Aan: dr. Ate C. Nievaard - Maatschappijwetenschappen ...

Schuld en schaamte bij heroïnegebruikers 1
Anne Eland-Goossensen, Tony Hak en Liesbeth Vollemans
1 Inleiding
Het gevestigde beeld van de carrière van een heroïnegebruiker is dat van
een onvermijdelijke neergang. De stereotype gebruiker verliest langzaam
maar zeker alles wat hij ooit had: zijn gezondheid, zijn baan en inkomen,
zijn huisvesting, zijn contacten met familie en kennissen, en - last but not
least - zijn moraal. Deze carrière kan worden samengevat in het beeld van
de neergaande spiraal of draaikolk: de gebruiker wordt als het ware naar
beneden gezogen zonder weerstand te kunnen bieden.
In interviews met heroïnegebruikers is nagegaan hoe zij zelf spreken over
hun gebruikersbestaan. Veel van wat zij zeggen past in de metafoor van de
neergaande spiraal. Zij beschrijven hun leven allemaal als een proces
waarin zij langzaam maar zeker hun gezondheid, werk, inkomen, huisvesting
of vrienden verliezen. Dit komt het duidelijkst naar voren in treffende
beschrijvingen van criminele loopbanen. Wat begint met het stelen in
winkels kan langzaam maar zeker escaleren via nachtelijke inbraken in
afgelegen opstallen tot een bankoverval. Zulke verhalen lijken inderdaad
een bevestiging van het beeld van een carrière waarin stapsgewijs naast
materiële verliezen ook een morele standaard wordt verloren. Dit beeld
wordt gecompleteerd door verhalen waarin de respondenten zichzelf
beschrijven als volledig aan lager wal geraakt.
1 Dit artikel is gebaseerd op twee manuscripten waarvan er één verschenen is in het
(Haags) Epidemiologisch Bulletin (jaargang 30, nummer 3) en de ander ter publicatie is
aangeboden aan het tijdschrift ’Contemporary Drug Problems’. De dataverzameling van het
onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met het verslavingscircuit van het Psychiatrisch
Centrum Bloemendaal en Centrum Verslavingszorg Zeestraat. De onderzoekers danken de
respondenten en de outreachwerkers: Marcel Sordam, ‘Baasje’ en André van de Boor. Het
project wordt financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van het Nationaal Fonds voor de
Geestelijke Volksgezondheid, de Gemeente Den Haag en het Trustfonds van de Erasmus
Universiteit. Ook worden Paul ten Have en Ate Nievaard bedankt voor hun suggesties.
43