar
Kolen-Kerniel. In 1529 keerde hij terug naar Caen, maar werd nog
datzelfde jaar bestemd voor Hoei. Hij was prior van Le Verger (1515-
1518), subprior van Kolen-Kerniel (1519), prior van Kolen-Kerniel
(1520-1529), prior van Caen (1529) en prior-generaal (13.11.1529 -
15.12.1537). Tevens werd hij prior-provinciaal van de Franse kloosters
(1515-1518 en 1529), definitor van deorde (1520, 1522, 1524, 1526
en 1528) en visitator (1522, 1524, 1526 en 1527). Ms prior hield hij
streng vast aan de observantie.
- 1539: van Deventer (Daventria) Henricus was kruisbroeder van
Scharmer. Van ca. 1538 tot 1530 was hij er prior. Van 1532 tot 1538
werd hij prior van Osterberg en van maart 1538 tot 23 mei 1539 priorgeneraal.
Hij werd definitor van de orde in 1532, 1534 en 1536. Hij
was visitator van het klooster van de Franciscanessen in Wiedenbriick
in de jaren 1532 tot 1538.
- 1539: de Bree (Breen) Andreas was kruisbroeder van Hoei. In 1511
werd hij prior van Dinant. Wanneer hij naar Hoei terugkeerde weten
we niet. Bij zijn overlijden was hij senior van Hoei en jubilaris. Op het
generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1540: Simon was donaat van Hoei. Op het generaal kapittel van 1540
werd hij vermeld bij de overledenen.570
4.2 Namen
- 1531: Jacobus was kruisbroeder van Namen. Hij werd subprior van
Sint-Annaland bij de oprichting van het klooster en bleef dit ambt
bekleden tot 1512. Daarna keerde hij terug naar Namen en werd er
subprior. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overlede
nen vermeld.
- 1534: Henricus was donaat van Maaseik. In 1524 werd hij naar
Namen gezonden, in 1526 naar Nieuwland, in 1527 naar Goes, in
1529 naar Hoorn en in 1531 naar Virton. Op het generaal kapittel van
1534 werd hij bij de overledenen vermeld.
570 A. Van de Pasch, Definities..., p. 326

118 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1534: de Mynne Johannes was kruisbroeder van Namen. Op het generaal
kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.571
- 1535: Godefridus was kruisbroeder van Namen. In 1535 werd hij door
het generaal kapittel naar Doornik gezonden.572
- 1535: Bex Simon was kruisbroeder van Roermond. In 1511 verbleef
hij in Namen, in 1512 in Le Verger en in 1535 in London. Hij over-
leed in London op 18 november 1535.
- 1535: Synteleth Nicolas was kruisbroeder van Namen. Bij zijn overlijden
was hij er senior. Op het generaal kapittel van 1535 werd hij bij de
overledenen vermeld.573
- 1536: Balen Ludowicus was kruisbroeder van Namen. Op het generaal
kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.574
- 1540: Georgius was kruisbroeder van Namen. Op het generaal kapit
tel van 1540 werd beslist dat hij zou terugkeren naar Namen. In welk
klooster hij toen verbleef, weten we niet.575
4.3 Luik
- 1531: Caudeberet (Caudebert) Rufinus was kruisbroeder van Luik.
Zeker van 1521 tot 1531 was hij er prior. Hij was definitor van de orde
in 1521, 1523, 1525, 1527, 1529 en 1531. In de jaren 1522 tot 1531
was hij visitator van de franciscanessen in Bree. Op het generaal kapit
tel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.576
- 1532: Gestell Wilhelmus was kruisbroeder van Luik. In de jaren 1497
tot 1503 was hij er prior en tevens definitor van de orde. Daarna verliet
hij Luik voor een niet nader genoemd klooster. In 1506 keerde hij
naar Luik terug. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de
overledenen vermeld.577
- 1533: Evodius was kruisbroeder van Luik. Op het generaal kapittel van
1533 werd hij bij de overledenen vermeld.578
- 1538: de Helchteren Johannes was kruisbroeder van Luik. Op het
generaal kapittel van 1538 werd hij bij de overledenen vermeld.579
571 A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
572 A. Van de Pasch, Definities..., p. 310
73 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311
174 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
A. Van de Pasch, Definities..., p. 326
A. Van de Pasch, Definities..., pp. 272, 277, 282, 287, 292, 298 en 302
A. Van de Pasch, Definities..., pp. 206, 228, 237 en 302
A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
A. Van de Pasch, Definities..., p. 320

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 119
- 1538: Otto was kruisbroeder van Luik. Op het generaal kapittel van
1538 werd hij bij de overledenen vermeld.580
4.4 Doornik
- 1531: Natalis was kruisbroeder van Doornik. In 1511 werd hij door
het generaal kapittel naar Lannoy gezonden. Op het generaal kapittel
van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1535: de Tornaco (van Doornik) Adam was kruisbroeder van Doornik.
Hij studeerde theologie aan de Leuvense universiteit en behaalde er het
baccalaureaat in de theologie. Hij werd door het generaal kapittel aangesteld
als eerste prior van Le Verger (1490-1491). Samen met hem
zouden enkele kruisbroeders van Parijs naar Le Verger vertrekken. Het
generaal kapittel besliste immers dat de subprior van Doornik naar
Parijs zou verhuizen om diegenen te vervangen die naar Le Verger werden
gestuurd. In 1491 werd hij benoemd tot professor aan de univer
siteit van Caen. De reden waarom hij van Le Verger naar Caen werd
geroepen had te maken met het feit dat het klooster van Caen nogal
wat universiteitsstudenten telde. In 1489-1490 waren er dat negen. In
1490 nam Adam de Tornaco overigens deel aan de rectorkeuze van de
universiteit van Caen. Hij bleef in Caen tot 1504. Van 1504 tot 1535
werd hij prior van Saint-Georges de Tremeur. Op het generaal kapittel
van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1535: Godefridus was kruisbroeder van Namen. In 1535 werd hij door
het generaal kapittel naar Doornik gezonden.
- 1536: Arnoldus was kruisbroeder van Doornik. In 1535 werd hij door
het generaal kapittel naar Dinant gezonden. Een jaar later verhuisde hij
naar Goes.
- 1538: de Eynatten (Ermithen) Richardus was kruisbroeder van
Brandenburg. In 1533 werd hij door het generaal kapittel naar Keulen
gezonden en in 1536 en 1537 naar Doornik. In 1538 keerde hij naar
Brandenburg terug.
- 1539: de Gremio (de Gremis) Petrus was kruisbroeder van Caen. In
1512 werd hij door het generaal kapittel naar Dinant gezonden. Hij
werd er predikant. In 1539 werd hij naar Doornik gezonden.
- 1539: Paschasius was kruisbroeder van Doornik. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.581
580 A. Van de Pasch, Definities..., p. 320
581 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323

120 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1539: Leo was kruisbroeder van Doornik. In 1539 was hij er procura
tor.582
4.5 Suxy
4.6 Carignan
4.7 Virton
- 1534: Henricus was donaat van Maaseik. In 1524 werd hij naar
Namen gezonden, in 1526 naar Nieuwland, in 1527 naar Goes, in
1529 naar Hoorn en in 1531 naar Virton. Op het generaal kapittel van
1534 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1534: Johannes was donaat van Maaseik. In 1534 werd hij door het
generaal kapittel naar Virton gezonden. Hij werd er kok en bierbrou-
wer. Hij was senior.
- 1539: Rutgerus was kruisbroeder van Maaseik. Het generale kapittel
zond hem in 1527 en 1528 naar Dinant en in 1533 naar Virton. In
1539 keerde hij terug naar Maaseik.
4.8 Beyenburg
- 1531: Bonifacius was kruisbroeder van Goes tot 1525. In dat jaar werd
hij naar Beyenburg gezonden. Twee jaar later verhuisde hij naar
Diisseldorf. In 1528 werd hij naar Bentlage gezonden. Op het generaal
kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.583
- 1533: ab Herweden (Herbie, Herbeden, Hereveden) Henricus was
kruisbroeder van Beyenburg. In 1532 werd hij naar Diilken gezonden.
Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1533: Johannes was laicus van Beyenburg. Op het generaal kapittel
van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.584
- 1534: Hermannus was donaat van Beyenburg. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.585
- 1535: Reynerus was donaat van Beyenburg. Op het generaal kapittel
van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.586
582 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
583 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 33
584 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
585 A. Van de Pasch, Definities..., p. 309
586 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 121
- 1535: von Unna Johannes was kruisbroeder van Beyenburg. In 1515
was hij er procurator en zeker van 1530 tot 1535 prior. Van 1525 tot
1535 was hij pastoor van Steinhaus. Op het generaal kapittel van 1535
werd hij bij de overledenen vermeld.587
- 1536: Renis Bernardus was kruisbroeder van Beyenburg. Hij werd naar
een ander klooster gezonden. Wanneer en waarheen weten we niet. In
1502 keerde hij naar Beyenburg terug. In 1535 werd hij pastoor van
Steinhaus. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij bij de overlede
nen vermeld.588
4.9 Hohenbusch
- 1531: Wilhelmus was donaat van Hohenbusch. In 1531 keerde hij uit
een niet nader genoemd klooster terug naar Hohenbusch.589
- 1531: Dulcensis was laicus van Dulken. In 1529 werd hij naar
Hohenbusch gezonden en in 1531 naar Kolen-Kerniel.
- 1531: Johannes was donaat van Hohenbusch. Op het generaal kapittel
van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.590
- 1531: van Tiel (de Tela, de Tyela) Johannes was kruisbroeder van
Hohenbusch. In 1494 werd hij naar Sneek gezonden. In 1512 vertrok
hij uit Sint-Agatha en ging wonen in Maaseik. Hij werd predikant in
Maaseik. Van 1526 tot aan zijn dood was hij pastoor in Woudrichem.
Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1535: Sitner Christianus was donaat van Hohenbusch. Op het gene
raal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.591
- 1535: Beck Petrus was kruisbroeder van Hohenbusch. Op het generaal
kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.592
- 1536: de Swalenberch Jasperus was kruisbroeder van Hohenbusch.
Van 1529 tot 1536 verbleef hij in Kolen-Kerniel. Op het generaal
kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.593
587 E Olischlager, Die Monche zu Beyenburg. in: Zeitschrift des Bergischen Geschichtsverein.
Bonn, dl.10 (1874), p. 40
588 A. Van de Pasch, Definities..., p. 313
A. Van de Pasch, Definities. p. 299
590 A. Van de Pasch, Definities.
, p. 299
591 A. Van de Pasch, Definities.
, p. 311
)2 A. Van de Pasch, Definities.
, p. 311
593 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 107

122 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1536: de Gladbach Paulus was donaat van Hohenbusch. In 1487 werd
hij naar een niet nader genoemd klooster verplaatst. Op het generaal
kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen van Hohenbusch vermeld.594
- 1537: Erclens Gerardus was kruisbroeder van Hohenbusch. Op het
generaal kapittel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.595
- 1538: Dulcensis Vitus was kruisbroeder van Diilken. In 1537 kreeg hij
de opdracht in Hohenbusch te blijven. In 1538 werd hij naar Sneek
gezonden en in 1539 naar Goes. In 1538 was hij predikant in Sneek.
- 1539: Gangelt Wilhelmus was kruisbroeder van Hohnscheid. In 1522
werd hij naar Aken gezonden. In 1532 werd hij in Hohenbusch geincorporeerd.
Nadat hij in 1537 naar Sneek werd gezonden kreeg hij in
1538 de opdracht om er te blijven en een jaar later ontving hij de
incorporatie.596
- 1540: Petrus was kruisbroeder van Hohenbusch. Op het generaal
kapittel van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.597
4.10 Keulen
- 1531: Hammonis Everardus was kruisbroeder van Keulen. Voor 1531
werd hij pastoor van Meckelen. In 1531 werd hij procurator van
Helenenberg. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de over
ledenen vermeld.
- 1533: Dynslache (Dynslaken) Henricus was kruisbroeder van Keulen.
In 1530 werd hij door het generaal kapittel naar Pedernach gezonden.
Hij werd er procurator. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij
de overledenen vermeld.
- 1534: Paffraet (Pasraet, Pasroth, Paffroidt) Theodericus was kruisbroe
der van Keulen. Van 1522 tot 1534 was hij subprior van Helenenberg.
Op het generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1536: Mesmaker (Metzmecher) Johannes was kruisbroeder van
Keulen. In 1501 zond het generaal kapittel hem als conventualis naar
Duisburg. In 1508 keerde hij terug naar Keulen. Een tijdje later werd
hij naar Colchester gezonden. In 1512 keerde hij definitief terug naar
Keulen. Hij werd er senior. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij
bij de overledenen vermeld.
w A. Van de Pasch, Definities..., pp. 175 en 314
5)5 A. Van de Pasch, Definities..., p. 316
5% R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel2, p. 148
597 A. Van de Pasch, Definities..., p. 320

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 123
1536: Borchgresse (Borchgreffe) Hinricus was kruisbroeder van
Keulen. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen
vermeld.598
1538: de Eynatten (Ermithen) Richardus was kruisbroeder van
Brandenburg. In 1533 werd hij door het generaal kapittel naar Keulen
gezonden en in 1536 en 1537 naar Doornik. In 1538 keerde hij naar
Brandenburg terug.
- 1539: Titz Gerardus was kruisbroeder van Keulen. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.599
- 1539: Koichem Simon was kruisbroeder van Keulen. Hij werd senior.
Op het generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen ver
meld.600
4.11 Schwarzenbroich
- 1531: Heib Egidius was kruisbroeder van Aken. In 1524 werd hij door
het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Een jaar later verhuisde
hij naar Schwarzenbroich. In 1530 en 1531 was hij subprior in
London. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overlede
nen vermeld.
- 1533: de St. Trudone Matthias was kruisbroeder van Schwarzenbroich.
Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen ver
meld.601
- 1533: Leonardus was donaat van Schwarzenbroich. In 1522 werd hij
voor een jaar naar Brandenburg gezonden. Op het generaal kapittel
van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.
4.12 Aken
- 1531: Hermannus was donaat van Aken. In 1494 was hij er kok. In dat
jaar werd hij naar Wickrath gezonden en in 1496 naar Ehrenstein. In
1497 keerde hij naar Aken terug. Op het generaal kapittel van 1531
werd hij bij de overledenen vermeld.
598 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
599 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
6(10 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
601 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305

124 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1531: Heib Egidius was kruisbroeder van Aken. In 1524 werd hij door
het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Een jaar later verhuisde
hij naar Schwarzenbroich. In 1530 en 1531 was hij subprior in
London. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen
vermeld.
- 1532: Cosfeldie Henricus was kruisbroeder van Hoei. In 1499 werd hij
subprior van Dinant. Enkele jaren later werd hij subprior van Aken. In
1508 werd hij subprior van Chauny en van 1530 tot aan zijn dood
werd hij rector van Leuven. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij
bij de overledenen vermeld. Zijn benoeming voor Chauny viel niet
mee. De kloostertucht liet er te wensen over. Het generaal kapittel
beval aan de prior en het convent dat ze op straffe van gravior culpa
Henricus als confrater moesten ontvangen.
- 1533: Delft Cornelius was kruisbroeder van Aken. In 1496 werd hij
naar Venlo gezonden en in 1504 naar Schiedam. Op het generaal
kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.602
- 1535: van Delft Simon Gysbertus was kruisbroeder van Aken. In 1527
en 1528 werd hij naar Goes gezonden. In 1530 verbleef hij in Asperen,
in 1531 en 1532 in Sneek, in 1533 in Schiedam, in 1534 in Hoorn en
vanaf het generaal kapittel van 1534 weer in Sneek. Op het generaal
kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.603
- 1535: Gangelt Johannes was kruisbroeder van (?). Omstreeks 1535
keerde hij uit Roermond terug naar Aken en werd er subprior en later
prior.604
- 1536: Hermannus was donaat van Aken. In 1509 werd hij voor een
jaar naar Helenenberg gezonden. In 1510 keerde hij terug naar Aken
en bleef er conventualis tot omstreeks 1536.
- 1539: Gangelt Wilhelmus was kruisbroeder van Hohnscheid. In 1522
werd hij naar Aken gezonden. In 1532 werd hij in Hohenbusch gei'ncorporeerd.
Nadat hij in 1537 naar Sneek werd gezonden kreeg hij in
1538 de opdracht om er te blijven en een jaar later ontving hij de
incorporatie.605
61)2 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 121
603 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p 34
604 A. Van de Pasch, Definities..., p. 313
605 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 148

