HERMENEUS jrg 64-1992 nummer 1 - Tresoar

Man versus
minnaar
Lysias’ eerste redevoering
Martine van Kassen
Lysias, een door politieke omstandigheden verarmde fabrikantenzoon in Athene, schreef omstreeks
400 v. Chr. redevoeringen op bestelling. Atheners die in een proces verwikkeld waren en
zelf niet in staat waren hun verhaal adequaat onder woorden te brengen, konden daarvoor bij
hem terecht en droegen het door hem geschreven betoog vervolgens zelf voor bij de rechtbank.
Zijn eenvoudig maar geraffineerd proza, de overtuigingskracht van zijn argumentatie en zijn
bekwaamheid een perfect op de persoon van zijn cliënt toegesneden betoog te schrijven hebben
Lysias beroemd gemaakt. Ook in zijn als eerste overgeleverde redevoering zijn deze kwaliteiten
duidelijk aanwezig. De Athener Euphiletus is beschuldigd van moord op een zekere Eratosthenes.
Euphiletus beweert dat de vermoorde de minnaar van zijn vrouw was, dat hij hem op
heterdaad als zodanig betrapt heeft en hem vervolgens heeft neergestoken, wat volgens de
wetten was toegestaan. Volgens de familie van Eratosthenes zou Euphiletus hem echter van de
straat naar binnen hebben gelokt en hem, toen hij zijn toevlucht had genomen bij de haard, hebben
vermoord. Euphiletus loopt door deze beschuldiging een zeer groot risico. Als hij veroordeeld
wordt zal hij zijn burgerrecht en al zijn bezittingen verliezen. Reden genoeg om een
- waarschijnlijk niet goedkope - professional in te schakelen voor het schrijven van de verdediging.
En Lysias heeft zich meesterlijk van zijn opdracht gekweten. Bij het lezen van de tekst zie
je Euphiletus voor je: een beetje naïeve, niet al te intelligente man, vervuld van hevige wraakgevoelens
als hij merkt dat hij behoorlijk bij de neus is genomen door zijn schijnbaar zo ingetogen
en degelijke vrouw. Hij zal in eerste instantie als bedrogen echtgenoot een nogal onnozele
indruk hebben gemaakt op de juryleden, Atheense burgers die er waarschijnlijk van overtuigd
waren dat iets dergelijks hen nooit zou overkomen. Maar Lysias weet de enigszins ongebruikelijke
situatie bij de beklaagde thuis, die het bedrog mogelijk maakte, zeer aannemelijk te maken.
En wie van de aanwezigen zou het raffinement waarmee de gelieven te werk gingen wél
hebben doorzien? Zo wordt in de loop van het verhaal toch een zekere identificatie met en sympathie
voor de beklaagde mogelijk en dat kan aanzienlijk hebben bijgedragen tot een voor hem
gunstige uitspraak. Of die er ook gekomen is, weten we helaas niet.
Ik zou er heel wat voor over hebben, leden van de jury, als u in deze zaak net zo over
mij zou oordelen als u over uzelf zou doen wanneer u in mijn schoenen stond. Want ik
ben er zeker van dat ieder van u, als u voor anderen dezelfde maatstaf hanteerde als
voor uzelf, verontwaardigd zou zijn over het gebeurde en dat u allen zelfs de bestaande
straffen voor dergelijke figuren te laag zou achten. En niet alleen u zou er zo over
12