JOHANNESPASSION - Nederlandse Bachvereniging

JOHANNESPASSION
Johann Sebastian Bach (1685-1750)
Johannespassion, BWV 245
vroege versie uit 1724/1725 in een reconstructie van Pieter Dirksen
februari 2008
woensdag 13 Antwerpen, de Singel, 20.00 uur
donderdag 14 Den Bosch, Jheronimus Bosch Art Center, 20.15 uur
zaterdag 16 Arnhem, Musis Sacrum, 20.15 uur
zondag 17 Breda, Chassé Theater, 15.00 uur
maandag 18 Rotterdam, De Doelen, 20.15 uur
dinsdag 19 Amsterdam, Muziekgebouw aan ’t IJ, 20.30 uur
vrijdag 22 Nishinomiya, Hyogo Performing Arts Center, 16.00 uur
zaterdag 23 Atsugi, Atsugi-shi Bunka Kaikan, 16.00 uur
zondag 24 Nagakute, Nagakute Cultural Center, 16.00 uur
maandag 25 Tokyo, Kioi Hall, 19.00 uur

UITVOERENDEN
dirigent Jos van Veldhoven
sopraan Maria Keohane (aria’s), Amaryllis Dieltiens
alt Matthew White (aria’s), Daniel Lager
tenor Gerd Türk (evangelist), Andrew Tortise (aria’s), Simon Wall
bas Stephan MacLeod (Christus en de aria Betrachte mein Seel),
Wolf Matthias Friedrich (aria’s)
viool en viola d’amore Antoinette Lohmann, Pieter Affourtit
altviool Jan Willem Vis
cello Lucia Swarts
viola da gamba Mieneke van der Velden
contrabas Robert Franenberg
hobo, oboe d’amore Martin Stadler, Peter Frankenberg
en oboe da caccia
orgel Pieter Dirksen
theorbe Mike Fentross
klavecimbel Siebe Henstra
2

TOELICHTING
De vroegste versie van de Johannespassion
Toen Johann Sebastian Bach in het voorjaar van 1723 als Thomascantor te Leipzig
werd aangesteld, was het nog helemaal niet gezegd dat hij ook passies moest
componeren. De enige eis die men aan hem stelde, was dat hij regelmatig cantates
zou schrijven. De onzekerheid rond zijn aanstelling had juist met deze eis te
maken. Het is niet verwonderlijk dat de Leipzigers de voorkeur gaven aan Telemann
en Graupner (die zich beiden na een forse salarisverhoging op hun oude stek
terugtrokken) voordat ze toch maar met Bach genoegen namen. Bach had zich tot
dan toe nog nauwelijks als componist van kerkmuziek geprofileerd, terwijl
Telemann en Graupner toen al diverse jaargangen kerkcantates op hun naam
hadden staan. Bovendien had hij enkele jaren geen kerkmuziek meer geschreven,
want aan het Cöthense hof, waar Bach van 1717 tot 1723 kapelmeester was, speelde
(Lutherse) kerkmuziek geen rol. Bach kwam te Leipzig nooit meer van het etiket
‘kapelmeester’ af en hij was daar niet echt rouwig om. Integendeel, hij gebruikte zelf
nooit de titel Cantor. Het was geen wonder dat de stadsraad Bach een verklaring liet
ondertekenen, waarin hij beloofde “solche Compositiones zu machen, die nicht
theatralisch wären.” (“Composities te schrijven, die niet theatraal zijn.”)
In vergelijking met veel andere Noord- en Middenduitse steden was Leipzig
uitgesproken laat met het invoeren van een passietraditie. Het was (we weten dat maar
al te goed uit Bachs biografie) een conservatieve, orthodoxe stad die de uitvoering van
oratorische passies - dat wil zeggen, passies die geënt zijn op de Italiaanse opera - lang
tegenhield. Pas vanaf 1717 werd dit toegestaan, zij het niet meteen in een hoofdkerk
maar in de kleinere Neukirche (uitgevoerd werd Telemanns Brockespassion, die
overigens komend seizoen door De Nederlandse Bachvereniging zal worden
uitgevoerd). Dit sloeg zo aan dat de kerkbesturen wel om moesten gaan en in 1721 en
1722 voerde de oude Thomascantor Johann Kuhnau passies van eigen hand in de
Thomaskerk uit. Diens opvolger J.S. Bach kon daar op voort bouwen. Hij deed dat
maar al te graag, want een passie stond veel onafhankelijker ten opzichte van de
liturgie dan een cantate, niet alleen vanwege de lengte, maar ook vanwege het
dramatische karakter. Aldus klonk binnen een jaar na zijn aanstelling, op 7 april 1724,
voor het eerst Bachs passiemuziek naar het Evangelie van Johannes.
De Johannespassion neemt een aparte plaats in binnen Bachs oeuvre: het vormt in feite
het enige ‘grote’ werk dat nooit een ‘definitieve’ vorm gekregen heeft. Het kent dan ook
een ingewikkelde geschiedenis van revisies en wijzigingen. Na de eerste versie van
1724 (waar we uiteraard nog op terugkomen) voerde hij het een jaar later opnieuw uit,
waarbij een aantal koren en aria's werd omgewisseld om het stuk toch nog het aanzien
van een ‘nieuwe’ compositie te geven. Dit is veelzeggend onder andere voor Bachs
relatief langzame werktempo (in tegenstelling tot wat men vaak leest, was hij helemaal
geen veelschrijver): hij bleek niet in staat binnen een jaar een compleet nieuwe passie
te schrijven. Het zegt ook iets over de intense beleving indertijd van slechts een enkele
uitvoering. In 1728 of 1732 keerde Bach terug naar de versie van 1724, maar
verwijderde de toevoegingen naar het Evangelie van Matthäus, waardoor een
afgeslankte, ‘pure’ Johannespassion ontstond. In 1739 begon Bach aan een nieuwe
partituur, waarin hij terugkeerde naar de eerste versie van 1724 en waarbij hij op de
hem kenmerkende wijze tal van correcties en verrijkingen aanbracht. Helaas brak hij
dit werk al na tien nummers (een kwart van de passie) af.
3