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 125
4.13 Asperen
- 1534: Simonis Henricus was kruisbroeder van Schiedam. Van 1527 tot
1530 werd hij naar Goes gezonden. In 1530 en 1531 verbleef hij in
Asperen. Vervolgens verhuisde hij tot 1533 naar Sneek. Dan nam hij
voor een jaar zijn intrek in Hoorn, waarna hij terugkeerde naar Sneek.
Hijoverleednal534.606
- 1535: Arnoldus was donaat van Asperen. Hij was er kok. Op het generaal
kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.607
- 1535: van Delft Simon Gysbertus was kruisbroeder van Aken. In 1527
en 1528 werd hij naar Goes gezonden. In 1530 verbleef hij in Asperen,
in 1531 en 1532 in Sneek, in 1533 in Schiedam, in 1534 in Hoorn en
vanaf het generaal kapittel van 1534 weer in Sneek. Op het generaal
kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1536: Martinus was donaat van Brandenburg. In 1536 werd hij naar
Asperen gezonden. Zowel in Brandenburg als in Asperen was hij kok.
- 1536: Cock Richard was kruisbroeder van Asperen. In 1536 was hij er
procurator. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij bij de overle
denen vermeld.608
- 1538: Mauritius was kruisbroeder van Schiedam. In 1523 werd hij
naar Asperen gezonden en een jaar later naar Scharmer. Daarna keer-
de hij terug naar Schiedam. Op het generaal kapittel van 1538 werd hij
bij de overledenen vermeld. Hij was senior.609
4.14 Sint-Agatha
- 1531: Novimagii (Heel) Rutgerus was kruisbroeder van Sint-Agatha.
In 1527 en 1528 verbleef hij in Sneek. In 1529 werd hij naar
Nieuwland gezonden, waar hij subprior werd. Op het generaal kapit
tel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1531: van Tiel (de Tela, de Tyela) Johannes was kruisbroeder van
Hohenbusch. In 1494 werd hij naar Sneek gezonden. In 1512 vertrok
hij uit Sint-Agatha en ging wonen in Maaseik. Hij werd predikant in
Maaseik. Van 1526 tot aan zijn dood was hij pastoor in Woudrichem.
Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.
606 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 33
607 A. Van de Pasch, Definities..., p. 311
608 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
609 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 121

126 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1532: de Embrica Wilhelmus was donaat van Sint-Agatha. Hij was
kleermaker. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen
vermeld.610
- 1533: Tyla Henricus was kruisbroeder van Sint-Agatha; In 1533 keer-
de hij uit een niet nader genoemd klooster terug naar Sint-Agatha.611
- 1533: Petrus was kruisbroeder van Dinant. In 1522 werd hij naar Sint-
Agatha gezonden. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij bij de
overledenen vermeld.
- 1534: Kamerman Jacobus was kruisbroeder van Sint-Agatha. Op het
generaal kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.612
- 1535: Naet (Nait) Theodorus was kruisbroeder van Sint-Agatha.
Wanneer hij verplaatst werd naar Sneek is ons niet bekend. In 1522
kreeg hij echter de opdracht in Sneek te blijven. Op het generaal kapit
tel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.613
- 1535: van Doesborch (Dusborch, Doesburg) Franciscus was kruis
broeder van Sint-Agatha. Bij zijn overlijden was hij subprior in
Woudrichem. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij bij de over
ledenen vermeld. Hij overleed op 26 mei 1535.
- 1535: Mullem Theodericus was kruisbroeder van Sint-Agatha. Op het
generaal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.614
- 1537: Haps Petrus was donaat van Sint-Agatha. Op het generaal kapit
tel van 1537 werd hij bij de overledenen vermeld.615
- 1537: van Deventer (Daventrie) Johannes was kruisbroeder van Sint-
Agatha. Hij werd geboren in Nijmegen, vermoedelijk in 1465. Hij
studeerde theologie, misschien wel in Keulen, en trad reeds in zijn
studententijd op als scriptor van Sint-Agatha. Omwille van zijn zin
voor kleuren sloot hij aan bij de kruisbroeders van Keulen, die in die
jaren veel zorg besteedden aan het overschrijven en inbinden van boe-
ken. In 1506 keerde hij uit een niet nader genoemd klooster (Keulen?)
terug naar Sint-Agatha. Van 1498 tot 1529 was hij scriptor-illustrator
in Sint-Agatha. Van hem worden twee gradualia bewaard. Op het
generaal kapittel van 1538 werd hij bij de overledenen vermeld.616
610 A. Van de Pasch, Definities..., p. 303
611 A. Van de Pasch, Definities..., p. 304
612 A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 147
A. Van de Pasch, Definities.
A. Van de Pasch, Definities.
., p. 311
.,p. 316
616 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 237 en 320; Idem, De drie gradualia van St. Agatha.
in: Clairlieu, jg.7, 1949, pp. 65-100

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 127
- 1538: Vechel Henricus was kruisbroeder van Sint-Agatha. Op het
generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.617
- 1540: Hoefsleger (van Kempen) Henricus was kruisbroeder van Sint-
Agatha. Misschien was hij student in Leuven tussen 1498 en 1503. Hij
werd prior van Sint-Agatha van 1504 tot 1540. In de jaren 1519,
1521, 1523, 1525, 1527, 1529, 1531, 1533, 1535, 1537 en 1539
werd hij definitor van de orde. In 1540 was hij prior-provinciaal van
Holland en Zeeland en visitator. Voor 1506 was hij lector in de theologie
in Sint-Agatha. In 1506 gaf hij de inleidende preek op het gene
raal kapittel. Hij overleed op een van zijn visitatiereizen in het klooster
van Den Bosch.
4.15 Venlo
- 1533: Delft Cornelius was kruisbroeder van Aken. In 1496 werd hij
naar Venlo gezonden en in 1504 naar Schiedam. Op het generaal
kapittel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1534: Reter Johannes was donaat van Venlo. In 1534 werd hij als kok
naar Woudrichem gezonden.
- 1535: Craechs (Erarsz) Goswinus werd geboren in Maastricht en was
kruisbroeder van Kolen-Kerniel. Vanaf 1483 verbleef hij een tijdje in
Venlo. Daarna keerde hij terug naar Kolen-Kerniel. Hij werd senior en
jubilarius. Op het generaal kapittel van 1535 werd hij bij de overlede
nen vermeld.618
- 1536: van Beringen Franciscus was kruisbroeder van Venlo. Op het
generaal kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.619
- 1536: Beckman Petrus was donaat van Venlo. Hij was er kok. Op het
generaal kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.620
- 1539: van de Putte Mathias was kruisbroeder van Venlo. Van 1521 tot
1539 was hij er prior. Hij was definitor van de orde in de jaren 1524,
1526, 1528, 1530, 1532, 1534, 1536 en 1538. Op het generaal kapit
tel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.621
617 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
618 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 107
619 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
620 A. Van de Pasch, Definities..., p. 314
621 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 279, 284, 289, 294, 300, 306, 312, 317 en 326

128 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIIFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1539: Verpinxten (Vorpmyteren) Henricus was kruisbroeder van
Kolen-Kerniel. Hij begon er in 1477 aan het noviciaat. In 1490 werd
hij naar Osterberg gezonden en het daarop volgende jaar werd hij voor
66n jaar naar Venlo gezonden. Hij werd rondtrekkend predikant van
1502 tot 1538 en procurator van Kolen-Kerniel van 1516 tot 1538.
Op het generaal kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.
Hij was een bekende rondtrekkende predikant en een bijbelspecialist.
Hij was bovendien praktisch en voortvarend.622
- 1540: van Venlo (Venlensis) Leonardus was kruisbroeder van Venlo. In
1507 werd hij door het generaal kapittel naar Colchester gezonden.
Van 1511 tot 1526 verbleef hij in London. In 1526 werd hij door het
generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Op het generaal kapittel
van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.
4.16 Parijs
- 1530: Hyperen Gisbertus was kruisbroeder van Hoei. In 1502 werd hij
verplaatst naar Parijs. In 1504 keerde hij terug naar Hoei tot 1512, in
welk jaar hij naar London werd gezonden. In 1529 was hij subprior in
Den Bosch. Hij overleed in 1529 of in 1530.623
- 1531: Tyreau Jacobus was kruisbroeder van Parijs. In 1524 was hij er
subprior. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overlede
nen vermeld.624
- 1531: Marechal Jacobus was kruisbroeder van Parijs. Op het generaal
kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.625
- 1531: de Fugo Claudius was kruisbroeder van Parijs. Op het generaal
kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.626
- 1532: Salmon Wilhelmus was kruisbroeder van Parijs. In 1518 was hij
er prior. Op het generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen
vermeld.627
- 1532: Eperobins Stephanus was kruisbroeder van Parijs. Op het gene
raal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.628
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 50
R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 1, p. 46
A. Van de Pasch, Definities..., p. 299
A. Van de Pasch, Definities.
A. Van de Pasch, Definities.
A. Van de Pasch, Definities.
A. Van de Pasch, Definities.
p. 300
p. 299
p. 302
, p. 302

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VTfFTIENDE EEUW - DEEL 3 129
- 1532: Cosart (Cohart, Cochart) Felix was kruisbroeder van Parijs,
zeker van 1518 tot 1521 en van 1529 tot 1532. Hij was subprior in
Parijs van 1518 tot 1521. Van 1526 tot 1529 was hij prior van
Buzancais. Van 1524 tot 1532 was hij prior-provinciaal en vicaris van
de Franse kloosters. Van 1529 tot 1532 was hij prior van Parijs. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.629
- 1532: Cordereau Johannes was kruisbroeder van Parijs. Op het gene
raal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.630
- 1532: Botel Johannes was kruisbroeder van Parijs. Op het generaal
kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.631
- 1534: Cortyn Nicolaus was kruisbroeder van Parijs. Op het generaal
kapittel van 1534 werd hij bij de overledenen vermeld.632
- 1536: Mimire (Minieu) Natalis was kruisbroeder van Parijs. Op de
generale kapittels van 1536 en 1539 werd hij bij de overledenen ver
meld.633
- 1536: Banck (Brech) Wilhelmus was kruisbroeder van Parijs. Voor
1536 was hij een tijdlang prior geweest in Laines-aux-Bois. Op het
generaal kapittel van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.634
- 1536: Maioris Nicolaus was kruisbroeder van Parijs. Op de generale
kapittels van 1536 en 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.635
4.17 Condren
4.18 Caen
- 1533: Wilhelmus was kruisbroeder van Caen. Op het generaal kapit
tel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.636
- 1533: Genon Johannes was kruisbroeder van Caen, zeker van 1501 tot
1533. Bij zijn overlijden was hij er procurator. Op het generaal kapit
tel van 1533 werd hij bij de overledenen vermeld.637
629 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuiu, Deel 2, p. 13
r'30 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
631 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
632 A. Van de Pasch, Definities..., p. 308
633 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 314 en 323
634 A. Van de Pasch, Definities..., p. 313
635 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 314 en 323
636 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
637 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305; A. Durand, Leprieure Sainte Croix de Caen, in:
Clairlieu,)%.25, 1967, p. 56

130 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VTJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1535: de Tornaco (van Doornik) Adam was kruisbroeder van Doornik.
Hij studeerde theologie aan de Leuvense universiteit en behaalde er het
baccalaureaat in de theologie. Hij werd door het generaal kapittel aangesteld
als eerste prior van Le Verger (1490-1491). Samen met hem
zouden enkele kruisbroeders van Parijs naar Le Verger vertrekken. Het
generaal kapittel besliste immers dat de subprior van Doornik naar
Parijs zou verhuizen om diegenen te vervangen die naar Le Verger werden
gestuurd. In 1491 werd hij benoemd tot professor aan de univer
siteit van Caen. De reden waarom hij van Le Verger naar Caen werd
geroepen had te maken met het feit dat het klooster van Caen nogal
wat universiteitsstudenten telde. In 1489-1490 waren er dat negen. In
1490 nam Adam de Tornaco overigens deel aan de rectorkeuze van de
universiteit van Caen. Hij bleef in Caen tot 1504. Van 1504 tot 1535
werd hij prior van Saint-Georges de Tremeur. Op het generaal kapittel
van 1536 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1537: de Gouda Thomas was kruisbroeder van Caen. Van 1515 tot
1518 werd hij naar Le Verger gezonden en van 1518 tot 1529 naar
Kolen-Kerniel. In 1518 werd hij de prior-generaal Wilhelmus van den
Oever verplaatst naar Kolen-Kerniel omdat er tussen hem de Charles
Rohan, de zoon van de oprichter Pierre Rohan, een meningsverschil
was opgetreden. In Kolen werd hij in 1519 subprior en in 1520 prior.
In 1529 keerde hij terug naar Caen, maar werd nog datzelfde jaar
bestemd voor Hoei. Hij was achtereenvolgens prior van Le Verger
(1515-1518), subprior van Kolen-Kerniel (1519), prior van Kolen-
Kerniel (1520-1529), prior van Caen (1529) en prior-generaal (13
november 1529 tot 15 december 1537). Tevens werd hij prior-provinciaal
van de Franse kloosters (1515-1518 en 1529), definitor van de
orde (1520, 1522, 1524, 1526 en 1528) en visitator (1522, 1524,
1526 en 1527). Als prior hield hij streng vast aan de observantie.
- 1539: Huth Richard was kruisbroeder van Caen. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld. Volgens
Hayden was Richard Huth dezelfde persoon als Henricus Hueth, voormalig
prior van Donnington.638
- 1539: de Gremio (de Gremis) Petrus was kruisbroeder van Caen. In
1512 werd hij door het generaal kapittel naar Dinant gezonden. Hij
werd er predikant. In 1539 werd hij naar Doornik gezonden.
638 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323; J.M. Hayden, Religious reform and religious
orders in England, 1490 - 1540: the case ofthe Crutched Friars, p. 429

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 131
- 1539: Gele Nicolaus was kruisbroeder van Caen. Op het generaal
kapittel van 1539 werd hij bij de overledenen vermeld.639
- 1539: Hueth (White, Wheete, Weete) Henricus was kruisbroeder van
Donnington. Zeker van 1531 tot 1538 was hij er prior. Van 1531 tot
1534 was hij vicarius van de prior-generaal in Engeland. In 1539 verbleef
hij in Caen. In de opheffingsdocumenten van 1538 werd hij een
man genoemd met een 'extreem hoge leeftijd'. In 1538 kreeg hij een
pensioen van £6 13s. 4d. Volgens Hayden was hij misschien dezelfde
persoon als Ricardus Huth, die in 1539 in Caen overleed.640
- 1539: Porinck Johannes was kruisbroeder van Caen. In 1499 werd hij
door het generaal kapittel voor een jaar naar Le Verger gezonden.
Daarna keerde hij terug naar Caen. Op het generaal kapittel van 1539
werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1540: Morijn Johannes was kruisbroeder van Caen. In 1540 was hij er
subprior.641
- 1540: Besselot Thomas was kruisbroeder van Caen. Hij werd doctor in
de theologie. In 1540 was hij prior van Caen.642
- 1540: van der Steegen Arnoldus was kruisbroeder van Den Bosch. In
1489 verbleef hij Lannoy en in 1491 in Caen. Hij was senior en jubilarius.
Op het generaal kapittel van 1541 werd hij bij de overledenen
vermeld.643
4.19: Saint-Ursin
- 1534: Brenoust Jehan was kruisbroeder van Saint-Ursin. In 1534 was
hij er procurator.644
4.20 Saint-Georges de Tremeur
- 1532: Johannes was novice in Saint-Georges de Tremeur. Op het gene
raal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.645
639 A. Van de Pasch, Definities..., p. 323
640 J.M. Hayden, Religious reform and religious orders in England, 1490 - 1540: the case of
the CrutchedFriars, pp. 428-430; A. Van de Pasch, Definities..., pp. 298 en 309
641 A. Durand, Le prieure SainteCroix de Caen, p. 63
M1 A. Durand, Le prieure SainteCroix de Caen, p. 63
643 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 166
644 A. Durand, Le prieure' de SaintUrsin. in: Clairlieu, jg.22, 1964, p. 45
645 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302

132 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1533: Oyrdin (Oudyn) Johannes was kruisbroeder van Saint-Georges
de Tremeur. In 1533 was hij er prior. Op het generaal kapittel van
1533 werd hij bij de overledenen vermeld.646
- 1535: de Tornaco (van Doornik) Adam was kruisbroeder van Doornik.
Hij studeerde theologie aan de Leuvense universiteit en behaalde er het
baccalaureaat in de theologie. Hij werd door het generaal kapittel aangesteld
als eerste prior van Le Verger (1490-1491). Samen met hem
zouden enkele kruisbroeders van Parijs naar Le Verger vertrekken. Het
generaal kapittel besliste immers dat de subprior van Doornik naar
Parijs zou verhuizen om diegenen te vervangen die naar Le Verger werden
gestuurd. In 1491 werd hij benoemd tot professor aan de univer
siteit van Caen. Hij bleef in Caen tot 1504. Van 1504 tot 1535 werd
hij prior van Saint-Georges de Tremeur. Op het generaal kapittel van
1536 werd hij bij de overledenen vermeld.
4.21 Varennes-sur-Allier
- 1531: Mauray (Mauxay) Se'bastien was kruisbroeder van Varennes-sur-
Allier.647
- 1531: Grocht (Groyhet, Grohet) Jacques was kruisbroeder van
Varennes-sur-Allier. In 1531 was hij er prior.648
- 1531: Delli (Dell, Delle) Antonius was kruisbroeder van Toulouse. In
1499 werd hij prior van Buzan^ais benoemd door het generaal kapit
tel. In 1500 kreeg hij het bevel deze benoeming aan te nemen. In 1501
verbleef hij in Varennes-sur-Allier. Van 1501 tot 1503 resideerde hij
opnieuw in Toulouse. In 1529 en 1530 verbleef hij in Dinant. Op het
generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1532: Maturinus was kruisbroeder van Varennes-sur-Allier. Op het
generaal kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.649
- 1533: Udem Theodorus was kruisbroeder van Hohnscheid. Van 1503
tot 1507 verbleef hij in Emmerik. Daarna werd hij tot 1509 naar
Varennes-sur-Allier gezonden en in 1509 naar Toulouse. In 1510 werd
hij omwille van gravior culpa naar Emmerik gezonden, waar hij bleef
wonen tot aan zijn dood. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij
bij de overledenen vermeld.650
646 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305
647 Arch. Dep. Allier H.650
648 Arch. Dep. Allier H.650 (microfilm 2. Mi27.R.71
649 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302
650 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 173

