Aan: dr. Ate C. Nievaard - Maatschappijwetenschappen ...

159
De rol die leeftijd speelt bij de beslissing tot niertransplantatie;
een kwalitatief onderzoek naar medische beslissingen
onder invloed van schaarste
Inge Varekamp
1 Inleiding
In toenemende mate is er sprake van schaarste in de Nederlandse gezondheidszorg,
ofwel van het achterblijven van het aanbod van voorzieningen
bij de vraag. De oorzaak van de schaarste is meestal gelegen in de financiele
beperkingen die van overheidswege worden opgelegd. Een andere
mogelijke oorzaak van schaarste is een tekort aan donororganen bij
orgaantransplantaties. Schaarste kan zich op microniveau, dat wil zeggen
in de directe contacten tussen patiënten en artsen, voordoen als een
keuzeprobleem: wie wordt wel behandeld en wie niet, of: wie eerst en wie
later. Deze bijdrage gaat over de vraag hoe in de medische praktijk van de
niertransplantatie het probleem wordt opgelost wie wel en wie niet behandeld
wordt, en wat voor rol de leeftijd van patiënten daarbij speelt.
Indien schaarste tot de noodzaak van keuzes tussen patiënten leidt, worden
door juristen en ethici expliciete selectiecriteria en duidelijk omschreven
procedures bepleit om willekeur bij selectiebeslissingen te voorkómen. Om
een helder begrip te krijgen van selectie dient dit begrip onderscheiden te
worden van indicatie (Gevers 1989). Van indicatiestelling spreekt men als
op medische gronden wordt besloten dat een patiënt baat heeft bij een
behandeling. Indicatie geschiedt op grond van indicatiecriteria en contraindicaties.
Als er vervolgens vanwege schaarste aan behandelmogelijkheden
binnen een groep patiënten die allen geïndiceerd zijn, sommigen wel
en anderen niet in aanmerking komen voor behandeling, dan is er sprake
van selectie. De criteria op grond waarvan sommigen dan in aanmerking
komen en anderen niet, zijn dan de selectiecriteria. Ook als patiënten op
een wachtlijst worden gezet en sommigen worden op grond van bepaalde
criteria sneller behandeld dan anderen kan je spreken van selectiecriteria.
Expliciete selectiecriteria zijn bepleit om verhulde selectie te voorkómen.
Verhulde selectie wil zeggen dat de patiënt vanwege schaarste niet behandeld
wordt, zonder dat hij van dit schaarste-aspect op de hoogte is. Hij
wordt bijvoorbeeld afgewezen omdat hij ’medisch’ niet geschikt is voor de