Naar alle waarschijnlijkheid kreeg hij van de stadsraad het bericht, dat in dat jaar geen
passie mocht worden uitgevoerd, waarop Bach laconiek antwoordde: “... er hätte
ohnedem nichts darvon, und wäre nur ein onus, er wolle es den Herrn
Superintendenten melden, dass es ihm wäre untersagt worden, wenn etwa ein
Bedenckenwegen des textes gemacht werden wolle, so wäre solcher schon ein paar
mahl aufgeführet worden” (Bach vertelde aan de raadsdienaar dat ‘het sowieso voor
hem onbelangrijk is, en alleen maar een juk, en hij zou aan de superintendent [= de
hoogste kerkbestuurder] zeggen, dat wanneer het om bezwaren tegen de tekst ging,
dat deze passie al een paar maal [zonder bezwaren] is uitgevoerd.) Deze ingreep van
de Leipziger overheid heeft ons van een definitieve partituur van de Johannespassion
beroofd, zoals we die wel kennen in het geval van de Matthäuspassion, welke in 1736
ontstond. Bach had zijn interesse in passies na 1739 verloren, en wanneer hij in 1749
de Johannespassion toch nog een keer uitvoert, laat hij weliswaar de onvoltooide
partituur van tien jaar eerder door een helper afmaken, maar brengt geen enkele
verandering meer aan. Zelfs de verbeteringen van de eerste tien nummers worden niet
eens in de stemmen aangebracht.
Dit betekent dat we, in tegenstelling tot de Matthäuspassion, geen ‘definitieve’, enig
geldende versie van de Johannespassion kennen en dat alle vier door Bach ooit
uitgevoerde versies bestaansrecht hebben. Volledig ingelicht zijn we echter alleen over
de tweede (1725) en vierde (1749) lezing. Wat betreft de derde versie (1728/1732)
weten we wel wat geschrapt is, maar niet wat er voor in de plaats kwam (het gaat om
een aria en een sinfonia) en kunnen deze versie dus helaas niet reconstrueren. Over de
eerste versie zijn we beter ingelicht. Deze was wat betreft compositie grotendeels
identiek aan de laatste versie, maar er was een aantal verschillen in detail. Uiteraard
laten we de veranderingen van de eerste tien stukken uit 1739 en enkele andere kleine
wijzigingen – voorzover te achterhalen – achterwege. Het recitatief Und siehe da, der
Vorhang im Tempel… (nr. 33), een interpolatie naar het Evangelie van Matthäus, stamt
uit de tweede versie van 1725 en verving toen een veel korter recitatief over dezelfde
gebeurtenis naar het Evangelie van Markus: “Und der Vorhang im Tempel zerriss in
zwei Stück, von oben an bis unten aus”. Van dit oorspronkelijke recitatief uit 1724 is
alleen de continuostem bewaard gebleven, de zangpartij van onze versie is een
reconstructie. Een apart probleem is het arioso Mein Herz, indem die ganze Welt (Nr.
34), waarvan we niet weten hoe dat er oorspronkelijk uit heeft gezien; het is het enige
stuk waar de fluiten zelfstandig zijn en kennelijk geen oorspronkelijk voorziene
instrumenten verdubbelen (want deze zijn al ingezet). De vierstemmige
blazersharmonieën zijn hier hypothetisch gereduceerd tot tweestemmigheid.
De belangrijkste eigenaardigheid van de oorspronkelijke versie van de Johannespassion
is het ontbreken van dwarsfluiten. In Bachs eerste jaar als Thomascantor had hij nog
niet de beschikking over dwarsfluitspelers en toen hij aan de Johannespassion werkte,
dacht hij zonder twijfel nog helemaal niet aan deze instrumenten. De instrumentatie
van twee hobo's, strijkers en continuo vormt de standaardbezetting van de meeste
cantates uit Bachs eerste Leipziger jaar, die daardoor sterk van de klank van hobo's
afhankelijk zijn. Het ontbreken van de traversoklank, die wij zo sterk met Bachs passies
(met name ook door de Matthäuspassion) associëren, vormt dan ook het meest
opvallende element van onze reconstructie. Het is niet helemaal duidelijk wat er op de
première op 7 april 1724 precies gebeurd is, maar waarschijnlijk zijn de twee
traversostemmen inderdaad nog op het allerlaatste moment toegevoegd. Dat Bach
met deze instrumenten eigenlijk geen rekening heeft gehouden is overduidelijk, ze
hebben een heel wat minder dankbare taak dan in (bijvoorbeeld) de Matthäuspassion.
4

In veel koren verdubbelen ze slechts de hobo's (zoals in het openingskoor), de violen
(in verschillende volkskoren) of de koortenor een octaaf hoger. Helemaal veelzeggend
zijn de twee aria's met fluiten: ze zijn allebei geschreven in toonsoorten waarin de
speler voortdurend ingewikkelde grepen moet toepassen, wat op de traverso (in
tegenstelling tot bijvoorbeeld de hobo) een hele toer is. Zeker in deze begintijd van het
gebruik van dit instrument schreef Bach in de regel in makkelijk te spelen toonsoorten
zoals D-groot of G-groot – toonsoorten ver verwijderd van het Bes-groot van Ich folge
dir gleichfalls (Nr. 9) en het f-klein van Zerfliesse, mein Herze (Nr. 35). Dat deze
instrumentatie geen onverdeeld succes was, wordt bewezen door experimenten
waarbij de fluiten dubbel bezet werden. Hoewel er geen concrete bewijzen voor zijn,
laat de aard van beide aria's weinig twijfel over de oorspronkelijke instrumentatie. Ich
folge dir gleichfalls (Nr. 9) is aldus veel idiomatischer met een soloviool. Het is
overigens heel onwaarschijnlijk dat Bach zo'n groot vocaal stuk ontworpen had zonder
een vioolaria. De figuratie en de nauwkeurig voorgeschreven articulatie zijn uitermate
violistisch en doen sterk denken aan een stuk als het Presto uit de eerste Sonate voor
vioolsolo (BWV 1001). De bovenste instrumentale partij van Zerfliesse, mein Herze (Nr.
35) is duidelijk voor hobo geconcipieerd. Afgezien van de toonsoort, die op een hobo
veel beter speelbaar is, valt het ook op, dat deze partij niet hoog uitkomt – een voor de
traverso wel erg lage begrenzing. De lieflijke tertsen- en sextenparallellen tussen de
twee obligate instrumentale partijen komen in de homogene bezetting van hobo en
oboe da caccia beter tot hun recht.
Zerfliesse, mein Herze is een opvallend ‘zinnelijke’ aria in Italiaanse operastijl (gezien
door Bachs bril uiteraard), maar er zijn nog veel meer ‘theatrale’, wereldse elementen
in de Johannespassion aan te wijzen. Zo begint het machtige openingskoor Herr, unser
Herrscher met een typische Italiaanse dissonantketting in de hobo's en gebruikt hij
verschillende modieuze dansen als basis voor aria's, zoals de Passepied voor Ich folge
dir gleichfalls (Nr. 9), de Sarabande voor Ach, mein Sinn (Nr. 13) en het Menuet ‘en
rondeau’ voor het slotkoor (Nr. 39). Met name het laatste stuk is opvallend; dergelijke
homofone, ‘galante’ slotkoren komen bij Bach verder alleen maar in zijn wereldlijke
cantates voor. Bijzonder theatraal aangelegd is de aria Es ist volbracht: de reactie op de
laatste woorden (volgens Johannes) van Jezus: de hoekdelen met een viola da gamba
in op het Franse tombeau geïnspireerde dalende lijnen, in het midden een opstandig
stile concitato met het volledige strijkersensemble (Der Held aus Juda siegt mit Macht);
contrasterender stijlmiddelen had een (theater)componist toen niet tot zijn
beschikking. Terwijl de aria's van de Johannespassion opvallend beknopt zijn, om de
gang van het verhaal niet teveel te onderbreken, wijkt Bach daar op een plaats
nadrukkelijk vanaf: in het weergaloze arioso/aria-paar Nr. 19-20. Hierin gebruikt Bach
twee violae d'amore, een instrument dat indertijd als uitgesproken wereldlijk gezien
werd en in Bachs kerkmuziek zeer zeldzaam was. In het arioso Betrachte meine Seel
(Nr. 19) komt daar nog de eveneens ‘wereldse’ luit bij. De tekst van deze twee stukken,
een reactie op de geseling van Jezus, is uitgesproken mystiek-piëtistisch in zijn bloed-
en wondencultus (zo is zijn ‘bloeddoorlopen rug’ als ‘een regenboog als teken van de
genade Gods’) en moet in Leipzig menige orthodoxe wenkbrauw hebben doen fronsen.
De lang uitgesponnen aria Erwäge, wie sein blutgefärbter Rücken (Nr. 20) is bijzonder
beeldrijk: woorden uit de tekst als het ‘overwegen’ (het openingsmotief), de
‘watergolven’ en de ‘regenboog’ zijn in de liefdesviolen nagetekend. Bach liet zich in de
Johannespassion duidelijk weinig gelegen liggen aan de belofte niet ‘opera-achtig’ te
schrijven: hij zag de Goede Vrijdagvesper met zijn semi-liturgische passiemuziek als
een uitgelezen kans om zijn compositorische veelzijdigheid en zijn kunnen als
‘kapelmeester’ te etaleren.
© Pieter Dirksen, februari 2001
5

