De inhoud van het schoolmaatschappelijk werk - Nederlands ...

Op basis van haar onderzoek ‘Probleemdruk en zorgstructuur in het middelbaar beroepsonderwijs’ pleit het
Nederlands Jeugdinstituut in september 2008 voor het introduceren van het schoolmaatschappelijk werk als
basisvoorziening op elk mbo inmiddels is duidelijk dat het mbo met ingang van 2009 gezamenlijk structureel
jaarlijks 15 miljoen euro rijkssubsidie aan schoolmaatschappelijk werk kan besteden. Hiermee wordt het een
basisvoorziening op alle mbo-scholen. Schoolmaatschappelijk werk is echter op veel scholen in het mbo nog een
onbekende vorm van hulpverlening.
In dit document geeft het NJi antwoord op een aantal van de meest gestelde vragen die bij implementatie van
schoolmaatschappelijk werk in het mbo aan de orde zijn. Het wordt besproken in alle NJi-kenniskringen ‘zorg in
en om het mbo’. Deze besprekingen worden benut om de informatie actueel te houden en nieuwe vraagstukken
te inventariseren. Om deze reden is de intentie van het NJi om deze uitgave het begin te laten zijn van een reeks.
Voor deze werkwijze is gekozen omdat de behoefte aan informatie over schoolmaatschappelijk werk in het mbo
it moment groot is. Een publicatie waarin alle voor het schoolmaatschappelijk werk relevante onderwerpen aan
de orde komen is op korte termijn niet realiseerbaar.
Daar komt bij dat het NJi met ingang van het volgende infodocument haar informatie over dit onderwerp af wil
stemmen met de brancheorganisaties. Het gaat hierbij om de MO-groep Welzijn en Maatschappelijke
Dienstverlening en de Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers (NVMW), functiegroep SMW.
Door tijdsdruk zijn we daar bij het verschijnen van het huidige infodocument nog niet in geslaagd.
In dit infodocument komen de volgende onderwerpen aan de orde: de inhoud van het schoolmaatschappelijk
werk, de vraag wie schoolmaatschappelijk werk uitvoert en tenslotte de organisatie en financiering van
schoolmaatschappelijk werk.
De inhoud van het schoolmaatschappelijk werk
Wat is schoolmaatschappelijk werk?
Schoolmaatschappelijk werk is een laagdrempelige voorziening, die er op gericht is om problemen van
deelnemers vroegtijdig aan te pakken. Evenals in het primair en voortgezet onderwijs maakt het onderdeel uit
van de interne zorgstructuur van de school en draagt zo bij aan de versteviging en verbreding van deze -
structuur. Het levert tevens een bijdrage aan het voorkomen van schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten van
deelnemers. Met de inzet van de schoolmaatschappelijk werker wordt de deelnemer en zijn leefsituatie
onderwerp van begeleiding. Deze verbreding richt zich op alle elementen die buiten de school een rol kunnen
spelen in het functioneren op school. Inzet blijft echter primair het verbeteren van het functioneren op school.
De schoolmaatschappelijk werker vervult een brugfunctie tussen deelnemer, ouders, school en soms ook naar
externe voorzieningen, indien van verwijzing sprake is. Het is een belangrijke schakel tussen het onderwijs en de
lokale en regionale zorgstructuren.
De werkzaamheden van de schoolmaatschappelijk werker zijn globaal onder te verdelen in:
- het bieden van (kortdurende) hulp aan leerling (en ouders)
- ondersteuning van de school
- het toeleiden naar andere vormen van (geïndiceerde) hulp
Over welke competenties moet een schoolmaatschappelijk werker beschikken?
De NVMW heeft in juli 2008 een brochure uitgegeven over het competentieprofiel van de
schoolmaatschappelijk werker. Hierin worden ook de taken van de schoolmaatschappelijk werker in de drie
hierboven onderscheiden gebieden nader uitgewerkt. De brochure is te bestellen via www.nvmw.nl.
De NVMW stelt in haar notitie dat schoolmaatschappelijk werk een gespecialiseerde vorm van maatschappelijk
werk is. Om deze reden zal de schoolmaatschappelijk werker daarom in ieder geval moeten beschikken over de
competenties die een maatschappelijk werker nodig heeft. Een HBO-diploma Maatschappelijk Werk &
Dienstverlening (HBO-MWD) biedt hiervoor de basis.