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 133
- 1535: Namuriensis Michael Jacobus was kruisbroeder van Namen. Op
het generaal kapittel van 1494 werd hij subprior benoemd in Le
Verger. In 1495 werd hij verplaatst naar Varennes-sur-Allier. In 1497
werd hij door het generaal kapittel terug naar Le Verger gezonden. Op
het generaal kapittel van 1535 werd hij bij de overledenen vermeld.
4.22 Toulouse
- 1531: Delli (Dell, Delle) Antonius was kruisbroeder van Toulouse. In
1499 werd hij prior van Buzancais benoemd door het generaal kapit
tel. In 1500 kreeg hij het bevel deze benoeming aan te nemen. In 1501
verbleef hij in Varennes-sur-AIlier. Van 1501 tot 1503 resideerde hij
opnieuw in Toulouse. In 1529 en 1530 verbleef hij in Dinant. Op het
generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.
- 1533: Udem Theodorus was kruisbroeder van Hohnscheid. Van 1503
tot 1507 verbleef hij in Emmerik. Daarna werd hij to 1509 naar
Varennes-sur-AIlier gezonden en in 1509 naar Toulouse. In 1510 werd
hij omwille van gravior culpa naar Emmerik gezonden, waar hij bleef
wonen tot aan zijn dood. Op het generaal kapittel van 1533 werd hij
bij de overledenen vermeld.
- 1536: Petrus was donaat van Toulouse. Op het generaal kapittel van
1536 werd hij bij de overledenen vermeld.651
4.23 Salignac
4.24 Laines-aux-Bois
4.25 Barham
- 1532: Reynolds Henry was kruisbroeder van Barham. Hij was de laatste
prior van Barham. Hij overleed na 1532.652
- 1532: Bybe John was kruisbroeder van Barham. Zeker van 1522 tot
1532 was hij er conventualis en in 1531 en 1532 prior.653
651 A. Van de Pasch, Definities..., pp. 314 en 324
652 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 80
653 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 80

134 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
4.26 Colchester
- 1536: Mesmaker (Metzmecher) Johannes was kruisbroeder van
Keulen. In 1501 zond het generaal kapittel hem als conventualis naar
Duisburg. In 1508 keerde hij terug naar Keulen. Een tijdje later werd
hij naar Colchester gezonden. In 1512 keerde hij definitief terug naar
Keulen. Hij werd er senior. Op het generaal kapittel van 1536 werd hij
bij de overledenen vermeld.
4.27 Donnington
- 1532: Stere Simon was kruisbroeder van Donnington. Op het generaal
kapittel van 1532 werd hij bij de overledenen vermeld.654
- 1538: Ungull (Ungyll, Uncle) Richard was kruisbroeder van
Donnington. Hijzelf en Henry White waren de laatste bewoners van
Donnington. De priorij werd opgeheven in 1538. Hij ontving een
pensioen van £ 4.655
- 1539: Hueth (White, Wheete, Weete) Henricus was kruisbroeder van
Donnington. Zeker van 1531 tot 1538 was hij er prior. Van 1531 tot
1534 was hij vicarius van de prior-generaal in Engeland. In 1539 verbleef
hij in Caen. In de opheffingsdocumenten van 1538 werd hij een
man genoemd met een 'extreem hoge leeftijd'. In 1538 kreeg hij een
pensioen van £6 13s. 4d. Volgens Hayden was hij misschien dezelfde
persoon als Ricardus Huth, die in 1539 in Caen overleed.
4.28 London
- 1531: Francfordie Johannes was kruisbroeder van London. Op het
generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overledenen vermeld.656
- 1531: Heib Egidius was kruisbroeder van Aken. In 1524 werd hij door
het generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Een jaar later verhuisde
hij naar Schwarzenbroich. In 1530 en 1531 was hij subprior in
London. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overlede
nen vermeld.
654 A. Van de Pasch, Definities..., p. 302; J.M. Hayden, Religious reform and religious
orders in England, 1490 - 1540: the case ofthe Crutched Friars, p. 429
655 J.M. Hayden, Religious reform and religious orders in England, 1490 - 1540: the case of
the Crutched Friars, p. 429
656 A. Van de Pasch, Definities..., p. 299

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 135
1531: Gelrie Hinricus was kruisbroeder van Roermond. In 1512 werd
hij vanuit London naar Colchester gezonden. Hij overleed in
Roermond. Op het generaal kapittel van 1531 werd hij bij de overle-
denen vermeld.657
1532: Crochun (Crocynus) William was kruisbroeder van London.
Van 1513 tot 1517 en van 1525 tot 1532 verbleef hij in London. Hij
werd subdiaken gewijd op 24 September 1513 en diaken gewijd op 17
december 1513. Hij werd Baccalaureus formatus in Leuven en studeerde
er van 19 mei 1517 tot in 1525. Op 1 augustus 1532 berichtten
twee leden van de communiteit van London, William Crochun en
Robert Balle, aan de koninklijke raadsheren Thomas Cromwell en
John Alleyn, dat hun prior John Dryver zich laatdunkend had uitgela-
ten over de koning. Hij had nl. vernomen dat Hendrik VIII van plan
was verschillende kloosters te sluiten. Dryver stelde dat de koning in
plaats van de titel Defensor Fidei beter de titel van Destructor Fidei
koos. Hierover ondervraagd door de bovengenoemde raadsheren her-
haalde Dryver zijn commentaar op de koning. Wat daarna met hem
gebeurde, weten we niet. Als prior werd hij vervangen door Edmund
Straetham. A. Ramaekers beweerde dat hij prior van London werd
voor 1527 en vicaris van de prior-generaal in Engeland. Steeds volgens
Ramaekers overleed hij tussen april 1529 en mei 1530. Ramaekers verwarde
deze William echter met William Bowry.
1532: Dryver (Duyner, Draywt) John was kruisbroeder van London.
Hij werd akoliet op 18 September 1490. Subdiaken werd hij gewijd op
22 februari 1494 en diaken gewijd op 18 maart 1494. Omstreeks 1532
was hij prior van London. Op 1 augustus 1532 berichtten twee leden
van de communiteit van London, William Crochun en Robert Balle,
aan de koninkljke raadsheren Thomas Cromwell en John Alleyn, dat
hun prior John Dryver zich laatdunkend had uitgelaten over de
koning. Hij had nl. vernomen dat Hendrik VIII van plan was ver
schillende kloosters te sluiten. Dryver stelde dat de koning in plaats
van de titel Defensor Fidei beter de titel van Destructor Fidei koos.
Hierover ondervraagd door de bovengenoemde raadsheren herhaalde
Dryver zijn commentaar op de koning. Wat daarna met hem gebeur
de, weten we niet. Als prior werd hij vervangen door Edmund
Straetham.658
657 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2, p. 21
658 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, pp. 73, 74, 77 en 81; Idem, Religious
reform and religious orders in England, 1490 - 1540: the case of the Crutched Friars, p. 432

136 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1533: Shynnet Richard was kruisbroeder van London. Op 17 december
1502 werd hij diaken gewijd. Op het generaal kapittel van 1533
werd hij bij de overledenen vermeld.659
- 1535: Stretcham (Streatham, Streatam, Stretham) Edmund was kruis
broeder van London. Hij werd subdiaken gewijd op 21 September
1521. In 1534 werd hij prior van London. Zijn termijn als prior van
London was kort. Op 17 april 1534 ondertekende hij, samen met de
priors van vier andere Londonse kloosters (Franciscanen,
Dominicanen, Augustijnen en Karmelieten), een verklaring van
gehoorzaamheid aan Hendrik VIII en van aanvaarding van het huwelijk
van Hendrik VIII met Anna Boleyn. De vier oversten erkenden
Hendrik VIII als hoofd van de Kerk in Engeland. Een van de agenten
van Thomas Cromwell, een zekere John Barthelot, die als vicaris gene
raal en vice-regent voor kerkelijke aangelegenheden belast was met de
sluiting van kloosters, beschuldigde Stretcham ervan dat hij hem op
een lentedag betrapt had terwijl hij naakt in bed lag in het bijzijn van
een ontklede vrouw. Stretcham betaalde Bartelot eerst zwijggeid. Toen
Barthelot opnieuw geld eiste, weigerde Stretcham te betalen en daagde
Barthelot voor het gerecht. Stretcham werd onschuldig bevonden en
Barthelot liep een boete op. De aantijging van Barthelot betekende
niet het einde van het prioraat van Stretcham. Daaraan kwam in 1535
een einde toen de Londonse kruisheren hun kerk ter beschikking stelden
van de Spaanse gemeenschap in London, die de overwinning van
Karel V in Afrika wilden vieren.660
- 1535: Harbenett (Herbener, Herbenett) Ludovicus was kruisbroeder
van London van 1521 tot 1535. In 1535 werd hij naar Goes gezonden.
Op 21 September 1521 werd hij subdiaken gewijd.661
- 1535: Lewen (Lewellos, Lewellis) Ricardus was kruisbroeder van
London in de jaren 1528 tot 1535. Op het generaal kapittel van 1535
werd hij bij de overledenen vermeld.662
- 1535: Bex Simon (Eyckensis Symon) was kruisbroeder van Roermond.
In 1511 verbleef hij voor een jaar in Namen, in 1512 in Le Verger en
in 1535 in London. Hij overleed in London op 18 november 1535.
659 A. Van de Pasch, Definities..., p. 305; J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited,
p. 76
660 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, pp. 79, 80 en 81; Idem, Religious reform
and religious orders in England, 1490 - 1540: the case of the Crutched Friars, pp. 432-433
661 R. Janssen, De Orde van het H. Kruis in de vijftiende eeuw. Deel 2, p. 34
662 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, pp. 80-81; A. Van de Pasch, Definities...,
p. 311

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 137
1535: Ball (Balle) Robert was kruisbroeder van London. In 1535 was
hij er prior.663
1536: Rowland John was kruisbroeder van London. Op 23 februari
1536 hoorde hij biecht in de kruisbroederskerk. John Stanton, een
spion van de koning, kwam opbiechten dat hij moeite had met een sermoen
van Hugh Latiner, de bisschop van Worcester. Rowland bezwoer
Stanton gehoorzaam te blijven aan Rome. Als gevolg van deze
biecht kregen vier of vijf biechtvaders verbod om nog biecht te horen
in de kruisherenkerk van London. Rowland was een van hen.664
1538: Turner (Turnar, Turnir, Tornar, Imrimur) Raphael was kruis
broeder van London van 1515 tot 1538. Van 1527 tot 1538 was hij er
sacrista.665
1538: Damas Petrus was kruisbroeder van London. Hij was conventu-
alis bij de opheffing van het klooster in 1538.666
1538: Hayton (Hoptun) Roger was kruisbroeder van London. Op 21
September 1521 werd hij diaken gewijd. Hij was conventualis bij de
opheffing van het klooster in 1538.667
■ 1538: Hyx (Hykkes, Hykkers) John was kruisbroeder van London. Hij
was conventualis bij de opheffing van het klooster van London in
1538. Hij werd subdiaken gewijd op 18 September 1518 en diaken
gewijd op 19 maart 1519.668
- 1538: Borkyn Gotfridus was kruisbroeder van London. Hij was con
ventualis bij de opheffing van het klooster in 1538.669
- 1538: Smyth John was kruisbroeder van London. Hij werd diaken
gewijd op 29 mei 1507. Tot aan de opheffing in 1538 was hij conven
tualis van London. Vermoedelijk vond hij een onderkomen in
Marienfrede. Op het generaal kapittel van 1539 werd hij bij de over-
ledenen vermeld.670
663 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 81; Idem, Religious reform and religious
orders in England, 1490 - 1540: the case ofthe Crutched Friars, p. 432
664 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 81; Idem, Religious reform and religious
orders in England, 1490 - 1540: the case ofthe Crutched Friars, p. 434
665 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 78; Idem, The Crutched Friars in
England in: Clairlieu, jg.47, 1989, p. 171
666 J.M. Hayden, The Crutched Friars in England, in: Clairlieu, jg.47, 1989, p. 171
667 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 71; Idem, The Crutched Friars in
England, p. 171
668 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, pp. 79-81; Idem, The Crutched Friars in
England, p. 171; Idem, Religious reform and religious orders in England, 1490 - 1540: the case
ofthe Crutched Friars, p. 437
669 J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, p. 81
670 A. Van de Pasch, Definities..., p. 324; J.M. Hayden, The Crutched Friars revisited, pp.
77 en 82; Idem, The Crutched Friars in England, p. 171

138 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
- 1540: van Venlo (Venlensis) Leonardus was kruisbroeder van Venlo. In
1507 werd hij door het generaal kapittel naar Colchester gezonden.
Van 1511 tot 1526 verbleef hij in London. In 1526 werd hij door het
generaal kapittel naar Nieuwland gezonden. Op het generaal kapittel
van 1540 werd hij bij de overledenen vermeld.
Klooster
Hoei
Namen
Luik
Doornik
Suxy
Carignan
Virton
Beyenburg
Hohenbusch
Keulen
Schwarzenbroich
Aken
Asperen
Sint-Agatha
Venlo
Parijs
Condren
Caen
Saint-Ursin
Saint-Georges
Varennes
Toulouse
totaal aanta
146
128
110
109
015
038
011
093
089
145
099
087
093
109
093
107
014
114
025
022
040
065
ingetredenen
099
085
084
071
000
017
000
072
063
130
065
053
067
096
076
070
004
088
018
014
014
029
van elders
A7
43
26
38
15
21
11
21
26
15
34
34
26
13
17
37
10
26
07
08
26
36
naar elders
47
39
38
28
00
07
00
11
15
52
16
28
18
31
28
22
02
34
02
05
04
03

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 139
Klooster
Salignac
Laines-aux-Bois
Barham
Colchester
Donnington
London
Welnethan
Totalen
Besluit
totaal aantal ingetredenen
010
002
007
005
015
143
002
1936
006
001
004
001
005
108
000
1340
van elders
04
01
03
04
10
35
02
596
naar elders
02
00
00
00
01
11
00
444
* Tussen 1410 en ca. 1540 traden 2661 clerici, donaten, conversen
en laid toe tot de Orde van het H. Kruis. Van de ingetredenen
werden er 725 ook naar andere conventen gezonden. Hun aantal
komt neer op 27,25% van het aantal ingetredenen. Een aantal
ingetredenen werd meer dan eens verplaatst. Vandaar het getal
1164 in de rubriek Van elders'.
Klooster
Gesticht
v66r 1410
Gesticht
tussen 1410
en 1473
Gesticht
na 1473
Totalen
totaal aantal ingetredenen
1936
1325
0564
3825
1340
1016
0305
2661
van elders
596
309
259
1164
naar elders
444
213
068
725
* De orde telde zeventien kloosters, waarin meer dan zestig conventuales
intraden tussen 1410 en 1540 (periode 1 is kloosters die
voor 1410 werden gesticht; periode 2 is kloosters die tussen 1410
en 1473 werden gesticht; periode 3 is kloosters die na 1473 wer
den gesticht):

140 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Klooster
Falkenhagen
Osterberg
Keulen
Bentlage
London
Hoei
Sint-Agatha
Caen
Namen
Luik
Venlo
Beyenburg
Doornik
Parijs
Asperen
Schwarzenbroich
Hohenbusch
periode
2
2
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
conventuales
159
164
145
144
143
146
109
114
128
110
093
093
109
107
093
099
086
ingetredenen
145
139
130
125
108
099
096
088
085
084
076
072
071
070
067
065
063
van ...
14
25
15
19
35
47
13
26
43
26
17
21
38
37
26
34
26
naar ...
* De orde telde negen kloosters, waarin tussen 40 en 60 conventuales
intraden tussen 1410 en 1540:
Klooster
Hdhnscheid
Maastricht
Marienfrede
Goes
Ter Apel
Roermond
Aken
Hoorn
Den Bosch
periode
2
2
2
2
2
2
1
2
2
conventuales
069
083
070
090
065
062
083
063
043
ingetredenen
059
058
058
057
056
054
053
048
040
van ...
10
25
12
33
09
08
34
15
03
17
12
52
20
11
47
31
34
39
38
28
11
28
22
18
16
15
naar ...
12
10
23
18
08
08
28
11
10