TEKST
Johannespassion, BWV 245
Erster Teil
1 koor:
Herr, unser Herrscher, dessen Ruhm
In allen Landen herrlich ist!
Zeig uns durch deine Passion,
Dass du, der wahre Gottessohn,
Zu aller Zeit,
Auch in der grössten Niedrigkeit,
Verherrlicht worden bist!
2 evangelist:
Jesus ging mit seinen Jüngern über den Bach Kidron, da war ein Garte, darein ging
Jesus und seine Jünger. Judas aber, der ihn verriet, wusste den Ort auch, denn Jesus
versammlete sich oft daselbst mit seinen Jüngern. Da nun Judas zu zich hatte
genommen die Schar und der Hohenpriester und Pharisäer Diener, kommt er dahin
mit Fackeln, Lampen und mit Waffen. Als nun Jesus wusste alles, was ihm
begegnen sollte, ging er hinaus und sprach zu ihnen:
jezus:
Wen suchet ihr?
evangelist:
Sie antworteten ihm:
koor:
Jesum von Nazareth.
evangelist:
Jesus spricht zu ihnen:
jezus:
Ich bin's.
evangelist:
Judas aber, der ihn verriet, stund auch bei ihnen. Als nun Jesus zu ihnen sprach: Ich
bin's, wichen sie zurücke und fielen zu Boden. Da fragete er sie abermal:
jezus:
Wen suchet ihr?
evangelist:
Sie aber sprachen:
koor:
Jesum von Nazareth.
6

evangelist:
Jesus antwortete:
jezus:
Ich hab's euch gesagt, dass ich's sei, suchet ihr denn mich, so lasset diese gehen!
3 koor:
O grosse Lieb, o Lieb ohn alle Masse,
Die dich gebracht auf diese Marterstrasse!
Ich lebte mit der Welt in Lust und Freuden,
Und du musst leiden.
4 evangelist:
Auf dass das Wort erfüllet würde, welches er sagte: Ich habe der keine verloren, die
du mir gegeben hast. Da hatte Simon Petrus ein Schwert und zog es aus und
schlug nach des Hohenpriesters Knecht und hieb ihm sein recht Ohr ab; und der
Knecht hiess Malchus. Da sprach Jesus zu Petro:
jezus:
Stecke dein Schwert in die Scheide! Soll ich den Kelch nicht trinken, den mir mein
Vater gegeben hat?
5 koor:
Dein Will gescheh, Herr Gott, zugleich
Auf Erden wie im Himmelreich.
Gib uns Geduld in Leidenszeit,
Gehorsam sein in Lieb und Leid;
Wehr und steur allem Fleisch und Blut,
Das wider deinen Willen tut!
6 evangelist:
Die Schar aber und der Oberhauptmann und die Diener der Jüden nahmen Jesum
und bunden ihn und führteten ihn aufs erste zu Hannas, der war Kaiphas Schwäher,
welcher des Jahres Hoherpriester war. Es war aber Kaiphas, der den Juden riet, es
wäre gut, dass ein Mensch würde umbracht für das Volk.
7 aria (alt):
Von den Stricken meiner Sünden
Mich zu entbinden
Wird mein Heil gebunden.
Mich von allen Lasterbeulen
Völlig zu heilen,
Lässt er sich verwunden.
8 evangelist:
Simon Petrus aber folgete Jesus nach und ein andrer Jünger.
7

9 aria (sopraan):
Ich folge dir gleichfalls mit freudigen Schritten
Und lasse dich nicht,
Mein Leben, mein Licht.
Befördre den Lauf
Und höre nicht auf,
Selbst an mir zu ziehen, zu schieben, zu bitten.
10 evangelist:
Derselbige Jünger war dem Hohenpriester bekannt und ging mit Jesu hinein in des
Hohenpriesters Palast. Petrus aber stund draussen für der Tür. Da ging der andere
Jünger, der dem Hohenpriester bekannt war, hinaus und redete mit der Türhüterin
und führete Petrum hinein. Da sprach die Magd, die Türhüterin, zu Petro:
maagd:
Bist du nicht dieses Menschen Jünger einer?
evangelist:
Er sprach:
petrus:
Ich bin's nicht.
evangelist:
Es stunden aber die Knechte und Diener und hatten ein Kohlfeu'r gemacht (denn es
war kalt) und wärmeten sich. Petrus aber stund bei ihnen und wärmete sich. Aber
der Hohepriester fragte Jesus um seine Jünger und um seine Lehre. Jesus
antwortete ihm:
jezus:
Ich habe frei, öffentlich geredet für der Welt. Ich habe allezeit gelehret in der Schule
und in dem Tempel, da alle Juden zusammenkommen, und habe nichts im
Verborgnen geredt. Was fragest du mich darum? Frage die darum, die gehöret
haben, was ich zu ihnen geredet habe! Siehe, dieselbigen wissen, was ich gesaget
habe.
evangelist:
Als er aber solches redete, gab der Diener einer, die dabeistunden, Jesu einen
Backenstreich und sprach:
dienaar:
Solltest du dem Hohenpriester also antworten?
evangelist:
Jesus aber antwortete:
jezus:
Hab ich übel geredt, so beweise es, dass es böse sei, hab ich aber recht geredt, was
schlägest du mich?
8

11 koor:
Wer hat dich so geschlagen,
Mein Heil, und dich mit Plagen
So übel zugericht'?
Du bist ja nicht ein Sünder
Wie wir und unsre Kinder,
Von Missetaten weisst du nicht.
Ich, ich und meine Sünden,
die sich wie Körnlein finden
Des Sandes an dem Meer,
Die haben dir erreget
Das Elend, das dich schläget,
Und das betrübte Marterheer.
12 evangelist:
Und Hannas sandte ihm gebunden zu dem Hohenpriester Kaiphas. Simon Petrus
stund und wärmete sich, das sprachen sie zu ihm:
koor:
Bist du nicht seiner Jünger einer?
evangelist:
Er leugnete aber und sprach:
petrus:
Ich bin's nicht.
evangelist:
Spricht des Hohenpriesters Knecht' einer, ein Gefreundter des, dem Petrus das Ohr
abgehauen hatte:
dienaar:
Sahe ich dich nicht im Garten bei ihm?
evangelist:
Da verleugnete Petrus abermal, und alsobald krähete der Hahn. Da gedachte Petrus
an die Worte Jesu und ging hinaus und weinete bitterlich.
13 aria (tenor):
Ach, mein Sinn,
Wo willt du endlich hin,
Wo soll ich mich erquicken?
Bleib ich hier,
Oder wünsch ich mir
Berg und Hügel auf den Rücken?
Bei der Welt ist gar kein Rat,
Und im Herzen
Stehn die Schmerzen
Meiner Missetat,
Weil der Knecht den Herrn verleugnet hat.
9