In het ‘Referentiemodel kwaliteit van het Zorg- en adviesteam in het middelbaar beroepsonderwijs’ (zie
www.zat.nl) uit 2008 geeft het NJi een algemene typering en een omschrijving van de specifieke expertise van

Nederlands Jeugdinstituut: Schoolmaatschappelijk werk in het MBO
de schoolmaatschappelijk werker. Het NJi stelt in dit model dat de activiteiten van de schoolmaatschappelijk
werker zich vooral concentreren op situaties waarin sprake is van psychosociale problematiek bij deelnemer of
het gezin. Hij beschikt hierbij over inzicht in de factoren die bepalend zijn voor het ontstaan van psychosociale
problemen, zoals die met betrekking tot opvoeden en opgroeien. Daarnaast heeft hij vaardigheden in het (tijdig)
signaleren en analyseren van die problemen, kennis van hulpverleningsmethoden en –technieken, en van
hulpverleningsmogelijkheden. Hij beschikt over methodische vaardigheden in het werken met risicodeelnemers
en (multi)probleemgezinnen. En hij heeft inzicht in taakstelling, organisatie en werkwijze van de
onderwijsinstelling, de zorgstructuur en de sociale kaart in de regio. Tenslotte kent hij het voorbereidingstraject
voor een verwijzing naar bureau jeugdzorg.
Wie voert het schoolmaatschappelijk werk uit?
Maatschappelijk werkers inkopen of in dienst nemen?
Een onderwijsinstelling kan schoolmaatschappelijk werk inkopen bij externe aanbieders of zelf medewerkers in
dienst nemen. In de visie van het NJi verdient inkoop de voorkeur. Het is namelijk de vraag of de
schoolmaatschappelijk werker, die bij de school is aangesteld, zich als professional voldoende kan blijven
ontwikkelen. Dit vereist dat de school in staat is een aantal voorwaarden bijvoorbeeld op het gebied van scholing
en kwaliteitsontwikkeling te vervullen. Dat lijkt een lastige opgave. Ook voor de invulling van de brugfunctie in
de communicatie met en verwijzing naar andere instellingen in het lokale veld verdient het inkopen van
maatschappelijk werk veelal de voorkeur. De contacten die de bij de school in dienst getreden
schoolmaatschappelijk werker heeft in het lokale veld zijn vaak sterk persoonsafhankelijk.
Voorop staat dat de maatschappelijk werker op een professionele wijze zijn werk als schakel in een groter
netwerk in de zorgstructuur van het mbo uitvoert. Vooral de brugfunctie naar andere partners in het lokale veld
is hierbij essentieel. Hierbij valt o.a. te denken aan algemeen maatschappelijk werk, schuldhulpverlening,
jeugdzorg, verslavingszorg en de geestelijke gezondheidszorg. Een schoolmaatschappelijk werker van een
externe aanbieder beschikt veelal over een relevant netwerk, dat in een behoefte aan ´korte en snelle lijnen´
voorziet. Bovendien biedt een externe partij begeleiding, deskundigheidsbevordering, werkontwikkeling en
kwaliteitszorg. Deze aspecten zijn voor de (continuering van) professionaliteit van het schoolmaatschappelijk
werk belangrijk.
Veel mbo-deelnemers krijgen tijdens hun schoolloopbaan te maken één of meerdere dienstverleners die lokaal
actief zijn. Om vanuit de school korte lijnen met deze lokale vormen van dienstverlening te borgen, ziet het NJi
voordelen in het betrekken van de schoolmaatschappelijk werker uit de organisatie die verantwoordelijk is voor
de lokale maatschappelijke dienstverlening.
De schoolmaatschappelijk werker van de lokale aanbieder kan, indien functioneel, bij uitstek ook de verbinding
zijn met het centrum voor jeugd en gezin.
Vanzelfsprekend dienen afspraken tussen mbo en aanbieder in een leveringsovereenkomst te worden
vastgelegd. Het gaat hierbij zowel over de aard van de te leveren diensten als de voorwaarden waaronder zij
worden uitgevoerd. Hierbij valt o.a. te denken aan afspraken over prijs, directe/indirecte tijd, vakantie,
ziektevervanging, evaluatie, registratie en rapportage.
Wie zijn de belangrijkste aanbieders van schoolmaatschappelijk werk in het mbo?
