HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

Geneeskundige hulp
Werd een soldaat toch ziek, dan werd hij overgebracht naar het valetudinarium. De
medici aldaar stelden de diagnose en gaven de patiënt zo mogelijk geneeskundige
hulp. Volgens Celsus bestond medische hulp uit drie onderdelen: genezing door middel
van dieet, geneesmiddelen en chirurgie. Het ziekenvoedsel is eerder genoemd; nu
bekijken we de geneesmiddelen.
De belangrijkste medicinale vondsten komen uit Novaesium (Neuss, Duitsland) en
Oberaden (Nordrhein-Westfalen, Duitsland). Tijdens onderzoek op het hospitaalterrein
van Novaesium vonden archeologen in een brandlaag gedeeltelijk verkoolde
planten en vruchtenresten. Zij ontdekten daarin duizendguldenkruid, thijm, bilzenkruid,
bokshoom, hertshooi, en andere planten. Het is niet uit te sluiten dat deze planten
gebruikt zijn als geneesmiddel en voedsel voor de zieken in het hospitaal. Buiten
het hospitaal werden resten van planten en vruchten als weegbree, St.Janskruid, wikke,
bonekruid, bonen, vijgen en perziken aangetroffen. Al deze gewassen worden
door auteurs als Celsus, Plinius, Galenus en natuurlijk ook door de militaire medicus
Dioscurides genoemd als geneesmiddelen voor bijvoorbeeld oogziekten, longontsteking,
jicht, reumatiek, als trekpleister, tegen littekenpijn, en bij doorliggen.
Een deel van de genoemde planten werd geïmporteerd, een ander deel verbouwd in
de hospitaalhof. Waarschijnlijk verzamelden de stafleden de planten die zij verwerkten
tot drankjes, pillen en zalfjes. Vondsten van mengblokken, zalfdozen, glaswerk
voor oliën, olievaatjes en medicijnkisten rechtvaardigen deze conclusie.
Wijn had ook een geneeskrachtige werking. Uit het kamp Carpow, in het natte en
koude Schotland, komt een fragment van een wijnamfoor waarin in Griekse letters
gekrast stond: “PRAST[ON]” fmalrove, Murrubium vulgare).
De wijn die met extract van deze plant was aangelengd, werd door Dioscurides aanbevolen
als middel tegen borstklachten, speciaal als hoestdrank. Op een wijnamfoor
uit het fort Isca Silurum te Caerleon in Zuid-Wales stond “AMINE”, hetgeen in de
literatuur genoemd wordt als een zeer goede Italiaanse kwaliteitswijn, die gebruikt
werd als middel tegen diarree en bij gewone verkoudheid.
EX RADICE BRITANICA: deksel van een medicinaal
doosje uit Haltem (Duitsland), dat een middel
tegen scheurbuik bevatte. 16 na Chr.
4
Voorbeelden van kennisverrijking door
militaire medici zijn ons ook bekend. Zo
leerden zij volgens Plinius (Nat.Hist XXV
20-1.), tijdens de veldtochten van Germanicus
in 16 n.Chr. het middel radix
britannica (zuring, Rumex obtusifolius)
kennen. Dit bleek een uitstekend middel
tegen scheurbuik. Een in het kamp Haltem
(Duitsland) gevonden dekseltje met
als inscriptie “EX RADICE BRITANI-
CA”, bevestigt het gebruik van deze
wortel. Daarnaast werd tijdens campagnes
een uitstekend bloedstelpend middel,
barbarum genaamd, ontdekt. Axius,
medicus ocularius, was bij Galenus (XII
786K) bekend om zijn uitstekende oog-