HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

Plinius Maior le1gt de beroemde beeldhouwer Lysippus een dergelijke uitspraak in
de mond: “Want op de vraag, wie hij van zijn voorgangers navolgde, had hij gezegd,
na op hun grote aantal te hebben gewezen, dat men de natuur zelf moest navolgen, niet
een kunstenaar” (Naturalis historia 34,61 Eum enim interrogatum, quem sequeretur
antecedentium, dixisse, monstrata hominum multitudine, naturam ipsam umitandam,
non artificem).
Het verdient vermelding dat Multatuli in zijn Duizend-en eenige hoofdstukken over
specialiteiten (eerste druk 1871, p. 102) een soortgelijke gedachte uitspreekt: “Men
rigt zich - gemakshalve en om verantwoord te zijn - naar meesters in de kunst, en
vergeet dat de/e hunne waarde juist daaraan ontleenden, dat zij zich niet rigtten naar
een meester. De eenige leermeesteres, de artis magistra, die het regt heeft haren discipelen
een geldig doctors-diploom uittereiken, is de aard der dingen. Wie ’t versmaadde
te studeren op die hoogeschool, zal ten-allen-tijde een brekebeen blijven”.
De gedachte dat de kunst de natuur navolgt wordt evenwel ook soms bewust omgedraaid:
de kunst overtreft de natuur. Zo zegt de middeleeuwse dichter Hildebert van
Lavardin (Carmina 36,33-34) vol bewondering voor de prachtige godenbeelden van
het oude Rome:
Non potuit natura deos hoc ore creare
Quo miranda deum signa creavit homo.
“Niet vermocht de natuur de goden zulk een gestalte te geven,
Als van de goden de mens heerlijke beelden ontwierp” 5 .
Ba het spreek woordenboek van Walther 6 lezen wij formuleringen als: Ars et naturam
frangere potest (14917 “De kunst kan zelfs de natuur breken”) en Ars est tamen dux
quam natura certior (14916a “De kunst is evenwel een betrouwbaarder leidsvrouwe
dan de natuur”).
Elders is in de spreekwoorden sprake van een harmonieuze verhouding tussen natura
en ars: Ars perficit naturam (N.S. 925 “De kunst vervolmaakt de natuur”); Ars
cum natura ad salutem conspirat (N.S. 913 “Vaardigheid werkt met de natuur samen
tot ons welzijn”); Naturam ars iuvat (N.S. 923 c “Vaardigheid helpt de natuur”).
Maar eindigen wij met enkele voorbeelden, die ons uitgangspunt meer benaderen:
Ars potens, natura vero triplo potentior (14925 a l “De kunst is machtig, maar de
natuur vele malen machtiger”) en Ars potest laborque multum, plus tamen natura agit
(14925 b “Vaardigheid en inspanning vermogen veel, maar de natuur bewerkt meer”).
De natuur is immers de enige moeder van alle vaardigheden (N.S. 4991): Natura mater
oï^n^n} unica artium est.
AANTEKENINGEN
1. Cf. Zeno, in H. von Arnim, Stoicorum Veterum Fragmenta l, (1921) p. 71.
2. Cf. even verder (De natura deorum 2,58) mundi ... natura non artificiosa solum, sed plane artifex ab
eodem Zenone dicitur “De natuur ... van het heelal wordt door diezelfde Zeno niet alleen kunstvaardig
genoemd maar zelfs kunstvaardig schepper”). Deze tournure natura artifex is tot in de late Oudheid te
traceren (zie Thesaurus Linguae Latinae II 700-701). Zo bijv. bij Boëthius, In Porphyrii Isagogen commentorum
editio duplex (begin): natura nos ita quasi quaedam benigna artifex humanitatis excoluit (“De
natuur heeft ons zo als een welwillend kunstenaar op het gebied van de menselijke beschaving op een
hoger peil gebracht”).
23