1) Het algemeen maatschappelijk werk/instelling voor maatschappelijke dienstverlening
Vaak maakt een instelling voor algemeen maatschappelijk werk (AMW) onderdeel uit van een grotere
organisatie voor maatschappelijke dienstverlening. Schoolmaatschappelijk werk dat vanuit een van deze
organisaties wordt aangeboden, kenmerkt zich in het algemeen door korte lijnen met andere maatschappelijke
dienstverlening als AMW en schuldhulpverlening.

2) Jeugdzorg
Bureau jeugdzorg heeft onlangs landelijk afgesproken dat het schoolmaatschappelijk werk niet behoort tot de
kerntaken van het bureau en als activiteit wordt afgestoten. In veel plaatsen is of wordt op dit moment het
schoolmaatschappelijk werk vanuit bureau jeugdzorg beëindigd. Toch kan het lokaal voorkomen dat bureau, via
een aparte rechtspersoon, schoolmaatschappelijk werk aanbiedt. Voordeel van bureau jeugdzorg als aanbieder is
de korte lijn naar een geïndiceerd zorgaanbod voor jeugdzorg of jeugd-ggz. Dit geldt echter alleen voor 16 en 17
jarigen.
Soms biedt een jeugdzorgaanbieder, dit is een instelling die jeugdzorg biedt dat geïndiceerd is door bureau
jeugdzorg, schoolmaatschappelijk werk. Afhankelijk van de grootte van de organisatie en de aard van haar
activiteiten heeft deze aanbieder vaak een groot netwerk, veelal (ook) op een bovenlokaal niveau.
3) MEE
MEE biedt informatie, advies en ondersteuning aan mensen die met een beperking te maken hebben. Het kan
hierbij gaan om een lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke beperking, maar ook bijvoorbeeld om een
stoornis in het autismespectrum. MEE biedt haar diensten op het gebied van schoolmaatschappelijk werk niet
alleen in het speciaal onderwijs, maar ook in het regulier onderwijs aan. MEE heeft korte lijnen met instellingen
op het gebied van licht verstandelijk gehandicapten.
Welke criteria kun je hanteren bij het maken van een keuze voor een aanbieder?
Aangezien meerdere instellingen schoolmaatschappelijk werk aanbieden, is het niet altijd eenvoudig om bij
inkoop een besluit te nemen wie het moet gaan uitvoeren. Het aantal aanbieders verschilt lokaal. De volgende
criteria zijn onder andere te hanteren bij het maken van een keuze:
- Heeft de aanbieder reeds ervaring met schoolmaatschappelijk werk? Dit geeft inzicht in de mate waarin men
over inhoudelijke en organisatorische kennis beschikt.
- Heeft de aanbieder ervaring en expertise met jong volwassenen en/of met het mbo
Dit geeft inzicht in de mate waarin de aanbieder bekend is met de cultuur en de doelgroep van het mbo.
- Wat is de schaalgrootte van de aanbieder?
Over het algemeen zegt de schaalgrootte iets over de professionaliteit van het management. Dit kan een relatie
hebben met de kwaliteit die wordt geboden en de continuïteit die men, bijvoorbeeld bij afwezigheid of ziekte,
kan bieden.
- Is de aanbieder in staat de brugfunctie tussen in- en externe activiteiten van de schoolmaatschappelijk werker
vorm te geven? Hierbij is met name de inbedding van de aanbieder in voor de functie relevante lokale
netwerken van belang.
De organisatie van het schoolmaatschappelijk werk
Hoeveel schoolmaatschappelijk werk is er nodig?
Deze vraag is moeilijk eenduidig te beantwoorden. Met de toename van de aandacht voor de persoon achter de
deelnemer, zal waarschijnlijk ook de vraag naar schoolmaatschappelijk werk stijgen. Toch zijn er een aantal
richtlijnen t.a.v. normering geformuleerd. In haar publicatie “Schoolmaatschappelijk werk: informatie over
inhoud, kwaliteit, positionering en besluitvorming” (sept. 2006) geeft de Nederlandse Vereniging van
Maatschappelijk Werkers (NVMW) een normering voor de ROC’s, namelijk 1 fte bij een leerlingaantal van 600.