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 141
* De orde telde elf kloosters, waarin tussen 20 en 39 conventu
ales intraden tussen 1410 en 1540:
Klooster
Diisseldorf
Sneek
Schiedam
Toulouse
Buzancais
Brandenburg
Glindfeld
Maaseik
Kolen-Kerniel
Woudrichem
Lannoy
periode
2
2
2
1
2
3
3
3
2
3
3
conventuales
052
065
059
065
058
044
030
050
046
039
039
ingetredenen
39
35
34
29
27
26
25
25
24
24
24
van ...
13
30
25
36
31
18
05
25
22 ^
15
15
naar ...
# De orde telde negenentwintig kloosters, waarin minder dan 20
conventuales intraden tussen 1410 en 1540:
Klooster
Scharmer
Saint-Ursin
Chauny
Franeker
Nieuwland
Carignan
Helenenberg
Wickrath
Duisburg
Varennes
Emmerik
Saint-Georges
periode
3
1
3
2
3
1
3
3
3
1
3
1
conventuales
027
025
036
033
047
038
042
030
020
040
030
022
ingetredenen
19
18
18
18
17
17
16
16
15
14
14
14
van ...
08
07
18
15
30
21
26
14
05
25
16
08
09
18
11
03
08
07
02
08
14
04
05
naar ...
01
02
05
04
05
07
01
03
04
04
03
05

142 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Klooster
Ehrenstein
Le Verger
Dinant
Dulken
Pedernach
Briiggen
Salignac
Donnington
Condren
Barham
Sint-Annaland
Colchester
Waten
Laines-aux-Bois
Suxy
Virton
Welnethan
periode
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
3
1
3
1
1
1
1
conventuales
018
022
022
019
019
015
010
015
014
007
010
005
005
002
015
011
002
ingetredenen
13
12
10
10
10
09
06
05
04
04
01
01
01
01
00
00
00
van ...
Aantal
40
kloosters volgens getal
1410-1540
intredingen,
30
20
10
0
17
■
.JL 9
29
_■
11
m
I
>60

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 143
* De regionale rekrutering zag er al volgt uit:
Duitstaligen
Falkenhagen
Osterberg
Keulen
Bentlage
Beyenburg
Schwarzenbroch
Hohenbusch
Hohnscheid
Marienfrede
Aken
Diisseldorf
Brandenburg
Glindfeld
Franeker
Helenenberg
Wickrath
Duisburg
Emmerik
Ehrenstein
Dulken
Pedernach
Bruggen
145
139
130
125
72
65
63
59
58
53
39
26
25
18
16
16
15
14
13
10
10
9
1120
42%
Nederlandstaligen
Sint-Agatha
Venlo
Asperen
Maastricht
Goes
Ter Apel
Roermond
Hoorn
Den Bosch
Sneek
Schiedam
Maaseik
Kolen-Kerniel
Woudrichem
Scharmer
Nieuwland
Sint-Annaland
96
76
67
58
57
56
54
48
40
35
34
25
24
24
19
17
1
731
27,5%
Franstaligen
Hoei
Caen
Namen
Luik
Doornik
Parijs
Toulouse
Buzancais
Lannoy
Saint-Ursin
Chauny
Carignan
Varennes
Saint-Georges
Le Verger
Dinant
Salignac
Condren
Waten
Laines-aux-
Bois
Suxy
Virton
99
88
85
84
71
70
29
27
24
18
18
17
14
14
12
10
6
4
1
1
0
0
692
26%
Engeland
London
Donnington
Barham
Colchester
Welnethan
* Een overzicht van de ingetredenen die door het generaal kapittel
naar andere kloosters werden gezonden leert ons dat het aandeel
van de Franstaligen het grootst was: 35,8%. De kloosters van
Hoei, Caen, Namen, Doornik en Luik hadden een belangrijk aan
deel in het herstel van de observantie in andere kloosters van de
orde. Dan volgden de Duitstaligen met 34,5%, de
Nederlandstaligen met 28% en de Engelse kloosters met 1,7%.
De top tien bestond uit Keulen (52), Hoei (47), Namen (39), Luik
108
5
4
1
0
118
4,5%

144 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
(38), Caen (34), Sint-Agatha (31), Aken (28), Doornik (28),
Venlo (28) en Marienfrede (23).
Duitstaligen
Falkenhagen
Osterberg
Keulen
Bentlage
Beyenburg
Schwarzenbroch
Hohenbusch
Hohnscheid
Marienfrede
Aken
Diisseldorf
Brandenburg
Glindfeld
Franeker
Helenenberg
Wickrath
Duisburg
Emmerik
Ehrenstein
Diilken
Pedernach
Briiggen
17
12
52
20
11
16
15
12
23
28
9
7
2
4
1
3
4
3
2
4
1
4
250
Nederlandstaligen
Sint-Agatha
Venlo
Asperen
Maastricht
Goes
Ter Apel
Roermond
Hoorn
Den Bosch
Sneek
Schiedam
Maaseik
Kolen-Kerniel
Woudrichem
Scharmer
Nieuwland
Sint-Annaland
31
28
18
10
18
8
8
11
10
18
11
8
14
4
1
5
0
203
Franstaligen
Hoei
Caen
Namen
Luik
Doornik
Parijs
Toulouse
Buzancais
Lannoy
Saint-Ursin
Chauny
Carignan
Varennes
Saint-Georges
Le Verger
Dinant
Salignac
Condren
Waten
Laines-aux
Bois
Suxy
Virton
47
34
39
38
28
22
3
8
5
2
5
7
4
5
3
6
2
2
0
0
260
Engeland
London
Donnington
Barham
Colchester
Welnethan
# Tot slot laten we hierna enkele wezenskenmerken van een con
vent van de kruisbroeders in de vijftiende eeuw volgen. Zowel voor
de stads- als voor de plattelandskloosters gold als algemene regel
dat het convent op de eerste plaats verbonden was aan een openbare
kerk. Het klooster werd Domus genoemd en was tegelijk
Domus conventualis, de woning van het convent, en domus
parochialis, het 'parochiehuis5 voor alien die tot deze plaatselijke
11
1
0
0
0
12

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 145
kerkgemeenschap behoorden (na afspraak met bisschop/pastoor
van de plaatselijke parochie).
Domus was dus de kerk en het huis samen als een twee-eenheid.
'Domus' stond voor alien die ertoe behoorden, niet voor het gebouw
en de plaats waar dit stond. Het convent was een leefgemeenschap
van reguliere kanunniken van het H.Kruis, een canonia. De canonia
had een pastorale taak, was geen gemeenschap van regulieren
die zich terugtrokken uit de wereld, maar een open deur van de
Kerk bestemd voor alien die er thuis hoorden. De canonia was geen
monasterium, maar een domus (kerk en huis) voor de plaatselijke
kerk.
De Constituties bevatten geen regels die bepaalde grenzen stel-
den aan het aantal conventuales. De grootte en de samenstelling
van het convent moest afgestemd zijn op de eigen pastorale
opdracht van een zelfstandig convent. Zo'n convent moest wel
samengesteld zijn uit clerici (koorheren) en laid (leken). Tot de
fratres laid behoorden de conversi. Zij vormden een klein deel van
het groot aantal leken in het convent. Krachtens hun professie
behoorden zij volledig tot het convent en deelden zij op hun eigen
wijze volledig in de verplichtingen en de rechten van de gemeen-
schappelijke eredienst en levenswijze. Anderzijds wilden zij geen
priester worden, geen fratres clerid zijn of worden. Daarom hadden
zij geen kapittel samen met de koorheren, geen psalterium en geen
studieboeken. Talrijker dan de conversen waren de donaten. In
beginsel waren zij geen religieuzen. Met behoud van de levensstaat
van leek of seculier priester kozen zij voor de levenswijze en de
spiritualiteit van de kruisbroeders. In de lekenstaat wilden zij zo
trouw mogelijk het leven van de kruisbroeders navolgen. Vanaf
1433 legden zij professie af, waarbij zij gehoorzaamheid beloofden
aan de prior conventualis en diens opvolgers en trouw voor het
leven aan het huis van hun opname. Het aantal geprofeste donaten
mocht wel nooit groter zijn dan het aantal geprofeste clerici.
Daarnaast waren er ook niet-geprofeste donaten, die evenzeer blij-
vend tot de parochia van het convent wilden behoren.

146 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
Het huiskapittel was het hart van het convent. Het vertegenwoordigde
het gehele convent en behoorde zo sterk te zijn, dat het
convent en alien die ermee verbonden waren zich konden ontplooien
tot een hechte geestelijke gemeenschap. Het moest zo sterk
zijn dat het convent waar mogelijk en nodig kon bijdragen in de
taken waarvoor de Orde gesteld werd (een geldelijke bijdrage, het
beschikbaar zijn van een of meer confraters voor de stichting van
een nieuw huis van de Orde of voor een opdracht van het Generaal
Bestuur in verband met een centraal studiehuis, de hervorming
van een convent, enz.). Behalve dtfratres clerici capitulares waren
er defratres clerici die nog geen vol jaar priester en nog geen vier
jaar geprofest waren. Alle clerici die minstens een jaar priester
waren en vier jaar geprofest, behoorden tot het conventskapittel.
Om te kunnen functioneren als bestuursorgaan van het convent,
moest het eerst op canoniale wijze de prior van het convent kiezen
en As prior conventualis en moest deze prior door de prior-generaal
of diens visitator in zijn ambt bevestigd worden en namens de
gehele orde erkend.
Het conventskapittel, de Prior conventualis en de conventuales,
vertegenwoordigden de canonia. Zij bepaalden samen het interne
beleid van het convent en waren m.a.w. samen verantwoordelijk
voor het 'canoniale' karakter van het convent en van de parochia.
In de Orde was de Prior steeds Prior conventualis, want samen met
zijn conventskapittel verantwoordelijk voor zijn convent.
In Frankrijk kende men vanaf de zestiende eeuw de tendens om
het begrip 'domus' te vervangen door priori]. Men wilde de prior
meer autoriteit bezorgen over kloosters die t.o.v. het Generaal
Kapittel over grotere autonomie beschikten. Een priorij werd al
vlug ook een klooster genoemd, waar maar een of twee kruisheren
resideerden en de diensten in de kerk/kapel waarborgden. De
meeste van dergelijke kleine priorijen ressorteerden onder een
'moederklooster' (Caen bijvoorbeeld of Parijs). In de Noordelijke
Nederlanden, waar de band onder invloed van de Reformatie met
een 'moederklooster' heel vluchtig werd, gaf men aan dergelijke
priorijen' de naam van static Dan resideerde er vaak maar een of

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 147
zelfs geen kruisheer, maar werden de diensten toch verzorgd door
een ambulante kruisheer.
Literatuur
ARETS (H.), Die Kreuzherren von Hohenbusch. in: Schriften des
Heimatsvereins der Erkelenzer Lande, 2, Erkelenz, 1982, 96p., ill.
ASSELDONK (A. Van), Handschriften van de Kruisheren uit de XVe en
XVIe eeuw over het ontstaan der Orde van het H.Kruis. in: Clairlieu, jg.3,
1945, pp. 32-45
IDEM, Een handgeschreven lectionarium van het voormalige kruisheren-
klooster te Maaseik. in: Clairlieu, jg. 10, 1952, pp. 22-27
IDEM, Handschriften van Kruisheren. in: Clairlieu, jg.14, 1956, afl. 2,
pp. 65-87
IDEM, Franciscus Vaes van Tongeren stichter der kloosterbibliotheek van
Kolen. 1499-1550. in: Clairlieu,)%. 15, 1957 - 1958, pp. 1-207
IDEM, De Odilia-preek van 1439 te Hoei. in: Clairlieu, jg. 17, 1959,
pp. 26-52
IDEM, Keulse Kruisherenhandschriften te Wenen. in: Clairlieu, jg. 27,
1969, pp. 47-66
BARRIER (V.), Obituaire de Vabbaye de Moulins. in: Annalectes pour
servir h VHist. Eccl. de la Belgique, 34, 1908
BECK (E.), The Order of the Holy Cross in England, in: Transactions of
the Royal Historical Society. London, 3rd Series 7, 1913, pp. 191-208
BENTHEM (E), Die Kreuzherren in Dulken. in: Die Kreuzherren in
Dulken. Kloster - Schule 1491-1991. Dulken, 1991, pp. 9-27
BERKHOUT (J.), Het klooster Sint Agatha in den Lande van Cuyk. 1969
BERLIERE (V.), Les Croisiers de Namur. in: Monasticon Beige, t. 1,
Maredsous, 1890, 1897, pp. 150-152, 189-190, 462, 490
IDEM, Monastere des Croisiers a Dinant. in: Monasticon Beige, t. 1,
Maredsous, 1890, 1897, pp. 148-150, 188-189
IDEM, Monastere des Croisiers h Tournai. in: Monasticon Beige, t. 1,
Maredsous, 1890, 1897, pp. 460-463, 488
BOCHIN (A.), Les Croisiers h Buzangais. in: Clairlieu, jg. 47, 1989,
pp. 101-146
IDEM, La Renaissance du Prieure Sainte-Croix de Buzangais. in:
Clairlieu, jg. 53, 1995, pp. 86-101
IDEM, Les croisiers en Picardie. Les prieures de Condren et de Chauny. in:
Clairlieu, 1998, jg. 56, pp. 45-98

148 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
BOERMANS (H.), Het Kruisherenklooster te Venlo. in: De Maasgouw,
Maastricht, jg. 82, 1963, kol. 25-28
BOHR (E), Aus dem alten Dulken. Viersen, 1976
BOSCH (J. Van den), Le Convent des Croisiers de Lannoy (1474-1792).
in: Clairlieu, jg. 13, 1955, afl. 1, pp. 5-43
BOSCH (P. Van den), Das Kloster Lilienthal zu Falkenhagen.
Falkenhagen, 1978
IDEM, Studien over de observantie der Kruisbroeders in de 15e eeuw. in:
Clairlieu, jg.26, 1968, afl. 1-2, 205 p.
IDEM, De bibliotheken van de Kruisherenkloosters in de Nederlanden voor
1550. in: Studies over het boekenbezit en boekengebruik in de Nederlanden
voor 1600, 1974, pp. 563-636
IDEM, De Priori] Sint-Helena te Scharmer. in: Clairlieu, jg. 33, 1975,
pp. 3-29
IDEM, Sie teilten mit Jedermann. Eine kurze Geschichte des Ordens der
Kreuzherren. Bonn, 1978, 120 p. (vertaling en aanvulling in het engels
door M.COTONE, The Crosiers. They Share with Everyone. The
Liturgical Press, Collegeville, Minnesota, 1992, 159p.)
IDEM, Die Entstehung des Klosterdorfes Beyenburg in: Clairlieu, jg. 36,
1978, pp. 150-155
IDEM, Die Kreuzherren und ihre Kloster in Westfalen. in: Montastiches
Westfalen, Minister, 1982, pp. 179-187
BRANDT (R.), Inventar des Archivs der Pfarrkirche St. Antonius in
Wickrath, 1957
BROUETTE (E.), Lesprieurs des Croisiers de Namur. in: Leodium, jg. 57,
1967, pp. 5-8
BRUGIERE (H.), LAncien et le Nouveau Pirigord. t. 24, p. 101
(Verteillac); t. 29, p. 191 (Salignac)
BUCHET (A.), Le Prieure des Croisiers de Brandenbourgh Raeren (1477-
1784). in: Bulletin de la Sociite Vervietoise dArcheologie et d'Histoire,
vol. 35, 1946-1947, pp. 1-50
BULD (H.), Rheinea.d. Ems. Chroniken undAugenzeugenberichte 1430-
1950. Rheine, 1977, 720 p. (Bentlage op pp. 15-57)
BULLOCH (J.)> The Crutches Friars, in: Records of the Scottish Church
History Society, jg.10, 1949, pp. 89-106
CEYSSENS (A.), Croisiers. in: Dictionnaire de droit canonique, Paris,
1948, t. 4, col. 799-814
IDEM, De Bibliotheek van het Kruisherenklooster te Venlo. in: L. HEERE,
Het Kruisherenklooster te Venlo.in: Publications... dans le Limbourg, 1958-
1959, pp. 268-284

