Aan: dr. Ate C. Nievaard - Maatschappijwetenschappen ...

58 Anne Eland, Tony Hak en Liesbeth Vollemans
I have a 100 percent control [over my life], if I want to use it (Hanson 1985:
137).
Dat er door deze Amerikaanse respondenten meer over trots en door onze
respondenten meer over schuld en schaamte gesproken wordt benadrukt de
verschillende omstandigheden van de beide groepen gebruikers. Ten eerste
is de positie van zwarte, arme mannen die in ghetto’s leven, niet de meest
voor de hand liggende setting om tot een trots zelfgevoel te komen. In die
situatie kan gecontroleerd heroïnegebruik een positieve betekenis krijgen
omdat het toont dat iemand in staat is om met gevaar te flirten en toch
controle te bewaren. Verder is het aannemelijk dat de groep Amerikaanse
verslaafden minder ver is afgegleden op de neergaande spiraal dan de
Nederlandse. Het feit dat een aanzienlijk deel van de Amerikaanse respondenten
legaal werk heeft bevestigt dit. Onze respondenten en die van
Hanson staan als het ware op verschillende treden van eenzelfde ladder, en
een vergelijking tussen de twee groepen maakt inzichtelijk hoe het morele
zelfbeeld van de heroïnegebruiker bij neergang kan omslaan van een
positief beeld, vervuld van trots, in een negatieve zelfopvatting, gekenmerkt
door schaamte en schuld. In de woorden van een Amerikaanse
respondent:
I still have a little bit of pride left, so it hurts. So you learn to swallow your pride.
(Hanson 1985: 26)
De verhouding tussen normovertreding, controle, zelfbeeld, trots en
schaamte is zeer complex. Verslaafden die alle controle over hun leven
hebben verloren schamen zich zowel voor het feit dat zij zich gedwongen
voelen om voor hen essentiële normen te overtreden (zoals het bedriegen
van je ouders, of het beroven van weerloze ouderen, of te leven van
straatprostitutie) als voor dit verlies van controle zelf. Zo bezien gaat het
om een dubbele schaamte, die in veel gevallen het zelfbeeld aantast in
negatieve zin. De trots van de gebruiker die controle heeft is op dezelfde
manier ook een dubbele trots, zowel op het feit van de controle zelf als op
het feit dat de slachtoffers van diefstal en beroving met zorg kunnen
worden gekozen: bedrijven en autobezitters in plaats van familie en
omaatjes.
Het verschil tussen trots en schaamte is niet alleen van belang voor het
zelfbeeld van de gebruiker zelf, voor wie dit een verschil is tussen iemand
zijn en niemand zijn, maar ook voor beleid en hulpverlening. De respon-