In haar notitie “Probleemdruk en zorgstructuur in het middelbaar beroepsonderwijs” pleit het NJi bij niveau 3-4
voor 1 fte schoolmaatschappelijk werk per 3000 deelnemers. Voor deelnemers op niveau 1-2 wordt echter een
norm van 1 fte op 300 voorgesteld. In genoemde notitie wordt ook verwezen naar de situatie in Rotterdam waar
een algehele norm van 1 fte op 800 deelnemers uitgangspunt is.
Hoe is de verhouding tussen directe en indirecte uren?
Als een schoolmaatschappelijk werker afkomstig is van een externe organisatie, is het belangrijk vooraf af te

Nederlands Jeugdinstituut: Schoolmaatschappelijk werk in het MBO
spreken welke activiteiten van de schoolmaatschappelijk werker voor rekening van de school c.q. de aanbieder
komen. Het gaat hierbij met name om zaken als: reistijd, registratie, deskundigheidsbevordering en overleg
tussen de schoolmaatschappelijk werker en de aanbieder. Het is moeilijk om hierbij vast te stellen hoe deze uren
zich tot elkaar verhouden. Het is belangrijker om bij inkoop vast te stellen wat er onder directe en indirecte uren
wordt verstaan en of indirecte uren wel/niet in de prijs terug te vinden zijn. Een deel van de directe inzet zal
opgaan aan overleg binnen de zorgstructuur van de school maar ook aan de taken die de schoolmaatschappelijk
werker ten behoeve van zijn brugfunctie uitoefent. Een adequate communicatie van de schoolmaatschappelijk
werker met de school is essentieel aangezien de school ook “klant” is.
Aan wie legt een schoolmaatschappelijk werker verantwoording af?
De schoolmaatschappelijk werker is een onderdeel van de interne zorgstructuur. Hij legt t.a.v. aard en omvang
van de activiteiten verantwoording af aan de zorgcoördinator van de school. De schoolmaatschappelijk werker
werkt planmatig en methodisch. We pleiten voor een periodiek overleg tussen de zorgcoördinator en de
schoolmaatschappelijk werker waarin o.a. de caseload en de samen- werking met andere, interne en externe,
actoren aan de orde komt. Als een schoolmaatschappelijk werker van een externe instantie wordt ingehuurd, is
kwaliteitsontwikkeling primair een verantwoordelijkheid van de aanbieder. Deze is verantwoordelijk voor
scholing en deskundigheids- bevordering op dit gebied. Tegelijkertijd is de schoolmaatschappelijk werker een
professional, die met een grote mate van zelfstandigheid besluiten neemt ten aanzien van het
hulpverleningsproces.
Wat registreert een schoolmaatschappelijk werker?
Bij deze vraag moet een onderscheid gemaakt worden tussen registratie ten behoeve van het (zorg) dossier van
de school en registratiewensen van de aanbieder.
Het is van belang dat de schoolmaatschappelijk werker zijn registratieactiviteiten uitvoert in het
deelnemervolgsysteem van de school. Dit zorgt ervoor dat daartoe geautoriseerde begeleiders binnen de school
toegang hebben tot relevante begeleidingsinformatie en draagt bovendien bij aan continuïteit in zorg en
begeleiding. Belangrijke begeleidingsinformatie blijft beschikbaat ter ondersteuning van de onderwijsloopbaan.
Belangrijk voordeel is ook, dat bijvoorbeeld bij afwezigheid, informatie nog altijd beschikbaar is. Als het gaat
om registratie in het zorgdossier heeft het NJi een format gemaakt. Dit is te downloaden via www.nji.nl of
www.zat.nl.
In de registratievoorstellen van het NJi zijn ook onderdelen opgenomen ten behoeve van de landelijke monitor.
De uitkomsten hiervan moeten nader inzicht geven in de cliëntenstroom van het SMW.
Indien de aanbieder daarnaast ook eigen registratiewensen heeft is het van belang hierover heldere afspraken te
maken. Duidelijk moet zijn wat het doel hiervan is en hoe de verhouding is ten opzicht van de gegevens in het
zorgdossier.
Hoe groot kan de caseload van een schoolmaatschappelijk werker zijn?
