HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

In de eerste zang wordt de muze verzocht het hexametrisch gerochel der helden te
bezingen. De dichter hoopt de alziende blinde te worden, zodat hij de gruwelen van de
oorlog kan beschrijven. Tevens hoopt hij de kracht te hebben zich het oog uit te rukken
dat zag / hoe de luizen als mensen verkoolden. De laatste strofe begint aldus: zing mij
o muze de ovens die onder zeus’ blinddoek / de tinnen soldaten als vlees deden smelten’, in
plaats van dat, zoals in de Ilias, de ∆ι�ς ��υλή alles bestiert, voltrekt de ellende zich
zonder dat iemand er iets aan kan doen: zelfs Zeus kan het niet langer aanzien. Hier
verwijst Kouwenaar uiteraard naar de bekende theologische crux, of het bestaan van
concentratiekampen en atoomwapens wel te verenigen is met het geloof in een god.
Bovendien wordt er een verband gelegd tussen de verteller, die blind wil worden, en
Zeus: allebei scheppen ze een bepaalde werkelijkheid waarop ze verder geen wezenlijke
invloed hebben. De oorlog is even autonoom als de poëzie. De laatste twee strofen
van de eerste zang zijn overigens grotendeels dactylisch.
De tweede zang vangt aan met een zestal hexameters, waarin we een held horen
sneuvelen:
Pezen en ijzeren botten verbrijzelde zonder erbarmen
hem de trefzekere dumdum, zodat ruglings hij neersloeg
ademloos licht happend / daar naderde reeds die hem velde,
borend de bajonet in de buik hem. en glanzend als slangen
warmden zijn darmen het zonlicht, en nacht steeg op uit zijn ogen
nacht steeg op uit zijn ogen: maar dan wel een ongewoon soort nacht! Het woord geeft
Kouwenaar aanleiding de vloed van dactylen te stremmen en in een pciar korte regels
te filosoferen over de taal. In zulke weerzinwekkende omstandigheden verliezen
woorden hun normale betekenis; je zou je zelfs kunnen afvragen of het überhaupt nog
wel zinvol is een poging te doen zo iets ergs in taal te beschrijven. Een woord als ‘nacht’
is uitsluitend betekenisvol als er ook een toestand van ‘niet-nachf bestaat: en dat is in
de dood nu juist niet het geval:
in de taal staat er
dat de taal ophield met noemen
dat er iets naderde dat de taal
nacht placht te noemen toen de taal
nog van licht sprak
In de daarop volgende hexameters worden krijgsman en kunstenaar met elkaar geïdentificeerd.
In het werk van Kouwenaar is het beeld van de dichter als doodmaker
niet ongebruikelijk: door de werkelijkheid te fixeren, ontdoe je haar in feite van haar
meest kenmerkende eigenschappen, tijd en verandering:
nooit had een krijgsman de geur van de aarde zo heerlijk gesnoven:
onbereikbaar voor staal, want gedekt door pallas maria,
liefde doorgloeide zijn handwerk, kunstenaar werd hij en minnaar
De zang eindigt met het beeld van een offer:
30
o hoe ontelbaar stegen de zielen als duiven ten hemel
smaaklijk gebraden voor hogere tafels en scheidden hun afval
af in het boek onder ‘t muzische oor van de stokblinde taalman