14 koor:
Petrus, der nicht denkt zurück,
Seinen Gott verneinet,
Der doch auf ein' ernsten Blick
Bitterlichen weinet.
Jesu, blicke mich auch an,
Wenn ich nicht will büssen;
Wenn ich Böses hab getan,
Rühre mein Gewissen!
Zweiter Teil
15 koor:
Christus, der uns selig macht,
Kein Bös' hat begangen,
Der ward für uns in der Nacht
Als ein Dieb gefangen,
Geführt für gottlose Leut
Und fälschlich verklaget,
Verlacht, verhöhnt, und verspeit,
Wie denn die Schrift saget.
16 evangelist:
Da führeten sie Jesum von Kaiphas vor das Richthaus, und es war frühe. Und sie
gingen nicht in das Richthaus, auf dass sie nicht unrein würden, sondern Ostern
essen möchten. Da ging Pilatus zu ihnen heraus und sprach:
pilatus:
Was bringet ihr für Klage wider diesen Menschen?
evangelist:
Sie antworteten und sprachen zu ihm:
koor:
Wäre dieser nicht ein Übeltäter, wir hätten dir ihn nicht überantwortet.
evangelist:
Da sprach Pilatus zu ihnen:
pilatus:
So nehmet ihr ihn hin und richtet ihn nach eurem Gesetze!
evangelist:
Da sprachen die Jüden zu ihm:
koor:
Wir dürfen niemand töten.
10

evangelist:
Auf dass erfüllet würde das Wort Jesu, welches er sagte, da er deutete, welches
Todes er sterben würde. Da ging Pilatus wieder hinein in das Richthaus und rief
Jesu und sprach zu ihm.
pilatus:
Bist du der Jüden König?
evangelist:
Jesus antwortete:
jezus:
Redest du das von dir selbst, oder habens dir andere von mir gesagt?
evangelist:
Pilatus antwortete:
jezus:
Bin ich ein Jüde? Dein Volk und die Hohenpriester haben dich mir überantwortet;
was hast du getan?
evangelist:
Jesus antwortete:
jezus:
Mein Reich ist nicht von dieser Welt; wäre mein Reich von dieser Welt, meine
Diener würden darob kämpfen, dass ich den Jüden nicht überantwortet würde; aber
nun ist mein Reich nicht von dannen.
17 koor:
Ach grosser König, gross zu allen Zeiten,
Wie kann ich gnugsam diese Treu ausbreiten?
Keins Menschen Herzer mag indes ausdenken,
Was dir zu schenken.
Ich kann's mit meinen Sinnen nicht erreichen,
Womit doch dein Erbarmen zu vergleichen.
Wie kann ich dir denn deine Liebestaten
Im Werk erstatten?
18 evangelist:
Da sprach Pilatus zu ihm:
pilatus:
So bist du dennoch ein König?
evangelist:
Jesus antwortete:
11

jezus:
Du sagst's, ich bin ein König. Ich bin dazu geboren un in die Welt kommen, dass
ich die Wahrheit zeugen soll. Wer aus der Wahrheit ist, der höret meine Stimme.
evangelist:
Spricht Pilatus zu ihm:
pilatus:
Was ist Wahrheit?
evangelist:
Und da er das gesaget, ging er wieder hinaus zu den Jüden und spricht zu ihnen:
pilatus:
Ich finde keine Schuld an ihm. Ihr habt aber eine Gewohnheit, dass ich euch einen
losgebe; wollt ihr nun, dass ich euch der Jüden König losgebe?
evangelist:
Da schrieen sie wieder allesamt und sprachen:
koor:
Nicht diesen, diesen nicht, sondern Barrabam!
evangelist:
Barrabas aber war ein Mörder. Da nahm Pilatus Jesus und geisselte ihn.
19 arioso (bas):
Betrachte, meine Seel, mit ängstlichem Vergnügen,
Mit bittrer Lust und halb beklemmtem Herzen
Dein höchstes Gut in Jesu Schmerzen,
Wie dir auf Dornen, so ihn stechen,
Die Himmelsschlüsselblumen blühn!
Du kannst viel süsse Frucht von seiner Wermut brechen,
Drum sieh ohn Unterlass auf ihn!
20 aria (tenor):
Erwäge, wie sein blutgefärbter Rücken
In allen Stücken
Dem Himmel gleiche geht,
Daran, nachdem die Wasserwogen
Von unsrer Sündflut sich erzogen,
Der allerschönsten Regenbogen
Als Gottes Gnadenzeichen steht!
21 evangelist:
Und die Kriegsknechte flochten eine Kronen von Dornen und satzten sie auf sein
Haupt und legten ihm ein Purpurkleid an und sprachen:
12

koor:
Sei gegrüsset, lieber Jüdenkönig!
evangelist:
Und gaben ihm Backenstreiche. Da ging Pilatus wieder heraus und sprach zu ihnen:
pilatus:
Sehet, ich führe ihn heraus zu euch, dass ihr erkennet, dass ich keine Schuld an ihm
finde.
evangelist:
Also ging Jesus heraus und trug eine Dornenkrone und Purpurkleid. Und er sprach
zu ihnen:
pilatus:
Sehet, welch ein Mensch!
evangelist:
Da ihn die Hohenpriester und die Diener sahen, schrieen sie und sprachen:
koor:
Kreuzige, kreuzige!
evangelist:
Pilatus sprach zu ihnen:
pilatus:
Nehmet ihr ihn hin und kreuziget ihn; denn ich finde keine Schuld an ihm!
evangelist:
Die Jüden antworteten ihm:
koor:
Wir haben ein Gesetz, und nach dem Gesetz soll er sterben; denn er hat sich selbst
zu Gottes Sohn gemacht.
evangelist:
Da Pilatus das Wort hörete, fürchtet' er sich noch mehr und ging wieder hinein in
das Richthaus und spricht zu Jesu:
pilatus:
Von wannen bist du?
evangelist:
Aber Jesus gab ihm keine Antwort. Da sprach Pilatus zu ihm:
pilatus:
Redest du nicht mit mir? Weissest du nicht, dass ich Macht habe, dich zu
kreuzigen, und Macht habe, dich loszugeben?
13

evangelist:
Jesus antwortete:
jezus:
Du hättest keine Macht über mich, wenn sie dir nicht wäre von oben herab
gegeben; darum, der mich dir überantwortet hat, der hat's gröss're Sünde.
evangelist:
Von dem an trachtete Pilatus, wie er ihn losliesse.
22 koor:
Durch dein Gefängnis, Gottes Sohn,
Muss uns die Freiheit kommen;
Dein Kerker ist der Gnadenthron,
Die Freistatt aller Frommen;
Denn gingst du nicht die Knechtschaft ein,
Müsst unsre Knechtschaft ewig sein.
23 evangelist:
Die Jüden aber schrieen und sprachen:
koor:
Lässest du diesen los, so bist du des Kaisers Freund nicht; denn wer sich zu Könige
machet, der ist wider den Kaiser.
evangelist:
Da Pilatus das Wort hörete, führete er Jesum heraus und satzte sich auf den
Richtstuhl, an der Stätte, die da heisset: Hochpflaster, auf Ebräisch aber: Gabbatha.
Es war aber der Rüsttag in Ostern un die sechste Stunde, und er spricht zu den
Jüden:
pilatus:
Sehet, das ist euer König!
evangelist:
Sie schrieen aber:
koor:
Weg, weg mit dem, kreuzige ihn.
evangelist:
Spricht Pilatus zu ihnen:
pilatus:
Soll ich euren König kreuzigen?
evangelist:
Die Hohenpriester antworteten:
koor:
Wir haben keinen König denn den Kaiser.
14

evangelist:
Da überantwortete er ihn, dass er gekreuziget würde. Sie nahmen aber Jesum und
führeten ihn hin. Und er trug sein Kreuz und ging hinaus zur Stätte, die da heisset
Schädelstätt, welche heisset auf Ebräisch: Golgatha.
24 aria (bas) met koor:
Eilt, ihr angefochtnen Seelen,
Geht aus euren Marterhöhlen,
Eilt -Wohin?- nach Golgatha!
Nehmet an des Glaubens Flügel,
Flieht -Wohin?- zum Kreuzeshügel,
Eure Wohlfahrt blüht allda!
25 evangelist:
Allda kreuzigten sie ihn, und mit ihm zween andere zu beiden Seiten, Jesum aber
mitten inne. Pilatus aber schrieb eine Überschrift und satzte sie auf das Kreuz, und
war geschrieben: ‘Jesus von Nazareth, der Jüden König’. Diese Überschrift lasen viel
Jüden, denn die Stätte war nahe bei der Stadt, da Jesus gekreuziget is. Underves war
geschrieben auf ebräische, griechische und lateinische Sprache. Da sprachen die
Hohenpriester der Jüden zu Pilato:
koor:
Schreibe nicht: der Jüden König, sondern dass er gesaget habe: Ich bin der Jüden
König.
evangelist:
Pilatus antwortet:
pilatus:
Was ich geschrieben habe, das habe ich geschrieben.
26 koor:
In meines Herzens Grunde
Dein Nam und Kreuz allein
Funkelt all Zeit und Stunde,
Drauf kann ich fröhlich sein.
Erschein mir in dem Bilde
Zu Trost in meiner Not,
Wie du, Herr Christ, so milde
Dich hast geblut' zu Tod!
27 evangelist:
Die Kriegsknechte aber, da sie Jesum gekreuziget hatten, nahmen seine Kleider und
machten vier Teile, einem jeglichen Kriegesknechte sein Teil, dazu auch den Rock.
Der Rock aber war ungenähet, von oben an gewürket durch und durch. Da sprachen
sie untereinander:
koor:
Lasset uns den nicht zerteilen, sondern darum losen, wes er sein soll.
15

