Aan: dr. Ate C. Nievaard - Maatschappijwetenschappen ...

10 Tony Hak, Paul ten Have en Ad Goethals
len, deadlines, enzovoort, ontworpen en gedistribueerd. Er wordt verondersteld
dat deelnemers aan uitvoeringspraktijken zich daarnaar gaan richten:
dat mensen hun leefstijl veranderen; dat patiënten zich aan voorschriften
houden; dat artsen protocollen volgen; dat verplegenden aan totale kwaliteitszorg
meedoen. Daarbij doen zich onvermijdelijk discrepanties voor
met bestaande praktijken die voor deelnemers hun eigen (lokale) redelijkheid
hebben. Vaak wordt dat niet opgemerkt, of alleen in globale vorm,
als een soort onvermijdelijke marge van afwijkingen. Kortom, kwalitatief
onderzoek kan, door alledaagse praktijken te bestuderen, inzicht verschaffen
in de alledaagse rationaliteit van het gesitueerde optreden van mensen,
ook en juist als dat afwijkt van het van bovenaf geplande, en met name in
de manier waarop mensen in de praktijk de onvermijdelijke discrepantie
tussen plannen en praktijken verwerken en verantwoorden.
Waarom deze nadruk op (lokale) redelijkheid? Bij buitenstaanders (zoals
managers, beleidsmakers en boekhouders ten opzichte van medische
praktijken; en dokters en andere raadgevers ten opzichte van patiënten en
hun verzorgers) bestaat altijd een neiging om afwijkingen van - van
bovenaf, of liever: van buiten - gegeven voorschriften te bespreken in
morele termen, zoals gebrek aan (des)kundigheid, normovertreding, fraude,
nalatigheid, eigenbelang, enzovoort. Daarbij krijgen de actoren (patiënten,
verzorgers, hulpverleners) de schuld van alles wat er mis gaat. Die verantwoordelijkheid
voor afwijkingen wordt zowel in individuele als in categorale
vorm toegerekend. Kwalitatief onderzoek maakt duidelijk dat, en hoe,
het afwijkende handelen is ingebed in een netwerk van lokale overwegingen
waarbij rekening wordt gehouden met andere, diverse en vaak tegenstrijdige,
verantwoordingsverplichtingen. De alledaagse, maar vooral ook
bestuurlijke tendens om bij afwijkingen vooral te redeneren in termen van
morele categorieën (deskundigheid, inzet, discipline) doet tekort aan deze
complexiteit. Kwalitatief onderzoek is dus bij uitstek geschikt om de
inherente logica van het samen-leven van mensen te bestuderen, als
aanvulling op, en vooral ook ter correctie van globale, geïdealiseerde
(professionele en bestuurlijke) kennis. Het aan die globale kennis inherente
morele simplisme kan daarbij worden vervangen door concreet inzicht in
hoe mensen hun leven en werken samen vormgeven.