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 149
CHETTLE (H.E), The Friars of the Holy Cross in England, in: History.
The Journal of the Historical Association, 34, 1949, pp. 204-220
COLSON (M.)> Het St.-Matthiasklooster te Maastricht, in: De Zegepraal
des Kruises, jg. 22, 1942-1943, pp. 18-19, 40-41, 66-68, 92-93, 116-
117, 141-142, 163-166
IDEM, Het Sinte-Odilia-Schrijn van Diest. in: De TijdspiegeU jg. 6, 1951,
pp. 236-239
IDEM, Sinte Odilia-herinneringen te Kerniel. in: De TijdspiegeU jg. 6,
1951, pp. 33-38
IDEM, Aantekeningen omtrent kapittelbesluiten der Orde van hetH. Kruis
1502-1631. Diest, 1956
IDEM, Sint-Odiliaverering te Luik. in: Kruis en Wereld, jg. 36, 1957,
pp. 102-108
IDEM, Sint-Odiliaverering te Maaseik. in: Kruis en Wereld, jg. 38, 1959,
pp. 141-143
IDEM & GILMONT (J.E), La carriere mouvementee de Michel Mubt.
in: Musee Nauchdtelois, 1972, pp. 245-255
DAL (C. Van), De Regel van Sint Augustinus in de geschiedenis van de
Reguliere Kanunniken van de Orde van hetH. Kruis. in: Clairlieu, jg. 39,
1981, pp. 13-28
IDEM, Rond Vestis Nuptialis. in: Clairlieu, jg.l 1, 1953, pp. 3-29
DANHATVE (E), Notice historique sur le Couvent des Croisiers de Namur.
Namur, 1931, Le Guetteur Wallon, 8, 1931, pp. 3-36
DARIS (J.)> Notices historiques sur les Eglises du Diocese de Liege. Liege,
1867
IDEM, Le Couvent de Colen. in: Notices historiques sur les Eglises du
Diocese de Liege, dl.l, Liege, 1867, pp. 399-414
DEKruisheren te Maaseik 1476-1797, 1855-1955. Diest, Lichtland,
1955, 335 p.
DEPAIRE (J.P.), La bibliotheque des Croisiers de Huyy de Liege et de
Namur. Thesis voor het verkrijgen van de graad van licentiaat in de
geschiedenis, Universiteit Luik, 1969-1970, 2 din., gepolycopieerd, 138
+ 301 p.
DOHR (E), Aus dem alien Dulken.Viersen, 1976, 237 p., ill.
DOPPLER (P.), Bijdrage tot de geschiedenis van het Kruisheerenklooster te
Venlo. in: De Maasgouw, 1897, pp. 29-31
DOMSTA (H.J.), Schwarzenbroich. Zur Ausstattung des ehemaligen
Kreuzherrenklosters. in: Durener Geschichtsbldtter, 54, 1870, pp. 1417-
1448

150 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
DOUMA (H.), Inventaris van het archiefvan het Kruisherenklooster Sint'
Agatha, 1371-1887. Den Bosch, 1972, in: Clairlieux jg.28-29, 1970-
1971, 123 + 485p.
IDEM, Geschiedkundig overzicht van het Kruisheerenklooster te Hoorn. in:
Geschiedkundige Bladen, jg. 2, 1906, pp. 177-189
DURAND (A.), Le prieure de Saint-Ursin. in: Clairlieu, jg.22, 1964,
pp. 3-90
IDEM, LeprieuriSainte-Croix de Caen, in: Clairlieu, jg.25, 1967, pp. 5-
147
DUSAR (A.), Het Odiliaschrijn te Kerniel Hasselt, 1965
ELSEN (Th. VAN DEN), Johannes Natali-Johannes Noe in: Clairlieu,
1984, pp. 135-137
IDEM, Kreuzherren Erw. Kreuzbriider in Helenenbergy 1488-1802. in:
500 Jahre Helenenberg. Hospital, Kreuzherrenklooster, Eduardstift-
Helenberg bei Trier, Jugendheim. Eduardstift, 1988, pp. 30-49
Emmerich. 1200 Jahre Gymnasium Emmerich. Emmerich, 1952
Necrologium Sint-Agatha (manuscript in archief Sint-Agatha)
EMOND (L.)> Het klooster Sint Agatha in de Lande van Cuijk. in:
Kruistriomf,)%. 1-3, 1921-1924, passim
ESTOURBEILLON (MARQUIS DE L') Le prieure de Saint - Georges
de Tredias. in: Bulletin Archiologique de {Association Bretonne, t. XV,
1896, pp. 302-308
FLAMENT (P.), Inventaire sommaire des Archives Hospitalieres anterieu-
resh 1790. Moulins, Charmeil, 1908.
FOHLES (Th.), Aus Idngst vergangenen Tagen in Beyenburg (Loca selecta).
in: Cruciferana, nova series, nr. 12, St.Agatha, 1950, 34 p.
FRANCINO (J.), In Cruce Vita. De Orde der Kruisheren in Nederland.
Uden, 1936, 136 p.
IDEM, Geschiedenis van de Orde der Kruisheren. in: Batavia Sacra. Hoofd-
stukken uit de vaderlandse Kerkgeschiedenis. Utrecht-Brussel, 1948, 107 p.
FRANKLIN (A.), Prieuri de Sainte-Croix-de-la-Bretonnerie. in: Les
anciennes bibliotheques de Paris, Eglises, Monasteres, Colleges etc., 1867,
vol. 1, pp. 329-335
GABER (St.)> Histoire de Carignan et du Pays dYvois. Charleville-
M&ieres, 1976, 358p.
GfiRARD (Ed.), Histoire de la Ville de Dinant. Namur, 1936
GIELEN (S.W.), Geschiedkundige Schets der Stichting, Lotgevallen en
merkwaardige bijna vijf honderdjarige voortduring van het Klooster te
St.Agatha, Lande van Cuijk, Provincie Noord-Braband. in: De Godsdienst-
vriend, dl. 30, 1833, pp. 1-21

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 151
GORISSEN (E), Histoire de la ville et du chdteau de Huy dapres Laurent
Melart, continuee jusquct nos jours, Huy, 1839
GROSCHE (A.), Geschichte des Klosters Glindfeld. in: 800 Jahre Stadt
Medebach. Dortmund, 1951, pp. 34-41
IDEM, Geschichte des Klosters Glindfeld. Bigge-Ruhr, 1957
GUSTIN (J.)> A propos des scriptoria des Croisiers. in : Reliures des croi-
siers h travers les siecles. Liege, 2005, pp. 9-11
HAASS (R.), Die Kreuzherren in den Rheinlanden. Bonn, 1932, 243 p.
IDEM, Kreuzbriider-Kreuzherren. in: Rheinische Vierteljahrsbldtter, dl. 3,
1933, pp. 124-130
IDEM, Spatmittelalterliche Reformbestrebungen im niederldndisch-nieder-
rheinischen Raum und der Kreuzherrenorden. in: Annalen des Hist. Vereins
fur den Niederrhein, 1946-1947, pp. 44-62
IDEM, Literatur zur Geschichte des Kreuzherren in dem Rheinlanden. in:
Annalen des Hist. Vereins fur den Niederrhein, Koln, 1950-1951
HANNICK (P.), Prieure des Croisiers h Virton. in: Monasticon Beige, t. 5,
Liege, 1975, pp. 345-350
IDEM, Prieure des Croisiers ct Suxy. in: Monasticon Beige, t. 5, Liege,
1975, pp. 339-344
HASSELT (H.P.A. van), Geschiedenis van het klooster der Kruisheren te
Maastricht, in: Publications... dans le Llmbourg, jg. 39, 1903, 139 p.
IDEM, Geschiedenis van het klooster der Kruisheren te Wickrath. in:
Geschledkundlge Bladen, jg. 2, 1906, afl. 1 + 3, pp. 17-37, 358-383
HAYDEN (J.M.)* Religious reform and religious orders in England, 1490-
1540: the case of the Crutched Friars, in: The Catholic Historical Review,
Michigan, The Catholic University of America Press, vol. LXXXVI, juli
2000, nr. 3, pp. 420-438
IDEM, Le Prieure de VHopital de Saint-Georges de Tredias. in: Clairlieu,
1990- 1991, pp. 90-106
IDEM, The Crutched Friars revisited, in: Clairlieu, 1995, jg. 53, pp. 64-85
IDEM, The Crosiers in England and France, in: Clairlieu, jg.22, 1964,
pp. 91-110
IDEM, From inspiration to mediocrity: The early modern Crosiers ofParis.
in: Clairlieu, jg. 45, 1987, pp. 31-52
HEERE (L.)j De roeping tot de Orde van het H. Kruis in de 16e eeuw. in:
Clairlieu, 1951, pp. 82-85
IDEM, Het Roermondse Kruisherenklooster of Clooster van S. Cornells
binnen Roermonde van de canoniker order des H. Cruys. in: Publications...
dans le Limbourg, jg. 77, 1941, pp. 221-258
IDEM, De Kruisbroeders van Woudrichem. in: Clairlieu, 1950, pp. 34-39

152 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
IDEM, De Scriptoria der Kruisheren van Luik en Maastricht, in: Clairlieu,
1953, pp. 90-91
IDEM, De Kruisheren van Venlo. in: De Maasgouw, jg. 72, 1953, kol.
149-156
IDEM, Het Obituarium der Kruisheren van Roermond. in: Publications...
dans leLimbourg, dl. 90, 1954, pp. 51-125
IDEM, De Klaasbroeders van Venlo. in: Kruistriomfi jg. 13, 1933, pp. 97-
100,132-135,164-167,194-197,228-232; jg. 17,1937, pp. 33-38, 97-
101, 129-133, 193-196
IDEM, Clooster van S. Cornelis binnen Ruremonde van de canoniker orde
des h.Cruys. St.Agatha-Cuyk, reeks Cruciferana, 1940, 28 p.
IDEM, De oude gebruiken bij de Kruisheren. in: Clairlieu, jg. 3, 1945,
pp. 13-20
IDEM, De Kruisheren te Doornik. in: Kruistriomfi jg. 30, 1951-1952,
pp. 2, 25, 67, 105, 173
IDEM, De Kruisheren van Sint-Agatha in de Landen van Cuyck in:
Kruistriomfi jg. 36, 1956, pp. 98 e.v., 131 e.v., 163 e.v.
IDEM, De Kruisheren vanAsperen. in: Kruistriomfi jg. 36, 1956, pp. 3-7,
37-42, 69-73
IDEM, De Kruisheren van Venlo. in: Kruistriomfi jg. 37, 1957-1958,
pp. 3-8, 35-40, 72-79, 103-107, 134-139
IDEM, De Kruisheren te Roermond. in: Kruistriomfi, jg. 37, 1957,
pp. 169-172; jg. 38, 1958, pp. 3-6, 35-38, 79-83, 103-107, 131-135
IDEM, De Kruisheren te Maastricht, in: Kruistriomfi jg. 38, 1958,
pp. 186-189; jg. 39, 1959, pp. 21-25, 56-64, 84-93, 118-123, 144-149,
176-182
IDEM, Het Kruisherenklooster te Venlo, 1643-1836. in: Publications...
dans le Limbourg, dl. 92-93, 1956-1957; dl. 94-95, 1958-1959, pp. 209-
300
IDEM, De Kruisheren van Den Bosch, in: Kruistriomfi jg. 40, I960,
pp. 71-73, 93-95
IDEM, Inventaris van het archiefdepot van het Kruisherenklooster te
Maaseik. Maaseik, 1961, gestencilde uitgave
IDEM, Het broershuis te Schiedam, in: Kruistriomfi jg. 42, 1962, pp. 24-
27
IDEM, Sint Pietersdal te Hoorn. in: Kruistriomfijg. 42, 1962, pp. 40-41
IDEM, TerNyen Lichte. Klooster Ter Apel. in: Kruistriomfi jg. 43, 1963,
pp. 36-38
IDEM, De Crucebroeren van Suits (= Sneek). in: Kruistriomfi, jg. 43,
1963, pp. 59-61

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 153
IDEM, De Heren van Sanktjoline te Aken. in: Kruistriomf, jg.43, 1963,
pp. 84-87
IDEM, Naar de Brug van de hemel De Kruisheren in Brueggen. in:
Kruistriomf, jg.44, 1964-1965, pp. 44-46
IDEM, Nevels en opklaringen. O.S.C.-geschiedenis opnieuw verteld. in:
Kruistriomf,)^ 46, 1966-1967, afl. 1, pp. 12-13; afl. 2, pp. 28-29; afl. 3,
pp. 44-46; afl. 4, pp. 60-61; afl. 6, pp. 93-95; jg.47, 1967-1968, afl. 1,
pp. 8-13
IDEM, 600Jaar Sint-Agatha. Cuyk, 1971, 24 p.
IDEM, Prieure des Croisiers k Maaseik. in: Monasticon Beige, t. VI, Liege,
1976, pp. 243-251
IDEM, Prieure de Kolen h KernieL in: Monasticon beige, t. VI, Liege,
1976, pp. 253-259
HELIN (M.)> Clairlieu au XVIe siecle dapres le Journal de Roger de
Nimegue. in: Clairlieu, jg. 9, 1951, pp. 49-66
HENDRIKS (O.), Gerardus Geldenhouwer Noviomagus (1482-1542).
in: Studia Catholica, jg. 31, 1956, pp. 128-149 en 176 - 196
HERESWITHA (M.), De Priori] van de Reguliere Kanunniken van het
Heilig Grafite Sint-Odilienberg (1437-1639). in: Augustiniana, jg. 21,
1971, pp. 267-320
HENDRIKS (L.R.), Handschriften van Sint-Agatha. in: Brabantia,
jg. 6, 1957, pp. 249-265
IDEMy Johannes van Deventer, een bekend miniaturist uit Sint-Agatha. in:
Numaga, jg. 5, 1958
HERMANDUNG (A.), Das ehemalige Kloster der Kreuzbriider zu
Beyenburg-Wupper. Beyenburg, 1908
HERMANS (C.R.), Annales Canonicorum regukrium St.-Augustini
Ordinis S. Crucis. Den Bosch, 1858, 3 din.; Index, Diest, 1953
HOSTIE (R.)> Leven en doodvan de religieuze instituten. Leuven, 1972,
385 p.
HUENECKE (W.)> Das Kloster Lilienthal und die Gemeinde
Falkenhagen. Detmold, 1897
HUSMAN(J.) & TRIPPEL (Th.), Geschichte der ehemaligen
Herrlichkeit bzw. Reichsgrafschafi und der PfarreWickrath. Giesenkirchen,
1911 (Kruisheren op pp. 87-93)
1200 JAHRE Gymnasium Emmerich. Emmerich, 1932, 320 p.
JAMAR (J.TJ.)> Inventaris van het archiefvan het Klooster der Kruisheren
te Roermond. Rijksarchief in Limburg, Maastricht, 1973, I65p.
JANSSEN (R.), De kruisbroeders van Maastricht en van Maaseik in de
vijftiende eeuw: geen hechte maar wel een losse band, in: De Maasband.
Maasketen Jan van Eyck, 2001, pp. 69-81

154 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
IDEM, Vijfhonderd jaar Kruisheren te Maaseik... een profieltekening.
Cultuurdragers van het Maasland, nr.4, Maaseik, 1982, 116p.
IDEM, Het Kruisherenklooster van Maaseik 1476-1797. In: Liber
Amicorum Tony van Wijck Stichting Charles Beltjens Sittard/Pater
Sangerskring Maaseik/Maasketen Jan Van Eyck, Maaseik-Sittard, 1998
pp. 87-92
IDEM, Vijf breuklijnen van traditie en vernieuwing in de Orde van het
H. Kruis, 1248-1998. In: Clairlieu, 1999, jg. 57, pp. 1-183; eveneens
afionderlijk uitgegeven onder de titel 750 Jaar Kruisheren, Generalaat
o.s.c-Rome, 1999, 183 p. (2de druk, april 2000)
IDEM, De oorsprong van de Orde van het H. Kruis. in: Clairlieu, je. 62,
2005, pp. 14-164
IDEM, De Orde van het Heilig Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 1: Het
herstel van de observantie in de kloosters die vdor 1410 werden gesticht. in:
Clairlieu, jg. 63, 2005, pp. 3-254
IDEM, De Orde van het Heilig Kruis in de vijfiiende eeuw. Deel 2: De
kloosters die na 1410 en vdor 1473 werden gesticht. in: Clairlieuy ig 64
2006, pp. 3-178
IDEM, Het klooster Sint Agatha speelde een grote rol in de geschiedenis van
de Orde van het Heilig Kruis. St. Agatha, Stichting Sint Aegten, 2006, 19 p.
IDEM, Action et contemplation dans VOrdre des Croisiers. in : Reliures des
croisiers h travers les sticks. Liege, 2005, pp. 5-8
IDEM & WINKELMOLEN (P.), Repertorium Canonicorum
Regularium Ordinis Sanctae Crucis 1248-1840. Maaseik, 2002, 1690 p.
JASZAI (G.), Monasticon Westfalen. Kloster und Stifte 800 - 1800.
Munster, 1982
JEGODTKA H.-W., Grabstdtten in der Kblner Kreuzherrenkirche. in:
Clairlieu, jg. 54, 1996, pp. 97-106
KETTNER (W.), 1477Ehrenstein 1977 Ehrenstein, 1977
KEYSER- SCHUURMAN (W.E.S.L.), Inventaris van het archief van
het Kruisherenklooster te Maastricht 1438-1796. Rijksarchief in Limburg,
nr. 32, Maastricht, 1984, 249 p.
IDEM, Het Kruisherenklooster te Maastricht. Maastrichts Silhouet nr.17,
Maastricht, 1984, 48 p.
KISKY (H.), Ehrenstein. Neuss, 1962
IDEM, Kreuzherrenkirche und Kloster Liebfrauenthal in Ehrenstein an der
Wied Kin, 1979
KITTEL (E.), Das Kreuzherrenkloster Falkenhagen. in: Dona Wesifalica
Georg Schreiber zum 80en Geburtstage dargebracht von der historischen
Kommission Westfalen. Munster, 1963, pp. 137-166