evangelist:
Auf dass erfüllet würde die Schrift, die da saget: ‘Sie haben meien Kleider unter sich
geteilet und haben über meinen Rock das Los geworfen’. Solches taten die
Kriegesknechte. Es stund aber bei dem Kreuze Jesu seine Mutter und seiner Mutter
Schwester, Maria, Kleophas Weib, und Maria Magdalena. Da nun Jesu seine Mutter
sahe und den Jünger dabei stehen, den er lieb hatte, spricht er zu seiner Mutter:
jezus:
Weib, siehe, das ist dein Sohn!
evangelist:
Darnach spricht er zu dem Jünger:
jezus:
Siehe, das ist deine Mutter!
28 koor:
Er nahm alles wohl in acht
In der letzten Stunde,
Seine Mutter noch bedacht,
Setzt ihr ein' Vormunde.
O Mensch, mache Richtigkeit,
Gott und Menschen liebe,
Stirb darauf ohn alles Leid,
Und dich nicht betrübe!
29 evangelist:
Und von Stund an nahm sie der Jünger zu sich. Darnach, als Jesus wusste, dass
schon alles vollbracht war, dass die Schrift erfüllet würde, spricht er:
jezus:
Mich dürstet!
evangelist:
Da stund ein Gefässe voll Essigs. Sie fülleten aber einen Schwamm mit Essig und
legten ihn um einen Isopen, und hielten es ihm dar zum Munde. Da nun Jesus den
Essig genommen hatte, sprach er:
jezus:
Es ist vollbracht!
30 aria (alt):
Es ist vollbracht!
O Trost vor die gekränkten Seelen!
Die Trauernacht
Lässt nun die letzte Stunde zählen.
Der Held aus Juda siegt mit Macht
Und schliesst den Kampf.
Es ist vollbracht!
16

31 evangelist:
Und neiget das Haupt und verschied.
32 aria (bas) met koor:
Mein teurer Heiland, laß dich fragen,
Jesu, der du warest tot,
Da du nunmehr ans Kreuz geschlagen
Und selbst gesagt: Es ist vollbracht,
Lebest nun ohn Ende,
Bin ich vom Sterben frei gemacht?
In der letzten Todesnot
Nirgend mich hinwende
Kann ich durch deine Pein und Sterben
Das Himmelreich ererben?
Ist aller Welt Erlösung da?
Als zu dir, der mich versühnt,
O du lieber Herre!
Du kannst vor Schmerzen zwar nichts sagen;
Gib mir nur, was du verdient,
Doch neigest du das Haupt
Und sprichst stillschweigend: ja.
Mehr ich nicht begehre!
33 evangelist:
Und der Vorhang im Tempel zerriß in zwei Stück von oben an bis unten aus.
34 arioso (tenor):
Mein Herz, in dem die ganze Welt
Bei Jesu Leiden gleichfalls leidet,
Die Sonne sich in Trauer kleidet,
Der Vorhang reißt, der Fels zerfällt,
Die Erde bebt, die Gräber spalten,
Weil sie den Schöpfer sehn erkalten,
Was willst du deines Ortes tun?
35 aria (sopraan):
Zerfließe, mein Herze, in Fluten der Zähren
Dem Höchsten zu Ehren!
Erzähle der Welt und dem Himmel die Not:
Dein Jesus ist tot!
36 evangelist:
Die Jüden aber, dieweil es der Rüsttag war, daß nicht die Leichname am Kreuze
blieben den Sabbat über (denn desselbigen Sabbats Tag war sehr groß), baten sie
Pilatum, daß ihre Beine gebrochen und sie abgenommen würden. Da kamen die
Kriegsknechte und brachen dem ersten die Beine und dem andern, der mit ihm
gekreuziget war. Als sie aber zu Jesu kamen, da sie sahen, daß er schon gestorben
war, brachen sie ihm die Beine nicht; sondern der Kriegsknechte einer eröffnete
seine Seite mit einem Speer, uns alsobald ging Blut und Wasser heraus.
17

Und der das gesehen hat, der hat es bezeuget, und sein Zeugnis ist wahr, und
derselbige weiß, daß er die Wahrheit saget, auf daß die Schrift erfüllet würde:
‘Ihr sollet ihm kein Bein zerbrechen’. Und abermal spricht eine andere Schrift: ‘Sie
werden sehen, in welchen sie gestochen haben’.
37 koor:
O hilf, Christe, Gottes Sohn,
Durch dein bitter Leiden,
Daß wir dir stets untertan
All unzugend meiden,
Deinen Tod und sein Ursach
Fruchtbarlich bedenken,
Dafür, wiewohl arm und schwach,
Dir Dankopfer schenken!
38 evangelist:
Darnach bat Pilatum Joseph von Arimathia, der ein Jünger Jesu War (doch heimlich
aus Furcht vor der Jüden), daß er möchte abnehmen den Leichnam Jesu. Und
Pilatus erlaubete es. Es kam aber auch Nikodemus, der vormals in der Nacht zu
Jesu kommen war, und brachte Myrrhen und Aloen untereinander, bei hundert
Pfunden. Da nahmen sie den Leichnam Jesu und bunden ihn in leinen Tücher mit
Spezereien, wie die Jüden pflegen zu begraben. Es war aber an der Stätte, da er
gekreuziget ward, ein Garte, und im Garten ein neu Grab, in welches niemand je
gelegt war. Daselbst hin legten sie Jesum, um des Rüsttags willen der Jüden, dieweil
das Grab nahe war.
39 koor:
Ruht wohl, ihr heiligen Gebeine,
Die ich nun weiter nicht beweine,
Ruht wohl und bringt auch mich zur Ruh!
Das Grab, so euch bestimmet ist
Und ferner keine Not umschließt,
Macht mir den Himmel auf und schließt die Hölle zu.
40 koor:
Ach Herr, laß dein lieb Engelein
Am letzten End die Seele mein
In Abrahams Schoß tragen,
Den Leib in seim Schlafkämmerlein
Gar sanft ohn einge Qual und Pein
Ruhn bis am jüngsten Tage!
Alsdenn vom Tod erwecke mich,
Daß meine Augen sehen dich
In aller Freud, o Gottes Sohn,
Mein Heiland und Genadenthron!
Herr Jesu Christ, erhöre mich,
Ich will dich preisen ewiglich!
18

