HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

Wilgen zijn tweehuizig. Een vrouwelijke boom draagt katjes in het vroege voorjaar,
een mannelijke wilg heeft ook katjes, maar deze laatste hebben geen andere taak
dan stuifmeel te verspreiden. De katjes van mannelijke wilgen hebben hun taak volbracht
zodra ze uitgestoven zijn: deze vallen dan plotseling massaal af en worden op
de grond onder de boom vertrapt door mens en dier. Bij populieren is hetzelfde verschijnsel
waarneembaar.
Het stuifmeel van de mannelijke wilgen is verstoven, wanneer de katjes afvallen; bij
de vrouwelijke wilgen worden dan de katjes aan de boom rijp, ze barsten open en de
‘zaadjes’ (elk zaadje van een pluimpje voorzien) zweven weg op de wind. Het epitheton
olesikarpos kan dan ook alleen slaan op de mannelijke exemplaren.
Daarom stel ik voor “vruchtverliezende wilgen” anders te vertalen, bij voorbeeld
“de katjes afwerpende manlijke wilgen”, want καρπ�ς is een vaag begrip: “alles wat
aan een boom hangt en geen blad is”.
Liddell & Scott geven een misleidende verklaring van het woord �λεσίκαρπ�ς
“losing its fruit (!), because they shed their fruits (!) before ripening” en bij Mehler kan
men lezen: “vruchtverliezend, daar van de wilgen (de mannelijke exemplaren) de
Wichten (!) niet rijp (!) worden”.
Het epitheton “bladerenschuddend” bij Homerus
De bezige handen van slavinnen vergelijkt Homerus (Odyssee 7,106) met het voortdurend
in beweging zijn van espeblad, het blad van de ratelpopulier, Populus tremula.
In deze vergelijking gaat het om spinnen en weven.
Het epitheton einosiphullos “bladerenschuddend” elders in Homerus geeft aantalr
ding tot misverstand. Het woord is doorzichtig want het bevat hetzelfde element dat
men kent uit einosichthoon “aardschudder”, “aardschokker” (Poseidon). Maar het
gevaar schuilt hierin dat Homerus niet spreekt over een boom maar over een berg. Die
berg is de Pelion (modern Pilion) - tot de top geheel begroeid met bos. Deze berg haalt
de boomgrens juist nog niet. Op de naar zee gekeerde flank overheerst beukenbos,
samen met tamme kastanje, respectievelijk Fagus moesiaca en Castanea sativa. Bos
dat in de herfst verkleurt en in de winter kaal is. Laat in het voorjaar wordt de berg
weer groen.
Het homerisch epitheton is in feite even zakelijk als het woord “bladafwerpend” bij
Theophrastus voor loofhout dat ‘s winters kaal is. Oppianus spreekt over “de lente die
loof baart” en Apollonius Rhodius kent een “bladstrooi-maand” en om terug te keren
naar Homerus: een van zijn mooiste vergelijkingen gaat over bladafval in de herfst en
het jaarlijks weer ontluikend blad in de lente: Ilias VI 146/9.
Homerus gebruikt het epitheton van de Pelion ook voor de voornaamste berg op
Ithaca, de Neriton, die geheel bekleed is met bos.
De woordenboeken zouden de vakterm “bladverliezend” moeten geven ter verduidelijking
van het epische woord “bladschuddend”. Men komt echter op een dwaalspoor
“with quivering foliage, of wooded mountains” (Liddell & Scott), ^met beweeglijk
gebladerte” (Mehler).
Pelion einosiphullon: Ilias II 757; Odyssee 11, 316; Oppianus, cynegetica I, 116; Apollonius Rhodius,
Argonautica 4,217; de berg Neriton op Ithaca: Ilias II 632; Odyssee 9, 22 vgl. 13, 351.
43