HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

Ziekten
Uit diverse bronnen wordt duidelijk dat de medici soms te maken hadden met een
groot aantal zieken. Een militair arts, gestationeerd in Alexandrië, schrijft aan zijn
moeder (Papyri Ross.-Georg. III.2.6-15):
U zult er dus goed aan doen, moeder, wanneer U onze brief ontvangen heeft, direct naar ons
toe te komen, want U weet, dat mijn broer Marcus zeer bezorgd is om de zieken en hun verzorging.
U weet, dat het niet gemakkelijk is het niet geringe aantal patiënten en de apotheek
achter te laten zonder dat er gemor over ons ontstaat... In ieder geval heeft Marcus U met
een brief op de hoogte gebracht van mijn drukke werkzaamheden....
Naast deze brief geven officiële documenten indicaties. Eén daarvan noemt een soldaat
die niet terugkeerde van dienst elders, omdat hij ziek werd. Een ander laat zien
dat enkele soldaten ziek waren geweest en nog niet fit waren voor dienst. Een aanwezigheidslijst
uit Vindolanda (Chesterholm, Noord-Engeland) met namen van 750
militairen vermeldt niet minder dan zeventig zieken, waarvan tien door bindvliesontsteking
van de ogen.
Het is duidelijk dat een ziekenpercentage van negen procent, zoals te Vindolanda,
ernstige gevolgen kan hebben voor de grensverdediging. Er moest alles aan gedaan
worden om dergelijke situaties te voorkomen. Daarom ook de vaak goede hygiënische
inrichtingen en de hospitalen in de kampen. Het zijn deze laatste die een “betrouwbare”
indicatie geven van het aantal zieken. De legioenshospitalen konden zo’n twee
tot zeven procent van de totale bezetting van het kamp huisvesten. Betekent dit dat
het gemiddeld aantal zieken en gewonden ten minste twee procent heeft bedragen?
Ook de Romeinse soldaten leden aan alledaagse kwalen als verkoudheid, griep en
ingewandstoornissen. Uit de literatuur blijkt dat oudere soldaten last kregen van jicht.
Door ouderdom en slecht voedsel verkromde ledematen, en arthritis op jeugdige leeftijd
waren niet ongewoon, zoals onder andere blijkt uit Tacitus’ Annales (I 34) en uit
opgravingen in Velsen en Herculaneum. Zo had bijvoorbeeld het skelet van de fors
gebouwde 1.90 meter lange man uit Velsen een zeer sterk ontwikkelde rechterarm en
door overbelasting beschadigde voeten en wervelkolom. Het skelet van een cavalerist
uit Herculaneum gaf - naast enige genezen verwondingen - aanwijzingen voor botvervorming
door paardrijden. Fysisch-antropologisch of osteo-archeologisch onderzoek
naar skeletresten van Romeinse soldaten zullen ongetwijfeld nog meer aanwijzingen
geven.
Concentratie van grote mensenmassa’s op een klein oppervlak, zoals in de legerkampen,
was een goede voedingsbodem voor het uitbreken van epidemische ziekten.
Zij waren de grootste “killers” uit de Oudheid. Het besmettingsgevaar en het verlies
van mensenlevens hadden een ingrijpende psychologische uitwerking. Verruwing,
demoralisering en het verdwijnen van de strijdlust waren het gevolg. Het was daarom
zaak het verspreiden van ziekten zoveel mogelijk tegen te gaan. Belangrijke functies
van de medische dienst waren dan ook het voorkómen, het beperken en het behandelen
van epidemische ziekten.
3