BIOGRAFIEËN
Jos van Veldhoven studeerde muziekwetenschap
aan de Rijksuniversiteit te Utrecht en koor- en
orkestdirectie aan het Koninklijk Conservatorium
te Den Haag. Sinds 1983 is hij als artistiek leider
verbonden aan De Nederlandse Bachvereniging.
In deze functie geeft hij regelmatig uitvoeringen
in binnen- en buitenland van de grote werken
van Johann Sebastian Bach en diens
voorgangers en tijdgenoten. Van Veldhoven
dirigeert bovendien sinds 1976 het door hem
zelf opgerichte Utrechts Barok Consort. Met zijn
ensembles maakte hij een groot aantal
(inter)nationale radio-, televisie- en cd-opnamen
en trad hij op in festivals in Nederland, in
Europa, de Verenigde Staten en Japan.
Jos van Veldhoven is een veelgevraagde
gastdirigent bij orkesten in binnen- en
buitenland, waaronder Das Orchester der
Beethovenhalle Bonn, The Tokyo Philharmonic
Orchestra, het Telemann Chamber Orchestra,
de Essener Philharmoniker, Het Brabants Orkest en het Limburgs Symfonie
Orkest. Samen met regisseur Dietrich Hilsdorf werkt Jos van Veldhoven sinds 2001
aan een cyclus geënsceneerde Handel-oratoria aan de Opera van Bonn.
In de afgelopen jaren heeft Van Veldhoven veelvuldig de aandacht getrokken met
uitvoeringen van 'nieuw' repertoire binnen de oude muziek. Opzienbarend waren
onder meer uitvoeringen van oratoria van Telemann en Graun, Vespers van
Gastoldi, reconstructies van Bachs Markuspassion en de zogenaamde Köthener
Trauer-Music en vele onbekende zeventiende-eeuwse dialogen.
Daarnaast dirigeerde Jos van Veldhoven een groot aantal eigentijdse premières van
barokopera's van onder andere Mattheson, Keiser, Andrea en Giovanni Bononcini,
Legrenzi, Conti en Scarlatti. Jos van Veldhoven is als docent koordirectie verbonden
aan het Conservatorium van Amsterdam en het Koninklijk Conservatorium te Den
Haag. In april 2007 werd hij ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw om zijn
baanbrekende werk voor de oude muziek.
19

De Zweedse sopraan Maria Keohane studeerde in
juni 2003 af aan de Royal Opera Academy in
Kopenhagen. Haar repertoire omvat een breed scala
aan muziekstijlen van de barok tot nu, inclusief
kamermuziek, opera en oratorium.
Ze trad onder andere op als Melanto/Giunóne in
Monteverdi's Il Ritorno d'Ulisse in Patria in het
theater van Gothenburg, als Proserpina in Peri's
Euridice in het Slottheater Drottningholm in
Stockholm en als Tebaldo in Verdi's Don Carlos in
het Koninklijk Theater te Kopenhagen. Buiten
Scandinavië was Maria Keohane te gast in
Engeland, Italië, Frankrijk, Oekraïne, Libanon, de
Verenigde Staten en Nieuw-Zeeland.
Maria Keohane wordt vaak gevraagd om te soleren
in oratoria en trad op met diverse bekende
dirigenten, zoals Eric Ericson, Andrew Manze, Roy Goodman, Andrew Parrott,
Anders Öhrwall en Christopher Warren-Green. Ze gaf verschillende concerten
samen met de wereldberoemde baroktrompettist Niklas Eklund. Met hem bracht ze
ook een cd uit met Italiaanse barokmuziek.
Op het internationale Van Wassenaer Concours van 2000 ontving Maria Keohane
de prijs voor de beste individuele prestatie. In 2005 kreeg ze de Deense Reumert
Prijs voor haar vertolking van de rol van Admira in Handels Rinaldo.
In de toekomst zal ze onder andere te horen zijn in Scandinavië, Japan, Frankrijk,
Nieuw-Zeeland en Polen. Ook zijn er plannen voor nieuwe cd-opnamen met
muziek van Purcell, Haydn, Hasse, Boccherini en Kraus.
De Canadese countertenor Matthew White maakte in
korte tijd carrière. Zijn werk bracht hem behalve naar
Amerika ook spoedig naar Europa en Nieuw Zeeland.
Zo vertolkte hij operarollen als Medoro in Orlando
voor de New York City Opera, Unulfo in Rodelinda
voor de Glyndebourne Festival Opera, Ottone in
L'Incoronazione di Poppea voor Opera Atelier en
Uberto in Caldara's La Conversione di Clodoveo op
festivals in Vancouver en Berlijn.
Matthew White treedt regelmatig op met zowel
moderne als barokorkesten, zoals Tafelmusik (Jeanne
Lamon), New York Collegium (Andrew Parrott),
Portland Baroque Orchestra (Paul Goodwin), Les
Violons du Roy (Bernard Labadie) en Mercury
Baroque Ensemble. Hij is artistiek leider voor Les Voix
Baroque, met wie hij regelmatig optreedt en opnamen
maakt. Buiten Noord-Amerika heeft hij onder andere opgetreden met het Bach
Collegium Japan, Collegium Vocale Gent, Le Concert Spirituel, Concerto Palatino en
op het Festival of Sacred Arts in Reykjavik. White heeft opnamen gemaakt voor CBC
Records, Atma, BIS, Eufoda en Analekta. Recente projecten zijn een cd met
Italiaanse oratoriumaria's, geestelijke cantates van Buxtehude en Schütz'
Schwanengesang met Herreweghes Collegium Vocale Gent.
20

De tenor Gerd Türk studeerde kerkmuziek en
koordirectie aan het conservatorium van
Frankfurt, bij onder anderen Helmuth Rilling en
Arleen Auger. Na zich vervolgens gedurende
lange tijd uitsluitend aan zijn zangcarrière te
hebben gewijd, studeerde hij barokzang en
-interpretatie aan de Schola Cantorum Basiliensis
bij René Jacobs en Richard Levitt. Hij volgde
masterclasses bij Ernst Haeflinger, Kurt Equiluz
en anderen. Hij ontwikkelde zich tot een
veelgevraagd zanger in Europa, Zuidoost Azië, de
Verenigde Staten en Japan.
Gerd Türk nam deel aan alle belangrijke festivals
voor oude muziek en werkte samen met
prominente dirigenten als Philippe Herreweghe,
René Jacobs, Ton Koopman, Jordi Savall, Michel
Corboz en Jos van Veldhoven. Als
ensemblezanger maakt Türk deel uit van Cantus Cölln en Gilles Binchois. Hij houdt
zich in toenemende mate bezig met opera.
Hij maakte meer dan honderd cd-opnamen, waarvoor hij diverse prijzen kreeg.
Gerd Türk werkte ook mee aan de cd’s met daarop alle Bachcantates door het Bach
Collegium Japan. Op dit moment is hij docent aan de Schola Cantorum Basiliensis
en geeft hij masterclasses aan de Tokyo National University of Fine Arts and Music.
Gerd Türk was reeds vele malen te gast bij De Nederlandse Bachvereniging.
De tenor Andrew Tortise begon zijn muzikale loopbaan
als koorstudent aan de Wells Cathedral. Daarna kreeg
hij een plaats in het koor van het Trinity College in
Cambridge, onder leiding van Richard Marlow, waar hij
zijn zangstudie in 2002 afrondde. Sindsdien treedt hij
regelmatig op voor prestigieuze ensembles zoals
Academy of Ancient Music, BBC Symphony Orchestra,
het Residentie Orkest, King's Consort, Orlando
Consort, Polyphony en Ex Cahtedra. Ook soleerde hij
in diverse tournees met Sir John Elliot Gardiner, waarin
hij muziek van Purcell en Monteverdi zong. Hij zong
verder onder andere Fidelio met de London Symphony
Orchestra met Sir Colin Davis, de Messiah in Madrid
met de Orchestra of the Age of Enlightenment en
Esther met De Nederlandse Bachvereniging onder
leiding van Richard Egarr. Recente en toekomstige
opera’s waarin Andrew Tortise een rol zingt zijn: Lully’s Armide bij de Théâtre des
Champs-Elysées onder leiding van William Christie; Frühlings Erwachen in
De Munt in Brussel; L'Incoronazione di Poppea in het Glyndebourne Festival onder
leiding van Emmanuelle Haïm en Makropulos Case bij De Nederlandse Opera.
In 2005 werd Andrew Tortise lid van Le Jardin des Voix, een academie voor jonge
zangers. Met dat ensemble maakte hij een cd voor Virgin Classics. Ook is hij te
horen op de cd met Rossini’s Petite Messe Solennelle, voor Hyperion. Met
De Nederlandse Bachvereniging staat hij op de cd-opname van Buxtehudes
Membra Jesu Nostri.
21

