HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

ichten, die hij liever voor zichzelf wil bewaren. Smits Achilleus is daarentegen een
uitgesproken slappeling.
De wat ranzige sexualiteit die uit het verhaal spreekt, stoelt niet direct op de Ilias
zelf. Toch zijn er met enige goede wil in de Ilias wel aanwijzingen te vinden voor de
veronderstelling dat Patroklos en Achilleus ‘het’ met elkaar doen. Wanner Thetis in
boek Q Achilleus komt aansporen zijn mateloos verdriet om de dood van zijn vriend
te kanaliseren, zegt ze (vss. 130-131): �γαθ�ν δ� γυναιικί περ �ν �ιλ�τητι µίσγεσθ�
(en het zou goed zijn als je nu eens met een vrouw naar bed ging). Maar de mythologische
traditie heeft, misschien mede onder invloed van het verhaal over Achilleus’ travestie
op Skyros, wel vaker gesuggereerd dat de beide vrienden geen platonische relatie - in
de moderne zin - hadden.
Deze bewerking van elementen uit de Ilias leunt tegen de parodie aan, hoewel de
sfeer te wrang is om voor humor door te gaan. Het is duidelijk dat de verteller niet gelooft
in edele motieven. Door de titel Klein epos roept de auteur de verwachting op, dat
het over echte helden en heroïsche verrichtingen zal gaan. Deze illussie wordt vervolgens
wreed verstoord. Ofschoon ook de verteller van de Ilias oog heeft voor de
nachtzijde van het helden-ideaal, realiseert de lezer zich na Smits verhaal pas goed,
hoe walgelijk de valse pathetiek van zo’n oorlog is.
Frans Budé, Helena en ik
Sommige gedichten zou men, met een term uit de schilderkunst, figuratief kunnen
noemen, andere abstract. De Ilias is een figuratief dichtwerk, omdat zij verwijst naar
een bepaalde werkelijkheid, die overigens best fictief kan zijn. In dergelijke literatuur
wordt een bepaalde stand van zaken, een gebeurtenis, een gevoel beschreven. Aristoteles
noemt dat T���, uitbeelding. Maar er zijn ook gedichten die pretenderen niet
naar de buitentalige werkelijkheid te verwijzen. Zij vormen hun eigen universum, dat
alleen binnen dat gedicht geldigheid heeft, net zoals de kleuren op een schilderij van
Karel Appel alleen maar een functie hebben ten opzichte van elkaar. Zulke gedichten
of schilderijen kan men abstract of autonoom noemen. Het probleem met autonome
poëzie is echter, dat het gebruikte materiaal buiten die gedichten wel degelijk betekenis
heeft. Daarom worden er door die woorden altijd buitentalige associaties opgeroepen.
Een goede dichter weet dat, en probeert uiteraard die stroom van beelden en
associaties te structureren en te sturen. Weliswaar ‘gaan’ die gedichten niet over iets
dat buiten hen staat, maar krijgt de lezer toch een indruk van coherentie, ook al ‘begrijpt’
hij niet precies wat de gedichten ‘betekenen’. Maar het is soms moeilijk aan te
geven waar intuïtief ervaren eenheid ophoudt en baarlijke nonsens begint.
De Maastrichter dichter Frans Budé (1945) behoorde duidelijk tot de autonome
richting, maar zijn vijfde bundel, in 1991 verschenen onder de titel De onderwaterwind,
lijkt figuratiever dan het vroegere werk. In de bundel komt een reeks voor met
de titel Helena en ik. die weer in twee gedeelten uiteenvalt. Vruchtbaar groeiend en
Waakzaam schuilend, die beide uit vier gedichten bestaan.
In de eerste reeks wordt een geheime erotische ontmoeting beschreven. De ik in
wie we misschien Paris mogen zien, wordt door een jij, Helena dus, ontboden naar een
boot, om over te steken naar een andere wereld, die van de extase. De reeks eindigt
met een gedicht waarin het poëtisch fixeren van een moment wordt beschreven als
een orgasme.
28