Bekijk het inkijkexemplaar - Cross Media Nederland

18
Van diagnose tot palliatie bij pancreascarcinoom
Zorgpad Obstructie Icterus
• Chulja Pek, Verpleegkundig Specialist Obstructie Icterus • Agnes Reijm, Verpleegkundig Specialist (io) Palliatieve gastro-intestinale tumoren • Dr. Manon Spaander, MDL-arts gastro-intestinale
tumoren • Dr. Geert Kazemier, Chirurg gastro-intestinale tumoren • Prof. dr. Casper van Eijck, Chirurg gastro-intestinale tumoren. De auteurs zijn verbonden aan het Erasmus MC, Rotterdam.
Het pancreascarcinoom is een relatief zeldzaam voorkomende tumor
waarvan de incidentie het afgelopen decennium nagenoeg stabiel is
gebleven. Gemiddeld worden er per jaar in Nederland 1750 nieuwe
patiënten met een pancreascarcinoom gediagnosticeerd. Daarmee
neemt deze tumor 2,5 % van alle nieuw gediagnosticeerde carcinomen
en 5% van de totale sterfte aan kanker voor zijn rekening.
Het pancreascarcinoom komt vaker voor bij mannen dan bij
vrouwen (1,5:1) en de leeftijd varieert van 0,5 - 3,6 per 100.000 voor
DE STADIËRING VAN HET
PANCREASCARCINOOM IS STERK VERBETERD
personen jonger dan 50 jaar tot 55,9 – 89,2 per 100.000 voor
personen ouder dan 75 jaar. De meest voorkomende locatie van het
pancreascarcinoom is de pancreaskop (75%) een minderheid wordt
gevonden in corpus (15%) en staart (10%).
Wanneer klachten ontstaan is de tumor meestal zo ver voortgeschreden
dat curatieve behandeling niet meer mogelijk is. Zonder
therapie is de mediane overleving na diagnose vier tot zes maanden.
Indien er een in opzet curatieve resectie verricht kan worden, is de
5-jaars overleving 10 à 20%. Het percentage patiënten dat bij
presentatie in aanmerking komt voor een resectie met curatieve
intentie is echter slechts 20% (fi guur 1).
Oorzaak
De oorzaak van pancreascarcinomen is onduidelijk. Wel wordt het
vaker aangetroff en bij mensen die roken en/of lijden aan chronische
ontsteking aan het pancreas. De meeste patiënten hebben echter
Percentage Overleving
120%
100%
80%
60%
40%
20%
0%
oncologica . nummer 02 . 2011
Overleving na diagnose
0 1 2 3 4 5
jaar na diagnose
2003-2007
Figuur 1: Overleving na diagnose pancreaskopcarcinoom.
een blanco voorgeschiedenis. Voor de verwerking van het hebben
van een pancreascarcinoom is dit daarom moeilijk te begrijpen,
omdat velen een gezond leven hebben geleid en nog nooit eerder
in aanraking geweest zijn met de gezondheidszorg.
Symptomatologie
Bij een carcinoom gelokaliseerd in de pancreaskop zijn de eerste
klachten meestal een obstructie icterus. Een obstructie icterus is
geelzucht ten gevolge van een afsluiting van de galwegen. Obstructie
icterus bij een pancreaskoptumor ontstaat doordat de tumor de distale
ductus choledochus dichtdrukt. De klachten van een obstructie icterus
worden invaliderend voor de patiënt indien het geel zien gepaard gaat
met jeuk en er ten gevolge van het verhoogde bilirubine een reactieve
biliaire gastritis ontstaat met klachten van braken, maagpijn en
zuurbranden. Naast deze klachten zijn de symptomen stopverfkleurige
ontlasting, colakleurige urine en ongewenst gewichtsverlies. In het
begin zijn al deze klachten echter heel mild en is er eigenlijk slechts
sprake van geelzucht zonder andere verschijnselen; er wordt dan ook
gesproken van ‘stille icterus’. Bij obstructie icterus door een carcinoom
treedt meestal geen cholangitis op. Afsluiting van de galwegen kan
leiden tot stollingsstoornissen, spijsverteringsstoornissen, elektrolyten
verschuiving en vermindering van de algehele weerstand.
Bij een pancreaskopcarcinoom kan er tevens obstructie van het
duodenum ontstaan, gepaard gaande met passageklachten en
braken, algehele malaise en soms bloedingen. Overige klachten die
kunnen voorkomen zijn een gespannen gevoel in de bovenbuik, pijn
in epigastrio uitstralend naar de rug, steatorroe, diarree, nycturie en
een continu dorstgevoel (de laatste twee symptomen kunnen wijzen
op een hyperglykemie die vaak ontstaat door afsluiting van de
ductus pancreaticus en ontstane diabetes mellitus).
Voorlichting en communicatie
Patiënten met kanker verkeren tijdens het diagnostische en
therapeutische traject in een onzekere situatie (van ’t Spijker, 1997).
Er is in deze fase een grote behoefte aan duidelijke informatie.
Goede mondelinge uitleg maar ook schriftelijke documentatie is
hiervoor onontbeerlijk. Door lotgenotencontact kan een verbetering
optreden van de cognitieve vaardigheden, gemoedstoestand
en kwaliteit van leven (Borne, 2005). Naast onvervangbare mondelinge
voorlichting door artsen en verpleegkundigen worden ook
schriftelijke voorlichtingsmiddelen meegegeven en wordt de
patiënt gewezen op overige informatiebronnen, zoals patiëntenverenigingen,
websites en de mogelijkheid van lotgenotencontact.