HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

Iliasreceptie in
de moderne
Nederlandse
literatuur
Piet Gerbrandy
Sommige classici zijn van mening dat literatuur die iets met de oudheid te maken
heeft, automatisch interessant is: van wat klassiek is, zou verder niet beargumenteerd
hoeven te worden waarom het waardevol is. Die opvatting komt mij twijfelachtig
voor. Juist nu we in Nederland proberen het eindexamen klassieke talen zo vorm te
geven, dat de kandidaten o.a. leren oog te krijgen voor het Nachleben van de oudheid,
is het zaak moderne teksten aan te dragen die ook voor niet-klassiek geschoolden de
moeite waard zijn. In het receptie-hoofdstuk uit Hektors Noodlot, de Iliasuitgave die
deze cursus op veel scholen gebruikt wordt, heb ik dan ook getracht een aantal interessante
teksten bijeen te brengen, waaruit men een representatief beeld zou kunnen
krijgen van de Iliasreceptie door de eeuwen heen, met name in Nederland. Maar er is
natuurlijk geen sprake van, dat dat hoofdstuk volledig zou zijn. Hoewel de Ilias lang
niet zo populair is geweest als de Odyssee, kan haar receptie geïllustreerd worden met
tal van boeiende gedichten en verhalen, zonder dat men zijn toevlucht behoeft te nemen
tot derderangs broddelwerk.
Als we even afzien van vertalingen, kan een literair werk op ruwweg vijf verschillende
manieren (iedere indeling is kunstmatig) worden geïncorporeerd in het werk
van een latere auteur. Deze kan de oudere tekst citeren, bewerken, of parodiëren, hij
kan allusies maken, en hij kan hem verwerpen. Van zo’n verwerping vindt men doorgaans
niets terug in de tekst zelf, hoogstens zou er gewezen kunnen worden op interviews
waarin auteurs zich tegen de traditie afzetten. Uit de moderne Nederlandse literatuur
ken ik geen directe parodie op de Ilias, maar citaten, allusies en bewerkingen
van bepaalde passages zijn er wel. In dit artikel behandel ik er vier.
Willem Brakman, Inferno
In zijn in 1991 verschenen roman Inferno vertelt Willem Brakman een werkelijk
krankzinnig verhaal over een uit de hand lopende excursie naar de hel. De duivel verzaakt
daar zijn plichten, er wordt niet meer als vanouds gemarteld, een Jan Salie-geest
heeft bezit genomen van de ganse onderwereld. Door enkele verontruste notabelen
wordt een actie op touw gezet: door een veldtocht tegen de hemel te ondernemen,
hopen zij een réveil van oprechte slechtheid te kunnen entameren en de hel met een
25