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 155
KNOWLES (D.), The Religious Orders in England. Cambridge, 1962
LEVAUX (J.), La Chantoire et le Trou des Sottais. Monographie de I'er-
mitage du val Sainte-Anne. Venders, 1888, 59p.
LICHTER (E.), 500 Jahre Helenenberg' Hospital- Kreuzherrenkloster-
Eduardstift. Helenenberg, 1988, 120 p.
IDEM, Welschbillig und Umgebung Ein Beitrag zur Geschichter der
Sudwesteifel. Geschichte des Ortes, der Pfarrei und des Amtes Welschbillig.
Trier, 1977
MARCUS (A.E), Klooster Marienlof Kolen-KernieL in: De TijdspiegeU
jg. 27, 1972, afl 2, 36 p.
MAUNY de (M.)> Le Ch&teau et les Seigneurs de Montauban-de-Bretagne.
Le Mans, Imprimerie Jobion, 1969
MOL (J.A.), Kruisheren op de Friese zieleheilsmarkt in de vijftiende eeuw.
De vestiging van de kloosters te Sneek en Franeker. in: Tijdschrift voor
sociale geschiedenis, 1990, afl. 4, pp. 328-348
MOREAU (E.)> LVrigine des Croisiers Beiges, in: Clairlieu, jg. 3, 1945,
pp. 7-12
Necrologium Hoorn (manuscript in archief Sint-Agatha)
OLISCHLAGER (E), Die Monche zu Beyenburg. in: Zeitschrift des
Bergischen Geschichtsverein. Bonn, dl. 10 (1874), pp. 34-41
OVERGAAUW (E.A.)> Het officium capituli en de Kapittelboeken van de
Kruisheren. in: Clairlieu, jg. 45, 1987, pp. 53-88
OVERMEIER (J.), 400 Jahre Pfarre Loikum. Bocholt, 1941
PASCH (A. Van de), Godsvrucht in de handschriften der Kruisheren. in:
Clairlieu, 1981, pp. 73-88
IDEM, De drie gradualia van S. Agatha. Lichtland-Diest, 1949, 41 p.
IDEM, Monastere des Croisiers h Namur. in: Monasticon Beige, tome 1,
pp. 150-152 en 189-190
IDEM, Uit een Devotieboekje van de vroegere Klaaskerk te Venlo. in:
Clairlieu, 1976, pp. 3-10
IDEM, Een Sermo Capitularis van Prior Henricus Hoefileger. in: Clairlieu,
1976, pp. 65-92
IDEM, Definities der Generale Kapittels van de Orde van het H.Kruis
1410-1786. Brussel, 1969, Koninklijke Commissie voor Geschiedenis,
XIV + 632 p.
IDEM, Nog een Handschrift met Definities der generale Kapittels. in:
Clairlieu, 1976, pp. 93-100
IDEM, Het Kruisherenklooster te GlindfeU 1499-1804. in: Clairlieu,
1952, pp. 41-53
IDEM, Oude Constitutes, in: Cmciferana, nova series, afl.9

156 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
IDEM, Het Kruisherenklooster te Glindfeld 1499- 1804. in: Clairlieu
jg. 10, 1952, afl. 2, pp. 41-53
IDEM, Een Tractaatje over de Volmaaktheid (15de eeutu). in: Clairlieu
jg. 11, 1953, pp. 49-84
IDEM, Het klooster Clairlieu te Hoei en zijn Prioren-Generaal 1210-
1796. in: Clairlieu, jg. 17, 1959, pp. 65-112 ; jg. 18, 1960, pp. 13-70.
IDEM, Ehrenstein. Ehrenstein, I960
PETERS (L.), Briiggen, Bracht, Born. Aufiatze zur Landschaft, Geschichte
und Gegenwart. Schriftenreihe des Kreises Viersen 30. Band, Kempen
1979 y
PICCARDT (R.A.S.), Bijzonderheden uit de geschiedenis der stad Goes
Goes, 1865
POLLET (Ch.), Histoire du Diocse de Liege. Liege, 1881, 2 din.
POST (R.R.), De oorsprong van de orde der Kruisbroeders. in: Archiefvoor
de geschiedenis van de katholieke kerk in Nederland, 1963, pp. 243-253
RAMAEKERS (A.), De Privileges der Kruisherenorde vanafhaar ontstaan
totaan het Concilie van Trente. in: Clairlieu, jg. 1, 1943, pp. 9-82
IDEM, De Kruisherenaflaat. in: Clairlieu, jg.6, 1948, afl. 1-2, pp. 3-52
IDEM, De Kruisheren en de Leuvense universiteit. in: Clairlieu jg 40
1982, pp. 25-136; jg. 41, 1983, pp. 13-138
IDEM, De constitutes van de Kruisheren van 1248. in: Clairlieu jg 41
1983, pp. 142-146 ' '
REICHERT (H.), Het convent van Bentlage. in: Cruciferana, eerste reeks,
reprint 1986, nr. 4
REICKE (S.), Das Deutsche Spital und sein Recht im Mittelalter.
Stuttgart, 1942, 2 din.
REIJNERS (G.), A survey ofeuropean Crosier Historiography in the last
fifty years, in: Clairlieu, jg. 46, 1988, pp. 99-115
IDEM, Kruisspiritualiteit in de geschiedenis van de Orde van hetH. Kruis.
Rome, 1988
IDEM, Der Kblner Bibliothekar Conradus von Grunenbere. in: Clairlieu
1994, pp. 231-240
IDEM, De ordeskleding van de Kruisbroeders/Kruisheren. in: Clairlieu,
jg. 59, 2001, pp. 267-286
RENIER (J.-S.), Histoire d'Andrimont (lez-Verviers ) et de Vancienne
commune des Croisiers. Venders, Remade, 1887, 549 p.
RITTE (W.), Dingden, Land undMenschen bis zur Gegenwart. Bocholt,
1978, 136 p. (Kruisheren op pp. 51 - 60)
ROGER (P.), Notices historiques sur Virton. Virton, 1932 (Kruisheren op
pp. 377-496) h

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 157
ROOIJEN (H. VAN), Theodorus van Celles. Een tijds- en levensbeeld.
1936, 247 p.
IDEM, Sinte Odilia, Legende ofHistoric Diest, 1946, 155p.
IDEM, Het onderwijs en de Kruisheren in de loop der eeuwen. in: Kruis en
Wereld, jg. 27, 1947-1948, pp. 175-179, 201-203
IDEM, Onze H. Patrones Sint Odilia. in: Kruis en Wereld, jg. 27, 1947-
1948, pp. 226-228
IDEM, De oorsprong van de orde der Kruisbroeders of Kruisheren, De
Geschiedbronnen. in: Clairlieu, jg. 19, 1961, 240 p.
IDEM, Les origines des Croisiers. in: Bulletin de la Societe d'art et d'histoi-
re du diocese de Liege, jg. 42, 1961, pp. 87-113
IDEM, Liebfrauenthal zu Ehrenstein. I.Das Werden, Ein Buch des
Glaubens und der Liebe. Siegburg, 1979, 148 p.
ROPPE (L.) & DUSAR (A.) & COLS.ON (M.), Het Sint-Odiliaschrijn,
Klooster Kolen (Kerniel). Hasselt, 1965, 60 p.
ROSEROT (A.), Dictionnaire historique de la Champagne meridionale.
s.d., p. 755
ROSSIGNON (cure), Notice sur Suxy, 1888
ROTTGEN (B.), Bruggen und Born im Schwalmtal. Beitrage
Heimatgeschichte. Kempen, 1934, 419 p.
RUSSELIUS (H.)> Chronicon Cruciferorum sive synopsis memorabilium
Sacri et Canonici Ordinis Sanctae Crucis. Keulen, 1635 ( fotografische
herdruk Diest, 1964)
SANGERS (W.), Predikbroeders-Kruisbroeders. in: Miscellanea
Gessleriana, Antwerpen, 1948, pp. 1089-1095
SCHEERDER (G.)> De Ordo canonicus regularis en het prioraat. in:
Cruciferana, nova series, afl. 32, Roma, 1992, 49 p.
IDEM, Het oude moederklooster vanAsperen. Cruciferana, nr. 3, 1935
IDEM, De prior conventualis in de Orde van het Heilig Kruis. in:
Cruciferana, nova series, afl. 33, Roma, 1992, 70 p.
IDEM, De leken-donaten van de Orde van het H.Kruis. Het Statuut der
leken- of donaatbroeders van 1433 tot 1868. in: Cruciferana, nr.35, Rome,
1993, 60 p.
IDEM, De Kruisbroeders van Schiedam 1443-1591. Rotterdam, 1997
SCHELLEKENS (J.W.M.), Het kruisherenklooster Le Verger (1490-
1790. Op zoek naar zijn fundamenten en restanten. in: Clairlieu, jg. 63,
2005, pp. 255-298
SCHMITZ (M.), Die Prioren des Kreuzherrenklosters Hohenbusch. in:
Heimatkalender des Kreises Heinsberg 2001, pp. 64-73, ill.
SCHUITEMA-MEIJER (A.), Het klooster TerApel. Groningen, 1966

158 DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3
SEESING (P.), Ein Totenbuch der Miinsterkirche St. Martini in
Emmerich. Emmerich, 1980
SIPS (L.), De canonie Marienbongerd te Emmerik. in: Cruciferana, nova
series, nr. 16, 1953, 68 p.
IDEM, Het Kruisherenklooster te Emmerik. in: Kruistriomf, jg. 44, 1964-
1965, afl. 9, pp. 76-79
SLUIJTERS (H.)> Ravenstein, Verleden en heden. Eindhoven, 1976
SNIJDERS (D.) & GEERKENS (H.J.), Ophoven en Geistingen door de
eeuwen keen. S.L, 1966, 304 p.
SNIJDERS (D.), Een doorsnee klooster vroeger. in: Kruis en Wereld, jg. 70,
1990, nr. 5, pp. 14-15
IDEM, Kruisherenkloosters: Kerniel. in: Kruis en Wereld, jg. 71, 1992,
nr.l, pp. 15-16
IDEM, Kruisherenkloosters: Maastricht, in: Kruis en Wereld, jg. 71, 1992,
nr. 4, pp. 17-20
SPENGLER (ER.), Geschiedenis van het klooster St.-Agatha. Utrecht,
1863, 51 p.
STEINMETZ (J.)> De verering van Odilia in de loop der eeuwen. in:
Maaslandse Sprokkelingen, Nova Series, jg. 3, afl. 6, 1980, 42 p.; jg. 4,
afl. 6, 1981, 40 p.; jg. 5, afl. 10, 1982
TELTING (A.), Het Kruisbroedersklooster te Franeker. in: De Vrije Fries,
jg. 9, 1862, pp. 103-128
TERBOVEN (J.H.), Hohenbusch, ein eihemaliges Kreuzherrenkloster. in:
Heimatkalender Geilenkirchen-Heinsberg, 1965, pp. 101-106
TERTOOGEN (J.) Een kijkje te S. Matthias, in: De Zegepraal des
Kruises, jg. 2, 1921-1922, pp. 254-259
IDEM, Nieuws uit S.Matthias, in: De Zegepraal des Kruises, 1925-1926,
jg.. 5, pp. 15-19
TONSMEIER (J.), Das Landesftirstentum Rheine-Wolbeck. Rheine,
1962, 208 p.
IDEM, Vom Landesfilrstentum Rheine-Wolbeck zur GutsherrschaftRheine-
Bentlage. Rheine-Westfalen, 1980, 358 p.
TURPIN (J.), Chauny et ses environs. Chauny, 1930 (tweede editie in
1955)
VEERKAMP (L.)5 Prioren van het Kruisbroedersklooster Sint-Pietersdal te
Hoorn, 1462-1572. Hoorn, 1992
VEN (AJ. Van de), Het Kruisbroedersconvent te Schiedam, in Bijdragen
voor de Geschiedenis van het Bisdom Haarlem, jg. 43, 1925, pp. 368-422;
jg. 44, 1926, pp. 262-266
VERMEULEN (N.J.J.), De Kruisheren van Ter Apel (1465-1595). in:
Clairlieu, jg. 48-49, 1990-1991, pp. 3-92

DE ORDE VAN HET HEILIG KRUIS IN DE VIJFTIENDE EEUW - DEEL 3 159
VINKEN (M.), De spiritualiteit der Kruisheren. in: Chronicon
Cruciferorum, 1950, pp. 469-514
IDEM, De spiritualiteit der Kruisheren. Antwerpen, 1953, 84 p.
IDEM, Reguliere kanunniken van de Orde van het H.Kruis (Kruisheren).
in: Canonicorum Regularium Sodalitates. Decimo sexto revoluto saeculo ab
ortu Sancti Augustini eposcopi Hipponensis. Graz, 1954, pp. 171-176
IDEM, Croisiers. in: Dictionnaire de Spiritualite ascetique et mystique,
vol. II, Paris, 1953, kol. 2561-2576
IDEM, Chanoines Reguliers de VOrdre de la Sainte-Croix. in:
Canonicorum Regularium Sodalitates..., 1954, pp. 171-176
IDEM, Croisiers. in: Dictionnaire d'Histoire et de Geographie ecclesias-
tique, t. XIII, Paris, 1956, kol. 1042-1061
IDEM, Le culte Marial chez les Croisiers. in: Clairlieu, jg. 36, 1978,
pp. 109-113
VORST-GUDEMAN (G.)> KreuzbruderklosterSchwarzenbroich unddas
Spitalzu Geich. in: Zeitschrift Aachener Geschichtsverein, jrg. 4, 1882
VOS (G.P.), Het heerlick kloester van S.Aegten ende sijne schoole studiorum
humaniorum. in: Cruciferana, nova series, nr. 19, 45 p.
WASSERFUHR (D.), Kreuzherrenkloster Steinhaus zu Beyenburg 1298-
1998. in: Clairlieu, jg. 55, 1997, pp. 77-112
VKASSERFUHR (D.), Verzeichnis der Konventualen des Klosters
'Steinhaus7 un der Kreuzbruder, die zeitweise dort lebten und wirkten.
1298-1998. Bibliotheek Historisch Instituut Bonn, 45 p.
WENNEKER (E.)> Das waldeckische Kreuzherrenkloster Hohnscheid
(archief Hist. Inst. Bonn, 0101.1, 7 p.)
WEISS (H.U.), Die Kreuzherren in Westfalen. in: Clairlieu, jg. 20-21,
1962-1963, 339 p.
IDEM, Die Kreuzherren von Bentlage. in: Zeitschrift Rheine, Gestern-
Heute-Morgen, 2, 1989, pp. 59-80
IDEM, Der Bucherbestand des ehemaligen Kreuzherrenklosters Bentlage bei
der Versteigerung im Jahre 1823. in: Clairlieu, jg. 51, 1993, pp. 3-84
WIEGGREBE (J.), Kloster Falkenhagen. Mtinchen, 1988, Kunstfuhrer
nr. 1719, 19 p.
WILMOTTE (L.), Notice historique sur le Couvent des Croisiers de Huy.
Hoei, s.d., 54 p.
WINKELMOLEN (P.), Marienfrede, in: Clairlieu, jg. 54, 1996, pp. 93-
95

LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZAN^AIS
A LA LUMIERE DES INVENTAIRES
DE 1778 ET 1790
par Andre BOCHIN
En 1970, a l'occasion d'un succinct inventaire du patrimoine
monumental historique de la Commune de Buzan^ais, intitule
« Le Vieux Buzangais est-il condamne? »\ j'ai rappele aux habitants
de la cite Texistence d'un ancien monastere d'hommes (les
« Croisiers »), fonde en pleine ville au XVeme siecle, que la
memoire collective avait totalement oublie tant il fut transforme
lors de la Revolution et posterieurement pour ne plus etre connu
que sous le nom d'atelier de lingerie. Les deux pages que lui consacra
Eugene HUBERT en 19082 etaient restees discretes chez les
possesseurs de son remarquable ouvrage.
II fallut que l'entreprise proprietaire de Pancienne eglise prieurale
fiit mise en reglement judiciaire en 1983, et que les murs soient
mis en vente au Palais de Justice de Paris en 1985, pour que le destin
de Tancien Prieure Sainte-Croix soit change. En eflFet, sur ma
proposition, le Groupe d'Histoire et d'Archeologie de Buzangais
prit l'initiative de constituer une association specifique la
1 « Le Vieux Buzangais est-il condamne ? ou Plaidoyer pour un Buzangais historique et
touristique », public dans le Bulletin du « GROUPE d'HISTOIRE et d'ARCHEOLOGIE de
BUZANCAIS », Numero 2, Annee 1970, pages 56-79.
2 Eugene HUBERT, archiviste du Ddpartement de I'lndre, auteur de l'ouvrage « Le Bas-
Berry, Histoire et Archeologie du Ddpartement de I'lndre, Troisieme fascicule, Canton de
Buzanc.ais », Paris, Picard, 1908, pages 378-379 et anecdote page 375.

