Aan: dr. Ate C. Nievaard - Maatschappijwetenschappen ...

112 Ate Nievaard
van drie verschillende perspectieven van verpleeghuismanagers op de instellingscultuur.
In de volgende paragraaf wordt het conceptuele kader uiteengezet,
dat in het onderzoek is gebruikt en aansluit bij het werk van Schein
(1985, 2de druk 1992).
3 Het conceptuele kader
Van de subsysteem-benadering, waar de nadruk ligt op de sociaal-psychologische
en groepsdynamische processen, is Schein de meest prominente vertegenwoordiger.
Cultuur wordt volgens Schein geleerd in situaties waarin probleemoplossen
en het reduceren van onzekerheid geboden is. Bronnen
daarvan liggen in de aanpassing aan de eisen die de omgeving stelt en in
vraagstukken van interne integratie. Na langdurige herhaling en gebleken
succes van bepaalde probleemoplossingen worden deze dermate vanzelfsprekend,
dat ze een onbewust patroon van handelen zijn gaan vormen.
Organisatiecultuur wordt daarom opgevat als een patroon van uitgangspunten
(basisassumpties) dat door de leden van een groep is uitgevonden, ontwikkeld
en ontdekt in het leren hanteren van problemen van externe adaptatie en
interne integratie (Schein 1992:12).
In dit ’model’ van organisatiecultuur zijn drie lagen te onderscheiden. De
bovenste laag bestaat uit observeerbare gedragingen of artefacten, zoals
symbolen, rituelen en taalgebruik. De laag daaronder omvat de waarden
waarvan organisatieleden zich bewust zijn en die ze expliciet kunnen formuleren.
Deze laag representeert de expliciete cultuur, de officieel aangehangen
en verkondigde waarden (’espoused values’), rationalisaties of aspiraties van
de organisatie (ibid:21). In de diepste laag bevinden zich de vanzelfsprekende
basisassumpties, die volgens Schein de kern van de cultuur uitmaken.
Assumpties zijn ’onzichtbare’ uitgangspunten, ’theories in use’ die richtsnoer
vormen voor het daadwerkelijke gedrag, omdat ze de wijzen van denken,
voelen en waarnemen beïnvloeden. Assumpties, die via socialisatie overgedragen
worden aan nieuwe leden, zijn vergelijkbaar met begrippen zoals:
impliciete verwachtingspatronen, impliciete denkwijzen en cognitieve schema’s,
impliciete als-dan redeneringen en situatiedefinities (Mijs 1992:49).
Basisassumpties betreffen onder meer:
* de relatie tot de omgeving (de plaats en ’missie’ van de organisatie in de
’wereld’; de identiteit of het zelfbeeld van de organisatie);