De bas-bariton Stephan MacLeod werd
geboren in Genève. Nadat hij in deze stad
tien jaar viool en piano studeerde,
vervolgde hij zijn opleiding aan de
Musikhochschule in Keulen bij Kurt Moll.
Op dit moment studeert hij bij Gary Magby
in Lausanne.
Stephan MacLeod zong als solist onder
leiding van Philippe Herreweghe, Jordi
Savall, Frieder Bernius, Daniel Harding, Jos
van Immerseel, Dennis Russel-Davies,
Sigiswald Kuijken, Jesus Lopez-Cobos,
Masaaki Suzuki en vele anderen in bijna heel Europa, Israël, Japan, China en Noord-
en Zuid-Amerika. Hij zong met orkesten als het Freiburger Barockorchester, de
Akademie für alte Musik en het Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen.
Zijn repertoire loopt uiteen van renaissance- en West-Europese barokmuziek tot
werken van Mozart, Rossini en Fauré. Maar ook voerde hij composities uit van
Honegger, Frank Martin, Philip Glass en niet te vergeten de grote Duitse
componisten van romantische liederen. Stephen MacLeod heeft meer dan
vijfendertig cd’s opgenomen, waarvan vele lovend werden ontvangen in de pers.
De zanger maakte diverse radio- en cd-opnamen met onder andere muziek van
Bach, Monteverdi, Schütz en Vivaldi. Hij zong al vele malen Bach en Handel met
De Nederlandse Bachvereniging.
Wolf Matthias Friedrich studeerde
zang bij Eva Schubert aan de
Hochschule für Musik te Leipzig. Van
1982 tot 1986 was hij lid van de
Staatsoperette Dresden. Hij zong in
diverse operaproducties, zoals
Haydns Armida in het Schwetzingen
Festival en Handels Aci, Galatea e
Polifemo in het Potsdam Musik
Festival. Onder Thomas Hengelbrock
zong hij La Divisione del Mondo van
Legrenzi. In het Handel Festival in
Halle was hij te gast in Handels opera Deidamia. Zijn goede reputatie bezorgde
hem veel werk in mooie operahuizen en concertzalen over de hele wereld, waar hij
met vele beroemde dirigenten samenwerkte, zoals Kurt Masur, Fabio Luisi, Michel
Corboz, Roy Goodman en Howard Arman. Bovendien is hij vaak te horen op cd’s
en radio-opnamen. Vorig jaar maakte Friedrich een succesvol debuut met Wagners
Der fliegende Holländer. Onder leiding van Alessandro De Marchi zong hij in
Mozarts La Clemenza di Tito in het Nationale Theater in Praag. Naast opera’s en
oratoria vertolkt hij recitals samen met Norman Shetler, die hem begeleidt in
liederen van Schubert, Mendelssohn en Loewe.
22

De Nederlandse Bachvereniging neemt een vooraanstaandee positie in in het
culturele leven van Nederland. Het barokensemble dankt zijn bestaan en
bekendheid aan de uitvoeringen van Bachs Matthäuspassion sinds 1922 in de Grote
Kerk in Naarden. Artistiek leider, tevens chef-dirigent van De Nederlandse
Bachvereniging, is Jos van Veldhoven.
Per jaar worden er ongeveer vijftig concerten gegeven, met voornamelijk werken
van Johann Sebastian Bach en zijn tijdgenoten en voorgangers. De programmering
is zeer divers, variërend van de grote barokwerken tot minder bekende werken uit
de zeventiende eeuw. De flexibiliteit van het ensemble maakt uitvoeringen mogelijk
met verschillende bezettingen en van zowel kerkelijke als wereldlijke koor- en
orkestmuziek. De Nederlandse Bachvereniging heeft in de afgelopen jaren dan ook
een indrukwekkend aantal werken uitgevoerd. Deze creatieve programmering is
inspirerend voor musici én publiek.
De meeste concerten vinden plaats in Nederland; daarnaast werden succesvolle
tournees gemaakt naar het buitenland. Behalve met chef-dirigent Jos van Veldhoven
werkt het ensemble samen met vooraanstaande oude-muziekspecialisten als
Gustav Leonhardt, Paul McCreesh, Marcus Creed, Richard Egarr en Masaaki
Suzuki. In november 2005 ontving De Nederlandse Bachvereniging vanwege de
uitvoeringen en randprogrammering in het Orpheusjaar (2004/2005) de VSCD
Klassieke Muziekprijs in de categorie ‘meest indrukwekkende prestatie van een
orkest of groot ensemble’.
23

ZANGERS AAN HET WOORD
Deze Johannespassion wordt uitgevoerd door ‘slechts’ negen zangers en tien
instrumentalisten. Wat vinden de solisten daarvan?
“Ik ben gewend aan het zingen van louter de sopraansolo’s. Nu kijk ik uit naar het
zingen van de aria’s én de koordelen, van alle woorden van dit mooie werk.”
(Maria Keohane)
“De eerste keer dat ik in aanmerking kwam met de uitvoeringspraktijk van ‘één
zangstem per partij’ was als student in de jaren tachtig bij Joshua Rifkin. ‘Slechts’ acht
zangers en een paar instrumentalisten voerden de Johannespassion uit. Ik zong de rol
van de evangelist, de aria’s én de koordelen. Ik was hier erg sceptisch over. Het concert
bleek echter een groot succes, zowel voor het publiek als voor mij. Ik vroeg een kleine
groep vrienden om de daarop volgende jaren de Johannespassion uit te voeren in een
dergelijke kleine bezetting. De reacties van het publiek waren eigenlijk altijd eenduidig:
ondanks het terugbrengen van de volle koorklank, verloor de muziek niets van kracht.
Sterker nog, het omgekeerde gebeurde. Doordat er geen strikte scheiding tussen koor
en solisten meer was en door reductie van het aantal musici, werd de klank veel
transparanter en sprekender. De luisteraar werd veel meer bij het muzikale drama
betrokken. Ik ben erg blij dat Jos van Veldhoven heeft gekozen voor deze optie.”
(Gerd Türk)
“Mijn eerste ervaring in het zingen van één stem per partij was in motetten van Bach.
Ik maakte me wel zorgen om het gebrek aan onderscheid tussen de kleinschalige (de
recitatieven) en de massieve onderdelen (de turbulente koordelen) van de
Johannespassion. Ik was bang dat de klank te eentonig zou zijn. Ik was immers
‘opgegroeid’ met de opnamen van Sir John Eliot Gardiner. Hoe dan ook, ik heb
genoten van Buxtehudes Membra Jesu Nostri, die ik met De Nederlandse
Bachvereniging uitvoerde. Ik realiseerde me dat een kleine bezetting juist de lijnen en
woorden kan aanscherpen. Als je naast een aria ook de koordelen op je neemt, heb je
het hele verhaal in je hoofd en dan denk je meer ‘theatraal’. Dat geeft een mooi
dramatisch effect. Het is bovendien veel leuker dan alleen maar twee uur op een stoel
te zitten, zonder wat te doen te hebben!”
(Andrew Tortise)
“Ik vind het erg leuk, omdat werken in zo’n kleine bezetting iedereen in de positie
brengt om zich helemaal verantwoordelijk te voelen. Je kunt niet meer louter steunen
op de dirigent of op collega’s. Je moet dingen produceren die er écht toe doen. Voor
een musicus is dat, denk ik, een geweldige ervaring. Het besef dat je deel uitmaakt van
een klein, maar totaal noodzakelijk geheel, zoals dit prachtige kunstwerk, is heerlijk.
Ook al duurt het slechts twee uur, voordat de magie van het concert weer verdwijnt…”
(Stephan MacLeod)
“Voor mij als gepassioneerde ensemblezanger betekent een solistisch bezette
uitvoering van zo’n werk een grote uitdaging: je ontdekt de muziek – die men
voornamelijk kent met grote koordelen – opnieuw. Vooral in moderne concertzalen is
dit elke keer weer spannend. Ik verheug me enorm op deze Johannespassion, die ik nu
voor het eerst in deze vorm uitvoer.”
(Wolf Matthias Friedrich)
24