Het is moeilijk om in algemene termen te bepalen hoe groot de caseload van een schoolmaatschappelijk werker
in het mbo kan zijn. Dit is namelijk niet alleen afhankelijk van de aard van de activiteiten, maar ook van de
kwaliteit van de samenwerking in de interne zorgstructuur van de school. Bij de aard van zijn inzet is het evident
dat ‘outreachend werken’ meer tijd kost dan alleen het voeren van gesprekken in de school. Ook de intensiteit
van de werkzaamheden en complexiteit van de problematiek hebben invloed op de caseload. Om werkbare
richtlijnen te geven moet meer informatie beschikbaar komen. Het registreren van activiteiten en tijdsinzet kan
op den duur ook handvatten bieden bij het vaststellen van de case-load. In overleg met de brancheorganisaties
wordt momenteel gewerkt aan nadere richtlijnen op dit vlak. Naar verwachting zal in een volgende infobrochure
hier nader op ingegaan worden.

De deelnemerspopulatie in niveau 1-2 kent een hoger uitvalrisico en de zorgdruk, dat is het percentage
deelnemers dat psychosociale begeleiding behoeft of heeft, is hoger dan bij de deelnemers in niveau 3-4. ROC’s
hebben daarom een afgestemd zorgaanbod gemaakt voor deelnemers in niveau 1-2.
Meer dan de helft van de ROC’s (61%) geeft aan dat er specifieke (voorbereidende) programma’s zijn voor
deelnemers die niet zonder meer kunnen instromen in een opleiding op niveau 1-2. In 2007 rapporteerde 50%
dat er voor deze specifieke doelgroep instroom-programma’s bestaan.
Een vijfde van de ROC’s (20%) heeft een aanbod van aanvullende of specifieke programma’s voor deel-nemers
op niveau 1-2 waarin ook de (jeugd)zorg participeert.
De doelgroepen van deze programma’s bestaan voornamelijk uit deelnemers die dreigen uit te vallen vanwege
leerproblemen, psychosociale problemen, motivatieproblemen of een combinatie van voor-noemde problemen.
Daarnaast worden groepen begeleid die juist naar het onderwijs terugkeren, bijvoorbeeld uit een justitiële
inrichting of via een speciaal traject voor thuiszitters. Ook bevinden zich onder deze groepen jongeren met
(meervoudige) psychosociale problematiek.
Financiering
Kan de gemeente ook bijdragen aan financiering van het schoolmaatschappelijk werk?
De financiering vanuit het ministerie van OCW betreft een structurele subsidie die moet bijdragen aan de
ontwikkeling van het SMW als basisvoorziening. Hierbij is gekozen voor verstrekking aan het onderwijs omdat
voorkomen moet worden dat verschillen ontstaan in het begeleidingsaanbod aan deelnemers uit verschillende
woongemeenten. Dat neemt niet weg dat het kabinet onderkent dat SMW binnen de werkingssfeer van de WMO
valt. Daarom dient de aansturing en verantwoording van SMW opgevat te worden als een gezamenlijke activiteit
van onderwijs en gemeente(n). Het voorzien in een voldoende aanbod van schoolmaatschappelijk werk moet
opgevat te worden als een opdracht voor de gemeente.
In het kader van de WMO (Wet op de maatschappelijke ondersteuning) is het immers aan de gemeente om een
goed aanbod te bieden aan licht pedagogische hulp. Schoolmaatschappelijk werk maakt daar een belangrijk
onderdeel van uit. Een beperkt deel van de gemeenten is als (co)financier bij het schoolmaatschappelijk werk
betrokken. Nu er een nieuwe financieringsbron bijgekomen is, betekent dit niet dat de gemeente zich als
subsidiënt terug kan trekken. Het is in dit geval aan het mbo op basis van een adequate registratie de gemeente
inzicht te verschaffen in de benodigde omvang schoolmaatschappelijk werk. Daar waar de financiering vanuit
het ministerie niet volstaat voor een voldoende dekkend aanbod aan schoolmaatschappelijk werk is de gemeente
aan te spreken.
Welke websites zijn relevant?
www.nvmw.nl
www.servicepuntsmw.nl
www.nji.nl
www.zat.nl

Nederlands Jeugdinstituut: Schoolmaatschappelijk werk in het MBO
Colofon
Ben Brinkman
Trudy Boonman
Hans Kruijssen
Lies Talsma
Nederlands Jeugdinstituut, Onderwijs & Jeugdzorg
Catharijnesingel 47 3511 GC Utrecht
Postbus 19221 3501 DE Utrecht
T: 030 230 6693 F: 030 230 6312
E: infozat@nji.nl W: www.zat.nl
Overname van gegevens met bronvermelding is
toegestaan.