162 LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS
« Sauvegarde du Prieure Sainte-Croix de Buzan^ais » qui, malgre
des difficultes jugees initialement insurmontables, a pu se rendre
proprietaire de l'ancienne eglise monastique (et de quelques
abords) le 31 mai 1985.
Elu president de Tassociation en raison de 1'interet que j'avais
pris depuis quinze annees a la recherche de l'histoire meconnue de
ce prieure, puis a la publication de mes premieres trouvailles3, je
n'ai plus eu de cesse de chercher, partout ou cela parait possible, et
de rassembler une documentation desormais substantielle. Des le
9 Janvier 1992, j'ai pu prendre connaissance de l'« Inventaire
des mobiliers, titres etpapiers de la maison du convent de Ste Croix de
Buzangais», en date du 21 aout 1790, aux Archives
Departementales de l'lndre, puis le commenter et le transcrire
integralement dans le Bulletin du Groupe d'Histoire et
d'Archeologie.4
3 Articles publies dans le Bulletin du « G.H.A.B. » par Andre BOCHIN:
- N° 16, annee 1984, pages 45/62, « Le Prieure' Sainte-Croix de Buzancais »
-N° 17, annee 1985, pages 123/130, « Sauvegarde du Prieure Sainte-Croix de
Buzancais ».
Ont ete publies ulterieurement:
- N° 18, annee 1986, pages 129/145, « Chronique de Prieure Sainte-Croix de Buzancais
pour 1986 »,
- N° 19, annde 1987, pages 131/137, « Chronique du Prieure Sainte-Croix de Buzancais
pour 1987 »,
- N° 20, annde 1988, pages 79/80, « Chronique du Prieure' Sainte-Croix de Buzancais
pour 1988 »,
- N° 21, ann& 1989, pages 101/102, « Chronique du Prieure' Sainte-Croix de Buzancais
pour 1989 »,
-N° 24, annde 1992, pages 53/57, «A l'Abbaye de Saint-Genou, en 1719, le prieur
du couvent de Sainte-Croix de Buzancais, muni de procuration, prend possession de
l'office de sacristain »,
-N° 24, annee 1992, pages 57/64, «L'inventaire des mobiliers, titres et papiers du
Prieure Sainte-Croix de Buzangais »,
-N° 25, ann^e 1993, pages 151/170, « La renaissance du Prieure Sainte-Croix de
Buzancais »,
-N° 29-30, anne'es 1997-1998, pages 25/48, «A la recherche des Croisiers copistes,
enlumineurs et relieurs ».
Sous la signature de Charles-Etienne de VILLAINES:
- N° 29-30, annees 1997-1998, pages 19-24, « Un Ordre inconnu, 1'Ordre de la Sainte-
Croix ou Ordre des Croisiers ».
4 Cf note 3 ci-dessus, N° 24, pages 57/64.

LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS 163
Cet inventaire ne nous apprenait rien de ce qui restait a l'interieur
du prieure, sauf quelques depots de « de bois de charpente et
planchers, carreaux et thuilles ranges et emmagazines... provenant de
Vecroulement du bastiment du refectoire, chambres et greniers au dessus
» et « ... plusieurs bois de charpente et solivage ». Les batiments
ont ete « trouves denues de toutes reparations grosses et menues et en
trh mauvais etat, si ce nest I'Eglise, le dessus de la cuisine et la
chambre de Vancien prieur5 que nous avons trouves assez bien couvertes
». Tout autre objet avait ete evacue apres l'extinction canonique
du prieure6 et le site devait alors avoir une bien triste allure.
En outre, nous n'apprenions rien du ameublement des locaux
conventuels lors de la vie monastique.
Aussi fiis-je surpris et ravi lorsque, par courrier du 8 mars 2005,
mon jeune ami paleographe, Christophe BRUGERE (que je ne
saurais trop remercier) me fit parvenir le texte d'un inventaire du
mobilier de la « maison de Ste Croix », etabli le 21 Janvier 1778 en
presence du «sieur Lefebvre, ancien prieur de Ste Croix de
Buzan£ais », qu'il avait trouve par hasard dans le fond de l'abbaye
de Saint-Genou (Indre) conserve aux Archives Departementales
du Cher7. Cet inventaire ne concerne que Peglise et la sacristie du
prieure, mais c'est ce qui me parait le plus utile.
Je vais done en reprendre le texte avec darte et le commenter
pour mieux imaginer ce qu'on pouvait voir - et probablement
admirer - en penetrant dans l'eglise prieurale en 1778. On consi-
derera successivement les vases sacres et les objets liturgiques, les
ornements et la lingerie liturgiques, la statuaire, la decoration artistique
et le mobilier.
5 Le dernier prieur et alors unique religieux du couvent de Buzansais, Dom Noel-Robert
LEFEBVRE, etait dece'de' a l'age de 79 ans et inhume" le 16 septembre 1783 a Buzan^ais.
Cf Eugene HUBERT, Inventaire sommaire des Archives Departementales de l'lndre, Sine E
supplement, page 128, et Archives Municipales de Buzancais, Registres paroissiaux.
6 Sur la suppression du Prieure, se reporter aux e'le'ments publies pages 131/133, Bulletin
du G.H.A.B. N° 18, dans la « Chronique.. pour 1986 » (cf note 3).
7 Archives Departementales du Cher, H.375, document de quatre pages, transcrit integralement
a la suite du present article

164 LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS
VASES SACRES et OBJETS LITURGIQUES
ARTICLE DESIGNATION (les mesures anciennes sont evaluees
approximativement selon le systeme metrique)
1 Un ciboire d'argent, hauteur 27 cm, couvert d'une
coiffe de soie rouge et blanche galonnee d'argent.
2 & 3 Deux calices d'argent grave (hauteur, l'un 27 cm,
l'autre 31 cm) et deux pat&nes, dores a l'interieur.
4 Un ostensoir (ou « soleil », appellation ancienne evoquant
sa forme) d'argent massif (hauteur 46 cm)
orne d'un croissant de vermeil.
5 Une croix processionnelle de cuivre argente (hauteur
75 cm) avec des reliques de la Vraie Croix
17 Un encensoir avec la navette8, en cuivre.
6 Une niche (hauteur 84 cm) de drap d'or fin, a fond
rouge, avec ses rideaux de damas9 cramoisi galonnes
d'or fin; une dentelle d'or fin decore le bas de la niche.
ORNEMENTS et LINGERIE LITURGIQUES
ARTICLE DESIGNATION
7, 8 & 9 Trois chasubles10, chacune avec l'etole11, le manipule12
et le voile13:
8 Navette: vase, en forme de petit navire, contenant l'encens qui sera verse* dans 1'encensoir.
9 Damas: e*toffe de soie a fleurs, fabrique'e a Damas.
10 Chasuble: a l'e'poque, ornement compost de deux pans de forme identique (rectangulaire),
que le pretre portait par dessus l'aube et l'e'tole pour celdbrer la messe. Le pan de devant
a e'volue' vers la forme dite « boite a violon » pour faciliter le mouvement des bras. Parfois
reversible, la chasuble avait alors sur les deux faces une couleur liturgique differente. A 1'origine,
la chasuble enveloppait le corps en entier, avec une ouverture pour passer la tete. Au
XlXeme siecle, Dom Prosper GUERANGER (1806-1875), b^nedictin, abbe de Solesmes, res
taurateur de l'Ordre de Saint Benoit en France et propagateur de la liturgie romaine, remit en
vigueur la grande chasuble initiale qui avait et^ de'forme'e particulierernent au XVIIeme siecle.
11 Etole: ornement sacerdotal forme d'une large bande d'etoffe elargie en palette a chaque
extre'mite. C'est l'insigne du pouvoir confe're' par le sacrement de l'Ordre. Elle est portee par
le pretre et le diacre dans l'exercice de certaines fonctions liturgiques.
12 Manipule: insigne honorifique qui e'tait porte a l'avant-bras gauche par le celebrant lors
de la messe. Cf figure extraite de « Glossaire », Collection Zodiaque, 2imt Edition, Abbaye de
La Pierre-qui-vire (Yonne), 1971, page 288.
13 Voile: etoffe de forme carree, couvrant le calice, la patene et la pale avant et apres la
messe, de la couleur liturgique du jour.

LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS 165
la premiere de velours cramoisi14, garnie de dentelle
d'or fin, l'etole et le manipule de velours cramoisi,
garnis de dentelles, galons et franges d'or fin, le voile
de satin rouge borde (brode ?) en argent avec un
Saint Esprit (colombe ?) et une croix en argent;
la deuxi£me de soie blanche, ornee d'une croix de
tapisserie de soie, et bord^e d'un galon de tapisserie
de soie comme l'etole, le manipule et le voile;
la troisieme de moire de soie violette, bordee de galon
de soie comme l'etole et le manipule, le voile etant
borde de dentelle de soie.
10 Cinq ornements comportant chasuble, etole (sauf
pour le cinquieme), manipule et voile:
le premier, de soie noire, en tres mauvais etat,
le deuxieme, de soie blanche a fleurs, « tres passe »,
le troisi&me, de flanelle rouge, avec voile de soie, tres
mauvais,
le quatri&me, de flanelle violette, avec voile de soie
portant une croix bordee de soie blanche,
le cinqui&me, avec chasuble reversible, violet d'un
cote, noir de l'autre, tres mauvais.
11 Un ornement tombant de vetust^ et
d'avoir un peu d'or fin.
11 Trois chapes15:
la premiere, de moire16 de soie violette, garnie de
galon et de franges d'or faux, de moire de laine les
cotes et le chaperon17 de damas cramoisi, les deux en
bon etat;
14 Les couleurs liturgiques, fixe'es depuis Innocent III (pape de 1198 a 1216), sont le blanc,
le rouge, le violet, le vert et le noir. Le rose nest admis que le troisieme dimanche de 1'Avent
{dit« Gaudete ») et le quatrieme dimanche du Careme (dit« Laetare »). On a cependant utilise*
le bleu, par exemple a la cathe'drale de Le'rida (Espagne), le 8 de'cembre 1943, lors de la cali
bration de la fete de Plmmacule'e Conception de la Bienheureuse Vierge Marie selon un
temoin oculaire (Pierre BOCHIN, 1921-1944). Le drap d'or peut remplacer toutes les cou
leurs, sauf le noir.
15 Chape: sorte de grand manteau d'eglise, sans manches, qui s'agrafe devant a l'aide du «
mors de chape». La chape est porte'e par le ce'le'brant dans les fonctions officielles, sauf la
messe.
16 Moire: e'toffe a reflet changeant et ondule\
17 Chaperon: petite cape qui couvre les e'paules, par-dessus la chape.

166 LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS
les deux autres, de moire de laine, bordees de galon
et de franges d'or faux, dont les cotes et les chaperons
sont d'etoffe de soie a fleurs, toutes deux en bon etat.
11 Deux rideaux noirs et blancs.
11, 16 & 17 Six devants d'autel ou antependium18:
Tun noir et blanc, tres mauvais,
le deuxieme, reversible ; d'un cote, en soie de couleur
verte, garni de dentelle d'or fin, portant une
croix rayonnante, de dentelle d'or et d'argent fin ; de
1'autre cote, en etoffe de soie tres « passee » coupee de
bandelettes d'etoffe de soie et de fil d'or;
le troisieme, de satin rouge, portant le visage du
Christ en croix, de la Vierge et de Saint Jean19 ainsi
que d'autres broderies, le tout en soie;
le quatrieme, en moire violette, coupe de galons de
soie blanche;
deux autres de camelot20 rouge, garnis de figures en
or faux.
12 & 14 Cinq pales21:
trois garnies de dentelle,
deux anciennes couvertes de soie.
12 Quatre corporaux22 garnis de dentelle ordinaire, en
assez bon etat.
13 Quarante petits linges servant a garnir des etoffes, ou
a faire soit des purificatoires23, soit des manuterges24.
14 Cinq amicts25 mauvais.
18 Antependium ou devant d'autel: piece d'etofFe tombant de la table d'autel sur sa face
anterieure ou, parfois, entourant l'autel sur ses quatre faces (dans le cas ou il n'est pas adosse* a
un mur). La piece d'e'toffe peut etre remplacee par un panneau de bois ou de me'tal ouvrage.
19 La Vierge Marie et Saint Jean au pied de la Croix sont fre'quemment repr&entes, en
peinture ou en sculpture. Voir l'illustration en annexe.
20 Camelot: Etoffe qui fut primitivement sans grande valeur.
21 Pale: petit carton carre* enveloppe' de toile blanche servant a couvrir le calice pour le
preserver des poussieres.
22 Corporal: linge benit sur lequel le pretre pose le calice pendant la messe.
23 Purificatoire: linge avec lequel le celebrant essuie le calice apres la communion.
24 Manuterge: petit linge avec lequel le pretre s'essuie les doigts, a la messe, au moment du
lavabo. Dans l'inventaire, le terme « lavabo » est pris pour celui de « manuterge ».
25 Amict: linge benit qui couvre le cou et les epaules du pretre lors de la messe.

LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS 167
14 Deux cordons26 fort uses.
14 Deux bourses27 fort usees:
Tune violette, de moire de soie, assez bonne,
l'autre de soie blanche et dechiree.
14 Deux aubes28 de toile tres commune, a moitie usee.
14 Une etole de serge bleue, garnie de franges de soie.
14 Un manipule de serge bleue, garni de franges de soie.
17 Huit nappes d'autel, tres ordinaires et tres usees.
STATUAIRE, DECORATION ARTISTIQUE et MOBILIER
15 Une statue equestre de Saint Martin29, en bois.
15 Une armoire, dans la sacristie, comportant deux
portes a double vantail et trois « fenetres », servant a
mettre les vases sacres et le linge; au-dessous, derriere
une porte a deux battants, deux rayons permettent de
ranger a plat les ornements liturgiques.
16 Six chandeliers de cuivre jaune d'or:
deux de 39 cm,
deux de 36 cm,
deux de 33 cm.
16 Une croix de cuivre jaune (hauteur 81 cm) avec un
Christ.
17 Un tabernacle dore de toutes parts, hauteur 165 cm,
largeur 150 cm, reposant sur trois gradins entierement
dores. De chaque cote, un tres beau petit
tableau, Tun representant Notre-Seigneur, l'autre la
Sainte Vierge.
17 Le tableau du maitre-autel representant la descente
de la croix et plusieurs personnages.
26 Cordon: mis en double, il serrait l'aube a hauteur de la taille.
27 Bourse: sorte d'e'tui a soufflet destine a recevoir le corporal plie au carre\
28 Aube: vetement blanc de toile l^gere, ported par le pretre officiant, sous la chasuble.
29 Saint Martin (equestre) etait probablement repre"sente coupant son manteau pour en
donner la moitie au pauvre d'Amiens.

168 LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS
17 Deux reliquaires en bois dor6 avec des reliques de
Saint Eutrope pour Tun, de Saint Blaise pour
l'autre30.
17 Deux tableaux dores, Tun representant la Vierge et
l'Enfant Jesus, a droite du maitre-autel, l'autre (a
gauche?) representant St Michel.
17 Une table de marbre (consacree) au maitre-autel et
une pierre d'autel (consacree) a chacun des autels
lateraux.
17 Une croix de bois noir avec un Christ de cuivre.
17 Un tableau representant Notre-Dame de Pitie (c'estk-dire
avec le cadavre du Christ sur ses genoux), hau
teur 135 cm, largeur 120 cm.
17 Deux chandeliers de bois do re, en tres mauvais etat.
17 Une lampe de cuivre jaune, au milieu du choeur.
17 Le retable du maitre-autel. II est soutenu par quatre
colonnes en bois sculpt^ qui portent aussi deux anges
en bois sculpte. En dessous (des colonnes ou du
retable?), deux tableaux en bois representent Tun
Sainte Helene31, l'autre Sainte Odile32. Des guirlandes
sont sculptees de chaque cote du grand
tableau (place au centre du retable). Au-dessus, couronnant
le retable, trois figures (sculptures ou peintures?)
representant le visage de la Vierge et, de part
et d'autre, celui de Saint Augustin33 et celui de Saint
Quiriace34.
30 Saint Eutrope: martyr, apotre de la Saintonge, disciple de Saint Denis et, soit au Ier
siecle, soit au Hleme siecle, premier eVeque de Saintes. Palladius e'leva en son honneur une
basilique vers Tan 600... Philippe le Bel et la reine Jeanne honorerent (Saint Eutrope) d'un
culte particulier (et) depuis... le diocese de Paris ce'lebre sa me'moire. Extrait du « Nouveau
Larousse Illustr^ », vers 1907, tome 4, page 371.
Saint Blaise: eVeque de Se'baste, en Armdnie, martyrise en 316. Extrait du « Nouveau petit
Larousse illustre' », 320ime Edition, 1940, page 1232.
31 Sainte He'lene: v6n6r£e par les Croisiers.
32 Sainte Odile: patronne des Croisiers.
33 Saint Augustin: l'Ordre des Croisiers appliquait la regie e'tablie par Saint Augustin.
34 Saint Quiriace (ou Cyriaque), patriarche de Constantinople de 596 a 616. Egalement
personnage l^gendaire qui aurait indiqu^ a Sainte Helene l'endroit ou elle devait retrouver la
croix de la Crucifixion. Cornelius Rudolphus HERMANS, dans « ANNALES canonicorum
regularium S. Augustini, ORDINIS S.CRUCIS » (Bois-le-Duc, 1858, tome I, chapitre I) a ore'
toute credibility a la l^gende.

LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS 169
17 Quatorze stalles.
17 Le lutrin avec son siege (?) et un marchepied.
17 Des banes disposes autour (ou devant?) les stalles et
autour de la nef.
17 La chaire (sans escalier).
17 Le confessionnal, en tres mauvais etat.
17 Une balustrade en bois, separant le choeur de la nef,
« soutenue par des bras de fer », et un Christ en bois
au-dessus35.
17 Le benitier de pierre a l'entree de Teglise.
17 Trois cloches pesant environ cinq a six cents livres.
18 Un tambour a deux portes, a Tentree de Teglise36.
QU'EST-IL ADVENU DU MOBILIER DU PRIEURE SAIN
TE-CROIX APRES SA SUPPRESSION?
Comme Ton peut en convenir en lisant Tinventaire de 1778, ce
qui restait des acquisitions faites au cours de plus de trois siecles et
demi de vie religieuse n etait pas n^gligeable, et le choeur de l'eglise,
si nous le poss&Iions encore a l'heure actuelle tel qu il etait a
l'avant-veille de la Revolution, constituerait a lui seul un atout
majeur de Tattrait artistique de Buzansais. Tel n est malheureusement
pas le cas. Qu'est-il done advenu de ce patrimoine?
L' inventaire du Prieure en 1790 ne donne aucun renseignement
sur l'eglise si ce n est qu elle a ete constatee assez bien couverte,
grace a l'attention de Pierre Claude GAULIN, controleur des actes
notaries et sous-seings prives a Buzan9ais, charg^ de veiller au temporel
du Prieure apres son extinction. Accessoirement, on n en sait
guere plus sur les autres batiments claustraux, si ce n est leur etat
precaire que j'ai precise au debut de cette etude. Au demeurant,
GAULIN declarait que les clefs de certains «appartemens»,
35 Cette balustrade ne serait-elle pas une « poutre de gloire » plac^e assez haut en travers de
la nef, et marquant sa separation du chceur?
36 Tambour: enceinte de menuiserie, avec une ou plusieurs portes, placed a l'entre'e principale
de l'eglise pour empecher le vent et le froid d'y pe'ne'trer.

170 LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS
remises a Jean-Baptiste RATIER, officier municipal de Buzan^ais,
ne lui avaient pas ete rendues, et qu'il ne pouvait « veiller a la surete
» des locaux concernes. On ignore done, aussi, ce qu'ils pouvaient
contenir. GAULIN ajoute que, pour permettre une certaine
surveillance des lieux, il avait loue le jardin conventuel a Charles
FOUCAULT, un voisin aubergiste, moyennant quinze livres de
ferme annuelle.
En ce qui concerne les titres et papiers du Prieure, outre les
documents qu'il detenait deja, e'est-a-dire:
- un livre de compte de 12 feuillets, avec deux chapitres comportant
respectivement 19 et 79 articles,
- un (livre de) compte (rendu le 2 juillet 1789), faisant etat d'une
somme de 2327 livres 2 sols 11 deniers en numeraire, effectivement
constatee le 21 aout 1790 lors de l'inventaire,
- une liasse de 18 dossiers,
- une liasse de 72 dossiers,
- une liasse de 9 dossiers de pieces et titres anciens,
- deux cahiers servant de registres de recettes, contenant respecti
vement 16 et 24 feuillets,
- un ancien livre « coeuilloir » de 139 feuillets servant a la recette
des rentes du Prieure,
GAULIN se vit charge de conserver deux sacs qui ont ete remplis
de 19 liasses d'anciens titres, papiers et parchemins trouve dans un
coffre du « cabinet de la Poste aux lettres », rue du Puits Chollet
(actuellement rue Neuve), ou elles avaient ete placees par Paul
BONNEAU, procureur de la commune de Buzan

LE PRIEURE SAINTE-CROIX DE BUZANCAIS 171
En ce qui concerne le mobilier « meublant », on remarquera que
l'inventaire de l'eglise Saint-Honore des 7 et 9 aout 1790, com
mence deux semaines avant celui du Prieure Sainte-Croix, prouve
que, douze annees apres l'inventaire de 1778, la trace de certains
objets n'etait pas perdue. En effet, dans la crypte, etaient entrepo-
stes trois cloches « petites » provenant de l'eglise Sainte-Croix.
Etaient-elles si petites? L'inventaire de 1778 les dit pesant 5 a 600
livres, et leur valeur devait contribuer & la refonte de deux cloches
cassees des eglises Saint-Honore et Saint-Etienne, conformement
aux instructions donnees par l'archeveque de Bourges. La petitesse
est done relative.
Provenant du Prieure, on inventorie aussi:
- un ciboire,
- deux calices et leur patene,
- un ostensoir,
- une croix (processionnelle?) de cuivre argente,
- une niche,
- huit chasubles,
- trois chapes,
qui correspondent exactement aux objets designes aux articles 1 a 10
de l'inventaire de 1778, ce qui me parait digne d'etre souligne. Entre
1778 et 1790, Us n'avaient pas ete perdus. Mais apres 1790, qu'en
advint-il? Us ont du suivre les itineraires de reutilisation par trans
formation dont j'ai fait etat dans mon etude susvisee (Bulletin du
G.H.A.B. N° 24) et qu'il n'est pas indispensable de reproduire ici.
Evoquons maintenant le mobilier en bois, specialement le
maitre-autel et ce qui l'accompagne : tabernacle, retable a quatre
colonnes, peintures et statues. Les dimensions du tabernacle (H
165 cm, L 150 cm) sont spectaculaires et, par consequent, le
retable doit etre en rapport avec lui. A Buzan^ais, le retable avait
des guirlandes sculptees de chaque cote du tableau, deux petits
tableaux de part et d'autre du tabernacle, deux tableaux dores (a
droite et a gauche du maitre-autel), deux tableaux en bois en des-
sous des colonnes ou du retable, deux reliquaires, et un couronne-
ment avec trois figures (sculptures ou peintures?).

172 LE PRIEURE SAINTE-CRODC DE BUZANCAIS
On peut en conclure que le maitre-autel et le retable formait un
ensemble spectaculaire. II paraitrait etonnant qu'il ait disparu, ainsi
que la statue equestre de Saint Martin, le tableau de Notre-Dame
de Pitie, les quatorze stalles, le lutrin et la chaire sans laisser de
trace. Y a-t-il eu vente, repartition entre differents attributaires,
destruction inconsideree, et cela avant la Revolution puisque Pinventaire
de 1790 n'en parle pas? Peut-on nourrir l'espoir d'en iden
tifier quelques elements dans des reserves inexploitees de musees,
ou dans des demeures privees? Cherchons done et vivons d'espoir...

LINTORF
KRONIEK
Michael Lumer schreef in Die Quecke Ratinger und Angerldnder
Heimatbldtter een boeiend relaas van de werkzaamheden van de kruisheren in
Duitsland, speciaal van Chr. Aarts, die als parochieherder van Lintorf op 30 Sep
tember 2006 op rust ging. In Der letzte Kreuzherr aus dem Erzbistum Koln geht
in den Ruhestand (nr. 76, december 2006, pp. 113-118) vertelt Lumer dat de
kruisheren in 1953 naar Duitsland terugkeerden. Het land kende toen een groot
priestertekort. De kruisheren gingen wonen in Ehrenstein, in het klooster dat in
het begin van de negentiende eeuw ten gevolge van de secularisatie voor de orde
verloren was gegaan. In de volgende vijftig jaren waren ruim tweeenzestig kruis
heren actief in dertien verschillende vestigingen. Achtenveertig kruisheren bezaten
de Nederlandse nationaliteit. In 2006 waren nog twaalf kruisheren actief
in het pastoraat in Duitsland. Met het afscheid van Chris Aarts aan Lintorf
kwam een einde aan een project dat in 1962 werd opgestart, toen kruisheer
Koos Kok werd gezonden als bedienaar van de nog te bouwen filiaalkerk
St. Joannis Maria Vianney. In 1966 werd Jacobus van Gestel als zielzorger aangesteld.
Hij werd in 1971 de eerste pastoor van een nu zelfstandig geworden
parochie. Zijn werk werd achtereenvolgens voortgezet door Nico van Rijn,
Julius Diirlich en vanaf 1985 Chris Aarts. Lumer geeft vervolgens een korte
levensbeschrijving van Chris Aarts en een laudatio van zijn zeer gewaardeerde
apostolaat van parochieherder. Hij besluit met: "Die Kreuzherren haben mit
ihrem Wirken in der Region Ratingen-Lintorfvielfur die Kirche und die Menschen
vor Ort getan. Sie haben gezeigt, wie in einer Zeit des Umbruchs und der sich
schnell verdndernden Welt Kirche verwirklicht und Glauben gelebt werden kann.
Gemdss ihrem Leitspruch "In Cruce Salus — Im Kreuz ist Heil" konnten sie die
Botschaft des barmherzigen und liebenden Gottes vielen Menschen in unserer Region
nahe bringen."
Roger Janssen o.s.c.

174 KRONIEK
ST. AGATHA
In 2006, bij gelegenheid van de opening van Klooster Sint Aegten,
Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven, verscheen een gelijknamig boek
je van 80 biz. onder redactie van M. Arendsen, V. de Klijn, L. van Laarhoven,
O.S. Lankhorst, C. Rademaker en W. Slangen. In het centrum worden archieven,
boeken, voorwerpen en audiovisueel materiaal bijeengebracht van tientallen
religieuze orden en congregaties. Het boekje laat zien hoe dit uniek initiatief
tot stand is gekomen, wat het te bieden heeft en welke personen en instellingen
eraan meewerken. De eerste twee bijdragen handelen over de ontstaansgeschiedenis
en het doel van het erfgoedproject, waarin twee stichtingen samenwerken:
de Stichting Sint Aegten, opgericht door de kruisheren, en de Stichting Erfgoed
Nederlands Kloosterleven, waarin een tachtigtal andere orden en congregaties
participeren. R. Janssen en W. Slangen bespreken in De kruisheren in
St. Agatha en de Stichting Sint Aegten (pp. 9-17) de geschiedenis van het klooster
St. Agatha en de ontstaansgeschiedenis van Sint Aegten. C. Rademaker neemt
De Stichting Erfgoed Nederlands kloosterleven en de samenwerking met
Sint Aegten voor zijn rekening (pp. 19-24). O.S. Lankhorst schetst de grote
lijnen van het Kloosterleven in Nederland door de eeuwen been (pp. 25-32).
M. Arendsen gaat na welke de wezenstrekken zijn van het religieuze leven in
Kloosterleven in hoofdlijnen (pp. 33-40). M. Arendsen schetst ook een
Bouwgeschiedenis van het klooster St. Agatha (pp. 41-45). W. Meulenkamp &
N. Wijnhoven geven in Kloostertuinen een rondleiding in de kloostertuin van
St. Agatha (pp. 47-51). A. van Huijgevoort & K. van Dooren maken ons wegwijs
in Kloosterarchieven in St. Agatha (pp. 53-57). Het roerend erfgoed van de
kruisheren werd besproken door M. van Zanten (pp. 59-64). O.S. Lankhorst
tenslotte behandelt De collectie kloosterlijke voorwerpen van de Stichting Erfgoed
Nederlands Kloosterleven (pp. 65-68) en De bibliotheek in Klooster Sint Aegten
(pp. 69-73). Het is een prettig boekje met heel wat kleine maar heldere illustraties.
De vele kleine bijdragen zorgen voor een knappe synthese van het project,
dat in Nederland geen precedent heeft.
ST AGATHA
Roger Janssen o.s.c.
Het Maandblad Bisdom s Hertogenboschy jg.85, januari 2007, schenkt aandacht
aan het kerkelijk kunstbezit en archief. De volgende onderwerpen komen
o.a. aan bod: inventariseren: boeiend en broodnodig, van schoenendoos tot
archiefkast, het bisdomarchief, digitaliseren: modern monnikenwerk. Op pp. 18
t/m 20 wordt de aandacht getrokken op een bijdrage van Ted Konings, Sint
Aegten bundelt geschiedenis.
Roger Janssen o.s.c.

ST. AGATHA
KRONIEK 175
In Kroniek Sint Aegten verschenen in 2006 weer enkele boeiende bijdragen.
De aflevering van maart 2006 was gewijd aan de kloosterarchieven die naar Sint
Aegten werden gebracht. Die van juni 2006 besprak de feestelijke opening van
het erfgoedcentrum voor Nederlands kloosterleven. In de aflevering van Sep
tember 2006 werd een uitvoerige rondleiding gegeven. Ze zijn de moeite waard,
deze bijdragen in Kroniek Sint Aegten.
ST. AGATHA
Roger Janssen o.s.c.
Stichting Sint Aegten publiceerde in 2006 van de hand van R. Janssen o.s.c.
een beknopte geschiedenis van St. Agatha. In Het klooster Sint Agatha speeJde een
grote rol in de geschiedenis van de Orde van het Heilig Kruis wijst Janssen onder
meer op de eigenheid van de kruisbroeders/kruisheren als orde van reguliere
kanunniken, op het aandeel van de Dietse kioosters in de hervorming van de
orde in de vijftiende eeuw, op de centrale rol van het moederklooster in Hoei,
op de geestelijke bloei van de orde in de vijftiende en zestiende eeuw en op de
toenemende invloed van Sint Agatha in de orde in de zeventiende eeuw. Dat de
kruisheren van Sint Agatha de bescherming genoten van het Huis van Oranje is
wellicht overdreven. Vast staat evenwel dat het klooster met het oog op zijn
voortbestaan geregeld te maken kreeg met tussenkomsten van het Huis van
Oranje. Van 1853 tot 1957 werd Sint Agatha moederhuis van de orde. Na 1957
fungeerde het klooster tot 1966 als opleidingshuis van de Nederlandse provincie
van de kruisheren. Daarna probeerde men het tevergeefs te laten functioneren
als een centrum van streekpastoraat. Janssen geeft een summier overzicht
van de geschiedenis van een van de belangrijkste kioosters van de orde. Veel van
wat hij vertelt is opgewarmde kost, maar hij brengt ook verhelderende en nieuwe
feiten en inzichten, waardoor deze brochure aan betekenis wint.
MAASEIK
Cl. Brasseur o.s.c.
Confrater Roger Janssen presenteerde in De Maaseikenaar een korte biografie
van Kruisheer Gerardus Golt (1609-1671) (jg.37, 2006, afl. 1, pp. 20-25). Het
portret van prior Golt werd volgens J. Op de Kamp o.s.c. niet correct weergegeven.
Een aanvulling (lees correctie) volgde in aflevering 4 op pp. 143 en 144.
Nieuwe gegevens draagt Janssen in deze bijdrage niet aan. Het doet echter
deugd te merken dat de herinnering aan bekende cultuurdragers in Maaseik niet
verloren gaat. In aflevering 3 van 2006 handelt Janssen over Johannes Hermanns

176 KRONIEK
Campman, kruisheer (pp. 99-101). Campman verbleef slechts een half jaar in
Maaseik en werd er ingeschakeld als hulp in de parochie. In 1938 keerde hij
terug naar Nederland en raakte er actief betrokken bij het verzet in de Tweede
Wereldoorlog. Op het einde van de oorlog werd hij gearresteerd. Hij stierf in
Bergen-Belsen. De manier waarop hij medegevangenen hielp en troostte, maak-
te grote indruk.
MAASEIK
Cl. Brasseur o.s.c.
Confrater Roger Janssen schreef in de reeks Limburgse Monografieen in
maart 2006 (jg. 17, nr.l) als aflevering 66 een korte biografie in dertig bladzijden
van Willem Sangers. Janssen raakt de volgende thema's aan: jeugd en
studententijd, leraar geschiedenis, vorser en schrijver, culturele activiteiten in
Maaseik, het woonwagenwerk in Siemkensheuvel, humor en carnaval. Sangers
was een Limburger in hart en nieren. Phil Bosnians schreef ooit aan hem: "Pater
Sangers, je hebt metje humor enje lach meer gedaan voor de geestelijke gezondheid
van de mensen dan een leger van psychiaters"
Cl. Brasseur o.s.c.

"C'.I AIRLIEU"
njdi ijcl nan lie (n'Si hit
h' ituteuti UL . • ■ ■■ ■ ■• ■ //," poof i'ii;i ,
\< itn'i't/i' : iji, A'. /.At. //?//
. '•?/]
r/ieik
n 'JjciVukfot
Pelsers, ma)
'v-7-7" Ni'dri'Liud : A/.hniiiisn'iltit' ( "itiivUsi,
/',.'■.//,,■■ ■
{(i/iv : ,S'/f.. i : ! '
■ 'UirMfu