NIEUWS
Matthäuspassion Naarden
Er zijn nog kaarten!
• woensdag 12 maart 2008: 2 e en 3 e rang
• vrijdag 14 maart 2008: 3 e rang
• Palmzondag 16 maart 2008: 3 e rang
• Witte Donderdag 20 maart 2008: 3 e rang
• Goede Vrijdag 21 maart 2008: uitverkocht
• Paaszaterdag 22 maart 2008: uitverkocht
U kunt kaarten bestellen via 030 - 2513 413 (maandag t/m vrijdag van
10.00 tot 16.00 uur) of via www.bachvereniging.nl.
Samenwerking Museum Catharijneconvent
De Nederlandse Bachvereniging werkt al enkele jaren samen met Museum
Catharijneconvent. Deze samenwerking leidde tot bijzondere cd-producties, zoals
de Hohe Messe van Bach. In het bijbehorende cd-boekje staan afbeeldingen van
kunstwerken die te bewonderen zijn in het museum. Speciaal voor bezoekers van
De Nederlandse Bachvereniging wordt op zondag 18 mei 2008 een rondleiding
georganiseerd door de vaste collectie en in het bijzonder door de tentoonstelling
Van Carnaval tot Pasen. Aansluitend woont u in Amsterdam het concert onder
leiding van Gustav Leonhardt bij. Op het programma staan prachtige
pinkstercantates van Bach. De volledige beschrijving van dit arrangement vindt u
op onze website www.bachvereniging.nl.
Seizoenbrochure 2008-2009
Begin april verschijnt onze brochure voor het seizoen 2008-2009 met hierin een
compleet overzicht van alle concerten. U kunt abonnementen en losse kaarten
bestellen, waaronder kaarten voor de Matthäuspassion 2009. Wilt u de brochure ook
tijdig toegestuurd krijgen en hebben wij uw adresgegevens niet? Geef deze dan
door via 030 - 2513 413 (maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 16.00 uur) of
info@bachvereniging.nl.
25

AANBIEDING
‘Dit is behalve uitermate mooi van afwerking ook frappant anders dan anders, en biedt
tal van voordelen’
NRC Handelsblad
‘schitterend vormgegeven cd’
het Parool
‘Strongly recommended’
International Record Review
In 2001 vierde De Nederlandse Bachvereniging triomfen met deze oerversie van de
Johannespassion en in 2004 werd deze vastgelegd op cd in de serie rijk geïllustreerde
cd-boxen, in samenwerking met Museum Catharijneconvent. Het succes van deze
cd spreidde zich uit tot buiten onze landsgrenzen en op uitnodiging beleeft
De Nederlandse Bachvereniging deze maand haar debuuttournee
naar Japan.
Nagenieten van het concert van vandaag? Ontvang deze cd cd cd met korting!
Actieprijs € 39,00 (normaal € 42,00).
Vrienden betalen slechts € 34,00 (normaal € 37,50).
26
Johannespassion
De Nederlandse Bachvereniging
Jos van Veldhoven dirigent
De cd is verkrijgbaar bij de vriendenstand tijdens de pauze en na het concert.

COLOFON
De Nederlandse Bachvereniging
dagelijks bestuur
Aart van Bochove voorzitter
drs. Kees Beuving secretaris
drs. Henk van Wijk penningmeester
Peter Bree
algemeen bestuur
drs. Anja van den Einden
drs. Harry Hendriks
drs. Kees Storm
bestuur Stichting Vrienden van de Nederlandse Bachvereniging
mr. Laetitia Griffith voorzitter
Marian van der Meer vice-voorzitter
drs. Ing. Simon Schaap RA penningmeester
mr. Erik Habers secretaris
drs. Jan Willem ten Broeke
Pol Schevernels
mr. Ben Schmitz
Siebe Henstra
leiding
Jos van Veldhoven artistiek leider
Mark Vondenhoff zakelijk leider
bureau
afdeling productie
Erik van Lith coördinator, Hilde Van Ruymbeke koormedewerker, Jacques de
Rijck medewerker podium en vervoer, Gerrit Maas medewerker podium, Jan
Hemmer bibliothecaris
afdeling marketing & communicatie
Harold Kerkhof coördinator, Hans Schimmel manager marketing, Sytske Slager
medewerker marketing & communicatie, Edda Grol hoofd publieksservice (wnd.),
Marit Boersma hoofd publieksservice, Herma van Boheemen en
Catrien Posthumus Meyjes medewerkers publieksservice
afdeling financiën & subsidiewerving
Liesbeth van der Luit coördinator, Martin Scholten financieel medewerker
Sara Pleyte directiesecretaresse
Wilma van Egmond bestuurssecretaresse
Pedro Stubert, Wim Helder medewerkers vriendenstand
Rom Molemaker, Christien van Oostveen vrijwilligers
programmaboekje
Sytske Slager samenstelling en eindredactie
Marco Borggreve fotografie
27

subsidiënten en fondsen
Ministerie van OCW
SNS Reaal Cultuurfonds
ThuisKopie Fonds
VandenEnde Foundation
Gemeente Alkmaar
Gemeente Kampen
Gemeente Maastricht
Gemeente Naarden
Gemeente Zutphen
sponsors
ABN AMRO Bank nv
Stichting Pensioenfonds ABP
Achmea Holding
Aegon nv
Akzo Nobel Nederland bv
Advocatenkantoor Allen & Overy LLP
Aon Groep Nederland nv
Atradius nv
Ballast Nedam nv
Boer & Croon Strategy and
Management Group
Bouwfonds MAB Development bv
De Brauw Blackstone Westbroek nv
Chairy Control bv
Classic FM
CNR Music bv
Connexxion Holding nv
DAF Trucks nv
Delta Lloyd nv
Deutsche Bank ag
DSM nv
ERA Bouw bv
Essent nv
Fortis Bank (Nederland) nv
Fortis Vastgoed Ontwikkeling nv
Generali Verzekeringsgroep nv
De Goudse nv
Havenbedrijf Rotterdam nv
Heijmans nv
ING Groep
ING Commercial Finance bv
Bank Insinger de Beaufort nv
Interpolis
het Kadaster
28
KLM
KPMG
Kroymans Corporation
F. van Lanschot Bankiers
McKinsey & Company
Meeùs
nv Nederlandse Spoorwegen
Nuon
Obvion
Bank Oyens & Van Eeghen
Oranje-Nassau Groep bv
Philips Nederland bv
Pon Holdings bv
Rabobank Maastricht e.o.
Rabobank Tilburg
Rabo Bouwfonds nv
RAI Holding bv
Randstad Holding nv
Schiphol Group
Sdu nv
Sena
Shell Nederland nv
Siemens Nederland nv
Spigthoff Advocaten en Belasting-
adviseurs
TBI Holdings bv
Theodoor Gilissen Bankiers nv
Stichting Topas
Towers Perrin HR Services
Transfer Solutions
TKH Group nv
Verbond van Verzekeraars
Royal Wessanen nv
Westplan Investors nv